CEZA YARGILAMA HUKUKU

Transkript

1 GENEL HÜKÜMLER I Prof. Dr. Süheyl DONAY T.C. Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku ve Ceza Yargılama Hukuku Öğretim Üyesi CEZA YARGILAMA HUKUKU Güncellenmiş ve Genişletilmiş 2. Baskı

2 II CEZA YARGILAMA HUKUKU Yayın No : 2753 Hukuk Dizisi : Baskı Ekim 2010 İSTANBUL 2. Baskı Eylül 2012 İSTANBUL ISBN Cop yright Bu ki ta bın bu ba sı sı nın Tür ki ye de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı tım A.ş. ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya başka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te rilme si zo run lu dur. Dizgi Baskı -Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Net Kırtasiye tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İSTANBUL (Sertifika No: 13723) Tel: ( ) : Müge Günbaş Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel: (0-212) Fax: (0-212)

3 GENEL HÜKÜMLER III YENİLENMİŞ BASIYA ÖNDEYİŞ Şu anda elinizde bulunan Ceza Yargılama Hukuku ismini taşıyan kitabın ilk basısı 2010 yılının son aylarında kaleme alınmıştı. Ancak tüm yasalarda ve özellikle Ceza ve Ceza yargılama yasasında son dönemlerde bazı temel değişiklikler yapılmıştı. Bu nedenle 2010/2011 yıllarında yazılan kitapların artık güncel hukuku öngördüğünü söylemek olanağı kalmamıştı. Özellikle dinamik bir hukuk dalı olan ve güncel yaşamımızda her zaman uygulama alanı bulan ceza yargılama hukukuna ilişkin değişikliklerle, temel bir yasa olan 5271 sayılı Ceza yargılama yasası, adeta yeni baştan kaleme alınmıştı. Son değişiklik ise 2 Temmuz 2012 tarihli 6352 sayılı yasa ile yapılmıştı sayılı yasaya kadar da bazı hükümler de önemli değişikliklere uğramıştı. Burada özellikle 6352 sayılı yasadan söz etmemizin nedeni en fazla tartışmaya açık olmasından kaynaklanmaktadır. Bu tartışmalar ve eleştiriler genelde yasanın olumsuzlarını dile getiarmekte idi. Görüşümüze göre bu yasa iyi tarafları yanında bazı eksikleri ve hatalı yönleri de içermektedir. Bununla beraber yasanın önemli kurumlar getirdiğini kabul etmek gerekir. Bu konudaki görüşlerimizi kitabın içeriğinde bulabilirsiniz. Ancak önemli ve olumlu değişikliklerini de ihmal etmemek gerekir. Nitekim adli kontrolün süreye bağlanmaması bu yasanın en önemli yanlarından birincisidir. Böylece ülkemizde sık sık uygulanan ve uzun süreler alan tutuklama önleminin uygulanması engellenmiş olacaktır. Elbette yasa koyucunun getirdiği bu hükümler yargıçlar tarafından uygulanacağı için bu konuda yargıçların özellikle bu konuyu içeren alanlarda yeterince teçhiz edilmeleri gerekir yasaya son anda dahil edilen Bölgesel Ağır Ceza Mahkemeleri, yürürlükten kaldırılan ve 5271 sayılı yasanın 250 ve takip eden maddelerinde yer alan Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemelerinin yerine ikame edilmiştir. Bu ikame Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemelerinin işleyişinin yeterli olmamasından kaynaklanmakta idi. Ancak yasaları yargıçlar ve Cumhuriyet Savcıları uyguladığından, öncelikle bu makamları dolduranların uygulama yönünden bir eğitime tutulmaları gerekmekte idi. Şunu hemen söyleyebiliriz ki yeni kurulan Özel Görevli Bölgesel Ağır Ceza mahkemeleri mülga mahkemelerden farklı değildir. Görev alanları ve usul hükümleri hemen hemen mülga mahkemeler ile aynı özelliği taşımaktadır. Burada getirilen önemli bir hüküm soruşturma evresinde itirazları inceleyen ve soruşturma evresinde yargıç kararlarının bu bağımsız hakimler tara-

4 IV fından alınacak olmasıdır. Elbette kural olarak tüm yargıçlar bağımsızdır; ancak bu yeni yargıçlar davalarla ilgili olmaksızın sadece bu konuda karar alacaklardır. Kanımızca bu sistemin kovuşturma evresinde de ve hatta tüm yargı alanlarında uygulama alanı bulması uygun olabilirdi. Bu yargıçlara uygulamada özgürlük yargıcı isminin verilmesinin çok anlamlı olmadığı kanısındayız. Elbette tutuklamalara itirazı kabul ettiklerinde özgürlüğü vereceklerdir. Ancak bu itirazları red ettiklerinde özgürlük yargıcı demek pek olası ve yerinde değildir. Bu yeni mahkemeler tasarıda bulunmamasına rağmen, bazı milletvekilleri tarafından verilen bir önerge ile yasaya dahil edilmiş bulunmaktadır. Kanaatimizce yeni bir mahkemenin kuruluşunun söz konusu olması halinde bunun önce kamuoyunda tartışılması ve daha sonra Meclis Komisyonlarda görüşülmesi gerekirdi.. Halbuki bu yasada bu hüküm ile ilgili bu yola gidilmemiştir.bu mahkemelerin ihtisas mahkemesi olduğunu söyleyemeyiz. Bunlar belirli suçlar için kurulmuş özel görevli mahkemelerdir. İhtisas mahkemeleri tamamen farklı nitelikte ve işlevde olan mahkemelerdir. Tahmin ederiz ki artık temel yasalarda bu kadar sık değişiklik yolu kapanmış olsun. Bu kitap bir ikinci baskı olmayıp, konunun yeni baştan ele alınmış ve yazılmış şeklidir. Kitaba birçok yeni kurumlar eklenmiştir. Bu kitabı torunumun ilk yaşına armağan etmiştim. Torunum Maral daha üçüncü yaşına girmeden bu kitabın yeniden yazılması zorunluğu ortaya çıktı. İnşallah yeni baskıyı ileri yaşlarda görebilir. Kitabın baskısını yeni baştan yapan Beta Yayınevine ve tüm yetkililerine teşekkür ederim. Prof. Dr. Süheyl DONAY Bebek, Eylül 2012

5 ÖNDEYİŞ Elinizdeki bu kitap ceza yargılama dersinin öğrencilere yansıtılmasıdır. Başka bir deyişle artık Hukuk Fakültelerinin son sınıfında okutulan bu dersin hukuk öğrencilerine ceza yargılaması konusunda bilgi vermektir. Kitap esas itibarı ile öğrenim yılında verilen ders notlarının gözden geçirilmesi ve yeni içtihatlara uygun olarak kaleme alınmış halidir. Kitap bu içeriği ile artık hukuk hayatına atılacak öğrencilerin, sistematik bir biçimde bu hukuk hakkında, uygulamayı da esas alarak bilgilendirmektir. Bu açıdan olanaklar ölçüsünde teorik konulardan kaçınılmış ve yaşayan ve uygulanan hukuk esas alınmıştır. Eserde, en yeni Yargıtay Kararlarına yer vermek sureti ile öğrencilerin yanında uygulamacıların da yararlanmaları amacı güdülmüştür. Kitabın sistematiği tamamen kişisel olup bana aittir. Bu açıdan öğrencilerimiz açısından güz ve yaz dönemine göre hazırlanmıştır. Bu nedenle kitap çeşitli bölümlere ayrılmıştır. Ancak bu kitabın bir ders kitabı olma özelliği yanında, uygulamaya da ışık tutma özelliği vardır. Kitapta yer alan Yargıtay, Danıştay ve Anayasa Mahkemesi kararları yukarıda da belirttiğimiz gibi, olanaklar oranında en yeni olanlarından seçilmiştir. Bu ders tarafımızdan T.C. Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencileri için hazırlanmıştır. Ancak kanımızca bu kitaptan diğer öğrencilerin de yararlanması büyük ölçüde olanak dâhilindedir. Kitapta olanaklar ölçüsünde gereksiz bilgiler değil, yaşayan hükümlerden söz edilmiştir. Bu arada T.C. Kadir Has Üniversitesine de çok şeyler borçlu olduğumu söylemek isterim. Gerek bana tanınan zaman ve teknik olanaklar bu kitabın hazırlanmasında önemli katkılar sağlamıştır. Üniversitemiz, henüz on yılı yeni aşmış olmasına rağmen, diğer fakülteleri gibi Hukuk Fakültesi de gerek öğretim elemanları ve gerek öğrencilerin Üniversitelerine olan bağlılığı bu gelişmeyi sağlamıştır. Elbette Üniversite Yönetiminin de bunda büyük katkısı vardır. Özellikle Vakıf Yönetimi, Başta Nuri Has ve Can Has ile, belki de Türkiye nin en genç ve başarılı Rektörü Prof.Dr. Mustafa Aydın bu gelişmenin ana öğeleri olmuştur. Bu açıdan Üniversitemizin kurucusu merhum KADİR HAS ın Üniversiteyi kurarken oluşturduğu ümit ve arzularının daha şimdiden gerçekleştirildiğine inancım tamdır. Bu Üniversiteden, özellikle Hukuk Fakültesinden mezun olan öğrencilerimizin hayatta büyük başarı göstereceğine eminim.

6 VI Bu kitabımı öğrencilerimi düşünerek hiçbir tatil yapmadan kısa bir süre içinde hazırladım. Bunun şevkini bana veren, elbette uzun seneler süren öğretim üyeliği tecrübesine dayanarak söyleyebilirim ki, öğrencilerim olmuştur. Bu kitabımı ailemizin en küçük bireyi olan Maral ın birinci yaşına adıyorum. Ona da hayatının başarılarla ve mutlulukla dolu günler dilerim. İnşallah Maral ın ikinci yaşında onu Ceza Hukuku kitabımın yeni basısını hediye edeceğim. Bebek, Ekim 2010 Prof. Dr. Süheyl DONAY

7 VII İÇİNDEKİLER YENİLENMİŞ BASIYA ÖNDEYİŞ...III ÖNDEYİŞ... V KISALTMALAR...XVII BÖLÜM. I GENEL HÜKÜMLER A. KAVRAM OLARAK CEZA YARGILAMASI HUKUKU...1 I. Genel Olarak...1 II. Ceza Yargılama hukukunun genel olarak amacı...4 III. Ceza Yargılama hukukunun ilişkili olduğu hukuk normları...8 a. Medeni hukuk ile ilişkisi...8 b. Devletler hukuku ile ilişkisi...9 c. Adli Tıp ile olan ilişkisi...9 d. Ceza hukuku ile olan ilişkisi...9 e. Medeni yargılama hukuku ile olan ilişkisi...11 IV. Türk Ceza Yargılamasını tarihçesi ve gelişimi...11 B. CEZA YARGILAMASI HUKUKUNUN KAYNAKLARI...13 I. Doğrudan doğruya Kaynaklar...14 a) Anayasa...14 b) Özellikle Yargılama hukukuna ilişkin Uluslararası anlaşmalar...23 c) Yasalar (Temel Kaynaklar)...24 aa) 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu...24

8 VIII bb) 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu...25 cc) 5320 sayılı Ceza Muhakemesinin Uygulama Şekli Hakkında Kanun...25 dd) 5726 sayılı Tanık Koruma Kanunu...25 ee) 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun...25 ff) 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu...26 gg) 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu...26 d) Yönetmelikler...26 II. Dolaylı kaynaklar...27 a) İçtihatlar...27 b) Doktrin...28 c) Karşılaştırmalı hukuk...28 C. CEZA YARGILAMASI HUKUKUNUN KONUSU VE İŞLEYİŞİ...29 I. Genel Olarak...29 II. Ceza Yargılaması Hukukunun zaman itibari ile uygulanması...31 III. Ceza Yargılamasının yer bakımından uygulanması...33 a. Genel Kural...33 b. Özel yetki kuralları...34 c. Bağlantılı suçlarda yetki...37 d. Davanın nakli...38 IV. Ceza Yargılamasının madde itibarı ile uygulanması...40 V. Adli teşkilatın kurulması...41 a. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu...41 b. Ceza Mahkemelerinin Kuruluşu...44 c. Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemeleri...45 d. Çocuk Mahkemeleri...46 e. Anayasa Mahkemesi...46

9 IX f. Anayasa mahkemesine kişisel başvuru...50 aa) Genel olarak...50 bb) Bireysel başvuru hakkına sahip olanlar...54 cc) Bireysel başvuru usulü...55 dd) Başvuruların incelenmesi ve kabul edilebilirlik koşulları...57 ee) Esas hakkında inceleme...58 ff) Kararlar...59 g. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi...61 h. Cumhuriyet Başsavcılığı...62 i. Bölge Adliye Mahkemeleri...64 VI. Ceza Yargılamasının Şahıs itibarı ile uygulanması...66 a. Cumhurbaşkanının sorumsuzluğu...66 b. Yasama dokunulmazlığı ve kovuşturma yasağı...67 c. Diplomatik ajanların dokunulmazlığı...68 d. Yabancı Askerler...69 aa. Kesin Yargı yetkisi...69 bb. Öncelikli yargı yetkisi...70 e. Türk asker kişileri...70 BÖLÜM. II CEZA YARGILAMA HUKUKUNDA KANITLAR VE BUNLARI KORUMA ÖNLEMLERİ A. GENEL OLARAK...75 B. KANITLAR Bilirkişi incelemesi...78 a. Genel olarak...78 b. Bilirkişi atanması...81 c. Bilirkişi olarak atanabilecekler...81 d. Atma kararı ve inceleme...83 e. Bilirkişi raporu ve uzman mütalaası...85

10 X f. Bilirkişinin reddi ve bilirkişi hakkında diğer düzenlemeler Gözlem altına alınma, muayene, keşif ve otopsi...86 a. Gözlem altına alma...86 b. Şüpheli ve sanığın beden muayenesi ve bedeninden örnek alınması...87 c. Moleküler genetik inceleme ve soy bağının incelenmesi...90 d. Fiziki kimliğin tespiti Keşif ve yer gösterme...91 a. Tanım...91 b. Ölü muayenesi ve otopsi Tanıklar...99 a. Genel olarak...99 b. Tanıkların çağrılması c. Tanıkların çağrıya uymamaları d. Tanıklıktan çekilme e. Devlet sırrı niteliğindeki bilgilerde tanıklık f. Tanıkların dinlenmesi C. KORUMA ÖNLEMLERİ Genel Olarak a. Yakalama ve gözaltı aa. Şikâyete bağlı suçlarda yakalama yetkisi bb. Gözaltı b. Tutuklama aa. Tutuklama nedenleri bb. Tutuklama kararı cc. Tutuklulukta geçecek süre dd. Tutukluluk kararına itiraz ee. Ret kararına itiraz ff. Tutuklama kararının yerine getirilmesi...130

11 XI c. Adli kontrol aa. Adli kontrol kararının uygulanması bb. Adli kontrol türleri d. Arama ve el koyma aa. Genel ilkeler bb. Arama usulü cc. Konutta arama dd. Devlet sırrı teşkil eden olgularda arama ee. El koymanın yerine getirilmesi ff. Mal varlığına el koyma gg. Posta gönderilerine el koyma hh. Avukat bürolarında arama e. Telekomünikasyon Yoluyla yapılan İletişimin Denetlenmesi f. Kararların yerine getirilmesi iletişim içeriklerinin yok edilmesi g. Gizli soruşturmacı ve Teknik araçlarla izleme h. Teknik araçlarla izleme i. Koruma önlemleri nedeni ile tazminat BÖLÜM. III CEZA YARGILAMASININ BÖLÜMLERİ I. GENEL OLARAK a. Şikayet b. İzin c. Talep d. Karar II. SORUŞTURAMA EVRESİ a. Soruşturma evresinin başlaması b. Cumhuriyet savcısının soruşturma işlemleri c. Adli kolluk...211

12 XII c. Cumhuriyet Savcısının görev yeri dışındaki işlevi d. Soruşturmada C. Savcısının yargıç kararı istemesi e. Soruşturmanın sulh ceza hakimi tarafından yapılacağı haller f. Soruşturma evresinde yapılan işlemlerin tutanağa bağlanması g. Soruşturmanın gizliliği III. KAMU DAVASININ AÇILMASI A. İddianamenin Düzenlenmesi a. Genel olarak b. İddianamede bulunması gereken ögeler c. Bireyin tek başına kovuşturması Şahsi dava d. Ceza kararnamesi B. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi a. Objektif koşullar b. Sübjektif koşullar C. Kovuşturmaya Yer Olmadığına İlişkin Karar (Takipsizlik Kararı) a. Genel Olarak b. Karara karşı kanun yolu D. İddianamenin iadesi a. Genel olarak b. İddianamenin iadesi nedenleri E. Uzlaşma a. Uzlaşmanın genel ilkeleri aa. Uzlaşmanın koşulları bb. Şikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın aşağıdaki suçlar aaa. Kasten yaralama bbb. Taksirle yaralama ccc. Konut dokunulmazlığının ihlali ddd. Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması...241

13 XIII eee. Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi ve belgelerin açıklanması c. Uzlaşmanın temel öğeleri d. Uzlaşma yöntemi aa. Uzlaşmanın taraflarca kabulü bb. Uzlaşmanın yürümesi ve süresi e. Uzlaşma sonuçları F. Müsadere davası IV. KOVUŞTURMA EVRESİ A. İddianamenin Kabulü ve Duruşma Hazırlığı a. Duruşma hazırlığı b. Sanığın savunma kanıtlarını toplama istemi c. Çağrılması ret edilen tanık ve uzman kişinin doğrudan mahkemeye getirilmesi d. Tanık ve Bilirkişinin Naip yargıç veya istinabe yolu ile dinlenmeleri B. Duruşma a. Duruşmanın açık olması b. Kapalı duruşmada hazır bulunabilecekler c. Duruşmanın sözlü olması d. Duruşmaya ara verme e. Duruşmanın başlaması f. Sanığın duruşmadan bağışık tutulması g. Eski hale getirme hakkı h. Sanığın veya müdafiin sorgu sırasında duruşmada bulunmaması i. Mülga Özel Yetkili ağır Ceza Mahkemelerindeki usul j Özel Görevli Bölgesel Ağır Ceza Mahkemelerindeki usul k. Sorgulama yöntemi aa. İfade ve sorgunun tarzı...272

14 XIV bb. İfade ve sorgunun sistemi l. İfadede ve sorguda yasak usuller m. Duruşmanın düzen ve disiplini aa. Genel olarak bb. Duruşmada okunması gerekli belge tutanaklar cc. Duruşmada okunmayacak belgeler dd. Duruşmada okunmakla yetinilecek belgeler n. Ceza mahkemelerinin ek yetkisi o. Duruşma tutanağı V. ÖZEL YARGILAMA USULLERİ A. Gaiplerin Yargılanması Tanım Gaip sayılan kişiye karşı yapılabilecekler ve yapılamayacaklar B. Kaçakların Yargılanması C. Mülga Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemelerinde yapılan yargılama D. Özel Görevli Ağır Ceza Mahkemesi a. Soruşturma evresi b. Kovuşturma evresi VI. KAMU DAVASININ TARAFLARI a. Genel Olarak b. Şüpheli ve Sanık c. Katılan aa. Katılanın hakları bb. Katılmanın davaya etkisi d. İddia tarafı Cumhuriyet Savcısı e. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu f. Savunma tarafı: Müdafiler aa. Müdafi seçimi...309

15 XV bb. Müdafinin görevlendirilmesi cc. Müdafilik görevini yerine getirmeme ve görevden uzaklaştırma çç. Müdafi temsil ettiği kişinin yapacağı işlemleri yapmaya mezun kılınmış kişidir VII. KAMU DAVASININ SONA ERMESİ A. Duruşmanın sona ermesi ve hüküm Beraat kararı Mahkûmiyet Kararı Kusurunun Bulunmaması nedeniyle ceza verilmesine yer olmadığı kararı Ceza verilmesine yer olmadığı kararı Yüklenen suçu işlediğinin sabit olması halinde belirli bir cezaya mahkûmiyet yerine güvenlik önlemine karar verilmesi Davanın reddi Düşme kararı B. Hükmün verilme şekilleri C. Hükmün gerekçesi ve hüküm fırkasının içereceği hususlar Genel olarak Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasının sonuçları a. Genel olarak b. Hükmün açıklanmansın geri bırakılmasın sonuçları D. Hükmün gerekçesi ve hüküm fıkrasının içereceği hususlar BÖLÜM. IV KANUN YOLLARI I. GENEL OLARAK a. Kanun yollarına başvurma hakkı b. Başvurma hakkının kullanılması II. OLAĞAN KANUN YOLLARI...343

16 XVI a. İtiraz b. İtiraz usulü ve itirazı inceleme mercileri A. İstinaf Mahkemeleri veya bölge adliye mahkemeleri a) Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluşu b) Daireler ve başkanlık c) Bölge adliye mahkemesi başkanlar kurulu d) Cumhuriyet Başsavcılığı e) Adalet komisyonu B. Soruşturma ve Kovuşturma Usulü C. İstinaf başvurusunun sonuçları D. Özel yasaların temyize ilişkin hükümleri E. Temyiz aa. Temyiz nedenleri bb. Temyiz istemi ve süresi cc. Temyiz layihasının içeriği dd. Temyiz isteminin sonuçları III. OLAĞANÜSTÜ KANUN YOLLARI a. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının İtirazı b. Kanun yararına bozma c. Yargılamanın yenilenmesi Genel olarak İnfazın geri bırakılması ve durdurulması Yargılama yenilenmesine engel olmayan halleri Sanık veya Hükümlünün aleyhine Yargılamanın yenilenmesi nedenleri Anayasa Mahkemesine Kişisel Başvuru Yargılama giderleri...375

17 XVII KISALTMALAR Age. : adı geçen eser AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi An.Mh. : Anayasa Mahkemesi Bkz. : Bakınız A.Y. : Anayasa C. : Cumhuriyet C.D. : Ceza Dairesi CYY : Ceza Yargılama Yasası D. : Danıştay E : Esas CMUK : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu H.D. : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu k. : Kanun K : Karar M. : Madde MK : Medeni Kanun n. : Numara R.G. : Resmi Gazete S. : Sayfa TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TCK : Türk Ceza Kanunu TCY : Türk Ceza Yasası YCGK : Yargıtay Ceza Genel Kurulu

18