TANZANYA TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

Transkript

1 TANZANYA TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Resmi Adı Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti Devlet Şekli Cumhuriyet (1964 yılında Tanganyika ve Zanzibar ın birleşmesi ile oluşmuştur) Coğrafi Doğu Afrika Konumu Yüzölçümü km 2 Nüfus 36,9 Milyon Dil(ler) Kiswahili, İngilizce Başkent Dodoma, siyasi başkent (nüfus ) Dar es Salaam, ticari başkent ( ) Başlıca Mwanza ( ), Mbeya ( ), Tanga ( ), Arusha Şehirleri ( ), Zanzibar Town (391600) Sınırları Kuzeyde Kenya, Victoria Gölü ve Uganda; Doğuda Hint Okyanusu, Güneyde Mozambik, Malawi ve Zambiya, Batıda Tanganyika Gölü, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Burundi ve Ruanda İklim Para Birimi Ölçü Birimi Zaman Kıyılarda tropikal, iç kesimlerde ılıman Tanzanya Shilling i (TSh) Metrik sistem Türkiye den 1 saat ileri Ekonomik Göstergeler a 2004a GSYİH (milyar ABD$) 9,1 9,3 9,4 9,6 10,2 Reel GSYİH büyüme oranı (%) 5,7 6,1 6,3 5,6 5,8 Enflasyon (ort, % tüketici fiyatları) 5,9 5,1 4,6 4,4a 5,4 Nüfus (milyon) 33,7 34,5 35,2 36,0 36,9 İhracat (fob, milyon ABD$) 663,3 776,4 902,5 1142,4 1242,8 İthalat (fob, milyon ABD$) 1367,6 1560,3 1511,3 1972,6 1971,9 Cari İşlemler Dengesi (milyon ABD$) -498,6-479,6-251,3-334,6-333,9 Döviz kuru (ort, TShABD$) 800,4 876,4 966,6 1038,4a 1089,9 a EIU Tahmini Kaynak : EIU-The Economist Intelligence Unit Country Report Tanzania November 2004

2 GENEL EKONOMIK DURUM Siyasi Geçmiş Dünyanın en fakir ülkelerinden birisi olan Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti, anakaradaki Tanganyika ile Zanzibar adasının 1964 yılında birleşmesiyle oluşmuştur. Zanzibar iç işlerinde bağımsızdır ve kendine ait bir hükümet tarafından yönetilmektedir. Kurulduktan sonra tek partili sosyalist sistem ile yönetilmeye başlanan Tanzanya bu sistemi 90 lı yılların ortalarında terk etmiştir yılında ilk çok partili seçim yapılmıştır. Nüfus ve eğitim 2002 yılında yapılan nüfus sayımına göre Tanzanya nın toplam nüfusu 34,6 milyondur yılındaki son sayımdan itibaren yıllık %2,9 nüfus artışı olmuştur. Toplam nüfusun içinde 33,6 milyon kişi anakarada yaşarken yaklaşık 1 milyon kişi Zanzibar adasında yaşamaktadır. Zanzibar adasında nüfus artış hızı yıllık %3,1 ile anakaradan daha yüksek oranda gerçekleşmiştir. Son nüfus sayımına göre ortalama hanehalkı sayısı anakarada 4,9 kişi iken Zanzibar da 5,3 kişidir. Nüfusun %30-35 inin şehirlerde yaşadığı tahmin edilmektedir. Tanzanya, bağımsızlığını kazandıktan sonra hızlı bir eğitim kampanyası başlatmıştır. İlk yıllarda sosyalist sistemin etkisiyle devlet eliyle yürütülen eğitim faaliyetleri son yıllarda özel sektöre, topluluklara ve dini organizasyonlara açılmıştır. Buna karşın, 2000/01 Hanehalkı Bütçe İncelemesi ne göre Tanzanyalıların %25 2 sinin eğitimi yoktur ve %29 unun okuma yazması yoktur. Kırsal alanda ve kadınlarda okuma yazma oranı daha düşük durumdadır yılı Birleşmiş Milletler İnsan Kalkınma Raporuna göre Tanzanyalı yetişkinlerin %24 ü okuma yazma bilmemektedir. Sağlık Eğitimde olduğu gibi bağımsızlık sonrası sağlık alanında da önemli yatırımlara gidilmiştir. Buna karşın 1980 li yıllarda bütçe yetersizlikleri nedeniyle yatırımlar azalmıştır. Yatırmlar sonucunda şu anda hanehalklarının %90 ı temel bir sağlık kuruluşuna 10 km mesafede bulunmaktadır. Buna rağmen ilaç sıkıntısı ve hastanelerde uzun süre beklemeler şikayet konusudur yılı Birleşmiş Milletler İnsan Kalkınma Raporuna göre Tanzanya da 2001 yılında ortalama yaşam beklentisi 44 yıldır ve canlı doğan her 1000 bebekten 104 ü ölmektedir. Bunun sonucunda yaşam beklentisi ve yetişkin okuma yazma oranı gibi konuları içeren Birleşmiş Milletler in İnsan Kalkınma Endeksi nde Tanzanya 175 ülke içerisinde 160. sırayı almıştır. Yaşam beklentisinin az olmasının ve bebek ölümlerinin fazla olmasının sebeplerinden birisi AIDS in etkisidir. AIDS 90 lı yılların başlarında Tanzanya da (özellikle ülkenin kuzeyinde Victoria Gölü çevresinde) bir poblem olarak ortaya çıkmışsa da şu ana kadar bu problemi çözmek için bir devlet politikası üretme sürecinde çok az ilerleme kaydedilmiştir. AIDS İstatistikleri (tahmini; 2001 sonu) AIDS Hastası Yetişkin Sayısı (15-49 yaş arası) Yetişkin Bulaşma Oranı (%) 7, yılında AIDS nedeniyle tahmini ölümler a yılından beri rapor edilen toplam vakalar a: Resmi ilk vaka yılı Kaynak: EIU, The Economist Intelligence Unit, Tanzania Country Profile 2003

3 AIDS Tanzanya nın sağlık konusundaki tek sıkıntısı değildir. Sıtma belki de Tanzanya için AIDS den daha önemli bir tehlikedir. Tanzanya da den fazla insan her yıl sıtma nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Son yıllarda etkili ilaçlama faaliyetleri ile sivrisineklerin yaşam alanları daraltılmaya çalışılmaktadır. Kaynaklar ve Altyapı Tanzanya da önemli miktarda nikel, demir ve kömür rezervlerine sahip olduğuna inanılmaktadır. Ayrıca, altın, elmas ve çeşitli değerli taş rezervleri tespit edilmiştir. Altın dışındakiler çoğunlukla işletilmemesine rağmen güneybatıdaki bazı kömür madenleri ve Natron Gölü büyük soda rezervleri yakıcı soda üretimi için işletilmektedir yılındaki maden ihracatının %63 ünü altın ve elmas oluştururken değerli taşlar %36 paya sahip olmuştur. Tanzanya kıyılarında önümüzdeki yıllarda petrol bulunabileceği beklentisi büyüktür fakat ticari açıdan verimli olup olmayacağı henüz bilinmemektedir. Çeşitli yabancı şirketler kuyu açma çalışmalarına başlamışlardır. Songo songo adlı arazide 33 milyar m3 doğal gaz rezervinin bulunduğu ispatlanmıştır. Boru hattı ve elektrik enerjisi üretecek güç santralinin inşaatı başlamıştır ve bölge Dar es Salaam a enerji sağlamaya başlayacaktır. Ülkede 12 tane milli park varken 15 tane de av sahası vardır. Buna karşın Kenya sınırındaki bir av parkı haricindekiler işletilmemektedir. Taşımacılık, Haberleşme ve İnternet Tanzanya nın nüfusunun ülkenin kenar bölgelerine toplanmış olması taşımacılık ve haberleşme alanında büyük problemler meydana getirmiştir. Bu zorluklar ülkenin altyapısında kronik yatırım eksikliği sebebiyle gittikçe kötüleşmektedir. Karayolu ağına yapılan yatırımlarla birtakım iyileştirmeler sağlanmıştır. Hükümet Dar es Salaam daki konteynır limanını 10 yıllığına özel şirkete kiralayarak limanlarda kısmen reforma gitmiştir. Buna karşın devleti zarara sokan ve gelecekte potansiyel işgücü problemi yaratması beklenen demiryolu sistemini işletecek özel sektör şirketi bulmakta sıkıntı çekilmektedir Kasım ında Tanzanya Havayollarının (Air Tanzania Corporation-ATC) %49 hissesi Güney Afrika Havayollarına satılmıştır. Ülkenin km olan ana yollarının %70 ini bakımını yapacak olan ve yeni 3000 km yol yapılacak olan bir entegre yol programı şu anda yürürlüktedir. Dar es Salaam ı merkez ve kuzey bölgelerine bağlayan 2600 km uzunluğundaki demiryolu ağı Tanzanya Demiryolu Kuruluşu (Tanzanian Railways Corporation-TRC) tarafından işletilmektedir ve 20 yıllık bir modernizasyon programı sürdürülmektedir. Demiryolları kötü durumdadır ve sefer iptalleri yoğundur km uzunluğunda olan Dar es Salaam ve Zambiya nın Kapiri Mposhi şehrini bağlayan Tanzanya-Zambiya Demiryolu İdaresi (TAZARA) Çinliler tarafından yapılmıştır ve yeni hat için öneriler gelmiştir. Tanzanya nın üç tane uluslararası havaalanı (Dar es Salaam, Kilimanjaro ve Zanzibar) ve 21 tane küçük havaalanı vardır. Dar es Salaam ve Kilimanjaro Havaalanlarının yer hizmetleri özelleştirilmiştir. ATC nin tekel konumu kaldırıldıktan sonra iç hatlardaki taşıyıcıların sayısı hızla artmış ve 2001 yılında 22 ye yükselmiştir. Tanzanya Liman İdaresi (THA), Dar es Salaam, Mtwara, Tanga ve Zanzibar daki büyük limanları işletmektedir. Dar es Salaam daki ana liman genel kargo için sekiz tane derin su palamar yerine, üç tane konteynır gemi için palamar yerine, sekiz tane gemi demirleme

4 yerine, bir tahıl terminaline ve süpertankerler için denizde gemi bağlama yerine sahiptir. Tanzanya nın zayıf altyapısı limanlarının transit kargo için Güney Afrika Cumhuriyeti, Mozambik ve Namibya ile rekabetle karşı karşıya kalmasına yol açmıştır. Böyle bir durum olmasına rağmen bile son yıllarda Tanzanya limanlarına gelen veya giden kargonun yaklaşık %25 i komşu ülkelerle ilgilidir (Zambiya, Burundi, Ruanda, Uganda ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti). Tanzanya da posta ve telekomünikasyon hizmetleri kötü durumdadır ve telefon hatlarının donanımı yetersiz vaziyettedir. Buna karşın İnternet hizmetleri geniş şekilde verilemektedir. 3 tane veri hizmeti sağlayıcısı ile 20 civarında internet hizmeti sağlayıcısı şirket vardır. Birçok internet kullanıcısı şehirlerdeki internet kafeleri kullanarak bağlantı yapmaktadırlar. Enerji Tanzanya nın enerji ihtiyacının yaklaşık %90 ı biyokütle (biomass) enerjisinden, özellikle odun yakıtından, sağlanmaktadır. Petrol ve elektrik enerjisi enerji tüketimi içinde %8 yer kaplarken kömür ve diğer kaynaklar %1 in altında paya sahiptir. Ticari enerji kaynaklarının düşük kullanımı birçok ekonomik faaliyetin geleneksel ve düşük enerji teknolojileriyle sürdürüldüğünü göstermektedir. Bu durum özellikle nakliye zorluklarının ve verimsiz tarımsal metodların yaygın olduğu kırsal alanda doğrulanmaktadır. Tanzanya nın elektrik üretimi değişkendir çünkü milli elektrik şebekesi, yağmur yağışına bağımlı olan hidroelekrik enerjisine dayalıdır. Yağmur yağışının yüksek olması Dar es Salaam ın hemen dışında Ubungo da bulunan termal santrale bağımlılığı azaltmaktadır. Songo songo bölgesinde çıkartılan doğal gazın 2005 yılında Dar es Salaam a enerji sağlamaya başlaması beklenmektedir. Enerji Üretimi (gwh) Hidroelektrik 2078,3 2164,5 2142,0 2602,0 2719,6 Termal elektrik 24,8 88,7 271,4 61,4 0,5 Diğerleri 60,8 70,7 70,6 73,0 71,2 TOPLAM 2163,9 2323,9 2484,0 2736,4 2791,3 Kaynak: EIU, The Economist Intelligence Unit, Tanzania Country Profile 2003 Tanzanya petrolü üretiminden fazla tüketmektedir. Yerli rafineri verimsiz çalıştığı için rafine petrol ithal etmektedir. Tanzanya nın kömür rezervleri 1,2 milyar ton olarak tahmin edilmektedir. Bu rezervler çoğunlukla ülkenin güneyinde ve batısındadır. Kömür madenlerinin işletilmesinde finansal problemler çıkması üzerine Kiwira madeni Çinli bir şirkete satılmış ve üretimde artış meydana gelmiştir. Buna karşın Tanzanya daki çıkan kömür yüksek kül içeriğine sahiptir ve müşteri bulmada sıkıntı yaşanmaktadır. Ekonomik Durum Tanzanya ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma bağımlıdır yılında tarım sektörü GSYİH içinde %47,5 pay almıştır, toplam işgücünün tahminen üçte ikisi bu sektörde çalışmaktadır ve çoğunluğu zor geçinen küçük çiftçilerden oluşmaktadır. Bu durum ekonomiyi dış şoklara karşı hassas duruma sokmaktadır. Örneğin 1997 ve 1998 yıllarında El Nino ve La Nina hava hareketleri seller ve kuraklık getirmiş ve tarımsal üretimi azaltarak büyümeyi aşağı çekmiştir. Bunun sonucu olarak hükümet ekonomide çeşitlendirmeyi hevesle teşvik etmiş,

5 yabancı yatırımı aktif bir şekilde çekmeye çalışmanın yanında devlet elindeki sanayi ve hizmetlerin özelleştirilmesine başlanmıştır. Altın madenciliğinin desteğiyle madencilik ve taşocakçılığının GSYİH içindeki payı 1996 yılındaki %1,5 tan 2002 yılında %2,7 ye yükselmiştir. Ticaret, otel ve lokantalar sektörü ise 1996 yılında GSYİH den %15,6 pay alırken 2001 yılında %16,5 pay almaya başlamıştır. GSYİH nin Sektörel Dağılımı-2002 % Tarım 47,5 Hizmetler 33,9 İmalat Sanayi 8,4 İnşaat 5,0 Madencilik 2,7 Kaynak : EIU-Economist Intelligence Unit Country Report Tanzania November 2004 Hükümetin IMF ile üç yıllık bir ekonomik iyileşme programı üzerinde anlaşmasından sonra 1986 yılından beri Tanzanya sürekli bir yapısal ayarlama süreci içindedir. Buna karşın bu süreç hükümetlere göre bir değişkenlik içindedir. Şu andaki hükümet makroekonomik dengeyi sağlamıştır. Bu sayede önümüzdeki reformlar, yapısal reformlar dolayısıyla potansiyel olarak daha zor reformlar olacaktır lı yılların ilk yarısında Tanzanya nın reel büyümesinde durgunlaşma görülmüştür fakat ikinci yarıda 1997 yılı hariç toparlanma görülmüştür yılları arasında ortalama reel büyüme %4,2 oranında gerçekleşmiştir ve 1999 yılından itibaren reel büyümede hızlı bir artış görülmektedir yılında büyüme %4,8, 2000 yılında %5,7, 2001 yılında %6,1 ve 2002 yılında %6,3 oranlarında gerçekleşmiştir ve 2004 yıllarında reel büyümenin biraz daha düşük bir düzeyde sırasıyla %5,6 ve %5,8 oranlarında gerçekleşmesi beklenmektedir. Ekonomide hızlı bir reel büyüme olmasına karşın kişi başına düşen milli gelirdeki büyüme düşük bir düzeydedir yılında kişi başına düşen milli gelir 169 ABD Doları iken 2003 yılında 266 ABD Doları seviyesine gelmiştir. Bu durumun sebeplerinden birisi de hızlı nüfus artışıdır. Ekonominin büyük büyüme oranlarının yakalaması ekonominin büyük oranda bağımlı olduğu tarım sektörünün performansının yüksek olmasına bağlıdır. Tarımın ekonomide payı azalmaya başlasa da yaklaşık %48 ile hala en büyük paya sahiptir. Genel Projeksiyon Özeti 2003 a 2004 a 2005 b 2006 b Reel Büyüme (%) 5,6 5,8 6,1 6,0 Toplam Tarımsal Üretim Büyümesi (%) 4,0 4,5 5,2 5,0 Enflasyon (ort., tüketici fiyatları) 4,4 c 5,4 4,4 4,1 İhracat (fob, milyon ABD Doları) 1142,4 1242,8 1270,1 1291,9 İthalat (fob, milyon ABD Doları) 1972,6 1971,9 2047,3 2091,2 Cari İşlemler Dengesi (milyon ABD Doları) -334,6-333,9-404,3-427,4 Döviz Kuru (ort., TSh:ABD$) 1038,4 c 1089,9 1091,0 1094,8 a: EIU tahmini b: EIU projeksiyonu c: Gerçekleşen Kaynak : EIU-The Economist Intelligence Unit Country Report Tanzania November 2004

6 Son yıllarda daha iyi ekonomik idare ve reform süreci Tanzanya ekonomisinin esnekliğini artırmıştır. Sonuç olarak kuraklık gibi dış etkenlerin artık 90 lı yılların ortalarındaki gibi ekonomiyi büyük ölçüde etkilemesi beklenmemektedir ve ekonominin %3 oranında bir büyüme tabanı vardır. Tarım sektöründeki büyümenin 2005 ve 2006 yıllarında ekonomideki büyümeyi hızlandırması beklenmektedir. İmalat sektöründe ve perakende ticarette güçlü büyüme ve yol inşaatları, elektrik sektörüne yatırımlar ve su altyapısı yatırımları 2005 ve 2006 yıllarında beklenmektedir. Bu dönemde turizm ile ilgili faaliyetlerdeki büyümenin devam etmesi beklenmektedir. Madencilik sektöründeki büyümenin biraz yavaşlayacaktır çünkü işletilen madenlerdeki üretimin artması beklenmesine rağmen büyük yeni yatırımlar beklenmemektedir. Sonuç olarak 2005 yılındaki reel büyümenin %6,1, 2006 yılında ise %6 olması beklenmektedir fakat bu rakamlar yoksulluğu azaltmada güçlü bir etki yapmak için gerekli olan %8 oranındaki büyümenin altındadır. Ekonomik Sektörler Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Tarım işgücü yoğun bir sektördür ve ülke işgücünün yaklaşık üçte ikisi bu sektörde istihdam edilmektedir. Tarım ülke GSYİH sinin yarısından biraz daha azını oluşturmaktadır. Hükümetin tarım sektörü kalkınma stratejisinde belirtildiği gibi önemli miktarda kullanılmayan arazi vardır ve kullanılanlar içinde de ancak kendi kendine yeten 0,2 ve 2 hektar arasında arazisi olan ve ortalama 50 hayvanı olan küçük ölçekli çiftçiler baskın durumdadır. En önemli mahsuller mısır, süpürgeotu, darı, manyok, pirinç, muz, buğday ve baklagillerdir. Kazançlar düşüktür çünkü ürünler modern teknoloji ve gübre kullanmayan küçük çiftlikler tarafından üretilmektedir. Bu ürünler kıtlığa karşı çok hassastır. Başlıca Ürünlerin Üretimi (1000 ton, mahsul yılı Temmuz-Haziran) 1998/ / /01 Tepe Üretim Periyodu a Tepe Üretim Miktarı Mısır / Pirinç / Baklagiller / Buğday / a: 1988/89 hasat mevsiminden beri tepe üretim; hasat yılı Kaynak: EIU, The Economist Intelligence Unit, Tanzania Country Profile 2003 Ticari tarım ürünleri arasında kahve, pamuk, tütün ve maun cevizi çoğunlukla küçük çiftliklerce üretilirken sisal keneviri ve çay çoğunlukla büyük mülk sahipleri tarafından yetiştirilmektedir. Ticari tarım ürünlerinin üretimi hava şartlarına göre ve kesin fiyat uygulaması nedeniyle dalgalanma göstermektedir. Kahve ve pamuk önceleri en önemli ihraç ürünü olagelmişler, döneminde ihracatta tepe noktasına ulaşmış olsalar da o günden sonra çok hızlı bir düşüş olmuştur ve maun cevizi değer bazında en önemli ihracat ürünü haline gelmiştir. Birçok çiftçinin ürün değişikliğine gittiğine inanılmaktadır. Büyük mülk sahiplerince üretilen çayın miktarı çok daha sabit kalmıştır lı yılların ikinci yarısında hükümetin reform çabalarının odak noktası tarımdan uzaklaşmıştır. Buna karşın bu durum değişmektedir çünkü yoksulluğu azaltmak için en hızlı yol olarak hükümet tarım reformunu hedef saptamıştır yılının sonlarında hükümet iki tane önemli politika üretmiştir: Kırsal kesim kalkınma stratejisi ve tarım sektörü

7 kalkınma stratejisi. Bu stratejilerin amacı kırsal alandaki yoksulluğu önemli ölçüde azaltarak ekonomideki kırsal sektörün büyümenin motoru haline gelmesi için temel oluşturmaktır. Orta vadede reform paketinde beş temel alan belirlenmiştir: Sektör işleyişi içinde devletin rolü, destek hizmetlerinin dağıtımının geliştirilmesi, sektördeki kamu ve özel yatırımları artırmak, tarımsal pazarlama sisteminin reformu ve yasal yapı, toprak mülkiyeti sistemi ve tarımla ilgili vergilendirme sisteminde reform. Eğer uygulanırsa reformların tarımsal sektördeki büyümeyi 2003 yılında %5 ve 2005 yılında %6 oranlarına getirmesi beklenmektedir. Aynı yıllarda ihraç mahsullerinin üretiminin sırasıyla %6,8 ve %9 oranlarında artması gerekmektedir. Bu hedefler azimli hedeflerdir fakat sürecin daha yavaş ve daha kötü olması beklenmektedir. Hükümet 2000 yılında ülkede 15,6 milyon hayvanın olduğunu tahmin etmiştir. Bunların içinde 13 milyon baş civarında yerli nesil, süt ineği ve ticari amaçlı et hayvanı vardır. Aynı zamanda 10,7 milyon keçi, 3,5 milyon koyun ve 27 milyon kümes hayvanının olduğu tahmin edilmiştir. 2000/01 döneminde toplam ton et üretilmiştir ki 1993/94 dönemindeki ton üretime göre önemli bir artış meydana gelmiştir. Kişi başına yıllık et tüketimi 9kg düzeyinin biraz üzerindedir. Tanzanya nın ormancılık politikası 1998 yılında yeniden gözden geçirilmiştir. Hükümet yavaş yavaş 10 kamu şirketinin domine ettiği doğrudan ağaç kesme işinden çekilmektedir yılı sonunda 10 şirketten 6 sı satılmıştır. Ormancılık ve Arıcılık Dairesi ne göre ormancılık ürünleri toplam ihracatı (ağaç oymacılığı, ağaç tohumları ve balmumu dahil) yıldan yıla çok dalgalanmaktadır. 1999/2000 mali yılında (Temmuz-Haziran) ihracat toplamı 6,5 milyon ABD Dolarına ulaşmışken 2000/01 döneminde 2,1 milyona ve 2001/02 döneminde 1,4 milyona düşmüştür. Madencilik ve Yarı İşleme 1997 yılında hükümet yeni bir madencilik yasası çıkarmıştır yılındaki bu yasa yatırımcılara dış satımda damga vergisinin kaldırılması ve önemli vergi indirimleri gibi geniş açılı mali teşvikler sunmaktadır. Bu durum sektörde büyük bir yükselişe sebep olmuştur fakat bu büyüme aslında tek bir madendeki, altındaki, büyümeden kaynaklanmıştır. En son GSYİH verilerine göre yılları arasındaki beş yıllık dönemde madencilik ve taşocakçılığı sektörü yıllık ortalama %16,2 büyümüştür. Bunun sonucu olarak sektörün 1996 yılında GSYİH içinde %1,5 oranında olan payı 2002 yılında %2,6 ya yükselmiştir. Bu dönemde altın liderliğindeki maden ihracatında da artış meydana gelmiş ve 1997 yılında 51,1 milyon ABD Doları olan ihracat 2001 yılında 302,2 milyon ABD Dolarına yükselmiştir. İmalat Sanayi Son yıllara kadar kamu hakimiyetinin olduğu Tanzanya nın imalat sanayi sektörü uzun süre şiddetli tehditlerden zarar görmüştür ve 1980 li yıllardaki yüksek petrol fiyatları ve faiz oranlarından oluşan dış şoklar sektörü olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Son zamanlarda imalatçılar altyapı problemlerinden etkilenmişlerdir. Başkentteki tekrarlanan su tedarik krizleri bira ve içki imalatçılarını etkilerken Tanzanya Elektrik Kurumu (TANESCO) tarafından uygulanan düzensiz güç dağıtımı ve yüksek fiyat politikası sanayi sektöründeki üretimi etkilemiştir. GSYİH içinde sanayinin payı şu anda 1980 lerin ortalarındaki payının altına inmiştir. Devletin elindeki fabrikaların birçoğunun özelleştirilmesi, sektördeki yabancı firmaların yatırımlarındaki artış, daha düzenli su ve elektrik verilmesi ve ekonomideki genel

8 toparlanma sayesinde son yıllarda sektörde kısmi bir iyileşme görülmüştür. İstatistik Bürosu na göre sanayi kapasite kullanımı 1995 yılında günde sadece 4 saat iken 1998 yılında 7 saate çıkmıştır. Son eğilimler göstermektedir ki sanayi sektöründeki büyüme çoğunlukla yeni yatırımların çekildiği gıda ürünleri, yenilebilir yağlar, deterjan ve bira gibi tüketim mallarında olmuştur. Tam tersine gübre, boya ve metal ürünleri üretiminde düşme meydana gelmiştir. Son yıllarda sektörde bir emek bolluğu olmasına karşın çalışan sayısında artış meydana gelmiş ve 1997 yılında olan çalışan sayısı 2001 yılında kişiye çıkmıştır. Sanayi sektörü Dar es Salaam a yoğunlaşmayı sürdürmüştür. İnşaat Geniş açılı projeler için önemli miktarda bağışlar almasına rağmen 1980 ve 1990 lar boyunca Tanzanya nın altyapısı gittikçe köhne ve bakımsız bir hale gelmiştir. Buna karşın 1990 ların sonlarında karayolu sisteminde bir iyileştirme olmuştur ve Dar es Salaam da bazı yeni otel ve ofis blokları inşa edilmiştir. Bu kısıtlı süreçte 1998 yılında bir gerileme meydana gelmiştir çünkü El Nino hava olayının yolaçtığı seller birçok yolu (özellikle kırsal kesimde), demiryolunu ve köprüyü tahrip etmiştir. Yeni altın madenleri ve Kihansi deki hidroelektrik santralini içeren bir kaç büyük projeye başlanması sebebiyle inşaat sektöründe bir yükseliş görülmüştür. Kırsal topluluklar altın madenciliğinden bir derece fayda sağlamaktadırlar çünkü maden şirketleri kırsal yollarda iyileştirmeler yapmakta ve elektrik sistemlerini milli şebekeye bağlamaktadırlar. Önümüzdeki yıllarda bağış akışının yüksek olması beklentisiyle yeni yol ve köprülere önemli miktarda yatırım yapılacağı beklenmektedir. Finansal ve Diğer Hizmetler Ticari bankacılıktaki özel katılım son yıllarda hızla artmaktadır. Eylül 2003 itibariyle Afrika da faaliyet gösteren büyük uluslararası bankaların çoğunu içeren yaklaşık 20 banka Tanzanya da faaliyet göstermek için izne sahiptir. Döviz bürolarının da içeren 11 tane banka dışı finans kurumunun Tanzanya da faaliyet gösterme izni vardır. Merkez Bankası görevini Bank of Tanzania (BoT) üstlenmiştir. Tüm ticari bankaların ve döviz bürolarının düzenlemelerini BoT yapmaktadır. Dar es Salaam Menkul Kıymetler Borsası (DSE) Mart 1998 de açılmıştır fakat yavaşça borsaya dahil olan firmalar artsa da hala küçük bir borsadır. 1 Ekim 2002 tarihi itibariyle yabancıların borsaya girmelerine izin verilmiştir. Tanzanya çok merkezli bir turizm ülkesi olarak büyük bir potansiyele sahiptir. Gittikçe artan sayıda uluslararası seyahat şirketleri ülkenin milli parklarında, av sahalarında ve ormanlarında safariler ve Zanzibar ın Baharat Adası na gezilerden oluşan turları müşterilerine sunmaktadırlar. Turizm İdaresine göre turist sayısı 1992 yılında iken (120 milyon ABD Doları döviz getirisi) 1999 yılında e çıkmıştır (733 milyon ABD Doları döviz getirisi). Bu tarihten itibaren turist sayısında hafifçe bir düşüş meydana gelmiş ve 2001 yılında ye gerilemiştir. Muhtemelen Zanzibar daki politik karışıklık adaya gelebilecek turist sayısını azaltmıştır. Avrupa Birliği nden gelen turist sayısında hızlı bir artış olmuştur ve şu anda gelen turistlerin yarısını oluşturmaktadır. Turistlerin %20 si ise ABD den gelmektedir. Turist sayısında bir artış beklenmesine rağmen Tanzanya nın kapasite sıkıntısı ve altyapı sorunları gelecekte zorluk çıkartacaktır.

9 DIŞ TİCARET 1986 yılında Tanzanya nın uygulamaya başladığı yapısal düzenleme programının en belirleyici özelliklerinden birisi kronik ve büyüyen ödemeler dengesi problemini aşmak için ihracat artışını sağlamaktı. Daha sonraları atılan adımlarla birlikte Tanzanya nın dış ticaret rejimi büyük oranda liberalleşrilmiştir. Tanzanya Dış Ticareti a 2004 a İhracat (fob, milyon ABD$) 663,3 776,4 902,5 1142,4 1242,8 İthalat (fob, milyon ABD$) 1367,6 1560,3 1511,3 1972,6 1971,9 Hacim (milyon ABD$) 2030,9 2336,7 2413,8 3115,0 3214,7 Denge (milyon ABD$) -704,3-783,9-608,8-830,2-729,1 a EIU tahmini Kaynak:EIU-Economist Intelligence Unit Tanzania Country Report November 2004 Değişikliklerin etkileri hissedilmeye başlandıktan sonra ülkenin ihracat kazançlarında artış meydana gelmiştir yılında 663 milyon ABD Doları olan ihracat değerinin neredeyse ikiye katlanarak 2004 yılında 1,2 milyar ABD Dolarına yükselmesi beklenmektedir. Aynı şekilde ithalatta da özellikle 1990 lı yılların ortalarında büyük bir artış meydana gelmişken son yıllarda daha yumuşak artışlar meydana gelmiştir yılında ki düşüşten sonra 2003 ve 2004 yıllarında yaklaşık 2 milyar ABD Doları ithalat gerçekleşmiştir. Tanzanya nın Başlıca İhraç Ürünleri GTİP Dünya İhracat Dünya ithalat İhracat Dünya İhracat eğilimi ihracatında eğilimi artış değişimi İhracatında ÜRÜN ADI (2003, (1999- (2002- milyon$) 2003, payı ( , %) sırası %) (%) 2003, %) Toplam (diğerleri dahil) 1218, Altın: Diğer Ham Şekillerde 397, Balık Filetosu, Diğer Balık 67, Etleri (Taze, Soğutulmuş) Diğer Kıymetli Metal 61, Cevherleri-Konsantreleri Kahve-Kavrulmamış, Kafeini 49, Alınmamış Dondurulmuş Balık Filetosu 44, Kasu Cevizi - Kabuklu 41, Pamuk (Karde 40, Edilmemiş/Penyelenmemiş) Altın: Diğer Yarı İşlenmiş 40, Şekilde Tütün (Sapları Koparılmış, 33, Damarları Çıkarılmış) Diğer Buğdaylar 32, Sanayide Kullanılmayan Diğer Elmaslar Diğer Siyah Çaylar-Fermente Edilmiş, Kısmen Fermente 24, ,

10 Edilmiş Mısır-Diğer 16, İşlenmemiş/Basit İşlenmiş 15, Kıymetli,Yarı Kıymetli Taşlar Petrol-Bitumenli 15, Minerallerden Üretilen Yağlar: Ham Hariç Karanfil (Meyva,Tane ve 10, Sapları) Susam Tohumu 9, Tütün (Sapları Koparılmamış, 8, Damarı Çıkarılmamış) Kimyaca Saf Sakkaroz ve 8, Diğer Kakao Taneleri (Bütün veya 8, Kırılmış), (Çiğ veya Kavrulmuş) Cam Damacana, Kavanoz, 8, Şişe, Küçük Şişe, Çanak vb - 0,33 < Hacim < 1 Litre Nohut-Kuru 7, Süs, Buket İçin Kesilmiş Taze Çiçekler, Gonca,Tomurcuklar Buğday Unu, Çavdarla Karışık Buğday Unu Kaynak: 7, , Tanzanya nın geleneksel ihraç ürünleri olan tarım ürünlerinin ihracatında son yıllarda büyük düşüş görülmektedir. Bu durumun en büyük sebebi olarak dünya piyasalarında kahve ve pamuk fiyatlarının düşmüş olması gösterilmektedir. Üretimdeki yapısal sıkıntılar bu durumu daha da kötüleştirmektedir. Son yıllarda yeni madenlerin de açılmasıyla altın ve değerli taşlar ihracatın en önemli kalemleri olmuşlardır. Tanzanya nın Başlıca İthal Ürünleri GTİP ÜRÜN ADI İthalat İthalat Dünya Dünya eğilimi değişimi ithala- artış Dünya ihracat İthalat ithalatında (1999- (2003, 2003, (2002- tında eğilimi milyon$) payı %, 2003, sırası (1999- (%) yıllık) %) 2003, %) Toplam (Diğerleri Dahil) 2189, Petrol-Bitumenli Minerallerden 394, Üretilen Yağlar: Ham Hariç Diğer Buğdaylar 75, Palm Yağı ve Fraksiyonları-Diğer 48, Dizel/Yarı Dizel Motorlu 44, Taşıtlar:Taşıma Kapasitesi<5ton Kıvılcım Ateşlemeli, Motorlu 37, Taşıtlar:1500<Silindir=<3000 Cm Kullanılmış Giyim Eşyası, 29, Kullanılmış Diğer Eşya Palm Yağı (Ham) 25, Kırılmış Pirinç 24, Uçaklar-Diğer Hava Taşıtları: 24,

11 Boş Ağırlığı<2000 Kg Dizel/Yarı Dizel Motorlu 21, Taşıtlar:Silindir Hacmi>2500cm Diğer Ağır İş Makina-Cihazlarının 21, Aksam-Parçaları Dizel, Yarı Dizel Motorlu Toplu 20, Yolcu Taşıtları Pozisyonundaki 19, Makinaların Aksam, Parça- Aksesuarlar D/Ç'den Yassı Hadde Ürünler, 19, Rulo, Sıcak Hadde, Kalınlık <3mm. Dekopaja Tabi Kimyaca Saf Sakkaroz ve Diğer 18, Diğer Cihazlar ( Kapalı Devre 18, Konuşma Sistemi, Teleks, Telgraf, Hat Adaptörü vb) Raybalama/Delik İşleme, 16, Genişletme Aletleri Otobüs-Kamyon Dış Lastiği-Yeni 15, Dozlandırılmış/Perakende Satışa 15, Hazır Diğer İlaçlar Diğer Gaz 11, Turbinleri:Gücü>5000kw Dizel/Yarı Dizel Motorlu 11, Taşıtlar:5t<Taşıma Kapasitesi<20 Ton Yiyecek, İçecek Sanayiinde 11, Kullanılan Koku Veren Karışımlar Polipropilen (İlk Şekillerde) 11, Diğer Gıda Mustahzarları 10, Kara Taşıtlarının Diğer Aksam- 9, Parçaları Polietilen (Özgül Ağırlığı 0,94 9, veya Daha Fazla Olan) Kuranportorlu ve Numerik 9, Telekominikasyon İçin Diğer Cihazlar D/Ç'den Yassı Hadde Ürünler, 9, Rulo, Sıcak Hadde, Kalın.< 3mm.-Yeniden Hadde Telefon-Telgraf Cihazlarına Ait 9, Aksam-Parçalar Mısır, Tohumluk 9, Polietilen (Özgül Ağırlığı 0,94 ten 9, Az Olan)-İlk Şekillerde Toprak, Taş, Cevher vb Ayıran, 8, Yıkayan vb Makinaların Parçaları Diğer Küreyici,Yükleyici- 8, Ekskavatörler Tamamen veya Yarı 8, Beyazlatılmış Pirinç Üre 8, Dizel/Yarı Dizel Motorlu 8, Elektrojen Grupları:Güç>375kva Diğer Delme/Sondaj Makinaları 7,

12 Yarı Römorklar İçin Çekiciler 7, Malt-Kavrulmamış 7, Diğer İlk Şekillerde Demir- 7, Alaşımsız Çelik Şişe, Kutu, Çuval vb Kapları 7, Doldurma, Kapama vb İş Cihazları Üzeri Zigzag vb Tırnaklı Dış 7, Lastikler-Yeni Hazır Balık Ağları: Sentetik-Suni 7, Maddelerden Haşerat Öldürücüler 6, Klinker 6, Dövülmüş/Kalıplanmış(Demir- 6, Çelik) Dövme, Öğütme İçin Parçalar İnsanlar İçin Kullanılan Aşılar 6, Alıcı İhtiva Eden Verici Cihazlar 6, Greyderler-Toprak Tesviye Makinaları Kaynak: 6, /98 döneminde ithalatta, yatırım ve tüketim malları ithalatındaki yükselme nedeniyle önemli bir artış meydana gelmiştir. Yeni maden ocakları için yatırımların artması ve ekonomideki liberalizasyon hareketlerinin hızla devam etmesi bu artışlara neden olmuştur. Buna karşın o tarihten itibaren ithalat azalmıştır çünkü madencilik sektörünün yatırım malı talebi azalmıştır ve yerli üretim nedeniyle gıda ithalatında azalma meydana gelmiştir. İthalatın yaklaşık yarısını yatırım malları oluştururken tüketim malları yaklaşık %30 unu oluşturmaktadır. İthalatta önem arz eden ürünler işlenmiş petrol, buğday, palm yağı, otomobiller, pirinç ve makina parçalarıdır. Tanzanya nın Başlıca İhraç Pazarları İhracat Değeri İhracat Eğilimi İhracat Değişimi Tanzanya nın Ülkeler (2003, milyon ( , %, ( , %, İhracatında Payı (%) ABD$) yıllık) yıllık) Dünya 1218, İngiltere 386, Japonya 88, Kenya 83, Fransa 79, Hindistan 74, Hollanda 67, Uganda 48, Güney Afrika 39, Cumhuriyeti Kongo Demokratik 36, Cumhuriyeti Belçika 35, Almanya 30, Zambiya 24, İtalya 23, Birleşik Arap 16, Emirlikleri Singapur 13,

13 Malawi 13, İsviçre 12, ABD 11, İspanya 10, Hong Kong 9, Suudi Arabistan 8, Burundi 8, Pakistan 7, Endonezya 7, Kaynak: İhracatının yaklaşık üçte birini gerçekleştirdiği İngiltere, Tanzanya nın en önemli ihraç pazarıdır. İngiltere ye ihracat döneminde yıllık ortalama %44 oranında artmıştır ki bu oran toplam ihracat artış oranının (%17) çok üzerinde gerçekleşmiştir. Önemli ihraç pazarlarından Fransa ve Japonya ya da sırasıyla bu dönemde yıllık ortalama %107 ve %27 oranlarında ihracat artışı gerçekleşmiştir. Aynı dönemde Hindistan a yapılan ihracatta ise bir azalma görülmektedir. Tanzanya nın İthalatında Başlıca Ülkeler İthalat İthalat İthalat Değeri Tanzanya nın Eğilimi Değişimi Ülkeler (2003, milyon İthalatında ( , ( , ABD$) Payı (%) %, yıllık) %, yıllık) Dünya 2189, Güney Afrika 306, Japonya 169, Hindistan 167, Bahreyn 158, Birleşik Arap Emirlikleri 146, Kenya 116, Çin 116, İngiltere 108, Endonezya 75, ABD 69, Almanya 68, Avustralya 54, Suudi Arabistan 51, Fransa 40, İtalya 39, İsveç 38, Belçika 33, Hollanda 32, Kanada 31, Brezilya 28, Güney Kore 28, İsviçre 22, Tayland 20, Danimarka 20, Malezya 17, Kaynak:

14 döneminde Tanzanya nın ithalatı yıllık ortalama %7 oranında artarak yaklaşık 2,2 milyar dolara yükselmiştir. En çok ithalat yaptığı ülke olan Güney Afrika Cumhuriyeti nden yapılan ithalat ise aynı dönemde yıllık ortalama %21 oranında artış göstermiştir yılında bir önceki yıla göre bu ülkeden yapılan ithalatın ise %61 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Diğer önemli ithal kaynakları Japonya, Hindistan, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri dir.çin ve Endonezya dan yapılan ithalatta da önemli artışlar olduğu dikkat çekmektedir. TÜRKİYE İLE TİCARET İkili Ticaret Verileri (ABD$) YILLAR İHRACATIMIZ İTHALATIMIZ DENGE HACIM Kaynak: Dış Ticaret Bilgi Sistemi 2001 yılına kadar dalgalı bir seyir izleyen Türkiye-Tanzanya ikili ticareti bu tarihten itibaren hızlı bir artış eğilimine girmiştir yılında yaklaşık 3,5 milyon ABD Doları olan toplam ticaret hacmi 2004 yılında 18,4 milyon dolara kadar yükselmiştir. Genellikle Türkiye lehine olan ticaret dengesi aynı yıl Tanzanya lehine dönmüştür yılında hem ihracatımız hem de ithalatımız tepe noktalarına ulaşarak sırasıyla 7,5 ve 10,9 milyon dolar seviyelerinde gerçekleşmiştir. Ticaretteki tüm bu artış eğilimine karşın henüz iki ülke ticaretinin potansiyelinin altında olduğu görülmektedir.

15 Başlıca İhraç Ürünlerimiz (1000 ABD$) GTİP ÜRÜN ADI Canlı Mayalar Demir/Çelikten Kuleler ve Pilonlar Diğer Akrilik Polimerler (İlk Şekilde) Diğer Elektrikli Fırınlar, Ocaklar, Izgaralar vb Demir/Çelikten Diğer İnşaat-Aksamı Yıkama, Ağartma/Boyama Makinaları Polivinil Asetat; Sulu Dispersiyon Halinde (İlk Şekilde) Dizell/Yarı Dizell Motorlu Elektrojen Grupları:Güç>375kva Vinil Asetat Kopolimerleri; Sulu Dispersiyon Halinde (İlk Şekilde) Kontrol-Dağıtım Tabloları (Gerilim >1000 V.) Otobüs-Kamyon Dış Lastiği; Yeni Diğer Motorlar İçin Hava Filtreleri Kovalı, Kepçeli, Kürekli, Kıskaçlı vb Makinaların Aksam Parçaları Haşarat Öldürücüler Paletli Olmayan Buldozer ve Angledozerler Tarifenin Başka Yerinde Yer Almayan Mineral Maddeler Diğer Elektrik İletkenleri (1000 Voltun Üstünde Devreler İçin) Bir Soğutucu Ünite ve Soğutma/Isıtma Çevrimli Klimalar Bardaklar Camdan (Cam-Seramik Hariç) İçki İçin Oturmaya Mahsus Diğer Mobilyalar Sıvı Sayaçları Hijyenik Havlular, Tamponlar, Bebekler İçin Bezler vb.kağıttan Waffle ve Gofletler Kara Taşıtları İçin Diğer Aksam-Parçaları Dokunmuş Mensucat (Suni/Sen Liften, Kesilmiş Çözgü İplikli Kadife ve Pelüş) Sodyum Hidrojen Karbonat Sodyum Bikarbonat (Karbonat) Demir/Çelikten Diğer Vida-Civatalar-Somun, Rondela Olabilir Kara Taşıtları İçin Tekerlekleri vb Aksam, Parça/Aksesuarı Ev Tipi Buz Dolabı-Kompresörlü Tatlı Bisküviler Bakırdan İnce, Kalın, Örme vb. Halatlar

16 (Elektrik-İzole Hariç) Diğer Transformatörler:Gücü<1 Kva Plastik Maddelerden Mobilyalar Yağlı Mum, Ozakerit, Linyit Mumu, Turb Mumu vb Diğer Camdan Masa, Mutfak Eşyası (Cam Seramik Hariç) Plastikten Tüp, Boru ve Hortum Bağlantı Elemanları Bahçe Şemsiyeleri vb. Şemsiyeler Diğer Taşıtlar Diğer Çikolata, Kakao İçeren Gıda Müstahzarları Diğer Traktörler Ev Tipi Diğer Buz Dolapları Diğer Santrifüjlü Pompalar Diğer Elektrikli Görüntülü İşaret Cihazları Tüpler, Borular, Hortumlar (Sert)Etilen Polimerlerinden Makarna; Yumurtasız (Pişirilmemiş) Otomobil Dış Lastiği; Yeni İçten Yanmalı Motorlar İçin Yağ-Yakıt Filtreleri Motorlu Araçların Diğer Sesli İşaret Cihazları Sıvanmış/Kaplanmış Kağıt Vatka, Keçe, Dokunmamış Mensucat Isı Pompaları; Diğer Soğutucu-Dondurucu Tertibat Buğday Unu/Mahlut Unu Demir/Çelikten Yemek Pişirme Cihazları (Gaz Yakıtlı/Hem Gaz Hem Diğer Yakıtlı) Debagatte Kullanılan Anorganik Maddeler Müstahzarlar Kaynak: Dış Ticaret Bilgi Sistemi Tanzanya ya ihracatımızda mayalar, demir ve çelikten eşya ve aletler, çeşitli plastik maddeler, çeşitli elektrikli aletler, makineler ve parçaları önemli ürünler olarak göze çarpmaktadırlar. Tanzanya nın gittikçe artan ithalatı içinde makineler (ağır iş makinesi ve maden makineleri parçaları, kendine özgü fonksiyonlu makineler, tarım makineleri, klimalar), otomotiv ve oto yedek parça (otomobil, kamyonlar ve traktörler), elektrikelektronik ürünleri (telefon-telgraf elektrik cihazları parçaları, elektrojen grupları, alıcı içeren verici cihazlar, renkli televizyonlar, kablo ve teller), ilaçlar (doz halinde ilaçlar, dozlandırılmamış ilaçlar), plastik ürünler (plastikten kutular, polietilen, alkid reçineler), kağıt ürünleri (etiketler, kağıt ve karton kutular, kağıt hamuru), kimyasallar (haşere ilaçları), işlenmiş petrol, demir çelikten eşya (demir çelikten inşaat aksamı, demir çelikten kaplar ve kutular, demir çelik depolar, gaz ve petrol boruları, kuleler), demir çelik ürünleri (sıcak ve soğuk hadde yassı mamuller, filmasin), kauçuk ürünleri (araba dış lastikleri), çimento, gıda müstahzarları (mayalar, başka yerde geçmeyen gıda müstahzarları), biralar ve margarin potansiyel arz eden ürünler olarak görülmektedir.

17 Başlıca İthal Ürünlerimiz (1000ABD$) GTİP ÜRÜN ADI Susam Tohumu Tütün (Tamamen/Kısmen Sapları Koparılmış, Damarı Çıkarılmış) Pamuk (Kardesiz, Taranmamış) Beyaz (Lauan, Meranti, Seraya)Sarı Meranti (Yuvarlak/Kabaca Yontulmuş) Tütün Döküntüleri Mimoza Hülasası Sisal ve Agave Cinsi Dokunabilir Diğer Lifler (Ham) Sisal ve Agave Cinsi Liflerinin Kitik ve Döküntüleri Sisal/Agaveden İp, Halat, Kordon Balık Filetoları (Dondurulmuş) Diğer Fasulyeler; Kabuksuz (Kuru) Tamamen Elle Yapılmış Tablo ve Resim Suni Lif Demetleri Diğer Dabaklanmış, Aprelenmiş (Bütün Halinde) Kürkler Ağaçtan Heykelcikler-Diğer Süs Eşyası Kaynak: Dış Ticaret Bilgi Sistemi Bu ülkeden ithal ettiğimiz başlıca ürünler ise Tanzanya nın geleneksel ihraç ürünleri olan tarım ürünleridir yılında susam tohumu, tütün ve pamuk ithalatımızda ilk üç sırayı almıştır ve herbirinin ithalatında çok büyük artışlar meydana gelmiştir. İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller Türkiye ile Tanzanya arasında imzalanmış bir anlaşma bulunmamaktadır. İki ülke arasında Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması imzalanması amacıyla 1998 yılı Temmuz ayında bir taslak metin Tanzanya makamlarına iletilmiş, ancak, bugüne değin karşı taraftan bir yanıt alınamamıştır. Fuar ve Sergilere Katılım 13 Ekim 2003 tarihinde, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu nun organizasyonuyla, İstanbul da Tanzanya ile iş imkanları ve yatırım olanakları konulu bir seminer düzenlenmiştir. Seminere, Tanzanya Sanayi ve Ticaret Bakan Yardımcısı Ritha Louise Mlaki başkanlığında bir Tanzanya işadamı heyeti katılmıştır. Sözkonusu seminerde, Tanzanya Yatırım Merkezi Müdürü tarafından, Tanzanya nın yatırım ortamı hakkında bilgi verilmiş ve tarım, balıkçılık, gıda üretimi, deri, tekstil, madencilik ve turizm sektörlerinin yabancı yatırım konusunda öncelikli alanlar olarak belirlendiği ifade edilmiştir. Karşılıklı Ziyaretler Dışişleri Bakanlığı nın Afrika ya açılım politikasının uygulanması çerçevesinde, Kenya ve Tanzanya ile ikili ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla temas ve görüşmelerde bulunmak üzere,

18 Dışişleri Bakanlığı Afrika ve Doğu Asya Genel Müdürü Büyükelçi Burhan Ant ın başkanlığında bir heyet, Şubat 2002 tarihlerinde Tanzanya yı ziyaret etmiştir. Sağlık Alanında İşbirliği Sağlık Bakanlığı, ilaç ve eczacılık alanında işbirliği talep edilmesi halinde, konunun Türk ilaç sektörü de dahil edilerek müzakere edilebileceğini; Bakanlıklarının Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü nce Üreme Sağlığı, Nüfus ve kalkınma, Bilgi-Eğitim- İletimi konularında düzenlenen eğitim programlarına Tanzanya sağlık personelinin de katılabileceğini ve ana çocuk sağlığı ve üreme sağlığı ile halkın sağlık eğitimi ile sağlığın geliştirilmesi konularında bilgi ve deneyimlerin paylaşılmasında işbirliği yapılabileceğini belirtmiştir. Çevre ve Ormancılık Alanında İşbirliği Çevre ve Orman Bakanlığı, iki ülke kuruluşları arasında çevre ve ormancılık konularında karşılıklı uzman ve bilgi değişiminin sağlanması ve araştırma ve geliştirme konularına ilişkin ortak projeler hazırlanması ve uygulanması konularında işbirliği yapılmasının faydalı olacağı belirtilmiştir. İTHALAT MEVZUATI Son ticari reformlar ithalat ve ihracat lisanslarını sağlık ve güvenlik için hassas olarak görülenler haricinde ortadan kaldırmıştır. Ürünün normal tipinden beklenecek standartlar haricinde bir standart gerekliliği yoktur. Yürürlükte olan düzenlemeler değeri 5000 ABD Dolarını geçen malların değerinin ve vergilerinin belirlenmesi için malın geldiği ülkede nakliye öncesi incelenmesini şart koşmaktadır. Ticari engeller Anakaradaki Tanzanya ya yapılan ithalatta ithalat vergisi ve katma değer vergisi ödenmek zorundadır. Bağışlar, gönüllü hayır organizasyonları, dini ve kar amacı gütmeyen hizmetler veren kuruluşların finanse ettiği projeler için ithal edilen mal ve hizmetlere vergi istisnası uygulanmaktadır. Finans Bakanlığı 2001 yılının Haziran ayında bilgisayar ve aksesuarları, hastane malzemeleri, tur operatörleri ve eğitim proje ve yatırımlarındaki yatırım mallarında katma değer vergisini kaldırmıştır. Hükümet, hayat kurtaran ilaçlardaki yani AIDS, sıtma ve verem ilaçlarındaki tüm vergileri kaldırmıştır yılı Haziran ayında Finans Bakanı, yasal boşlukları kapatmak ve vergi gelirlerini artırmak için vergi sisteminde büyük reformlar yapılacağını ilan etmiştir. Reformları uygulayacak olan yasalar şu anda askıdadır. Tekstil, bazı elektronikler ve gıda ürünleri Zanzibar da, anakara Tanzanya daki aynı ürünlere göre daha düşük oranda vergilendirilmektedir. Bu vergi oranlarını dengelemek için ayarlamalar yapılmaktadır. Değeri 5000 ABD Dolarını geçen malların vergilerinin belirlenmesi işini Cotechna and Inspection & Control Services Limited (ICS) adlı bir şirket yapmaktadır. Anakarada, nakliye öncesi inceleme şirketleri gümrük ve vergi değerlemesini yapmaktadırlar. Zanzibar da hükümet gümrük oranları ve vergiler için nakliye sonrası incelemeyi benimsemiştir. Zanzibar daki iş çevreleri tamamen bir serbest liman olmayı tercih etmektedirler. Önceleri Tanzanya, yerli sanayisini ve iç pazarını korumak için tarife dışı engelleri kullanmakta iken ticaretin liberalizasyonu neticesinde ticari engeller azaltılmıştır.

19 Patlayıcılar, ordu malları ve Tanzanya vatandaşlarının sağlık ve güvenliği konusunda hassas olarak görülen ürünler hariç tutulmaktadır. Gümrük Dairesi ve liman idareleri yine de Tanzanya daki ithalatçılar için bir engel olarak kalmaya devam etmişlerdir. Tanzanya Gümrük İdaresi ile iş yaparken gümrükte beklemeler ve ekstra uygulanan vergiler yaygındır. Yatırımcıları caydırıcı bir faktör olan yolsuzluk önemli bir problemdir. Bu tür engeller ülkeye ithalat yaparken tahmin edilemeyen gecikmelere sebebiyet verebilmektedir. Gümrük Değerlemesi Gümrük değerlemesi gözetim şirketinin bulgularına göre yapılmaktadır ABD Dolarını geçen tüm malların nakliye öncesi incelenmesi gerekmektedir. Tanzanya hükümeti, Cotechna and Inspection & Control Services Limited (ICS) adlı şirketle nakliye öncesi ve sonrası tüm incelemeler için anlaşmıştır. Tanzanya Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesidir ve DTÖ kurallarına uygun olarak 1 Ocak 2001 tarihi itibariyle vergilendirme amaçlı malların değerleme prosedürünü etkili bir şekilde değiştirmiştir. Gümrük Değerleme Anlaşması (Agreement on Customs Valuation-ACV) olarak bilinen prosedür şu anda kullanılmaktadır. Vergi değeri biçmek için artık En Düşük Vergilendirilebilir Değer kullanılmamaktadır. Gümrük değerinin belirlenmesi için işlem değeri metodu uygulanabildiği her halde kullanılmaktadır. İthalat Belgeleri İthalatta kullanılan belgeler ithalat beyannamesi ve ithalat gümrük giriş formudur. İthalatçılar gümrük beyannamesi ile birlikte fob değerin %1,2 si oranında ödemeyi Ticaret Bankası na (Commercial Bank) sunmak zorundadırlar. İthalatçılar, Geçici Sınıflandırma ve Değerleme Raporu (Provisional Classification and Valuation Report-PCVR) ile yayımlanacaklardır. PCVR, Cotechna tarafından değerlendirilerek incelenmiş malların tarifini, değerini ve sınıflandırmasını gösterecektir ve Cotechna tarafından yapılan değerlemeye onay ya da karşı çıkmak olanağı için ithalatçıya imza kutucuğu içerecektir. Eğer ithalatçı biçilen değeri kabul ederse Son Sınıflandırma ve Değerleme Raporu (Final Classification and Valuation Report-FCVR) Tek giriş Belgesi ile birlikte yayımlanacaktır. Geçici Giriş Gümrük Dairesi makine, ekipmanlar ve araçların geçici girişine izin vermektedir. Gümrüklerden yazılı başvuru ile ön izin alınması ve söz konusu malın dışarı çıkarılacağının kanıtlanması ya da eğer satılırsa vergilerinin ödeneceği garantisinin verilmesi gerekmektedir. Birçok transit ticarette senet ve banka garantisi gerekmektedir. Etiketleme, İşaretleme ve Standartlar Genelde kullanılan standartlar, etiketler ve işaretler kabul görmektedir. Narkotikler ve uluslararası yasak ilaçlar haricinde ithalat yasağı yoktur. Tanzanya Standartlar Bürosu, ISO üyesidir ve başlıca imalat ürünleri için standartların belgelerini yayımlamaktadır. Serbest Bölgeler Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti nin yarı otonom bir bölgesi olan Zanzibar, üç tane serbest bölge kurmuştur. Dar es Salaam da, Ruanda, Burundi, Kongo, Zambiya, Malawi ve

20 Mozambik e giden mallar için birkaç tane depo transit depo olarak kullanılmaktadır. Bağlı depolar da mevcuttur ve malın alıcısı, vergileri ve gümrük tarifelerini ödeyinceye kadar ithalatçılar tarafından malları tutmak için yaygın olarak kullanılmaktadır.