ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... 3 GĠRĠġ... 4 BÖLÜM I Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN KAVRAM VE KURALLARININ GELĠġĠMĠ...

Transkript

1 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... 3 GĠRĠġ... 4 BÖLÜM I Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN KAVRAM VE KURALLARININ GELĠġĠMĠ ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Dünyadaki Tarihsel GeliĢimi : ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Türkiye deki Tarihsel GeliĢimi : ULUSAL KURULUġLAR, HĠZMETLER VE SÖZLEġMELER Türkiye deki Mevcut ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Sistemi ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Konularında ĠSGÜM Tarafından Verilen Hizmetler TÜRKĠYE'NĠN ONAYLADIĞI ILO SÖZLEġMELERĠ Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KAVRAMI BÖLÜM II GIDA SEKTÖRÜNDE Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ Genel Bilgiler Gıda Ürünleri Ġmalat Sanayi Sektörüne Ait Özel Riskler Ġle Alınması Gerekli Güvenlik Önlemleri Gıda Sektöründe Toz Patlamalarının Önlenmesi Ġçin Alınması Gerekli Tedbirler SoğutulmuĢ ve DondurulmuĢ Ürünlerin Ġmalatı Sırasında Alınması Gerekli Tedbirler GIDA ÜRÜNLERĠ ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜNDE MEYDANA GELEN Ġġ KAZALARININ ANA NEDENLERĠ VE SEKTÖRE ÖZEL RĠSKLER ĠLE ALINMASI GEREKLĠ GÜVENLĠK ÖNLEMLERĠ Gıda Ürünleri Ġmalat Sanayi Sektöründe Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Ana Nedenleri Elle TaĢıma ĠĢlemleri Sırasında Meydana Gelen Kazalar Kayma ve DüĢme Nedeniyle Meydana Gelen Kazalar Yüksekten DüĢme Nedeniyle Meydana Gelen Kazalar TaĢıt Kazaları Bir veya Birden Fazla Cismin SıkıĢtırması, Ezmesi, Batması, Kesmesi Nedeniyle Meydana Gelen Kazalar Gıda Ürünlerini ĠĢleme Makinelerinin Sebep Olduğu Kazalar GIDA ÜRÜNLERĠ ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜNDE GÖRÜLEN MESLEK HASTALIKLARI Kas Ġskelet Sistemi Rahatsızlıkları Cilt Hastalıkları Gürültüye Bağlı ĠĢitme Kaybı

2 4.4. Mesleki Astım ve Burun Ġltihabı Rahatsızlıkları Gıda Sektöründe Kullanılan Diğer Kimyasallara Maruziyet Un Tozuna Maruziyetten Kaynaklanan Rahatsızlıklar SONUÇLAR VE DEĞERLENDĠRME KAYNAKLAR

3 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA GIDA SEKTÖRÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET Risk analizi çalıģmaları ilk olarak havacılık sektöründe kullanılmıģtır. Daha sonra, gıda sektörü risk analizi çalıģmalarının yoğun bir Ģekilde kullanıldığı sektör olmuģtur. Günümüzde, muhtemel hatalar ve bu hataların meydana gelmesi ile oluģabilecek kayıpların sadece maddi olmadığı, bu kayıpların sosyoekonomik etkilerinin de olduğu bilinciyle hemen her alanda risk analizi çalıģmaları yapılmaktadır. Bu çalıģmada, iģ sağlığı ve güvenliği hakkında genel bilgiler verilmiģ, endüstriyel reklamcılık sektöründe faaliyet gösteren bir firmada karģılaģılabilecek iģ sağlığı ve güvenliği tehlikeleri tanımlanmıģ ve alınması gereken önlemler değerlendirilmiģtir. ÇalıĢma kapsamında, Ģirketin üretim tesisindeki ve aynı zamanda çalıģanların bulunduğu her alan değerlendirmeye alınmıģtır. Bu bitirme ödevi dört bölümden oluģmaktadır. Ödevin ilk bölümünde, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği hakkında bilgiler verilmektedir..ġkinci bölümde, gıda sektörünün tanıtımı yapılarak ne tür risklerin ve tehlikelerin söz konusu olabileceğine ve alınabilecek önlemlere değinilmiģtir. Üçüncü bölümde ise gıda ürünleri imalat sanayi sektöründe meydana gelen iģ kazalarının ana nedenleri ve sektöre özel riskler ile alınması gerekli güvenlik önlemleri yer almaktadır. Son bölümde ise meslek hastalıklarına değinilmiģ olup, ödev bütünü sonuçlar ve kaynaklara yer verilmiģtir. 3

4 GİRİŞ ĠĢ kazaları ve buna bağlı ölüm ve yaralanmalar, yalnızca ülkemizde değil, dünyada da ürkütücü boyutlardadır. Tüm bu koģullarda dünyada değiģen koģullarla birlikte, devletin çalıģma yaģamındaki denetim fonksiyonunun en aza indirilmesi, değiģen iģ yasaları ve iģ güvenliği mevzuatı var olan kuralsız ortama katkıda bulunmaktadır. ĠĢ kazalarının maddi kayıpları ise öyle bir boyuta ulaģmıģtır ki, Ġngiltere de yapılan bir çalısmaya göre proje bedelinin % 8,5 luk kısmı iģ kazaları ve meslek hastalıkları kaynaklı ölüm, yaralanma, iģ günü kaybı, sigorta ve sağlık masraflarına ayrılmak zorunda kalmaktadır. Bu çalısmayı 15 AB ülkesini kapsayan coğrafyaya yansıttığımızda 902 milyar euro ciroluk bir boyuta ulaģan inģaat sektöründe, 75 milyar euronun iģ kazaları ve meslek hastalıkları kaynaklı giderlere harcandığı gerçeği açığa çıkmaktadır Riskler kiģisel, çevresel, yapılan iģin niteliğinden kaynaklı olabilir kimi zaman iyi, kimi zaman ise yetersiz bir Ģekilde nicelleģtirilebilir. Riskin doğası ve kiģinin risk üzerindeki denetimi, riskin kavranıģını da değiģtirecektir. En genel tanımıyla tehlike, zarara veya yaralanmaya doğal olarak neden olma potansiyeli barındıran herhangi bir Ģey olarak tanımlanırken, risk ise bir tehlikeden kaynaklanacak olan zarar veya yaralanmanın olasılığı olarak tanımlanabilir. Tehlike ve Risk değerlendirme için farklı farklı teknikler bulunmaktadır Ġnsan, eğitimci boyutuyla da eğitilen boyutuyla da üniversitelerin en önemli ve en temel unsurudur. Günümüzde pek çok önleyici teknik ve iģ güvenliği sistemi olmasına rağmen hala iģ kazaları ve meslek hastalıkları yüzünden bir çok is gören olumsuz etkilenmekte, iģ göremez hale gelmekte ve hatta yaģamını yitirebilmektedir. Bu kayıpların doğrudan birey yaģamını olumsuz etkilemenin yanı sıra, bütün toplumun yaģantısını da olumsuz etkilediği yadsınamaz bir gerçektir. ĠĢ kazalarının, can kayıplarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi adına iģ dünyasına kazandırılan OHSAS standardının ve yeni 6331 sayılı iģ sağlığı ve güvenliği kanununun iģletmelerde risk analizi çalıģmaları yapma zorunluluğu getirmesi, söz konusu kayıpların en aza indirilmesi konusunda etkili olacağı tartıģmasızdır. 4

5 1. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ BÖLÜM I 1.1. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN KAVRAM VE KURALLARININ GELĠġĠMĠ ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Dünyadaki Tarihsel GeliĢimi : Yapılan iģ ile sağlık arasındaki iliģkiler (endüstri sağlığı - iģçi sağlığı - iģ hijyeni) üzerinde, ilk defa Yunan ve Roma uygarlıklarında durulmaya baģlanmıģtır. Fakat bu konuda etraflı incelemeler, Paracelsus ( , iģçilerin sağlık konularını ele alan ilk hekimlerdendir), Gregorius Agricola-George Bauer (Saksonyalı hekim, 1526 da Avrupa madenlerinde calıģan iģçilerin sorunlarıyla ilgili klasik bilgileri içeren De Re Metalica adlı eserini yazmıģtır) ve Bernardino Ramazzini ile baģlar. (9) Büyük Ġtalyan klinikçisi Bernardino Ramazzini ( ), endüstri sağlığının babası olarak kabul edilir. Bu zat, 1713 yılında yayınladığı De Morbis Artificum Diatriba isimli eserinde meslek hastalıkları ile uzun uzadıya meģgul olmustur. Endüstri sağlığı sorunları, daha sonra, özellikle sanayileģme hareketleri içinde büyük bir ilgi toplamıģtır. ĠĢ hekimliği Ġtalya da doğmuģ ise de, büyümesini ve geliģmesini sanayi inkılabının ( ) beģiği olan Ġngiltere de geçirmiģtir. Sir Percivale Pott, 1776 de baca temizleyicilerinin skrotüm (testis) kanserini tarif etmiģtir. Ġngiltere de Charle Turner Tacrach ( ) çok etraflı bir meslek hastalıkları kitabı yazmıģtır. Endüstri sağlığı meselelerinin devlet tarafından ele alınması, Ġngiltere de sanayi inkılabı hareketlerinin hızlanmaya baģladığı devrelere rastlar. Bu ülkede, XIX. yüzyılın baģlarında (1802), Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu ve bunu izlemek üzere (1833) Fabrikalar Kanunu yayınlanmıģtır. Bu sonuncu kanunda, ĠĢ Güvenliği MüfettiĢliği öngörülmüstür. Aynı devrelerde, diğer Avrupa ülkelerinde de devletin calıģan insanı himaye etmeye baģladığı görülür: Fransa da 1810 yılında yayınlanan Ġmparator Kararnamesi, yine aynı ülkede 1841 yılında yayınlanan ĠĢ Mevzuatı bu gayretlerin ilk ürünleridir. Amerika Birlesik Devletlerinde ise, bu konuda, ancak bu ülkedeki sanayileģme hareketlerinin cok hızlandığı XX. Yüzyılın baģında büyük bir calıģma görülmektedir. Meslek Hastalıkları (The Occupational Diseases) isimli etraflı ilk Amerikan kitabı, Cornell Üniversitesi iç hastalıkları profesörü Gillmann Thomson tarafından 1914 yılında yayınlanmıģtır yılında Cenevre de, Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) kurulmuģtur. Uluslararası ÇalıĢma Örgütü tarafından, 1919 yılından bugüne kadar iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili birçok sözleģme çıkarılmıģtır. Bunların önemli bir bölümü de, Türkiye Cumhuriyeti tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmustur. 5

6 20. yüzyılda, iģ sağlığı ve güvenliği, sanayide yaģanan geliģmelerle birlikte, özellikle kalkınmıģ ülkelerde ön planlarda yer almaya baģlamıstır. Gerçekten, Amerika BirleĢik Devletleri baģta olmak üzere, Ġngiltere, Kanada, Avustralya, Japonya ve Almanya gibi ülkelerde, iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili modern düzenlemeler yapılmıģtır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği olgusu, Avrupa Birliği içeriģinde de, 1980 li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmaya baģlanmıģtır. Özellikle, 1989 yılında çıkarılan 89/391/EEC sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Direktifi, iģ sağlığı ve güvenliği alanında çerçeve direktif olarak kabul edilmiģ ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak, çok sayıda bireysel direktif çıkarılmıģtır. Bugün gelinen noktada, iģ sağlığı ve güvenliği bir bilim dalı olarak ele alınmaktadır. Sanayide ve çalıģma hayatında yeni ortaya çıkan risklerle ilgili, sürekli olarak araģtırma ve geliģtirme çalıģmaları yürütülmekte ve yeni yasal düzenlemeler yapılmaktadır ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Türkiye deki Tarihsel GeliĢimi : Türkiye de çalıģan insanı koruma hareketleri ise, 1865 yılında yayınlanan Dilaver PaĢa Nizamnamesi ve onu izleyen Maadin Nizamnamesi (1869) ile baģlamıģtır. Endüstri sağlığı konusunun bütün yönleriyle ele alınması ise Cumhuriyet döneminde gerçekleģmiģtir yılında çıkartılan Dilaver PaĢa Nizamnamesi nde, Ereğli ve Zonguldak kömür havzası iģçilerinin dinlenme ve tatil zamanları, barındırma yerleri, çalıģma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeģitli konuların ele alındığı görülür yılında çıkarılan Maadin Nizamnamesi ise, bütün madenlerde çalıģanların güvenliği ile ilgili çeģitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır. Maadin nizamnamesi, kömür madeni iģ kolunda, o devirde yürürlükte bulunan zorunlu çalıģmayı ortadan kaldırmıģ ve bu süretle çalıģmanın ekonomik yönlerinin yanında insani yönlerine de değer verilmesi vurgulanmak istenmiģtir. 23 Nisan 1920 de Türkiye Büyük Millet Meclisi nin kurulduğu tarihten itibaren ise, iģ sağlığı ve güvenliği olgusu da gündeme getirilmiģ ve çeģitli yasal düzenlemeler yapılmaya baģlanmıģtır. Zamanına göre, son derece modern hükümlerle donatılmıģ olan, Ereğli Havza-I Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Muteallik Kanun (Ereğli Kömür Havzası Maden iģcisinin Hukukuna Ġliskin 151 sayılı Kanun), Milli Mücadele nin en yoğun olarak yaģandığı bir dönemde, 10 Eylül 1921 tarihinde, Sakarya SavaĢı sırasında çıkarılmıģtır. Daha sonra, 8 Haziran 1936 tarihinde çıkarılan 3008 sayılı ĠĢ Kanunu içeriģinde de, temel iģ sağlığı ve güvenliği hükümleri yer almıģtır. Ġkinci Dünya SavaĢından sonraki konjonktürde, sanayileģmenin daha yoğun yaģanmaya baģlandığı soğuk savaģ yıllarında ise, iģ sağlığı ve güvenliğinin ön sıralarda yer aldığını söylemek mümkün değildir yılında çıkarılan 931 sayılı ĠĢ Kanunu içeriģinde ilk defa modern hükümlerle yer alan disiplin, bu Kanunun Anayasa Mahkemesi tarafından Ģekil yönünden iptal edilmesinden sonra, 1971 yılında çıkarılan 1475 sayılı ĠĢ Kanunu içeriģinde de aynı hükümlerle yer almıģtır. Batı da, yıldır yaģanan endüstri devriminin bir nebze olsun yakalanabilmesi için, sanayileģmenin sürdürüldüğü 1970, 80 ve 90 lı yıllarda ise, 6

7 1475 sayılı ĠĢ Kanunu ve bu çerçevede çıkarılmıģ olan Tüzük ve Yönetmelikler, iģ sağlığı ve güvenliği alanının gereksinimlerine belli ölçüde cevap verebilmiģtir. Ancak, 20. yüzyılın sonları ve 21. yuzyılın baģlamasıyla birlikte, teknolojinin, tüm sanayi koģullarının, endüstri iliģkilerinin ve çalıģma mevzuatının baģ döndürücü bir hızla ilerlediği ve değiģtiği gerçeği ortaya çıkmıģtır. Avrupa Birliği nin, Aralık-1999 daki zirvesinde, Türkiye ye adaylık statüsünün tanınmasıyla birlikte, 2003 yılında 4857 sayılı ĠĢ Kanunu çıkarılmıģtır. Bu Kanunun iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümleri, belki birkaç madde dıģında, aynen 1475 sayılı ĠĢ Kanunu ndan aktarılmıģtır. Ancak, 4857 sayılı ĠĢ Kanununa göre çıkarılması gereken yönetmelikler, Avrupa Birliğinin 89/391/EEC sayılı çerçeve direktifine ve diğer bireysel direktiflere göre uyumlaģtırılmıģtır ve 2003 yılı ile 2004 yılı içeriģinde ardarda yayımlanmıģtır. Dolayısıyla, ülkemizde iģ sağlığı ve güvenliği mevzuatı modern hükümlerle donatılmıģ durumdadır. Ancak, uygulamada çok fazla mesafenin katedilmesi gerekmektedir ULUSAL KURULUŞLAR, HİZMETLER VE SÖZLEŞMELER Türkiye deki Mevcut ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Sistemi Türkiye deki mevcut iģ sağlığı ve güvenliği sisteminin ana çatısı, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde oluģturulmuģtur. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde iģ sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinde bulunan dört birim vardır. Bunlar; (13) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (ĠSGGM) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ĠSGÜM) ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi (ÇASGEM) Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı (SGK) ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı hariçinde ise, iģ sağlığı ve güvenliği faaliyetleri veya iģ sağlığı ve güvenliği bölümleri bulunan diğer kamu kurum ve kuruluģları ise Ģunlardır: Sağlık Bakanlığı (Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü) Çevre ve Orman Bakanlığı (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü) BaĢbakanlık Acil Durum ve Afet Yönetimi Genel Müdürlüğü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (Ölçüler ve Standartlar Genel Müdürlüğü ve Tüketiçinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Maden Ġsleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu BaĢkanlığı) Türk Standardları Enstitüsü (TSE) Türkiye Bilimsel ve Teknik AraĢtırma Kurumu (TUBĠTAK) Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) 7

8 Yukarıda belirtilen kurum ve kuruluģların dıģında, aģağıda belirtilen iģçi ve iģveren kuruluģları ile meslek örgütleri, dernek ve vakıflar da, iģ sağlığı ve güvenliği ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgilenmektedirler: Türkiye ĠĢveren Sendikaları Konfederasyonu (TĠSK) Türk Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) Türkiye Kimya, Petrol, Lastik ve Plastik Sanayii ĠĢverenleri Sendikası (KĠPLAS) Türkiye ĠnĢaat ve Tesisat Müteahhitleri ĠĢveren Sendikası (ĠNTES) Türkiye Çimento Endüstrisi ĠĢverenleri Sendikası (CEĠS) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu Türkiye ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-ĠS) Hak ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (HAK-ĠS) Devrimci ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (DĠSK) Türk Tabipleri Birliği (TTB) Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği (TMMOB) Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD) Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazalarını AraĢtırma ve Önleme Vakfı (MESKA) Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayii Destekleme Vakfı (MEKSA) Türkiye ĠĢ Güvenliği ĠĢ Adamları Derneği (TĠGĠAD) ĠĢ Sağlığı HemĢireliği Derneği 3146 sayılı ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 2. maddesinde, Bakanlığın iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili görevleri aģağıdaki (g), (r) ve (s) bentlerinde gösterilmiģtir: g) ĠĢ sağlığı ve güvenliğini sağlayacak tedbirlerin uygulanmasını izlemek, r) ĠĢyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önleyici ve koruyucu hizmetleri yürütenlerin niteliklerini belirlemek, eğitimlerini ve sertifikalandırılmalarını sağlamak, s) Mesleki yeterlilik sisteminin oluģturulması ve iģletilmesi için gerekli tedbirleri almak. Aynı Kanunun 12. maddesinde ise, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün görevleri aģağıdaki Ģekilde sayılmıģtır: a) ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat çalıģması yapmak, b) Ulusal politikalar belirlemek, bu politikalar çerçevesinde programlar hazırlamak, c) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluģlarla iģbirliği ve koordinasyonu sağlamak, d) Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak, sonuçlarını izlemek, e) Standart çalısmaları yapmak, normlar hazırlamak ve geliģtirmek, f) Üretilen ve ithal edilen kiģisel koruyucu donanımların piyasa gözetimi ve denetimini yapmak, bu hususlarda usül ve esasları belirlemek, g) ĠĢ sağlığı ve güvenliği ile iģ kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında inceleme ve araģtırma çalıģmalarını planlamak, programlamak ve uygulanmasını sağlama h) Faaliyet konuları ile ilgili yayın ve dökümantasyon çalıģmaları yapmak ve istatistikleri düzenlemek, 8

9 i) Mesleki eğitim görenler, rehabilite edilenler, özel risk grupları ve kamu hizmetlerinde çalıģanlar da dahil olmak üzere tüm çalıģanların iģ kazaları ve meslek hastalıklarına karģı korunmaları amacıyla gerekli calıģmaları yaparak tedbirlerin alınmasını sağlamak, j) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü ile ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Bölge Laboratuvar Müdürlüklerinin çalıģmalarını düzenlemek, yönetmek ve denetlemek, k) ĠĢyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek iģyeri hekimleri, iģ güvenliği uzmanları ve diğer görevlilerin iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve belgelendirme usül ve esaslarını belirlemek, l) ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında ölçüm, analiz, teknik kontrol, risk analizi ve değerlendirmesi, eğitim, danıģmanlık, uzmanlık hizmetlerini yapmak ve bu tür hizmetleri verecek özel ve tüzel kiģi ve kuruluģların niteliklerini belirlemek, yetki vermek, yetkilerini iptal etmek, kontrol ve denetimini sağlamak, m) Bakanlıkça verilecek benzeri görevleri yapmak sayılı Çalısma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi Teskilat Kanununun 2. maddesinde, ÇASGEM in iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili görevleri aģağıdaki ve (b) bentlerinde gösterilmistir: a) Çalısma hayatı, sosyal güvenlik, iģ sağlığı ve güvenliği, iģçi iģveren iliģkileri, istihdam, verimlilik, toplam kalite yönetimi, iģ piyasası alomaliye.com etütleri, ergonomi, çevre, ilk yardım, iģ istatistikleri ve benzeri konular ile iģyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek iģyeri hekimi, mühendis, teknik eleman, hemģire ve diğer sağlık personeline iģ sağlığı ve güvenliği konusunda gerektiğinde Bakanlık birimleri veya ilgili kurum ve kuruluģlar ile birlikte, eğitim programları hazırlamak, eğitim vermek veya eğitim hizmeti satın almak, sertifikalandırmak, bu konularla ilgili araģtırmalar yapmak veya yaptırmak, b) Bakanlık, bağlı kuruluģları ile ilgili kuruluģlarının personeli ile özel veya kamu sektöründe faaliyet gösteren iģyerlerindeki iģçi, iģveren veya yönetici personel için eğitim, seminer ve konferanslar tertip etmek veya bu konularda tertiplenmis eğitim, konferans ve seminerlere iģtirak etmek. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ĠSGÜM) de, iģyerlerindeki gaz, toz, gürültü, titreģim ve termal konfor ölçümlerini gerçekleģtirmekte ve bu ölçümlerle ilgili olarak kendiģine bağlı olarak faaliyet gösteren laboratuvarlarda analiz çalıģmalarını yürütmektedir. ĠSGÜM, Türk Hükümeti ve Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaģmayla Uluslararası ÇalıĢma KoĢullarını ve Çevresini ĠyileĢtirme Programı (PIACT) çerçevesinde, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında kurulmuģtur. Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve Türkiye de ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin GeliĢtirilmesi (ĠSAG) Projesi ( ) ile ĠSGÜM un binası tamamen yenilenmis, laboratuvarlar modern cihaz ve ekipmanla donatılmıģ ve teknik personele yurt içi ve yurt dıģında teknik eğitimler verilmiģtir. Proje kapsamında, sanayi yoğunluğu dikkate alınarak Kocaeli Universitesinin de katkılarıyla ĠSGÜM Kocaeli Bölge Laboratuvarı kurulmuģtur. ĠSGÜM un, Ankara da bulunan merkezinden baģka, Ġstanbul, Ġzmir, Adana, Zonguldak, Kocaeli ve Kayseri de Bölge Laboratuvar ġeflikleri bulunmaktadır. 9

10 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Konularında ĠSGÜM Tarafından Verilen Hizmetler 1 ) ĠĢyeri Havasından Toz Numunesi Alma ve Gravimetrik Değerlendirme 2 ) Hava Akım Hızı Ölçümü 3 ) Termal Konfor ġartları Ölçümü (Sıcaklık, Basınç, Bağıl Nem ve Hava Akım Hızı) 4 ) KiĢisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü 5 ) Tüm Vücut TitreĢimi KiĢisel Maruziyet Ölçümü 6 ) El-Kol TitreĢimi KiĢisel Maruziyet Ölçümü 7 ) Aydınlatma Ölçümü 8 ) Frekans Analizi 9 ) Foruier Transform Ġnfrared Spektrofotometresinde Serbest SiliĢ Analizi 10) ĠĢyeri Havasından Dedektör veya Tüp Ġle Anlık Gaz Ölçümü 11 ) Gaz Kromatografi Analizi 12 ) Lifsi Tozların Konsantrasyon Tayini 13 ) Lifsi Tozların Tur Analizi 14/1 ) ĠSG Alanındaki Numunelerin SEM Ġle Ġncelenmesi 14/2 ) ĠSG Alan. Num. SEM de Elektronik Ortamda Fotoğraf Çekimi 14/3 ) ĠSG Alan. Num. SEM-EDS Ġle Elemental Mikroanalizi 15 ) Yüksek Basınçlı Sıvı KromatografiĢinde Analiz 16 ) Ġyon KromatografiĢinde Analiz 17 ) Atomik Absorpsiyon Cihazı(Grafit/Alevli) ile Havada Ağır Metal Analizi 18 ) Atomik Absorpsiyon Cihazı (Hidrur Sistem) ile Havada Ağır Metal Analizi 19/1) Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda KurĢun Analizi 19/2 ) Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda Kadmiyum Analizi 19/3 ) Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda Bakır Analizi 19/4 ) Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda Lidyum Analizi 19/5 ) Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda Nikel Analizi 19/6 ) Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda Krom Analizi 20 ) Ġdrarda Fenol Analizi 21 ) Ġdrarda Hippurik Asit Analizi 22 ) Ġdrarda TCA ( Triklororasetik) Analizi 23 ) ĠĢitme Testi (Odyometri) 24 ) Fiziki Muayene 25 ) Elektrokardiyografi (EKG) 26 ) Kanda Glikoz Tayini 27 ) Kanda Kolesterol Tayini 10

11 28 ) Kanda Albumin Tayini 29 ) Kanda Total Protein Tayini 30 ) Kanda GGT Tayini 31 ) Kanda AST Tayini 32 ) Kanda ALT Tayini 33 ) Kanda ALP Tayini 34 ) Kanda Üre Tayini 35 ) Kanda Ürik Asit Tayini 36 ) Kanda Kreatinin Tayini 37 ) Tam Ġdrar Tetkiki 38 ) PA Akciğer Filmi Çekimi ve Değerlendirilmesi 39 ) Solunum Fonksiyon Testi 40 ) Tam Kan Sayımı 41 ) Sedimantasyon 42 ) Toluen Analizi 43 ) Ksilen Analizi 1-Toz numunesi alma ve gravimetrik değerlendirme MDHS 14/3 metoduna göre yapılmaktadır. 2-KiĢisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü TS ISO 9612 metoduna göre yapılmaktadır. 3-Tüm Vücut TitreĢimi KiĢisel Maruziyet Ölçümü ĠSO metoduna göre yapılmaktadır. 4-El-Kol TitreĢimi KiĢisel Maruziyet Ölçümü TS EN ISO , TS EN ISO metoduna göre yapılmaktadır. 5-ĠĢyeri havada bulunan Aromatik Hidrokarbonların (Benzen, Toluen, Etilbenzen- ( mop ksilen ) örneklemesi ve analizini kapsamaktadır. NMAM 1501 ( NIOSH ) Aromatik Hidrokarbon metodu kullanılmaktadır. 6-Asbest ve sentetik lifsi tozların ( MMMF ) Faz Kontrast mikroskobunda konsantrasyon tayin analizleri yapılmaktadır. 7-Asbest ve sentetik lifsi tozların ( MMMF ) Elektron mikroskobunda tür tayin analizleri yapılmaktadır. 8-ĠĢyeri havasında bulunan Formaldehitin örneklenmesi ve analizini kapsamaktadır. Yüksek Basınçlı Sıvı KromatografiĢinde havada bulunan Formaldehit tayini OSHA 1007 metoduna göre yapılmaktadır. 9-ĠĢyeri havasında bulunan Ġnorganik Asitlerin ( HCI, HF, HBr, H2SO4, HNO3, H3PO4 ve NH3 ) örneklemesini ve analizini kapsamaktadır. Ġyon KromatografiĢinde havada NH3 tayini NIOSH 6016 metoduna göre, HCI, HF, HBr, H2SO4, HNO3, H3PO4 tayinleri ise NIOSH 7903 metoduna göre yapılmaktadır. 10-Atomik Absorpsiyon Cihazı ( Alevli / Grafit ) ile iģyeri havada bulunan Pb, Cd, Cr, Ni, Zn, Cu, Mn, Fe gibi ağır metallerin örneklemesini ve analizini kapsamaktadır. Havada bulunan kurģun ve kurģun bileģikleri tayini NIOSH 7082, Mars5 CEM metotlarına, Krom ve Krom bileģikleri tayini NIOSH 7024 Mars5 CEM standartlarına, Nikel ve Nikel bileģikleri tayini OSHA ID-121 metotlarına göre yapılmaktadır. 11-Atomik Absorpsiyon Cihazı ( Hidrur Sistem ) ile iģyeri havasında bulunan As, Hg gibi ağır metallerin örneklemesini ve analizini kapsamaktadır. 12-Ġdrarda Fenol Analizi : Benzen etkilenmesinde kullanılan bir metottur. 13-Ġdrarda Hippurik Asit Analizi : Toluen etkilenmesinde kullanılan bir metottur. 14-Ġdrarda TCA Analizi : Trikloroetilen etkilenmesinde kullanılan bir metottur. 30

12 TÜRKĠYE'NĠN ONAYLADIĞI ILO SÖZLEġMELERĠ 2 No lu ĠĢsizlik SözleĢmesi 11 No lu Örgütlenme Özgürlüğü (Tarım) SözleĢmesi 14 No lu Haftalık Dinlenme (Sanayi) SözleĢmesi 15 Nol lu Asgari Yas (Trimciler ve AteĢçiler) SözleĢmesi 26 No lu Asgari Ücret Belirleme Yöntemi SözleĢmesi 29 No lu Zorla ÇalıĢtırma SözleĢmesi 34 No lu Ücretli ĠĢ Bulma Büroları SözleĢmesi 42 No lu ĠĢçinin Tazmini (Meslek Hastalıkları) SözleĢmesi (Revize) 45 No lu Yeraltı ĠĢleri (Kadınlar) SözleĢmesi 53 No'lu Ticaret Gemilerinde ÇalıĢan Kaptanlar Ve Gemi Zabitlerinin Mesleki Yeterliliklerinin Asgari Ġcaplarına ĠliĢkin SözleĢme 55 No'lu Gemiadamlarının Hastalanması, Yaralanması ya da Ölümü Halinde Armatörün Sorumluluğuna ĠliĢkin SözleĢme 58 No lu Asgari Yas (Deniz) SözleĢmesi (Revize) 59 No lu Asgari Yas (Sanayi) SözleĢmesi (Revize) 68 No'lu Gemilerde Mürettebat Ġçin Ġase ve Yemek Hizmetlerine ĠliĢkin SözleĢme 69 No'lu Gemi AĢçılarının Mesleki Ehliyet Diplomalarına ĠliĢkin SözleĢme 73 No'lu Gemiadamlarının Sağlık Muayenesine ĠliĢkin SözleĢme 77 No lu Gençlerin Tıbbi Muayenesi (Sanayi) SözleĢmesi 80 No lu Son Maddelerin Revizyonu SözleĢmesi 81 No lu ĠĢ TeftiĢi SözleĢmesi 87 No lu Sendika Özgürlüğü ve SendikalaĢma Hakkının Korunması SözleĢmesi 88 No lu ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Servisi Kurulması SözleĢmesi 92 No'lu Mürettebatin Gemide Barınmasına ĠliĢkin SözleĢmesi 94 No lu ÇalıĢma ġartları (Kamu SözleĢmeleri) SözleĢmesi 95 No lu Ücretlerin Korunması SözleĢmesi 96 No lu Ücretli ĠĢ Bulma Büroları SözleĢmesi (Revize) 98 No lu Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı SözleĢmesi 99 No lu Asgari Ücret Tespit Mekanizması (Tarım) SözleĢmesi 100 No lu EĢit Ücret SözleĢmesi 102 No lu Sosyal Güvenlik (Asgari Standartlar) SözleĢmesi 105 No lu Zorla ÇalıĢtırmanın Kaldırılması SözleĢmesi 108 No'lu Gemiadamları Ulusal Kimlik Katlarına ĠliĢkin SözleĢmesi 111 No lu Ayırımcılık (ĠĢ ve Meslek) SözleĢmesi 115 No lu Radyasyondan Korunma SözleĢmesi 31

13 116 No lu Son Maddelerin Revizyonu SözleĢmesi 118 No lu Muamele EĢitliği (Sosyal Güvenlik) SözleĢmesi 119 No lu Makinaların Korunma Tertibatı ile Techizi SözleĢmesi 122 No lu Ġstihdam Politikası SözleĢmesi 123 No lu Asgari Yas (Yeraltı ĠĢleri) SözleĢmesi 127 No lu Azami Ağırlık SözleĢmesi 133 No'lu Mürettebatın Gemide Barındırılmasına Ġliskin SözleĢmesi (Ġlave Hükümler) 134 No'lu ĠĢ Kazalarının Önlenmesine (Gemiadamları) ĠliĢkin SözleĢmesi 135 No lu ĠĢçi Temsilcileri SözleĢmesi 138 No lu Asgari Yas SözleĢmesi 142 No lu Ġnsan Kaynaklarının GeliĢtirilmesi SözleĢmesi 144 No lu Üçlü DanıĢma (Uluslararası ÇalıĢma Standartları) SözleĢmesi 146 No'lu Gemiadamlarının Yıllık Ücretli Ġznine ĠliĢkin SözleĢmesi 151 No lu ÇalıĢma ĠliĢkileri (Kamu Hizmeti) SözleĢmesi 152 No'lu Liman ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenliğe ĠliĢkin SözleĢmesi 153 No'lu Karayolları TaĢımacılığında ÇalıĢma Saatleri ve Dinlenme Sürelerine ĠliĢkin SözleĢmesi 155 No'lu ĠĢ Sağliği ve Güvenliği ve ÇalıĢma Ortamına ĠliĢkin SözleĢmesi 158 No lu Hizmet ĠliĢkiĢine Son Verilmesi SözleĢmesi 159 No lu Mesleki Rehabilitasyon ve Ġstihdam (Sakatlar SözleĢmesi 161 No'lu Sağlık Hizmetlerine ĠliĢkin SözleĢmesi 164 No'lu Gemi adamlarının Sağlığının Korunması ve Tıbbi Bakımına ĠliĢkin SözleĢme 166 No'lu Gemi adamlarının Ülkelerine Geri Gonderilmesine ĠliĢkin SözleĢme 182 No lu En Kötü Bicimlerdeki Çocuk Ġsciliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına ĠliĢkin Acil Eylem SözleĢmesi 32

14 1.3. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KAVRAMI ĠĢ sağlığı ve güvenliği çalıģanların sağlık ve güvenlik konuları ile ilgili bir alandır. Sanayi ve teknolojinin hızla geliģmesi, yeni is sahalarının açılmasıyla birlikte yeterli önlemlerin alınmaması durumunda, çalıģanların sağlığını ve güvenliğini tehdit eden sonuçlar ortaya çıkmaktadır. ĠĢçi sağlığı ve iģ güvenliği çalıģmalarında öncelikli amaç, çalıģanların sağlığını korumaktır. ĠĢyeri ortamında bulunan teknik ekipmanlar ile çalıģma koģullarından kaynaklanan çeģitli riskler nedeni ile çalıģanların sağlığı bozulabilir. Sağlığı bozulan ve hastalananların teģhis ve tedavisi de bu uğraģıların içine girer, ama bu çalıģmaların asıl amacı, iģyeri ortamında bulunan bu riskleri kontrol altına almak süretiyle iģyerini sağlıklı ve güvenli bir yer haline getirmek ve sonuç olarak da bu ortamda bulunan ve çalıģan kiģilerin sağlığının olumsuz etkilenmesinin önüne geçmektir. ĠĢ sağlığı ve iģ güvenliği çalıģmalarının iki temel boyutu vardır: Bunlardan birisi, çalıģanların sağlığının yapacakları iģle ilgiģini araģtıran, belirleyen (örneğin; daha önce akciğer rahatsızlığı geçirmiģ bir kiģinin tozlu bir iģte çalıģtırılmaması gibi) ve iģyeri ortamında oluģabilecek bazı risklere karģı alınacak tıbbi koruma yöntemlerini uygulamak (örneğin; tetanos aģısı uygulaması vb. gibi) ve iģyerindeki çalıģmalar esnasında sağlık sorunu olanların hastalıklarının teģhis ve tedavisi ile hastalığın yapılan iģle ilgiģini araģtırarak gerekli önlemleri almak Ģeklinde ifade edilebilecek olan tıbbi boyuttur. Bu ilgi alanına ĠĢ Hekimliği adı verilebilir. Ġkinci boyut ise, iģyeri ortamındaki sağlık ve güvenlik risklerinin saptanması, bununla ilgili ölçümler yapılması (örneğin; iģyerinde kullanılan çeģitli kimyasal maddelerin, iģyeri ortam havasındaki ölçümü, iģyerinde yapılan iģler esnasında ortama yayılan ve sağlığa zararlı olduğu bilinen tozların ölçümü, makine ve tezgahlardan kaynaklanan gürültünün düzeyini belirlemek üzere yapılan ölçümler gibi) ve bu risklerin kontrol altına alınması Ģeklindeki uğraģıları içeren ve konunun daha çok teknik-mühendislik yanını oluģturan ĠĢ Güvenliği boyutudur. Bu boyut, iģyeri ortamında sağlıklı ve güvenlikli bir ortam oluģturmak için yapılan tüm çalıģmaları kapsadığı için ĠĢ Hijyeni olarak da adlandırılmaktadır. Her iki grup çalıģmalar birbirini tamamlayıcı niteliktedir ve her ikiģi birlikte iģçi sağlığı ve iģ güvenliği bütününü oluģturur. Bir baska deyiģle, iģçi sağlığı ve iģ güvenliğinin amacı; kaza ve hastalık Ģeklinde ortaya çıkan tehlikelerden çalıģanları korumak, zarar verici etkileri asgariye indirmek, mümkünse ortadan kaldırmak, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halini hedefleyip yaģam kalitesini yüksek tutarak çalıģanların mutlu olmalarını sağlamaktır. 33

15 BÖLÜM II 2. GIDA SEKTÖRÜNDE Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ 2.1. Genel Bilgiler Bu bölümde gıda ürünleri imalat sanayi hakkında genel bilgiler verilerek, ülkemizdeki iģyeri ve çalıģan sayıları, sektörde meydana gelen iģ kazalarına dair istatistiki bilgiler paylaģılacaktır. Gıda ürünleri imalatı sektörü, ticari hacmi düģünülecek olursa bugün dünyadaki en büyük sektörlerden birisidir. GeniĢ bir yelpazeye sahip olan gıda sanayi, alt dalları açısından birbirinden farklı özellikler taģıyan sektörleri barındırmaktadır. Et ürünleri, balık ürünleri, tahıllar, meyveler, Ģeker, süt ve süt ürünleri, bisküviler, ekmekler, pasta ve çikolata, sıvı ve katı yağlar ve daha birçok ürün bu sektörde üretilmektedir. Ürün çeģitliliği açısından da pek çok farklı türde sanayi kuruluģunda çok farklı tipte ürünler üretilmektedir. Ürün çeģitliliğinin çok fazla olmasına rağmen gıda sektöründe imalat aģamasında temelde benzer adımlar izlenmektedir. Yiyecekler ham olarak alınmakta, iģlenmekte ve paketlendikten sonra insanların tüketebilmesi için piyasaya sürülmektedir. Bu süreçte pek çok fiziksel ve kimyasal iģlem gerçekleģtirilmektedir. Kaynatmak, soğutmak, iyonize radyasyona tabi tutmak, kurutmak, dolapta saklamak, dondurmak, suyunu almak, antibiyotik ile sterilize etmek ve kimyasal koruyucu kullanmak gibi yöntemler yiyeceklerin ömrünü uzatmak ve bozulmasını engellemek için kullanılmaktadır. Herbiri birbirinden farklı olan bu yöntemlerin hepsi teknolojinin geliģmesi ile birlikte ortaya çıkmıģ, yiyeceklerin tazeliklerinin koruması ve hemen bozulmaması, daha uzun süre saklanabilmelerini sağlamıģtır. Yukarıda da belirtildiği üzere, gıda ürünleri imalatı sanayi çok geniģ bir yelpazede, çok farklı tipte ürünlerin üretiminin gerçekleģtirildiği bir sektördür /28509 tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve /28602 tarih sayılı Resmi Gazete ile değiģik ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Tehlike Sınıfları Tebliğine göre Gıda Ürünlerinin Ġmalatı C Ġmalat ana baģlığı altında sınıflandırılmıģ ve Ģu ana iģ kollarını kapsayacak Ģekilde düzenlenmiģtir: 34

16 NACE Kodlama Sistematiğine Göre Gıda Ġmalatı Sektöründe Yer Alan ĠĢler Nace Rev.2 Kodu Nace Rev.2 Tanımı 10.1 Etin iģlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 10.2 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuģakçaların iģlenmesi ve saklanması 10.3 Sebze ve meyvelerin iģlenmesi ve saklanması 10.4 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 10.5 Süt ürünleri imalatı 10.6 ÖğütülmüĢ tahıl ürünleri, niģasta ve niģastalı ürünlerin imalatı 10.7 Fırın ve unlu mamuller imalatı 10.8 Diğer gıda maddelerinin imalatı ġeker imalatı Kakao, çikolata ve Ģekerleme imalatı Kahve ve çayın iģlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeģni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ diğer gıda maddelerinin imalatı 10.9 Hazır hayvan yemleri imalatı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği: ÇalıĢanların veya diğer iģçilerin ( geçici iģçiler ve yüklenici personeli dahil ) ziyaretçilerin ve çalıģma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen veya etkilemesi mümkün olan Ģartlar ve faktörler Tehlike; Ġnsan yaralanması yâda hastalığı, malın hasar görmesi, iģyeri çevresinin zarar görmesi yâda bunların kombinasyonuna neden olabilecek potansiyel bir durum ya da kaynaktır. Ġnsan sağlığına, çevreye veya mala herhangi bir zarar verme potansiyeline sahip olan durum, potansiyel bir zarar kaynağı, tehlikeli bir malzeme olabileceği gibi, yapılan bir aktiviteden de kaynaklanabilir. Risk; BelirlenmiĢ tehlikeli bir olayın oluģma ihtimali ve sonuçlarının kombinasyonudur. Ġnsan sağlığına, çevreye veya mala gelebilecek bir zararın meydana gelme olasılığı olan risk, olağan çalıģma esnasında mevcut bir tehlikenin yaratabileceği zarar Ģeklinde de tanımlanabilir. Risk Değerlendirmesi; Riskin büyüklüğünü hesaplama ve riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar verme, yani riskleri makul bir seviyeye indirebilmek için gerekli tedbirlerin belirlenmesi ve bu tedbirlerin hangilerinin öncelikle alınması gerektiğine karar verilmesi iģlemidir. Olasılık; faaliyet esnasındaki tehlikelerden kaynaklanan zararın gerçekleģme olasılığı Frekans; faaliyet esnasında tehlikeye maruz kalma sıklığı ġiddet; faaliyet esnasındaki tehlikelerden kaynaklanan zararın çalıģan ve veya ekipman üzerinde yaratacağı tahmini etki 35

17 Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaylar Meslek hastalığı: Meslek hastalığı, sigortalının, çalıģtırıldığı iģin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya iģin yürütüm Ģartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir Maruz kalanlar: ÇeĢitli faaliyetler sonucu açığa çıkan tehlikelerle karģılaģan ve bu tehlikelerden etkilenme potansiyeli bulunan operatör, iģçi, ziyaretçiler Risk Puanı: Olasılık puanı ve Ģiddet puanının çarpım sonucunda ortaya çıkan puan Risk Sınıfı: Risk puanı sonucuna göre mevcut riskin düģük, orta, yüksek, çok yüksek olmasına karar verilmesi Ġlgili Mevzuat ( Yasal ve Diğer ġartlar ) : Uyulması gereken yasal mevzuat ( kanunlar, tüzükler, yönetmelikler, tebliğler, yönergeler, sözleģmeler, ) Rutin Faaliyet: Fabrikada sürekli yapılan, fabrikanın ana üretim faaliyetlerinden sayılan çalıģmalar Rutin Olmayan Faaliyet: Fabrikada sürekli yapılmayan veya farklı ihtiyaçlar sonucu ortaya çıkan ve ancak bu ihtiyacın doğurduğu zamanlarda yapılan çalıģmalar 2.2. Gıda Ürünleri Ġmalat Sanayi Sektörüne Ait Özel Riskler Ġle Alınması Gerekli Güvenlik Önlemleri Bu bölümde, gıda ürünlerinin imalatı sırasındaortaya çıkan özel risklerden hayati tehlikeye neden olabilecek olan riskler detaylı birģekilde incelenecek olup, bu risklerden korunabilmek amacıyla alınması gereklitedbirler açıklanacaktır Gıda Sektöründe Toz Patlamalarının Önlenmesi Ġçin Alınması Gerekli Tedbirler Gıda ürünleri imalat sektöründe kolay tutuģabilen maddelerin neden olduğuyangın ve patlamalar göz önünde bulundurulması gereken önemli bir risk faktörüolup ciddi zarar verme potansiyeline sahiptir. Bu bölümde gıda sektöründeoluģabilecek toz patlamaları ve yangınlarının önlenmesi için alınması gerekli olanönlemler üzerinde durulacaktır. TutuĢabilen nitelikte bir toz bulutunun patlamaya yol açması için, havada bulunan toz konsantrasyonunun patlama limitlerine ulaģmıģ olması ve bir ateģleme kaynağının bulunması gerekmektedir. Gıda ürünleri imalat sektöründe kullanılan ve patlama riski oluģturabilecek tozlardan bazıları Ģunlardır: Un tozu, krema tozu, çözünebilir hazır kahve, Ģeker süttozu, patates cipsi tozu ve hazır çorba karıģımlarının tozu. Gıda imalatı esnasında,unun öğütülmesi, Ģekerin inceltilmesi, süt tozu ve çözünebilir kahvelerin sprey kurutma iģlemine tabi tutulması ve tahılların bantlar üzerinden aktarılması vedepolanması iģlemleri ortama tutuģabilir nitelikte tozların yayılmasına sebep olan üretim proseslerinden bazılarıdır. 36

18 TutuĢabilir nitelikte olan bu tozların zemine ince bir tabaka Ģeklinde yayılmıģ olması durumunda tutuģma ve alev alma ihtimali dahada artmıģ olacak ve daha düģük bir ateģleme enerjisi bu tozların tutuģmasına sebep olabilecektir. TutuĢma derecesi farklı maddelerin tozları için değiģkenlik göstermekte olup,aynı tip maddeler için de, ortamdaki nem oranı ve partikül büyüklüğüne göretutuģma derecesi değiģebilmektedir. Bu değiģkenlik tutuģma enerjisinin, ortamdaki bir statik elektrik boģanması sonucu ortaya çıkacak kadar düģük bir enerji olması gibi, ancak ortamda açık alev olduğunda tutuģma ihtimalini ortaya çıkaracak kadar yüksek bir enerji de olabilir. TutuĢma olayı meydana geldiğinde ortamda bulunan toz yoğunluğu patlama sınırını aģmıģ olması durumunda büyük bir toz patlaması meydana gelebilir. Ancak havadaki yoğunluk patlamaya yol açmayacak seviyede ise yanma olayı bir alev topu Ģeklinde oluģacaktır. Patlamaya neden olması için havadaki toz yoğunluğu oranının çok da yüksek olmasına gerek yoktur > 1000 g/m3 lük bir karıģım oranı patlama olayının meydana gelmesi için yeterlidir. Böyle düģük bir yoğunlukta, havada toz partiküllerinin 60 cm den daha uzak bir mesafeden gözle ayırt edilebilmesi çok da mümkün değildir. Dolayısıyla ortam ölçümlerinin düzenli bir Ģekilde ve otomatik olarak yapılması önem taģımaktadır. Bununla birlikte, patlama olaylarının ortamdaki toz yoğunluğu alt ve üst sınır değerleri arasında olduğu durumlarda da oluģabileceği unutulmamalıdır. Gıda imalatı esnasında kullanılan sprey yağları, ethanol gibi karıģtırma iģlemlerinde kullanılan alevlenebilir tipteki solvent malzemeler ile benzeri bir takım yardımcı maddelerin ve de yüksek sıcaklıklarda gerçekleģtirilen sterilizasyon iģlemlerinin de yangın ve patlama riskini arttırdığı göz ardı edilmemelidir. Kendiliğinden ısınmalar ve sıcak yüzeyler ile temas da ani alevlenmelere ve ciddi zararların oluģmasına sebebiyet verebilir. Yukarıda detaylı bir Ģekilde açıklanan toz patlaması ve yanması riskine karģı alınması gerekli önlemler Ģu Ģekilde sıralanabilir: ĠĢyeri binası çatısı açık veya sağlam çelik konstrüksiyon bir iskelet üzerine hafif malzemeden yapılmıģ panel duvarlar ile inģa edilmelidir. Çatının açık bırakılması mümkün olmadığında çatı malzemeleri olarak, ince ve dayanımı düģük malzeme tercih edilmelidir. Bu sayede gerektiği durumlarda, panel duvarlar yerinden kolaylıkla çıkarılabilir. Ayrıca bu bölümler ve düģük dayanımlı malzemedenyapılmıģ olan çatı patlama meydana geldiğinde ortaya çıkan basıncın tahliyeedilmesini sağlayan patlama menfezi görevi de görmüģ olacaktır. Eğer bina eskidenyapılmıģ betonarme bir bina ise bu durumda duvarlar üzerinde mümkün olduğunca geniģ patlama menfezleri oluģturulmalıdır. Patlama menfezleri oluģturulurken 24 m3 lük hacme karģılık en az 1 m2 lik bir alan dayanımı düģük uygun bir malzemeden yapılmalı ve bu alan patlama menfezi olarak bırakılmalıdır. Bir patlama meydanageldiğinde meydana çıkan yüksek basınç, ortamda bulunan dayanımı en düģük olan kısımdan çıkıģ yapacaktır. Dolayısıyla patlama menfezlerinin oluģturulmuģ olması olası bir patlamada bina ve ekipmanların basınca daha az maruz kalmasına ve daha büyük hasarlar oluģmasının engellenmesine yardımcı olacaktır. 37

19 Toz malzeme taģıma ve boģaltma iģlemlerinin yapıldığı kanallardaki bağlantı noktaları ve köģe noktalar sızıntıya ve ortamda toz birikmesine sebep olmayacak Ģekilde kapatılmıģ olmalıdır. Ortam temizliği, topraklaması yapılmıģ vakumlu bir boru sistemi ile yapılmalı, temizlik sırasında ortamdaki toz oranını daha da arttıracak süpürge, fırça gibi aletler ile basınçlı hava kullanılması kesinlikle önlenmelidir. Ekstraksiyon sistemleri kullanılarak stoklama yapılan silo, varil ve benzeri büyük tanklar içerisinde negatif basınç oluģması sağlanmalıdır.pnömatik malzeme transfer sistemleri kullanıldığında, taģınılan tozu vetaģıyıcı havayı birbirinden ayıracak uygun düzenlemeler (siklonlar, torba filtreler) yapılmalıdır.silolar ve tankların üzerlerine tercihen binanın dıģına açılan patlama tahliyemenfezleri oluģturulmalıdır. Tahliye kanalları oluģabilecek patlamanın basıncınıdıģarı atabilecek kapasitede dizayn edilmiģ olmalıdır. Ayrıca bu sistemler üzerindebulunan patlama tahliye panelleri gibi ekipmanlar ATEX sertifikasına sahipolmalıdır. Tahliye kanalları kural olarak güvenli bir ortama açılmalı ve 3 metreden daha fazla bir uzunlukta olmamalıdır. Tahliye kanalları oluģturulurken ters basınç ve benzeri dıģ etmenler de göz önünde bulundurulmalı ve korunmak istenilen ekipmanın bu tür etkilerden zarar görmesi önlenmelidir.silolar mümkün olduğunca açık havada kurulmuģ olmalı veya diğerekipmanlardan ayrı bir odaya yerleģtirilmelidir. Eğer silonun üretim sahasından ayrıbir yere konumlandırılması mümkün olamıyorsa, bu durumda silonun etrafı en azyarım saat süreyle yangına dayanacak türde bir malzeme ile diğer ortamdanayrılmalıdır. Silonun etrafında doldurma boģaltma, tamir bakım ve benzeri iģlemlerde rahatça hareket edilebilecek bir boģluk bırakılmalıdır. Bu boģluklu kısım içerisinde elektrikli herhangi bir ekipmanın bulunmamasına dikkat edilmeli, eğer bu alanda elektrikli aletler kullanılacaksa bunların TS EN standardında (patlayıcı ortamlarda kullanılan elektrikli cihazlar) belirtilen özelliklere sahip olması sağlanmalıdır.ġģletme içerisinde tahliye menfezlerine sahip toz toplama siloları oluģturulmalı ve bu siloların tabanlarına da patlamayı baskılayacak dairesel subaplar yerleģtirilmelidir. Eğer tahliye kanalları vorteksin (tüp karıģtırıcı) üzerine yerleģtirilecekse, bu durumda vorteks siklon içerisinde meydana gelecek bir patlamaya karģı koyabilecek yeterli bir dirence sahip olmalıdır. Toz toplama sistemlerine patlamayı baskılayacak dairesel subapların yerleģtirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, kimyasal maddeler kullanılarak patlama oluģumu engellenebilir. Bu durumda sistem içerisine yerleģtirilen detektörler vasıtasıyla, patlama olasılığı ortaya çıktığı anda patlamanın oluģmasını engellemek için sodyumbikarbonat benzeri kimyasal maddeler toplama kanalları içerisine salınmakta ve patlama olayının oluģumu engellenmeye çalıģılmaktadır. TutuĢmaya sebep olabilecek her türlü enerji kaynağı için önlem alınmalı veortamda bulunan toz yoğunluğuna göre toz korumalı elektrikli ekipmanlarkullanılmalıdır. Ekipmanların yüzey sıcaklıklarının 2000C yi aģmaması sağlanmalıdır. Bu sıcaklık seviyesi kolay alevlenebilen süttozu ve doymamıģ yağların kullanıldığı ortamlarda daha da düģük tutulmalıdır. Açık alevli ellambalarının tozlu ortamlarda kullanılması engellenmelidir. Ayrıca, depolamatanklarının üzerine çıkılarak seviye kontrolü yapılması durumunda tankların içini aydınlatmak amacıyla kullanılan el fenerlerinde kullanılan pillerin de patlama korumalı tipte olması gerekmektedir. Tozlu ortamlarda açık alevli çalıģma veya kaynak yapılması gerekendurumlarda bu tip çalıģmalar izne tabi olmalı ve sorumlu kiģi izin verdikten sonra buçalıģmalara baģlanılmalıdır. 38

20 Statik elektrik oluģumuna sebep olabilecek tüm metal ekipmanların (toztaģıma kanalları, stoklama tankları vb.) topraklamalarının yapılmıģ olması gerekmektedir. Malzeme ambarı olarak kullanılan binalarda genellikle herhangi bir üretimfaaliyeti gerçekleģtirilmemekte olup, bu tip binalarda dikkat edilmesi gereken nokta aydınlatmaların kapalı tipte (etanģ) armatürler kullanılarak yapılması gerekliliğidir. Bununla birlikte ortamdaki toz birikimini azaltmak için mümkün olduğunda eğimli yüzeyler oluģturulmalı ve yüksek seviyeli düģey yüzeyler ortadan kaldırılmalıdır. Tahıl tanelerinin yığın olarak stoklandığı alanlarda yeterli havalandırma sağlanmalı ve kendiliğinden ısınma ve buna bağlı olarak alev alma ihtimaline karģı ortam sıcaklığı devamlı olarak izlenmelidir. ĠĢyerinde bulunan sabit ekipmanlar haricinde bir takım yangın ve küçük patlama olayları pnömatik üfleyicilerin bulunduğu boģaltma tankerlerinde de meydana gelebilmektedir. BoĢaltılan malzeme üfleyicinin içerisine girdiğinde sürtünmeden kaynaklı bir ısı ortaya çıkmakta bu da filtre içerisindeki malzemenin tutuģmasına sebep olmaktadır. BoĢaltma esnasında son kalan malzemenin sistemde kalan basınç ile boģaltılabileceğinin düģünülerek üfleyicinin araç sürücüsü tarafından kapatılması durumunda geri dönüģ vanaları yetersiz kalmakta ve bu da boģaltılan malzemenin üfleyicinin içerisine girmesine sebep olabilmektedir. Araç sürücüleri bu tür bir tehlikenin ortaya çıkmaması için gerekli Ģekilde eğitilmeli ve boģaltma iģlemi tamamlanmadan üfleyicinin kapatılmaması konusunda gerekli uyarıların yapılması gerekmektedir SoğutulmuĢ ve DondurulmuĢ Ürünlerin Ġmalatı Sırasında Alınması Gerekli Tedbirler SoğutulmuĢ ve dondurulmuģ ürünlerin üretilmekte olduğu açık alanlı çalıģma ortamlarında, ortam sıcaklığının en az 160C olarak ayarlanması gerekmektedir. Eğer ortamda yapılan iģlem yüksek efor gerektiriyor ise, bu durumda en az 130C sıcaklığın tesis edilmesi gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek için, ürünlerin soğutma iģlemlerinin lokal soğutma sistemleri ile yapılması ve ürünlerin ortam sıcaklığına maruziyetinin en alt seviyede tutulması sağlanmalıdır. Bu tip ortamların tesis edilmesinin mümkün olmaması halinde ise, çalıģanlara soğuktan koruyan kiģisel koruyucu donanımlar, sıcak dinlenme ortamları sağlanmalıdır. Ayrıca, soğuk ortamlarda çalıģan iģçilerin daha sık periyotlarla iģ değiģimi yapmaları da uygun bir önlem olacaktır. 00C civarında bir sıcaklıktaki soğutucu bir ortamda çalıģan iģçiler için uygun koruyucu giysiler ve dinlenme araları soğuktan korunma adına yeterli önlemler olurken, -300C a kadar hızlı soğutma yapan soğutuculu ortamlarda çalıģanları hiçbir koruyucu giysi soğuktan korumakta yeterli olmayacaktır. Bu tip yerlerde çalıģan iģçiler için ısıtılmıģ ortamlarda ve sık aralıklarla dinlenme molaları verilmelidir. Soğutma odalarında bulunan kapılar içeriden de açılabilir özellikte olmalı, ayrıca kapılar kapalı olduğunda da içeride yeterli aydınlatma sağlanmalı ve kapıyı açmaya yarayan düzenek açıkça belli olacak bir renkte olmalıdır. Ayrıca soğuk odanın içerisinde acil durumlar için bir alarm sistemi bulunmalıdır. 39