Denetim mesle inin s n rlar n n yeniden

Transkript

1 KOMTAfi LAN

2 3 Merhaba Denetim mesle inin s n rlar n n yeniden çizildi i, ufuk çizgisinin giderek daha ötelere tafl nd bir dönem yafl yoruz. Geliflmifl ve geliflmekte olan tüm ekonomilerde ifllem hacimlerinin bafl döndürücü bir h zla büyüdü ü, bir o kadar da karmafl klaflt günümüzde, oyunun kurallar na göre oynanmamas n n yaratt tahribat n, dünyan n en geliflmifl ekonomilerini bile sarsma potansiyeli tafl d art k herkes taraf ndan teslim edilen bir gerçek. Ancak burada çözümü çok da kestirme yöntemlerle bulunamayacak bir ikilem ortaya ç kmakta. Bir tarafta piyasalarda denetimin kapsam n geniflletme zorunlulu u apaç k ortadayken, öbür tarafta h z ve dinamizmi sürekli ivme kazanan ekonomik yap ve piyasalar n geliflimini engellemeyecek bir denetim sistemine ihtiyaç var. Hiç kuflkusuz tüm bu geliflmeler, gerek denetim mesle i, gerekse de denetçiler için benzeri uzun süredir yaflanmam fl yeni bir döneme iflaret ediliyor. Yeni dönemin denetim mesle inin önündeki en önemli s nav, bu dualitenin do ru teflhis edilmesi ve buna uygun ad mlar at lmas. Denetim mesle ini icra edenlerin yönetimin etkinli ine sekte vurmadan yeni dönemin getirdi i karmafl k piyasa, ürün, organizasyon yap lanmalar n çözebilmesi, bunlar n yaratt riskleri do ru alg layarak kurumlar n zarardan korumas gerekiyor. Hatta sistemik riskin ne kadar h zla tetiklenebildi inin ve yayg nlaflabildi inin örneklerini yaflad m z bugünlerde denetçilerin kendi kurumlar n n d fl ndaki risklere karfl da duyarl ve haz rl kl olmas gerekiyor. Hiç kuflku yok ki, tüm bu dile getirdi imiz konular bugünkünden çok daha donan ml bir denetçi profilini zorunlu k l yor. Günümüzün ve önümüzdeki dönemin denetçilerinin her zamankinden daha fazla yeniliklere ve bilgiye aç k olmas, mesleki standartlar n yaln zca bireysel de il, top yekûn bir aç l mla gelifltirmesi gerekiyor. Bu aç dan bakt m zda, ülkemizin kendi alan ndaki ilk ve tek yay n olma özelli ine sahip olan ç Denetim Dergisi nin, yukar da sayd m z amaçlara ulafl lmas konusunda çok büyük bir görev üstlendi ini, bireysel anlamda oldu u kadar, sektörün geneli aç s ndan da entelektüel birikim ve geliflimi destekledi ini görmekteyiz. Bu amaçlara ulaflma yolunda kendine koydu u yüksek standartlar da titizlikle koruyarak önemli bir bofllu u doldurdu unu, k sa zamanda denetim mesle- ini kariyer yolu olarak seçenlerin yan s ra kamu ve özel sektörde yayg n bir kurumsal okuyucu kitlesine ulaflt n gözlemledi imiz dergimiz Yay n Kurulu olarak bizlere de büyük bir mutluluk ve gurur veriyor. kinci yay n y l m z n bafllang c n oluflturan ve yukar da ele al nan konular, yani denetim mesle inin yeni perspektifini ve vizyonunu ele ald m z bu say m z n hepimiz için baflar l bir dönemin de bafllang c olmas n diliyoruz. Bir sonraki say da tekrar buluflmak üzere... Sevgi ve sayg lar m zla, Yay n Kurulu

3 4 çindekiler Aysberg Dünyada ve Türkiye de Denetim Yeflil Kalem Philip Sainty K r lma Noktas / Risk Bazl Denetime Do ru At lan Ad m David Defroand Sessizli in K r l fl Araflt rma Yaz s Denetim Alan nda Yeni Düzenlemeler ve Türkiye'ye Yans malar Perçin Ali R za Eflkazan Sivil Toplum Kurulufllar ve ç Denetim Parmak zi Ümit Türkkan Bilgi- fllem Sistem Denetimleri Ayraç Ahmet Ery lmaz Gerçeklere Ne Kadar Tahammülünüz Var? Çizgi Ötesi Ali Kamil Uzun Muhaberat Teftiflinden, "e-posta" Denetimine... Yak n Plan HSBC Bank A.fi. Teftifl Kurulu Baflkan Julian Scrine ile " ç Denetim" Üzerine Söylefli Mühür Internal Auditing&Business Risk Avrupa da ç Denetim Internal Auditing&Business Risk Kara Gün Dostu: ç Denetim Arthur Piper Merdivenden Bir Basamak Yukar ç Denetimin Artan Rolü Pano Yans ma Emre fiehsuvaro lu Pay Sahiplerinin Korunmas ve Tarafs z Denetim Ulafl B çakc Çanlar Yönetim ve Denetim çin Çal yor Ataç Özet/Summary Dikkenar Türkiye ç Denetim Enstitüsü ad na mtiyaz Sahibi: Ali Kamil UZUN Genel Yay n Yönetmeni: Mehtap NUMANO LU Yaz flleri Müdürü: Filiz YÜCESOY Yay n Kurulu: Ahmet ERYILMAZ Ali Kamil UZUN Beflir ÖZMEN Cüneyt SEZG N Filiz YÜCESOY Günseli ÖZEN OCAKO LU Mehtap NUMANO LU Yay n Dan flma Kurulu Adnan NAS Ahmet EROL Ayflen TOPAY Bülent TARHAN Bülent fienver Cansen BAfiARAN Prof. Dr.Ersin GÜRED N Fatih DURAL Giovanni GROSSI Hüseyin ÖZER Jean-Pierre GARITTE Kaya TURHANO LU Prof. Dr. Melih ERDO AN Doç. Dr. Metin ERCAN Mustafa ÖZYÜREK Prof. Dr. Nejat BOZKURT Neil COWAN Dr. Semra AfiÇIG L Doç. Dr. Suat TEKER Tanol TÜRKO LU Dr. U ur TANDO AN Veysi SEV Willam G. BISHOP Zafer KARAKULAK KATKIDA BULUNANLAR Asl han yido an, Tolunay Kanflay, Tunca Ünayral, Leyal Erkuto lu, Evren Alt ok, LET fi M ADRES Emekli Subayevleri Müflir Dervifl brahim Sokak 1. Blok No: 6 D: 16 Esentepe / stanbul Tel: Faks: E-posta: tide@tide.org.tr Reklam ve Abonelik Sevilay ÇALIfiKAN Y ll k Abone Bedeli: TL dir. YAPIM-BASKI Rota Yay n Yap m Tan t m Ticaret Ltd. fiti. Tel: Faks: E-Posta: rota@rotayayin.com.tr Yaz lar n fikri sorumlulu u yazarlar na aittir. (The Institute of Internal (The Institute of Auditors Membership Internal Auditors Competition) Chairman s Special Recognition Award)

4 LAN Orical

5 6 AYSBERG Dünya da ve ve Türkiye de Türkiye de Denetim Dergimizin beflinci say s nda, Dünyadaki geliflmeler fl nda Denetim alan nda yeni düzenlemeler ve Türkiye ye yans malar n de erlendirmek istedik. Bu amaçla, BDDK Risk Yönetimi ve Gözetim Teknikleri Dairesi, Daire Baflkan Nejat Yüzbafl o lu, Kamu Bankalar Ortak Yönetim Kurulu Risk Yönetimi nden Sorumlu Murahhas Azas Bülent Günceler, SPK Hukuk Daire Baflkan Dr. Ça lar Manavgat, Pricewaterhouse Coopers Sorumlu Orta Adnan Akan, Ernest & Young Küresel Risk Hizmetleri Baflkan Thomas Bussa n n konuya iliflkin görüfllerini ald k. ç Denetim: ABD de flirketlerin birbiri ard na çöküflü ile birlikte dünyada yönetim ve denetim ad na yaklafl m ve prensipler yeniden sorgulan r hale geldi. Sarbanes-Oxley Kanunu ve SEC önerileri ile benzer s k nt lar n yaflanmamas için çözüm yollar aran yor. Dünyay sarsan ve dev flirketleri bat ran skandallar n nedenleri, yöneten, denetleyen ve etkilenen taraflar n rolleri hakk nda görüfllerinizi aç klar m s n z? Bülent Günceler: Bence Amerika da yaflanan bu çöküfllerin (skandallar demek istemiyorum) en önemli nedeni kurumlar n pazarlama ile kay t düzenine bak fl aç lar nda gösterdikleri birbirlerinden farkl ilgi olmufltur. Bu söylediklerimi biraz daha detayland rmak gerekirse pazarlama aktiviteleri hep göz önünde tutulurken kay t sistemlerinin güvenli i gereksiz, lüzumsuz ve yasal otoritenin getirdi i icraat mecburi olan bir angarya gibi görülmesi olmufltur. Halbuki baflar l bir flirket yönetiminde insan kaynaklar ve pazarlama becerilerinin yan s ra fleffaf kay t sistemleri, etkili MIS, bunlar n do rulu unu yak ndan takip eden ve günlük hayatla tam entegre eden bir yönetim anlay fl oluflturulmas gerekir. Yani di er bir deyiflle kurumun sat fl ve üretim faaliyetleri üzerine yöneltti i özen ve dikkat kadar, finansal durumu izleyen ve raporlayan birimin de etkili denetimini gerektiren sistemlere ihtiyaç vard r. Bunlar n birbirleriyle uyumlu ve ahenk içerisinde iflletilmesinin sa lanmas da etkili risk yönetimini meydana getirmektedir. Amerika da yaflanan olaylar göstermifltir ki, henüz risk yönetimi anlay fl orada bile tam anlam yla yerleflememifltir. Nejat Yüzbafl o lu: ABD de baz halka aç k flirketlerin birbiri ard na çöküflü ile neticelenen ve Dünya da "Wall Street" skandallar olarak adland r lan hadiseler, genel olarak bahsi geçen flirketlerin kârlar n n oldu undan daha yüksek gösterilmesi dolay s yla fiktif kârlar yarat lmas amac yla, kendi yönetimlerince hesap ve kay t düzenlerine yap lan uygun ve yasal olmayan muhasebe müdahalelerinden kaynaklanm flt r. Ba ms z d fl denetim firmalar bu geliflmeleri yapt denetimlerle önceden yakalayamam flt r. Ancak bu davran fl n temelinde yatan ana neden, baflta iç denetim mekanizmas olmak üzere, söz konusu flirketlerin kurumsal yönetim

6 7 AYSBERG yap lar nda, hak sahiplerine yöneticilerce ve ba ms z d fl denetçilerce gereken sorumlulu- un gösterilememesi, ba ms z denetim flirketleri ile iliflkilerin sa lam zemine oturtulamamas sonucu meydana gelen aksakl k ve ihmaller, di er bir deyiflle, kurumsal yönetim yap lar n n uluslararas kabul gören en iyi normlarda öngörülen kaliteye sahip olmamas d r. Bu geliflmelerin alt nda yatan di er önemli nedenler olarak muhasebe normlar nda afl r kuralc olan, geliflmeleri geriden takibeden ve esnek olmayan yaklafl mlar neticesinde baz ifllemlerin özüne göre beyan edilmesinde ortaya ç kan baflar s zl klar, seküritizasyon benzeri yapay nitelikli yap land r lm fl ifllemlerin, türev enstrümanlar n özel amaçl flirketler tesis edilerek bilinçsiz ve yayg n kullan m sonucu faaliyet yap lar nda ortaya ç kan karmafl kl k, bu çerçevede flirket sorumlu makamlar n ve kamuyu ayd nlatmadaki eksiklikler, finansal raporlama sistemindeki yetersizlikler, ba ms z d fl denetim kurulufllar n n denetlenmesi mekanizmas n n baz önemli eksiklikler ve zay fl klar tafl mas, bu mekanizman n reforme edilememesi, menkul k ymet yat - r m analistlerinin tutumlar, kay t ve dokümantasyonun sa l kl bir biçimde tutulmas nda ve korunmas ndaki aksakl klar ve bu konulardaki münferit cezai yapt r mlar n cayd r c bir etki yaratamamas gösterilebilir. Böyle bir aksaman n arkas nda, önemli ölçüde gerçek durumu di er hak sahiplerine göstermemek pahas na, flirketlerin kendi performanslar n n ve dolay s yla yöneticilerinin baflar lar n n, geçici bir süre için, belki de bozulmufl bulunan finansal pozisyonlar düzelene kadar, iyi bir biçimde devam etti i izlenimini kamuoyu önünde korumak arzusu yatmaktad r. Böyle uygulamalar hem flirket içi disiplini hem de piyasa disiplinini bozan uygulamalard r. Bu duruma düflülmesinde, flirketlerin d fl denetimini yürüten denetim firmalar - n n baz yetkililerinin tutumlar n n da önemli bir rol oynad düflünülmektedir. Bahsi geçen hadiseler sadece bu kadarla s n rl kalmam fl, yat r mc lara söz konusu flirketlerin hisseleri konusunda da dan flmanl k veren baz yat r m bankalar n n menkul k ymet analistlerine duyulan güveni ve dolay s yla bu bankalar n itibarlar n da önemli ölçüde sarsm flt r. Di er taraftan, sermaye piyasalar nda flirket yöneticilerine ve muhasebecilere duyulan güven oldukça azalm flt r. Bunlara ilave olarak, ABD de son 6 y l içinde menkul k ymet yolsuzluklar na iliflkin davalar n oldukça büyük bir art fl gösterdi i, muhasebe yolsuzlu u ihtiva eden davalar n pay - n n toplam içinde oldukça yükseldi i, muhasebe yolsuzlu u davalar nda uzlaflma sa lanan de erlere iliflkin tutarlar n daha da h zl artm fl oldu u, yay nlanan mali tablolar n yeniden yay nlatt r lma hadiselerinde ise çok büyük bir art fl gözlemlendi i bilinmektedir. Bununla beraber, skandallar sadece ABD de meydana gelmemektedir. Birçok ülkede benzer hadiseler, özellikle flirketlerde iyi kurumsal yönetim yap s n n kurulamamas ndan ve etkin bir iç kontrol fonksiyonu tesis edilememesinden dolay s kl kla meydana gelmekte ancak toplumun ve piyasa oyuncular n n duyarl l ölçüsünde bu kadar tepki görmeyebilmektedir. Ancak bu hadiselerin finansal kurulufllarda ortaya ç kanlar finansal sistemin istikrar n bozucu ve finansal piyasa oyuncular na duyulan güveni sarsabilecek etkileri bulundu undan, düzenleyici ve denetleyici otoritelerce etkin bir biçimde üzerine gidilmekte ve gerekli tedbirler ayr ca al nmaktad r. Etkin bir kurumsal yönetim yap s - n n tesisi için temel yap tafllar olan flirket iç denetçileri, yönetim kurulu, üst düzey yönetimi ile ba ms z denetim firmalar, sorumlu, hesap verebilir ve ahenkli olarak çal flmal, flirketler için gereken saydaml sa lamal d r. Her flirket bünyesinde daimi bir iç denetim ifllevine sahip olmal, risk yönetimini, iç kontrolleri ve kurumsal yönetimi gerçekçi bir biçimde de erlendirecek esas ve usulleri tesis etmifl olmal d r. Adnan Akan: Özellikle Amerika Birleflik Devletleri (ABD) de yaflanan flirket iflaslar n n ya da çöküfllerinin etkileri di er ülkelerde yaflanan benzeri olaylara oranla çok daha fazla ses getiriyor. Bunun en önemli nedeni ABD sermaye piyasalar n n çok derin olmas ve flirketlerin genelde çok büyük oranlarda ya da tamamen halka aç k olmalar. Dolay s yla bu tip çöküfllerin toplumsal etkileri de çok büyük oluyor, kamuoyu son derece duyarl bu konuda. Burada çok büyük flirketleri bat ran nedenleri çok iyi analiz etmek gerekir. Özellikle Enron ve sonras dönemde yaflanan geliflmelere bir tepki niteli inde ç kar lan Sarbanes-Oxley Yasas ne derece çözüm niteli i tafl yacak, bunu ancak zaman gösterebilir. Genellikle bu tip skandallardan sonra günah keçileri aran yor ve özellikle Enron olay ndan itibaren denetçilerin aranan günah keçileri oldu unu görüyoruz. Burada yönetimlerin ve denetçilerin sorumluluklar n iyi belirlemek

7 8 AYSBERG ve iyi ay rt etmek gerekir. fiirketlerin mali tablolar n n istenen finansal raporlama standartlar na uygun olarak haz rlanmas flirket yöneticilerinin sorumlulu u alt ndad r. Denetçinin sorumlulu- u yönetimin haz rlad finansal tablolar üzerine verdi i görüfl ile s n rl d r. Bilinen münferit denetçi yolsuzluklar n genellefltirip uluslararas kabul görmüfl denetim standartlar n hiçe sayarak yaflanm fl olan flirket çöküfllerinin sorumlulu unu ba ms z denetim flirketlerine yüklemek bizce çok yanl fl. Thomas Bussa: Bize göre, yak n dönemde meydana gelen kurumsal felaketlere neden olan birkaç neden bulunuyor. Bu nedenlerin bir k sm mevcut politika ve prosedürlere uyumsuzluk ve organizasyon içindeki iletiflim kanallar n n yetersizli i ile aç klanabilir. Daha temel olarak ise, bu olaylara kar flan çeflitli kiflilerin karakterleri, dürüstlü ü, üst yönetim ile karfl l kl etkileflimleri ve üst düzey yöneticilerin inisiyatifi de dikkate al nmal d r. Yönetim kurulu seviyesi de dahil olmak üzere yönetimin rolü, kurumda herkesin sermayedar için do ru olan yapmas için gerekli yap lar n oluflturulmas n sa lamakt r. Üst yönetim, yönetim kurulu taraf ndan aç kça ortaya konan kurumsal yönetim felsefesini, politikalar n ve stratejilerini do ru bir flekilde yorumlamal ve hayata geçirmelidir. ç denetimin görevi ise yönetim taraf ndan organizasyon dahilinde uygulanan iç kontrol ve risk yönetimi sistemlerini objektif bir flekilde gözden geçirmek ve denetlemektir. Böylelikle iç denetim, iyi kurumsal yönetimin gerçeklefltirilmesini temin etmek ad na hayati bir görev üstlenmektedir. Ça lar Manavgat: Sorunlar n yönetim ve denetimden kaynakland net biçimde görülüyor. fiirket yönetimlerinin kat l m olmadan bu tip sonuçlar n ortaya ç kmas mümkün olmad gibi, etkin bir iç ve d fl denetim ortam nda da bu tablonun oluflmas söz konusu de il. Elbette denetim ve düzenlemeden sorumlu kamu otoritelerinin konumu da bu skandallarda sorgulan yor. Konuya flirket yönetim kurullar aç s ndan yaklafl ld nda, ba ms zl n önemi daha da belirginlefliyor. Yönetim kurulu üyelerinin, en az ndan ço unlu u oluflturan üyelerin, "ba ms z" nitelik tafl mamalar, yönetim görevini tarafs z ve yasalar n emretti i biçimde yapmalar n engelliyor. Yönetim kurulu üyelerinin, flirketle aras ndaki mali ba lar artt kça, ortaklar n aleyhine, yöneticilerin lehine riskli ifllemlerde art fl gözlemleniyor. Özellikle Enron da oldu u gibi yönetim kurulu üyelerinin sermaye ve/veya yönetim hakimiyeti alt ndaki flirketlerle ifllemler yap lmas, flirketin amaçlar ndan uzaklaflarak, yöneticilerin menfaatine hizmet eden varl klar haline dönüfltürülmesine yol aç yor. Di er yandan, yöneticilere verilen ve asl nda motivasyonu art rma amac tafl yan primlerin miktar nda afl r ya kaç lmas, beraberinde denetimsizli i de getirdi i takdirde, flirket kaynaklar n n kötüye kullan m n körüklüyor. fiirketin y ll k kazanc na endeksli prim sistemi, riskli ifllemleri ve muhasebe hileleri yoluyla y ll k kâr n manipüle edilmesini teflvik ediyor. Yöneticilere tan nan hisse senedi al m opsiyonlar da, yine flirket hisse senetlerinin borsa fiyat n art rmak amac yla muhasebe hilelerini körükleyici bir etki yarat yor. Özellikle halka aç k flirketlerde, yönetim kurulu, flirket yönetiminin kendilerini yanl fl yönlendirdi i ve faaliyetlerle ilgili önemli hususlar saklad iddialar n ileri sürebilmektedirler. Günümüzde büyük ölçekli flirketlerde, yönetim kurulunun, günlük ifllerden ve her türlü ayr nt - dan haberdar olmas beklenemez. Ancak sorumluluklar n n gerektirdi i kararlar sa l kl biçimde verebilmelerini sa layacak bilgi ak fl kanallar n kurmak ve iflleyiflini gözetmek de yine yönetim kurulunun sorumlulu undad r. Mali tablolar n haz rlanmas nda gözetilecek ilkeleri ve stratejilerini; flirketin ifllemlerinde kullanaca- finansman araçlar n belirlemek yönetim kurulunun sorumlulu undad r. Son dönemdeki flirket skandallar n n bafl aktörlerinden birisi de hiç kuflku yok ki ba ms z denetim firmalar d r. Ortaya ç kan bu skandallarda, farkl ba ms z denetim firmalar n n görevli olmas ve mali tablolar n denetimlerindeki kusurlar n n tespit edilmesi, sorunun bir veya birkaç denetim firmas n n de il, bir sistem sorunu oldu unu göstermektedir. Ancak buradaki as l sistemik sorun, ba ms z denetim firmalar n n görevlerini yaparken menfaat çat flmas içinde olmalar ndan kaynaklanm flt r. Ayn flirkete hem dan flmanl k hem ba ms z denetim hizmeti veren firmalar, kendi tavsiyeleri gere i yap lan ifllemleri, denetim fonksiyonlar s ras nda elefltirememifller ya da gerçek yönleriyle ortaya koyamam fllard r. Bu olgu, halka aç k anonim flirketlerde kamuyu ayd nlatma aç s ndan önemli bir sorun yaratmaktad r. Nihayet konuya kamu otoritesi aç s ndan yaklafl ld nda, kamunun sorumlulu u, gözetimin

8 9 AYSBERG etkin yürütülmemesi, yukar da de inilen sorunlar engelleyecek bir yasal yap n n zaman nda kurulamamas, menfaat çat flmalar n ortadan kald racak kurumsal yönetim ilkelerinin yerlefltirilememesi noktas nda toplanmaktad r. ç Denetim: Yaflanan skandallar n ard ndan yap lan düzenlemelerin yan s ra Basel Komitesi nin çal flmalar da flirketlerin riske ve denetime yaklafl m n yeniden flekillendirmekte. Bu düzenlemelerin sonuçlar neler olacakt r? Nejat Yüzbafl o lu: Basel Komitesi aç klamalar ndan da anlafl laca üzere riske dayal denetim yaklafl m (ROD) büyük ve daha global banka organizasyonlar için en kullan fll, verimli ve basiretli bir yaklafl m olarak kabul görmekle beraber, bu yaklafl m birçok ülkede tüm bankalar ve konsolide ortakl klar n kapsayan bir denetim rejimi olarak uyarlanmaktad r. Riske dayal denetim yaklafl m nda denetçiler, bankan n bafll - ca risklerine ve bu riskleri yönetebilmesini ve kontrol edebilmesini sa layan iç sistemlerine ve süreçlerine odaklanmaktad r. Kritik yönetim ve kontrol sistemlerinin etkinli inin test edilmesi hariç tutuldu unda, ifllemlerin uygunlu una daha az önem verildi i söylenebilmektedir. Söz konusu denetim yaklafl m temelde kurumsal yönetim üzerine dayan r ve kurumsal yönetimin etkin bir biçimde yap l p yap lmad n saptamaya çal fl r. Bankan n iflinden/faaliyetlerinden kaynaklanan temel riskleri yönetecek ve kontrol edecek gerekli sistemleri ve süreçleri bulunup bulunmad incelenir. Risk odakl denetim sürecinde bankan n stratejik plan ve bütçesinin incelenmesinin yan nda, banka yönetimi ve bankan n ba ms z denetçisi ile yap lan görüflmeler de yer al r. Risk odakl denetimde bankan n iç ve d fl denetçileriyle durum de erlendirmesi yap lmas esast r. Denetim otoritesi ba ms z denetçi ve iç denetçi aras ndaki iflbirli inin amac ilgili tüm taraflar n katk lar n n daha verimli ve etkili hale getirilerek gözetimin optimize edilmesidir. Bu iflbirli i denetim otoritesi ile iç ve ba ms z denetçi aras nda düzenli aral klarla toplant lar yap lmas ile sa lanabilir. Basel Komitesi ilkelerinin, bafll ca düzenleyici uygulamalar n ve kamuoyunun kendilerinden beklentilerini yerine getirilmesini teminen, banka denetim otoriteleri ba ms z denetim kurulufllar n daha fazla kullanacaklard r. Kurumsal yönetim ve iç kontroller üzerinde artan denetimsel odaklanma, ba ms z denetçilerin görüfllerinin de banka denetim otoritesince al nmas n gerekli k lmaktad r. Bankalardaki kontrol ve risk yönetimi sistemlerinin daha geliflmifl ve karmafl k hale gelmesi, daha fazla kayna n ve ba ms z denetçilerin uzmanl n n kullan m n zorunlu k lmaktad r. Söz konusu süreçte bankalar n mutlaka iflleyen bir bünye içi sermaye yeterlili- i de erlendirme sistemine sahip olmalar, denetimsel bir gözden geçirme aflamas n n denetim otoritesince uygulanmas, asgari oran n üzerinde idame ettirilecek bir sermayeye sahip olunmas ve bu mekanizmaya denetimin müdahale yetene inin mevcudiyeti esast r. Kurumsal yönetimin etkin bir biçimde uygulanamamas halinde bankac l k denetimi mekanizmas n n da etkin olarak çal flamayaca genifl kabul görmektedir. Denetim otoriteleri bu nedenle her bankada etkin kurumsal yönetimin tesis edilmesi gerekti i konusunda büyük hassasiyet göstermektedir. Aç kça tan mlanm fl ve uygulamaya konulmufl etkin bir kurumsal yönetim, denetçilerin görevlerini yapmas n kolaylaflt racakt r. fieffafl n etkin kurumsal yönetimin uygulanmas n destekleyen bir yükümlülük oldu u genel kabul görmüfl bir ilkedir. Banka denetim otoriteleri banka fleffafl n, riskini etkin bir flekilde yöneten bankalar ödüllendiren, risk yönetimi yetersiz ve ihtiyats z olan bankalar n cezaland r ld bir piyasa disiplini mekanizmas anlay fl na dayand rmaktad r. Yeni sermaye yeterlili i mutabakat nda piyasa disiplinini sa layacak en önemli arac n sermaye yeterlili i-

9 10 AYSBERG nin tesis edilmesine iliflkin süreçte yer alan bilgilerin kamuya aç klanmas oldu u kabul edilmifltir. Bu, finansal sistemin emniyetini ve sa laml n kuvvetlendirecek bir mekanizmad r y l sonunda uygulamaya girmesi beklenen yeni sermaye yeterlili i normlar nda önerilen kriter ve ileri teknikler risklerin daha detayl ve hassas olarak dikkate al nmas n sa lamakta bu geliflmifl kriter ve teknikleri uygulayacak bankalara daha düflük öz kaynak tutulmas n sa lamak suretiyle bir teflvik vermektedir. Bununla beraber, söz konusu geliflmifl kriter ve teknikleri, finansal istikrar n tam anlam yla sa lanamad, yüksek volatilite ve belirsizli in oldu u ülkelerde kullanmak isteyen bankalar için tam tersine daha yüksek özkaynak ihtiyac ortaya ç kabilmektedir. Bu nedenle, finansal istikrar n tam anlam yla tesis edilemedi i ülkelerde kurumsal yönetimin gelifltirilmesi suretiyle banka içi disiplinin artt r lmas ve daha hassas bir risk yönetimine geçilmesi hedefi ve çabalar, beraberinde hem yüksek özkaynak ihtiyac n getirmekte hem de banka müflterilerinin de ayn yaklafl mlar benimsemelerinin talep edilmesi yönünde bask yaratmakta, banka ortakl k yap - s n n ve banka yönetim tarz n n bu yeni duruma adapte olmas sorunlar yaratabilmekte ve uzun zaman alabilmektedir. Yeni sermaye yeterlili i mutabakat normlar operasyonel riskler için bankalara belirli bir düzeyde öz kaynak bulundurma yükümlülü ü de getirmekte ve bu riskin ölçülmesi için bankalar n önceden tan mlanarak tasnif edilmifl operasyonel risk hadiselerinden do an kay plara iliflkin verileri toplayacaklar veri taban n n tesisi öngörülmektedir. Böyle bir sistemde operasyonel risk do uran hadiselerin izlenmesi ve risk tutarlar n n belirlenmesi ve bu hadiselerden sak n lmas hususunda uygulanacak yöntemler ve tedbirler ile denetim faaliyetlerinin bu alanlar dikkate al narak planlanmas hususlar nda ve öz kaynak de erlendirme sisteminin operasyonel riskler bak m ndan kullan m n n ve tutarl l n n gözden geçirilmesinde iç denetçilerin önemli katk lar n n ve belirleyici rollerinin olaca düflünülmektedir. Adnan Akan: Öncelikle Basel metni 2006 tarihi itibariyle bankac l a yeni bir boyut getirecektir. Basel II metninin temel dayanaklar ndan olan 3. Prensip do rultusunda Piyasa Disiplininin sa lanabilmesi için, öncelikle bilanço ve her türlü muhasebe kayd n n do ru ve hatas z olarak denetlenmesine büyük önem verilmektedir. Ancak, finansal tablolar n tam ve hatas z bir denetimi sonras do ru bilgilendirme sa lanaca ndan, piyasa 'oyuncular ' olarak da adland r lan tüm yat r mc lar ve di er hissedarlar do ru karar alabilecek ve yat r mlar n bu çerçevede yönlendirebileceklerdir. E er son yaflanan denetim ile ilgili problemlerin tekrarlanmas halinde, Piyasa Disiplini gerçekleflmeyecek, yanl fl veya eksik bilgilendirme sonucu tüm yat r mc ve hissedarlar yanl fl yat r m alternatiflerine yönelecekler, dolay s ile do ru ve etkin bankac - l k denetiminin ve de Basel II metninin öngördü ü 3 temel prensipten biri olan Piyasa Disiplini uygulanamayacakt r. Ayr ca, yeni Basel metni üst yönetimin risk yönetiminde üstlendi i sorumluluklar art rarak, üst yönetimi bankan n tüm risklerini do ru izlenmesi ve de erlendirilmesi konusunda, resmi denetimsel merci nezninde, en önemli sorumlu olarak nitelemektedir. Bu da, banka üst yönetimlerinin bankalar n tafl d riskler konusunda daha ayr nt l ve detayl raporlama ile bilgilendirilmeleri, ve de bankalar n n risk yönetiminde daha aktif rol almalar zorunlulu u getirecektir. Bankalar n risk yönetimi ile ilgili yo unlaflmalar n n sonucu olarak bankalarla kredi iliflkisi içerisinde bulunan firmalar n da kendi risk yönetimi ve iç denetim stratejilerini gözden geçirmeleri kaç n lmaz olacakt r. Thomas Bussa: Basel Uzlafl s, sermaye yeterlili- i üzerinde durmakta ve piyasa, kredi ve operas-

10 11 AYSBERG yonel risk kapsam nda yeni uygulamalar zorunlu k lmaktad r. Bu uygulamalar ve sürekli gözetim sürecinin, risk yönetimi ve denetim faaliyetleri üzerinde önemli bir etkisi olacakt r. Risk yönetimi taraf nda, yönetim, Uzlafl n n gereklerini karfl layacak uygun sistemlerin bulunmas n temin etmek durumunda kalacakt r. Bu da uygun ölçüm ve raporlama sistemlerinin oluflturulmas ya da mevcut sistemlerin gelifltirilmesi için önemli ölçüde yat r m ihtiyac n ortaya ç karabilir. Denetim taraf nda ise, kontrol mekanizmalar n n ne kadar etkili ve geçerli oldu unu etkin ve objektif bir biçimde inceleyebilmek için, denetim ekibinin gerekli bilgi, beceri ve risk bak fl aç s na sahip olmas gerekmektedir. Bülent Günceler: Art k dünyada Risk Yönetimine karfl daha farkl bir anlay fl yerleflmifltir. Tüm kurulufllar ve denetleyici yasal otoriteler flirketlerdeki risk ve denetim anlay fl n her fleyiyle yenilemeye bafllam fllard r. Asl nda bunlar n sonucu biraz sevimsiz görünecektir çünkü risk ve risk yönetimi sistemleri bugün rahatl kla göz ard edilebilen bir çok emniyet tedbirini zorunlu hale getirecektir. Hatta öyle ki flirketin sat fl ve üretim faaliyetlerinde baz zorlay c k s tlamalar ortaya ç karacakt r. Bu da muhtemelen kâr merkezleri ile ifllem yapan birimler, Risk Yöneticileri nin getirece i bask lar nedeniyle sürtüflmelere bile girebilecektir. Bunlar n yan s ra faaliyetler tekrar gözden geçirilecek, ifllem süreçleri yeni risk anlay fl felsefesine uygun olarak bafltan yaz lacakt r. Yani faaliyetlere riske duyarl bir disiplin gelecektir. ç Denetim: Gelece in yönetimi ve denetimi nas l bir de iflimi gerekli k l yor? Yeni yap lanma hangi yaklafl m ve prensiplere göre olacak? Adnan Akan: Günümüzde dünya ekonomisinde kurumlar n karfl karfl ya bulundu u en önemli belirsizlik süreklilik. Özellikle kap gibi kurum diye adland r lan büyük flirketlerin birer birer batmas yla bu kavram çok daha önem kazanm fl bulunuyor. flte bu nedenle yat r mc lar flirketlerin kârl l ve faaliyetlerinden önce süreklilikleri hakk nda bir analiz yapma gereksinimini hissediyorlar. Bu ba lamda finansal raporlama bugün köklü bir de iflim süreci yaflamakta. Sadece bilanço, kâr-zarar, nakit ak m ve belli dipnotlardan oluflan finansal tablo paketleri yat r mc lara flirketlerin süreklili i konusunda yeterli bilgiyi sa lamaktan uzak bulunuyor. fiirketlerin vizyonlar, stratejileri, hedefleri, planlanan yat r mlar, risk analizleri, sosyal sorumluluklar n ne ölçüde yerine getirdikleri de gelecekte finansal raporlaman n ayr lmaz bir parças olmak zorunda. flte denetim de bu genifllemifl finansal raporlama seti üzerinde görüfl oluflturacak flekilde yeniden dizayn ediliyor. Kurumlar n gerek faaliyetlerini gerçeklefltirdikleri sektörel özelliklerden gerekse di er faktörlerden kaynaklanan risklerinin belirlenip bu riskler üzerine infla edilen bir denetim anlay fl n n egemen olaca kesin. Thomas Bussa: cra, yönetim ve denetim fonksiyonlar n n rolleri aç kça tan mlanm fl ve birbirinden ayr lm fl olmal d r. Basit bir ifadeyle, yönetim; politika ve prosedürleri yerlefltirerek yol gösterir, icra; mevcut politika ve prosedürler dahilinde günlük faaliyetleri yürütür ve iç denetim; politika ve prosedürlere uyumu ve kontrol mekanizmalar n n etkinli ini gözeten ba ms z bir inceleme fonksiyonu olarak görev yapar. Yönetimin sorumlulu unda olan kontrol sürecinin sorgulanabilirli i ve iç denetimin tarafs zl ilkeleri, yönetim ve iç denetim aras ndaki iliflkilerin yeniden flekillenmesinde ba lay c unsur olacakt r. Ça lar Manavgat: Gelece in yönetimi ve denetimine damgas n vuracak kavram, "ba ms zl k" olacakt r. Son bir y lda tan k oldu umuz flirket skandallar n n dayand birçok neden olmakla birlikte, temel sorun hem flirket yönetimlerinde hem de denetimde ba ms zl n sa lanamamas olmufltur. Di er etkenler, bu sorunun birer sonucu olarak geliflmifltir. Özellikle halka aç k flirketlerde yönetim kavram ve sorumlulu u yeniden tan mlanacak, yönetim kurulu ve profesyoneller aras ndaki kesin çizgiler kalkacak, yönetim yetki ve görevi, uzmanlaflma esas na dayanarak alt gruplara, komitelere da t lacak, bunlar aras nda karfl l kl kontrol mekanizmas iflleyecektir. Bu ba lamda, yönetim kurulunun içinde oluflturulacak denetim komiteleri, hem ba- ms z d fl denetimin sa l kl ifllemesi hem de iç kontrol sisteminin etkinli ini korumas bak m ndan çok önemli bir fonksiyon üstlenecektir. Denetim komitesi, ba ms z denetçilerin istihdam ndan gözetimine kadar yetkili ve sorumlu olacak, denetçinin de elefltiri ve görüfllerini derhal iletebilece i yer yine denetim komitesi olacakt r. Böylece flirkette, denetçiyle sürekli iliflki içinde bulunacak bir sürekli muhatap oluflturulacakt r. Denetim komitesi üyelerinin ba ms zl mutlak olacakt r. Özellikle denetim komitesinin genel bir uygulama alan bulmas yla bir-

11 12 AYSBERG likte, yönetim kurulu üyelerinin, en az ndan ço- unlu u, konusunda iyi e itim alm fl, uzmanl -, deneyimi bulunan kifliler aras ndan seçilecektir. Bu e ilim, bir yasal zorlamadan de il, iflin niteli i itibariyle bu uzmanlaflman n gerekmesinden do acakt r. Ba ms z denetçilerin ba- ms zl n sa lama konusunda ise üzerinde en çok uzlafl lan önlem, dan flmanl k ve denetim hizmetlerinin ayr lmas d r. Bir baflka deyiflle, ba ms z denetim hizmeti verildi i s rada ayn flirkete dan flmanl k hizmeti verilmesi engellenecektir. Böylece her iki hizmetin ayn anda verilmesinden kaynaklanacak maddi ve mesleki menfaat çat flmalar önlenebilecektir. Konuya Türk mevzuat aç s ndan yaklafl ld nda, Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümlerinin, bu geliflmelerin, tart flmalar n çok uza nda oldu u aç kt r. TTK daki iç denetçi sistemi, günümüzün anonim flirket yap s n n ihtiyaçlar na cevap vermemektedir. Ancak TTK n n, Avrupa Birli i mevzuat na uyumu ilkesi çerçevesinde genifl bir revizyon çal flmas yürütülmektedir. Bu çal flmalar sonucunda, TTK hükümleri de modern bir çizgiye gelecektir. Sermaye piyasas mevzuat aç s ndan de erlendirme yap ld nda ise, uluslararas geliflmelere paralel de iflikliklerin h zla yap ld n söyleyebiliriz. Sermaye Piyasas Kurulu nun, ba ms z denetim düzenlemelerinde Kas m ay bafl nda yap lan de iflikliklerle, ba ms z denetim ve dan flmanl k hizmetleri birbirinden ayr lm flt r. Bir ba ms z denetim kuruluflunun, ayn flirketin en fazla 5 y l denetimini yapabilmesi, bu sürenin sonunda 2 y ll k bir de iflim yap lmas öngörülmüfltür. Böylece ba- ms z denetim firmalar nda rotasyon uygulanacakt r. Yönetim kurulu üyeleri aras ndan seçilecek ve flirketin mali tablolar n n, kamuyu ayd nlatmas n n, iç denetiminin gözetimini yapacak denetimden sorumlu komiteler kurulmas hükme ba lanm flt r. Bülent Günceler: Yeni prensipler kesinlikle standart prosedürler, önceden ölçülmüfl risk al - m ve kontrollü bir risk yönetimi meydana getirecektir. Denetimler klasik detayl ve el oyalayan ifllemler üzerinden de il risk odakl yaklafl mlar içerisinde yap lacakt r. Nejat Yüzbafl o lu: Gelece in flirket yönetimi, en iyi uluslararas kurumsal yönetim esaslar ve kriterleri çerçevesinde oluflturulan yap ya uyan, iç kontrol ifllevini flirketin her kademesinde etkin olarak uygulayabilen ve riskleri gerekli duyarl l kta ölçerek yönetme kabiliyetine sahip olan, uluslararas muhasebe normlar n tam anlam yla benimseyen ve uygulayan, piyasa disiplininin gelifltirilmesini gere ince desteklemek için kamuyu sürekli bir biçimde ayd nlatma faaliyetlerini hesap verebilir ve duyarl bir biçimde yerine getiren, düzenleyici ve denetleyici otoritelerle, ba ms z denetçilerle güvene dayal iflbirli ine giden ve bütün bunlar hissedarlara ve di er hak sahiplerine bir de er katmak için yapan sorumlu yöneticilerden oluflacakt r. Gelece in denetçisi hem kendi alan nda ve hem de flirketinin her faaliyet kolunda oldukça ihtisaslaflm fl, risk odakl bir denetim yaklafl m n etkin olarak uygulayabilen, iletiflim ve koordinasyon kabiliyeti geliflmifl, ifllevini ba ms z bir biçimde ve gerekli ihbar usullerini yerine getirerek ifa edebilen, sadece yönetim kuruluna ve hissedarlara karfl de il, kamu otoritesi baflta olmak üzere di er tüm hak sahiplerine de sorumlu olarak hareket eden, ifllevini flirketine ve di- er hak sahiplerine bir de er katmak üzere sürekli esasa göre gerçeklefltiren denetim elemanlar ndan oluflacakt r. Denetimde risk odakl yaklafl m ideolojisi ayr bir kültür gerektirmektedir. Bu yavafl yavafl geliflecektir. Risklerden sak n lmas yerine risk kontrolünün benimsenmesi, piyasalarda istikrar kazan lmas ölçüsünde geliflmeye bafllayacakt r. Bu yap, flirketler kesiminde her kademe yöneticili in daha sorumlu, kontrol alt nda, kamuya hesap verilebilir, risklere daha duyarl, faaliyetlerin derhal raporlanabilir, denetimin ba ms zl n kabul etmifl bir biçimde yap lmas n gerekli k lmaktad r. De iflim, yo un e itimi ve h zl bir yap lanmay gerektirmektedir. Bu yap lanmay gerçeklefltiremeyenler rekabette flirketlerinin avantajl pozisyonunu uzun vadede koruyamayacaklar ve artan piyasa disiplini nedeniyle piyasalardan d fllanma durumunda kalabileceklerdir. De iflime ayak uyduramayan flirketlere yat r m durma noktas na gelebilecek, bu kurulufllar bankalardan finansman sa lamakta zorlanabileceklerdir. De iflim sürecinde yönetimin fonksiyonlar n n icra fleklinin, yönetim kurullar dahil her hiyerarflik kademede ve pozisyonda daha belirgin, kesin hatlar yla ortaya ç kmas, normlara ba lanmas, daha sistematik hale gelmesi ve daha kurumsallaflmas kaç n lmazd r. Yönetimin planlama ve kontrol fonksiyonlar aras nda daha s k ve hesap vermeye dayal bir iflbirli i mekanizmas kurulmas, analiz ve de erlendirmelerin ileri bak fll bir biçimde icra edilmesi ve sü-

12 13 AYSBERG reçlerin üzerinde gerekli yönetsel disiplinin sa lanmas, flirket içi operasyonel dizayn n sinerji ortaya ç karacak flekilde ancak beraberinde uygun planlama ve kontrol süreçleri tesis edilerek gerçeklefltirilmesi mümkün olacakt r. Tüm flirketlerin zorlu rekabet ortam nda azami önem vermeleri gereken temel unsurlar n, flirkete de- er yaratan kontrollü faaliyetler, faaliyet kollar baz nda risk ayarl kâr ve hesab verilebilir nihai katma de er oldu u düflünülmektedir. Yönetimin ve denetimin kalitesinin sa lanmas de iflim sürecinde hayati bir öneme sahiptir. Globalleflme, belirli sektörlerdeki yo unlaflma ve tekelleflme yönündeki e ilimler (birleflmeler ele geçirmeler-konsolidasyon) konsolide denetim ihtiyac n da beraberinde getirmektedir. Serbestleflme, uluslararas laflma, geliflmifl kapsaml piyasalarda mevcut karmafl k ve birleflik ürünler, karmafl k ve çok tarafl sözleflmeler, ifllevlerde ve insan kaynaklar nda yüksek ihtisaslaflma, yüksek teknoloji kullan m ve rekabet ortam n n de iflen yap s, de iflim sürecinde izlenmesi gereken önemli unsurlard r. fiirkette veya flirketler toplulu unda (grup flirketlerinde) ifl birimleri ve faaliyet kollar n n kontrol edilebilir/denetlenebilir bir yap da dizayn edilmesinin ve faaliyet göstermesinin sa lanmas hususunda yönetim kurullar na düflen görev, iç yap y çapraz ifltirakler ve fon ak mlar yla karmafl k hale getirecek ve iç denetimin etkinli ini azaltacak uygulamalara karfl, iç kontrol fonksiyonunu idame ettirmekle görevli yetkililerce gerekli önlemlerin al nabilmesine imkân tan nmas olmal d r. De iflim sürecinde, geleneksel denetim yaklafl - m na uygun olan tafl nan risklerden kaç n lmas fleklindeki riskin genel ve çok genifl bir biçimde ele al narak önlenmesi tarz ndan, risk odakl denetim yaklafl m na uygun olan tafl nan risklerin daha hassas bir biçimde ölçülerek yönetilmesi fleklindeki riskin özel bir biçimde ele al nmas tarz na geçifl daha da önem kazanacakt r. ç Denetim: Ülkemizde yap lan düzenlemeleri dünyadaki geliflmeler perspektifinde nereye oturtuyorsunuz? Gelinen nokta ve gidilmesi gereken yön hakk nda de erlendirmeleriniz nelerdir? Bülent Günceler: Bence ülkemizde risk yönetimi ve denetim anlay fl n n baflar l olabilmesi için yol al nmas gereken uzun bir süreç var. Öncelikli olarak henüz flirketlerin bilançolar tam anlam yla fleffaf de il ve faaliyetlerinin tümünü yans tm yor. Bu göz önüne al nmas gereken en büyük s k nt. Ayr ca henüz tam anlam yla yerine oturtulmam fl oldu unu düflündü- üm bir vergilendirme sistemimiz var. Enflasyon muhasebesine geçilmemifl bir sistemde enflasyon düzeltmesi yap lmam fl kazançlardan al - nan vergiler bilançolardaki kaçaklar n en büyük etkeni. Bilançolardaki problemleri çözmek istiyorsak en önemli öncelik flirketlerin tüm faaliyetlerini bilançolar n n içerisine çekebilece i adil bir vergilendirme ortam yaratmam z gerek. Yani olay sadece risk yönetimi ve denetime iliflkin yay nlanacak birkaç mevzuat ile çözülemez. Bunlar bir bütün olarak düflünüp her bölgede gerekli düzenlemeler ve birbirleriyle entegrasyon ad mlar at lmazsa, Türkiye de çözüm elde etmek biraz güç olur. Hatta imkâns z olur bile diyebiliriz. Çünkü faaliyetler bilanço d fl na tafl nd kça ne risk yönetimi ne de bunlar n denetimi baflar l olamaz. Nejat Yüzbafl o lu: Sermaye Piyasas Kurulu taraf ndan Kas m 2002 içinde Resmi Gazete de yay nlanan 19 no lu Tebli ile "Sermaye Piyasas nda Ba ms z Denetim Hakk nda Tebli "e baz yeni hükümler ilâve edilerek ba ms z denetim kurulufllar n n faaliyetleri, hisse senetleri borsada ifllem gören ortakl klarda denetimden sorumlu komitelerin faaliyet esaslar ile mali tablo ve y ll k rapor haz rlanmas ve bildiriminde sorumluluk konular düzenlenmifl bulunmaktad r. Ba ms z denetim kurulufllar na iliflkin maddeler 2003 y l bafl ndan itibaren, di er hükümler ise kademeli olarak 2004 y l itibariyle yürürlü e girecektir. Söz konusu tebli ile getirilen düzenlemelerde büyük ölçüde ABD de kabul edilen "Sarbanes-Oxley Kanunu"nun baz hükümlerinden esinlenildi i anlafl lmaktad r. Sermaye Piyasas Kurulu nun söz konusu düzenlemesine göre hisse senetleri borsada ifllem gören ortakl klar; yönetim kurulu taraf ndan

13 14 AYSBERG Her flirket bünyesinde daimi bir iç denetim ifllevine sahip olmal, risk yönetimini, iç kontrolleri ve kurumsal yönetimi gerçekçi bir biçimde de erlendirecek esas ve usulleri tesis etmifl olmal d r. kendi üyeleri aras ndan seçilen en az iki üyeden oluflan denetimden sorumlu komite kurmak zorundad rlar. Komitenin iki üyeden oluflmas halinde her ikisinin, ikiden fazla üyesinin bulunmas halinde üyelerin ço unlu unun, genel müdür veya icra komitesi üyesi gibi do rudan icra fonksiyonu üstlenmeyen ve yönetim konular nda murahhasl k s fat tafl mayan yönetim kurulu üyelerinden oluflmas zorunludur. Denetimden sorumlu komite; ortakl n muhasebe sistemi, finansal bilgilerin kamuya aç klanmas, ba ms z denetimi ve ortakl n iç kontrol sisteminin iflleyiflinin ve etkinli inin gözetimini yapacakt r. Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) taraf ndan haz rlanarak Ocak 2002 içinde Resmi Gazete de yay nlanan "Ba ms z Denetim lkelerine liflkin Yönetmelik" bankalar n hesap ve kay t düzenleri ile düzenleyecekleri kamuya aç klanacak mali tablolar n bankalarda denetim yapma yetkisi alm fl ba ms z denetim kurulufllar nca etkin bir biçimde denetlenmesine iliflkin önemli hükümler tafl makta ve söz konusu denetim kurulufllar ile bankalar önemli yükümlülükler alt na sokmaktad r. Ba- ms z denetim kurulufllar na denetim s ras nda ö rendikleri yasad fl, mevzuatla uygun olmayan hususlar, yolsuzluk ve usulsüzlükleri ve di- er suç teflkil eden halleri yaz l olarak Bankac - l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu na bildirme yükümlülü ü de getirilmifltir. Ba ms z denetim raporlar n n, genel kurullar n toplamas ndan önce pay sahiplerinin emrine haz r bulundurulmas Yönetmelikte öngörülmektedir. Yönetmelik ile ba ms z denetim kurulufllar n n verebilece i görüfllere iliflkin usul ve esaslar hükme ba lanm fl, raporun içeri i belirlenmifl, kullan lacak denetim yöntemleri aç klanm flt r. Denetçinin mali tablo ve kay tlar n incelenmesinde hata ve yan lg ya düflerek olumlu görüfl verebilme ihtimali olan denetleme riskinin nas l araflt r laca ve tan mlanaca yönetmelikte belirtilmektedir. Yönetmelik ba ms z denetim kurulufllar na bankalar n iç kontrol sistemlerini ve risk yönetimi sistemlerini gözden geçirme ve görüfl oluflturma yetkisi gibi çok önemli bir yetkiyi de vermektedir. Bankalar n haz rlam fl olduklar ve kamuya aç klad klar mali tablolarda, bankalarda iç denetim sisteminin sürdürülmesinden sorumlu olarak yönetim kurullar nca görevlendirilmifl bulunan yönetim kurulu üyelerinin imza ve onay denetim otoritesince aranmaktad r. Hem Sermaye Piyasas Kurulu nun hem de Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu nun (BDDK) ba ms z denetim faaliyetlerine iliflkin düzenlemelerinde iç kontrol sistemlerinin ve risk de erlendirme süreçlerin ba ms z denetçiler taraf ndan gözden geçirilmesi imkân dahilindedir. Ancak bu gözden geçirme ayr bir ihtisas gerektirmektedir. Bununla beraber, bankalar n denetim komiteleri oluflturarak, bunlar n iç kontrol ifllevinin yürütülmesine iliflkin görev ve sorumluluklarla techiz edilmesi ihtiyari bulunmaktad r. Adnan Akan: Türkiye de ba ms z denetimin uluslararas kabul görmüfl standartlar uyar nca yap lmas ve düzenlenmesi, sa l kl bir Sermaye Piyasas oluflturulmas nda flüphesiz çok büyük önem arz etmektedir. Bu ba lamda geliflmekte olan bir ekonomi ve onun geliflmekte olan sermaye piyasalar n n geliflmifl olan bat l ülkelerdeki uygulama ve düzenlemeleri yol gösterici olarak almalar son derece do ald r. Buradan yola ç karak Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) nun ABD de yay nlanan Sarbanes-Oxley Yasas n baz alarak haz rlad anlafl lan ba ms z denetim flirketlerinin ba ms z denetim hizmeti verdikleri firmalara, ba ms z denetim hizmeti verdikleri dönemde, verebilecekleri ilave hizmetlere k s tlamalar getiren ve ba ms z denetim flirketlerinin rotasyonunu düzenleyen Seri:X No:19 say - l tebli i hakk nda bir tak m düflüncelerimiz bulunmaktad r. Söz konusu tebli de yer alan ba- ms z denetim hizmeti veren flirketlerin müflterilerine verebilecekleri hizmetlere getirilen k s tlamalar n ve ba ms z denetim flirketlerinin rotasyonuna iliflkin düzenlemelerin Amerika Birleflik Devletleri (ABD) nde yürürlü e giren Sarbanes-

14 15 AYSBERG Oxley Yasas baz al narak belirlendi ini anl yoruz. Burada bizce göz önünde bulundurulmas gereken ABD nin tüm kurumsal yönetim alt yap s n oluflturmufl oldu u, ba ms z denetim flirketlerinin verdikleri hizmet kalitesinin istenen düzeye getirilmesi için gerekli tedbirleri ald, uzun bir sermaye piyasas tarih ve tecrübesi oldu u ve en derin piyasa koflullar na sahip oldu- udur. Bununla birlikte Avrupa Birli i (AB) Sarbanes-Oxley Yasas n halen gözden geçirmektedir ve buna benzer bir yasan n AB taraf ndan da ç kar laca na yönelik herhangi bir iflaret bulunmamaktad r. Kurumsal yönetimin gerek firmalar, gerekse ba ms z denetim flirketleri aç - s ndan tam anlam yla yerleflmemifl ve benimsenmemifl olmas, kurumsal yönetimin zorunlu k ld ba ms z denetim kurullar n n firmalarda bulunmamas, uluslararas standartlarda ba ms z denetimin olmamas böyle bir düzenlemenin Türkiye de hayata geçirilmesinde son derece önemli bir engeldir. Uluslararas standartlarda bir denetim gerçeklefltirecek denetçinin bugün çok iyi muhasebe ve denetim bilgisine sahip olmas yeterli de ildir. Denetledi i firman n iflini ve sektörel özelliklerini de çok iyi bilmelidir. Bu ancak ba ms z denetime ilave olarak verilebilecek hizmetler sayesinde sa lanabilir. Unutulmamal d r ki denetim flirketlerinin en önemli varl klar insan kaynaklar d r. Bu ba lamda insan kaynaklar n n tecrübe ve bilgi düzeyinin yeterlili i denetimde arzu edilen kalitenin sa lanmas nda kaç n lmazd r. Ayr ca Türkiye de SPK hükümlerine tabi flirketler, bankalar ve sigorta flirketleri d fl nda ba ms z denetim zorunlulu u bulunmamaktad r. Bu ba ms z denetim flirketlerinin etkin bir denetim yapabilmeleri için gerekli tecrübeyi ve bilgi birikimini sa layacak adette müflteri portföyü bulundurmalar n engellemektedir. Denetim hizmetlerine ilâve verilecek hizmetlere getirilecek k s tlamalar bu engeli daha da afl lmas zor k lacakt r. Bugün halen Türkiye nin ya da MKB n n bir Kurumsal Yönetim Kodu bulunmamaktad r. Geliflmifl ekonomilere sahip ülkeler bir yana geliflmekte olan ekonomilere bak ld - nda dahi Türkiye nin bir Kurumsal Yönetim Kodu olmayan parmakla say labilecek ülkelerden biri oldu u anlafl lmaktad r. Bu etkin bir ba- ms z denetim mekanizmas n n oluflturulmas n imkâns z k lmakla kalmay p, yolsuzluklar ve kötü flirket yönetimlerini önlemede de son derece büyük bir engeldir. Kurumsal Yönetim in vazgeçilmez unsuru Ba ms z Denetim Komiteleri nin ifller hale gelme süreçlerinin tamamlanmadan, ABD deki gibi bir ba ms z denetim flirketlerinin verebilecekleri hizmetler düzenlemesine ve rotasyona gitmek son derece sa l ks z sonuçlar yaratacak ve özde amaçlanan denetimde kaliteyi ve etkinli i art rmak, yat r mc y yeterli ve do ru bilgilendirmek amaçlar n gerçeklefltirmekten uzak olacakt r. Bütün global sermaye piyasalar nda öncelikli hedef yat r mc n n do ru ve yeterli bilgilendirilmesi, dolay s yla en ileri derece saydaml temin ederek yolsuzluk ve kötü yönetimlerin önlenmesidir. Bu ancak ve ancak Kurumsal Yönetim ile mümkündür. Kurumsal Yönetim ise ancak uluslararas standartlarda denetim, UMS uyar nca haz rlanan mali tablolar ve ba ms z denetçi ile flirket yönetimleri aras ndaki her türlü iliflkiyi düzenleyen ve kontrol eden ba ms z denetim kurullar ile uygulanabilir. flte bütün bu altyap unsurlar ifller hale getirildikten sonra s ra ba ms z denetim flirketlerinin verebilecekleri hizmetlerin s n rland r lmas na gelecektir. ç Denetim: Global bir perspektiften bak ld - nda, geliflmekte olan ülkelerde iç denetim fonksiyonunun durumunu (ihtiyaçlar, sorumluluklar, yetki düzeyi, vb. aç s ndan) nas l de erlendiriyorsunuz? Sizce önümüzdeki dönemde bu konuda at lmas gereken ad mlar nelerdir? Thomas Bussa: ç denetim fonksiyonlar birçok ülkede, özellikle de bankac l k gibi sektörlerde

15 16 AYSBERG uzun süredir mevcut olmas na karfl n, iç denetim kavram ve bu kavram n bir organizasyona yapaca katma de er, geliflmekte olan ülkeler kadar geliflmifl ülkeler için de oldukça yenidir. Geliflmekte olan ülkelerde dikkate al nmas gereken nokta ise denetim fonksiyonunun üst yönetim ve yönetim kurulunun iste i ile kurulmas d r. Bu fonksiyonun öncelikli hedefi, iç kontrol yap s n göz önüne alarak objektif incelemeler yapmak olmal d r. Baz durumlarda ise politika ve prosedürlerin gelifltirilmesini de içine alan baz faaliyetlere destek verebilir. ç denetimin görevini etkin bir flekilde yerine getirebilmesi için tüm alanlara, kay tlara ve kiflilere eriflim imkân olmal d r. ç denetim kurum içinde kontrol bilincinin kuvvetlenmesi için bir katalizör vazifesi görebilir. ç denetimin varl, kurumsal yönetim uygulamalar n n ve kontrol sistemlerinin etkilili i konusunda da güvence sa lar. Ayr ca düzeltici faaliyetlerle ilgili verdi i tavsiyelerle, sistem ve süreçlerdeki aç klar kapatarak kurum içinde de iflime arac l k eder. Kurum çap ndaki kontrol düzeyi, iç denetimin baflar s n n bir ölçüsüdür. ç Denetim: De iflim için denetçinin yeni profilinde gerekli olan yetkinlikler ile ilgili olarak görüfllerininiz nelerdir? Bülent Günceler: Yeni dünyan n kurallar nda denetçiye çok önemli görevler düflüyor. Öncelikle art k klifleleflmifl denetim sistemlerini terk etmeleri gerekiyor. Yaklafl mlar Risk Odakl olmal, denetledi i ifl sürecinin kurumu karfl karfl ya getirebilece i riskleri ölçebilmeli ve denetledi i her konuda bu yaklafl m n korumal. Teknolojiyi ve kurumun stratejilerini çok iyi bilmeli, yaklafl mlar nda hem kurumun önceliklerine önem verirken, hem de kurumun karfl karfl ya kalabilece i muhtemel riskleri önceden görebilecek yetkinlikte olmal d r. Yani k saca denetçi o iflin tüm inceliklerini en önemli ayr nt lar na kadar anlayabilecek bilgi ve beceride olmal d r. Adnan Akan: Uluslararas standartlarda bir denetim gerçeklefltirecek denetçinin bugün çok iyi muhasebe ve denetim bilgisine sahip olmas yeterli de ildir. Denetledi i firman n iflini ve sektorel özelliklerini de çok iyi bilmelidir. Denetçi belli sektörler baz nda uzmanl k kazanm fl, söz konusu sektördeki riskleri, makro geliflmeleri ve trendleri bilen ve izleyen kifli olmal d r. Thomas Bussa: Denetçiler temel denetim becerilerinden faydalanmaya devam edeceklerdir. Ancak güven duygusu sa laman n giderek artan önemi nedeniyle denetçilerin teknik becerileri kuflkuya yer vermeyecek düzeyde olmal d r. Bunlar n ötesinde denetçi ifl hayat hakk nda vizyon sahibi olmal, firman n uygulad stratejiler ve faaliyette bulundu u sektörün çevresel faktörleri hakk nda derinlemesine bilgi sahibi olmal d r. Bu yeni dönemde, denetçiler ifl sürçlerini anlamal ve kontrol mekanizmalar ndaki eksiklikleri giderebilmek için mant kl çözümler üretebilecek pragmatik bir bak fl aç na sahip olmal d rlar. Ayr ca denetçiler iletiflimde de yetenekli olmal d rlar. Modern iç denetçilerin kuruma katma de er yarat rken etkin biçimde çal flabilmeleri için birçok araç, teknik, teknoloji ve bilgi taban na eriflimleri bulunmaktad r. Nejat Yüzbafl o lu: fiirketlerin kurumsal yönetim yap lar nda sorumluluklar n da t lmas nda ve tüm yönetsel pozisyonlar n hesap verebilir bir yap arz etmesinde, muhasebe hesap ve kay tlar ile di er flirket bilgilerinin kamuyu ayd nlatma amac yla etkin bir biçimde kullan labilmesi ve bu süratle tüm hak sahiplerinin flirketlere ve piyasalara duyaca güvenin ve piyasa disiplininin en üst düzeyde tesisi hususunda halen yaflanmakta olan de iflim, günümüzde oldukça karmafl k ifllemlerin yap ld piyasalarda istikrar n olumlu yönde geliflmesine yat r mlar n sa l kl bir biçimde yap lmas nda büyük katk s olacakt r. Böyle bir ortamda, iç kontrol fonksiyonunun etkin bir biçimde sürdürülmesi amac yla denetim/kontrol süreçlerinde görev alan, gerek iç ve gerekse d fl denetçilerin, sorumluluklar belirli düzeylerde farkl olsalar bile, flirketler taraf ndan maruz kal nan risklerin daha kesin bir biçimde tan mlanabilmesi, daha hassas biçimde say sallaflt r lmas ve risklerin kontrol edilebilme kabiliyet ve s n rlar n n araflt r lmas üzerinde çabalar n yo unlaflt rmalar kaç n lmazd r. Bu nedenle, denetçi, çal flmalar nda mutlaka risk odakl bir bak fl aç s na sahip olmal, bu bak fl aç s n n gerektirdi i ihtisaslaflmay elde edecek imkânlarla teçhiz olmal d r. Denetçi, yönetimin kalitesini, yönetimin stratejilerinin ve politika kararlar n n, uygulama usullerine nas l yans d n ve çeflitli operasyonlar nas l etkiledi ini araflt rarak, flirketin kurumsal yönetim yap s n, iç kontrol ve denge noktalar n n mevcut durumunu, flirketin risk ifltah n ve gösterebildi i risk tolerans n idrak etmek durumundad r. Denetçiler denetimin icrac faaliyetlerden ba ms z bir fonksiyon oldu unu kabul etmeli ve flirket üzerinde tüm hak sahiplerinin

16 17 AYSBERG yarar n gözeterek görevini ifa etmeli, gerekli oldu u tüm durumlarda kamu düzenleyici ve denetleyici otoriteleriyle azami iflbirli ine gidebilmelidir. Denetçiler flirket kaynaklar n ifllevlerinin ifas nda en optimal düzeylerde kullanabilme imkân na sahip olmal, yönetim kurulu denetçilerin her türlü haklar n n güvencesini vermifl olmal d r. fiirket bünyesinde görevli yöneticiler ve iç denetçiler ile ba ms z denetçiler aras nda etkin bir iletiflimin yan nda deneyim ve bilgi paylafl m da flirkete yarar sa layacak ve denetimi etkinlefltirecek bir düzeyde gerçeklefltirilmelidir. Bu de iflim sürecinde iç denetçiler, denetim komiteleri üyeleri ve denetim kurullar üyeleri uluslararas muhasebe standartlar n (IAS) çok iyi bilen karmafl k finansal ifllemleri ve piyasalar çok iyi etüt edebilen yetenekteki kiflilerden meydana gelecektir. Ba ms z d fl denetim ifllevine iliflkin süreçlerde yer alan muhasebe/ba ms z denetim flirketlerinin denetim ifllerini di er hizmetlerden kesinlikle ay rmalar, di er hizmetlerin baflka bir hizmet flirketi çat s alt nda yap lanmas günümüz denetim prensiplerine daha uygundur. Keza, flirketlere haricen iç denetim hizmeti verebilecek flirketlerin de sadece bu ifllevi yerine getirebilecek ihtisasa sahip ayr flirketler olarak kurulmalar ve sadece bu kapsamda faaliyette bulunmalar iç denetim, ba ms z denetim, kamusal denetim ifllevsel ayr m na daha uygun olacakt r. ç Denetim: Son geliflmeler kurumsal yönetim ilkelerini nas l etkileyecektir? Ça lar Manavgat: Öncelikle yönetim kurullar - n n oluflturulmas ndaki kurumsal yönetim ilkeleri de iflime u rayacakt r. Kurullar, konusunda e itimli, deneyimli, nitelikli üyelerden oluflacakt r. Bu üyelerin, flirketin ifllerinin gerektirdi i zaman ay rabilmeleri de önem kazanacakt r. Böylece, pasif temsilci konumundaki yönetim kurulu üyesi modeli, yerini, konuya hakim aktif yönetici tipine terk edecektir. Borsa kotasyon kurallar nda, yeni yöneticilerin oryantasyondan geçirilmesini, ileriki dönemler için de sürekli e itime tabi tutulmalar n öngören hükümler getirilmeye bafllanm flt r. Yönetim kurullar n n yap s yla ilgili olarak, gerçek anlamda ba ms zl - sa lamaya yönelik tan mlamalar yap lacak ve flirketle do rudan veya dolayl maddi ba olmayan üyelerin hakim olaca yönetim kurullar ortaya ç kacakt r. Yönetim kurullar, çal flma ilke ve yöntemlerini yaz l ayr nt l kurallara ba layacaklard r. Yönetim kurullar n n ve oluflturulacak komitelerin yeni dönemdeki görevleri ve sorumluluklar gere i, kendilerine zaman nda, tam ve do ru bilgi ak fl n sa layacak flirket içi bilgi ak fl mekanizmalar oluflturulacakt r. fiirket yönetimlerinde performans ölçütleri yeniden belirlenecek ve yöneticileri riskli kararlar almaya iten teflvik mekanizmalar s n rland r lacakt r. Yukar da de indi im denetim komiteleri, gelece in anonim flirket yap s içinde kilit roller oynayacakt r. fiirketin iç ve d fl denetiminin yan s ra grup flirketleriyle iliflkiler ve risk yönetiminin gözetimi konusunda da, denetim komiteleri etkin görev alacaklard r. Bu genifl görev alanlar n n gere i olarak da, üst düzey yöneticilerin seçimi ve görevden al nmalar konusunda, denetim komiteleri söz sahibi olacakt r. ç Denetim: Sorular m z n d fl nda eklemek istedi iniz görüflleriniz var m? Adnan Akan: Son olarak, ancak belki de en önemli konu olarak ülkemizdeki bir çok iflletmenin uluslararas normlarda denetlenebilir olmad görüflündeyiz. Açmak gerekirse çok say da firma kurumsal yönetim ilkelerine göre yönetilmedi i gibi ayn zamanda etkin bir iç kontrol sistemine sahip olmaktan uzakt r. Bir çok iflletmede iç denetim bölümü ya bulunmamaktad r ya da sadece fleklen mevcut olup, iç denetim ifllevini istenildi i yerine getirmemektedir. Ayr ca flirketlerin ço unun muhasebe elemanlar UMS uyar nca mali tablo haz rlayabilecek bilgi ve deneyimden uzakt r. flte bu nedenlerle ba ms z denetim flirketlerine ülkemizde herhangi bir geliflmifl ekonomideki, örne in ABD deki ba ms z denetçilerden çok daha fazla ifl düflmekte, firmalar n iç denetim fonksiyonlar n n oluflturulmas, UMS ile uyumlu mali tablo haz rlanmas, etkin bir iç kontrol sistemi kurulmas gibi konularda çok daha fazla ihtiyaç duyulmaktad r. Türkiye deki flirketlerin sürekliliklerinin sa lanmas ve bunun bir sonucu olarak istikrarl bir ülke ekonomisine kavuflmam z konular nda ba ms z denetim flirketlerinin rolü oldukça önemlidir. Bülent Günceler: Bu konuya gösterdi iniz duyarl l k için teflekkür ediyorum. Zaten dünyada önemli bir sorun konumunda olan bu problemler Türkiye de çok daha ciddi bir durumda. Belki böylece biz de ilgililerin dikkatlerini bu konulara çekmifl oluruz. Yaflam boyu karfl laflaca- n z riskler ölçülmüfl riskleriniz olsun. ç Denetim: Tüm kat l mc lara katk lar ndan dolay teflekkür ederiz.

17 18 YEfi L KALEM K r lma Noktas / Risk Bazl Denetime Do ru At lan Ad m Philip Sainty WorldCom da yeni yaflanan felakette iç denetim dramadaki bafl rolü oynam flt r, ancak risk odakl denetim rüfltünü ispatlam flt r. Philip Sainty konuya iliflkin iç denetimdeki yöneticiler aras nda beyan edilen görüflleri incelemektedir. Gözlemcilerin büyük k sm iç denetim iflinin geleneksel finansal denetimden risk odakl denetime do ru ad m atmakta oldu unu kabul ederken, içlerinden bir k sm iç denetimin zarar görüp görmeyece ini sorgulad lar. E er iç denetimdeki yöneticilerin görüfllerine önem veriyorsak, cevap tam anlam yla bir "hay r"d r. World- Com un çöküflünün ard ndan yap lan yeni ankette cevaplayanlar n ço u geleneksel finansal bazl iç denetim çal flmalar n n bu trend sonucunda zarar görmedi ini söylediler. Asl nda cevaplayanlar n %60 risk bazl denetime do ru at lan ad m n yaflanan son olaylar n fl nda devam etmesi gerekti ini belirttiler. Buna ra men belirgin bir az nl k (%38) geleneksel denetim çal flmalar n n kötü etkilendi ini ve gelece in neyi bar nd raca konusunda çok say da ve çeflitli fikirler oldu unu söylediler. Anketin sonuçlar seçilen yorumlar ile birlikte afla da yay nlanm flt r. Evangelist ler Cevaplayanlar n %48 bu gruba girmektedir. Onlar risk bazl denetime yönelmenin geleneksel iç denetim çal flmalar na negatif bir etkisinin olmad na ve k s ts z bir flekilde devam etmesi gerekti ine inanmaktad rlar. Bu grubun içinden birisi flöyle demifltir, "iç denetim çal flmalar na konulan her eforun riskin derecesi ile uyumlu olmas gerekir. Geçmiflte bu, finansal kontrollerden çok uzak bir yolda oldu. Baz örneklerde bu durumdan çok daha aksi yöne yol al nd, fakat bu konu direkt finansal odakl l a geri dönmekle ilgili de il iç denetimin planlamas ile ilgilidir". "Ben iç denetimin finansal denetimin hakimiyetinde oldu u günlere dönmeyi desteklemiyorum." Cevaplayan di er bir kifli teknik finansal denetim konusunun "d fl denetim sa lay c lar - n n, finansal tablo ve muhasebe politikalar ile uyumun onlar n sorumlulu u olmas nedeniyle hâlâ onlar n güç alan olmas gerekti ini" söylemifltir. ç denetim, politikalardan haberdar olmal ve uygunluklar n temin etmelidir, fakat ben bunu onlar n temel görevleri olarak görmüyorum" demifltir. Cevaplayanlar n birkaç risk bazl denetimin finansal bazl denetim de dahil olmak üzere denetimin bütün alanlar n güçlendirdi ini iddia etmifllerdir. Cevaplayanlardan biri "e er bir iflletme risklerini do ru olarak alg larsa finansal ve risk bazl denetim yaklafl mlar aras nda çat flma olmaz. E er bir iflletme finansal riske maruz kalm flsa o zaman bu risk bazl denetim stratejisine yans t lmal d r ve takip eden denetim program nda finansal denetin ön plana ç kar lmal d r". Cevaplayanlar, iflletmedeki finansal risklere yo un bir flekilde odaklanmak veya gözden kaç rmakla ilgili sorunlardan da bahsettiler. çlerinden biri, "Finansal riskler önemlidir ve bu sebeple yönetim ve denetim taraf ndan dikkate al nmal d r. E er sadece finansal risklere bakarsak, bakmad m z s rada ortaya baflka fleyler ç kar" diye cevaplam flt r. Baflka biri "Ben risk bazl denetim taraftar y m, fakat tabii ki bizler finanstaki ve muhasebe bölümündeki riskleri belirlemek için zaman harcamal y z. Benim flahsi görüflüm, dan flmanl k görevimizin bir parças olarak, risk seminerlerinde biraz daha iddial ve zorlay c unsurlar da gündeme getirmeliyiz". Aleyhte Hüküm Verenler Cevaplayanlar n %24 ü bu gruba girmifltir. Risk bazl denetime yöneliflin geleneksel denetim çal flmalar na zarar verdi ine ve devam etmemesi gerekti ine inanmaktad rlar. Cevaplayanlardan biri flöyle demifltir: "Risk bazl denetime yönelifl gerekliydi ve tersine çevrilmemesi gere-

18 19 YEfi L KALEM kiyordu ancak flu an çok ileriye gidildi". Cevaplayan bir baflka kifli, risk bazl denetimin iç denetçilerin geleneksel faaliyetlerine olan katk s konusunda, "risk bazl denetimin büyük ço unlukla katk sa lad ve riskleri azaltt yönünde bir inan fl var. Buna ra men, az rastlanan baz sorunlar ise küçük olarak bafllay p detaylara ve temel kontrollere gerekli özenin gösterilmemesi sonucunda ortaya ç kan sorunlard r" diyerek karars z kalm flt r. Di erleri verimli finansal denetimin önemini vurgulam fllard r. Cevaplayanlardan biri "risk bazl denetim konusuna odaklan lmald r, fakat bu da güçlü bir finansal denetim taraf ndan desteklenmelidir" demifltir. Bir di eri "iç denetçiler, temel rollerinin finansal kontroller konusunda güvence vermek oldu unu kabul etmelidirler" diye eklemifltir. Pragmatist ler Cevaplayanlar n %18 i bu gruba girmifltir. Onlar da risk bazl denetime yöneliflin geleneksel iç denetim çal flmalar na zarar verdi ini belirtmifller, fakat her fleye ra men bu temayülün devam etmesi gerekti ini söylemifllerdir. Cevaplayanlardan biri "risk bazl denetim iç denetimin yak n gelece idir ve devam etmelidir. Organizasyonlar n finansal bazl denetim çal flmalar n fonlarken eflit oranda bugünkü geliflmeyi fonlayacak daha fazla kaynak bulmalar gerekti ini anl yorum" demifltir. Risk bazl denetime yöneliflin desteklenmesi konusunda, cevaplayanlardan biri "risk bazl denetime yöneliflin devam etmesi gerekti ini fakat bunun temel finansal sistemlerin denetiminin gözard edilmesi pahas na olmamas gerekti ini" söylerken bir di eri "iç denetimin finansal denetim hakimiyetli oldu u eski günlere dönüflü desteklemedi ini" söylemifltir. Bir baflka cevaplayan kifli ise risk bazl denetimin faydalar konusunda çok pozitif olup, "benimki gibi küçük bir birimde, risk bazl denetim kaynaklar n en iyi flekilde kullan lmas n ifade eder" demifltir. Karars zlar Cevaplayanlar n %5 bu gruba girmektedir. Risk bazl denetime do ru at lan ad m n geleneksel iç denetim çal flmalar na zarar vermedi- ini düflünmektedirler ancak bu e ilimin devam etmemesi gerekti ini belirtmifllerdir. "Risk bazl denetim finansal bazl riskler de dahil olmak üzere denetimin bütün alanlar n güçlendirmektedir-ancak onun yerini almaz." Cevaplayanlardan biri "Risk bazl denetim muhasebe politikalar n n incelenmesini içermelidir" demifltir. "D fl denetçiler tehlikeli politikalara göz yumdu unda ve yönetim kurulu d fl denetçilerin görüfllerini kabullendi i zaman sorunlar ortaya ç kmaktad r." Bir baflka cevaplayan kifli; "Ben her zaman risk bazl denetime do ru at lan ad m n do ru oldu unu düflünmüflümdür. Buna ra men, son zamanlarda yaflanan suiistimaller ve gelecekte yaflanacak olas suiistimallerin fl nda bu konu yeniden düflünülmelidir" demifltir. Anketi cevaplayan bir di er iç denetçi ise, "Bence ek güvencenin verildi inden emin olunmas için iç ve d fl denetimlerin koordinasyonu incelenmelidir" demifltir. Philip Sainty nin Internal Auditing & Business Risk ten al nan makaleyi HSBC Bank A.fi. Teftifl Kurulu ndan Sn. Leyal Erkurto lu dilimize çevirmifltir.

19 20 YEfi L KALEM Sessizli in K r l fl David Defroand Günümüzde yolsuzluklar n yap s nda yaflanan de ifliklikler, iç denetçilerin kulaktan kula a mekanizmas n kullanarak insiyatifi ele geçirme zaman oldu unu gösterdi. Son zamanlarda flirketlerde yaflanan yolsuzluklar n gerek say ca çok olmas, gerekse de yarat klar derin etkiler itibariyle, geçmiflte yanl fl yap lan ifllerin kulaktan kula a mekanizmas n n iflletilmeye bafllanmas n sa lam flt r. Enron ve WorldCom un baflar s zl klar nda yaflananlar n gösterdi i fley, yolsuzluklar zaman nda gün fl - na ç kar lm fl olsa bile geç kal nm fll ktan ötürü flirketlerin çöküflününün önlenmesine çok da yard mc olmayacakt. Bu olaylar iki fleyi göstermifltir. Birincisi yolsuzlu un saklanmas n n çok kolay oldu u ve iç kontrol tekniklerinin bu zay f noktalar bulmas nda çok zay f oldu u ya da bireylerin olaylar n fark na varmalar nda kavrama yeteneklerinin s n rl / s n rland r lm fl oldu- udur. KPMG nin mali muhasebe grubunun son zamanlarda yapm fl oldu u araflt rma her fleyin bu kadar da kötü olmad n göstermifltir. KPMG nin araflt rma komisyonu, daval lar n büyük bir ço unlu unun (%83) çal flma arkadafllar n n yapm fl veya yapmakta olduklar yolsuzluklar patronlar na raporlamakta olduklar n aç klad. Keza %44 ünün de daha önemsiz örne in büro k rtasiye malzemelerinin çal nmas gibi, olaylar n yöneticilere raporlanmakta oldu unu aç klam flt r. Çal flanlar n davran fllar nda göze çarpan bu de iflikli inin yan s ra çal flanlar n ortada olan veya bilinen birtak m yolsuzluklar n raporlanmas na, raporlanacak kiflilerin çal flma arkadafllar olmalar ndan dolay pek de istekli olmad klar da tespit edilen di er bir gerçektir. Son dönemde flirketlerde yaflanan baflar s zl klar flirketlerin kendi içlerine dönmelerine dolay s yla büyük oranda iflten ç karmalara ve sermaye kay plar n n yaflanmas na neden olmufltur. Tüm bunlar n sonucu olarak insanlar art k çal flma ortam nda yaflanan yolszuluklar n kurban verilmeden sonuçlanmayaca n, yolsuzlu u yapanlar n muhakkak raporlanmas gerekti i ve yap - lan her yolsuzl un hesab n n sorulmas gerekti- i illkelerine karfl hassas bir duyarl l a sahip olmufllard r. Önemli olan noktada bu gerekliliklerin mutlaka yerine getirilmesine olan inançt r.

20 21 YEfi L KALEM Doland r c Kifliler Araflt rman n ortaya ç kard di er bir ilginç noktada kabul edilemez yolsuzluklar n n büyük bir ço unlu unun %94 gibi bir oran n n ana ç - k fl noktas hesaplar n manupule edilmifl olmas yd. Geçen dönemde yaflanan flirket baflar s zl klar nda da hesaplar n manupule edilmesi büyük rol oynam flt r. Bu durum bir kez daha geçmifle etkili ve etkin bir iç denetim mekanizmas - na olan ihtiyaca odaklan lmas na ve kurum içersinde kulaktan kula a mekanizmas n n, kontrollerin bütünlü ü ve sa l kl l için ne kadar gerekli oldu u gerçe inin ortaya ç kmas na yard mc olmas d r. Tüm bu gerçeklerin sonucunda ortaya ç kan tablo flirketlerde mükemmel bir uyumun veya bütünlü ün sa lanmas nda; iç denetçilerin insiyatifleri ellerine alma zaman n geldi i ve kulaktan kula a mekanizmas n ve bu mekanizman n etkilerini kullanman n tam zaman oldu- udur. Kulaktan kula a mekanizmas n n herkes taraf ndan bilinenen amac, organizasyon içindeki fleffafl n önünün aç lmas ve çal flanlar n neden oldu u yolsuzluklar n veya yasal olmayan di er aktivitelerin sonucunda al nan kararlar - n n d fl dünyaya aç klanmadan sonuçland r lmas d r. Bu sessizlik çal flanlar için tek güvenli seçenek olmad gibi ayn anlay fl çerçevesinde flirket içerisinde çal flanlara kötü davran lmas nda veya yasal olmayan veya hileli ifllerin yap lmas na yönelik yap lan tekliflerin ortaya ç kmas /ç kar lmas temeli üzerine oturmaktad r. Ancak tabii ki bu etkin iletiflimin yerine konmamal veya kayna belli olmayan bir dedikodu mekanizmas gibi kullan larak zarar do rucu bir araca dönüfltürülerek, kurum içerisindeki kifli veya kiflilere haks z yere zarar verilmemelidir. nflanlar, ifl ortam nda yaflanan yolsuzluklar n kurbans z bir suç olmad n ne flekilde sonuçlanabilece ini art k biliyorlar! 2 Temmuz 1999 y l nda yürülü e giren ngiltere de Kamu Yarar n Korumak için Aç kl k Kanunu, bilgilerini iffla eden kiflilere koruma sa lamaktad r. Burada amaçlanan nokta organizasyonlar n gelirlerini yükselecek bir trend içerisinde düzenleme görevini ya d flar ndan yard m alarak ya da organizasyonun iç kaynaklar - n kullanarak gerçeklefltirmekir. Özel Üyeler akdi organizasyon içerisinde hafif suç say lan olaylar n aç klanmas na hem teflvikte bulunmufltur hem de yanl fl yapt fleyleri aç klayan Günümüzde yolsuzluklar n yap s nda yaflanan de ifliklikler, iç denetçilerin kulaktan kula a mekanizmas n kullanarak insiyatifi ele geçirme zaman oldu unu gösterdi. insanlar hem özel hem de kamu sektörüne karfl korumufltur. nsan Haklar Kanunlar da kulaktan kula a mekanizmas n n konuflma özgürlü ünün k s tlanmamas için gerekli oldu unu desteklemektedir. Ancak kulaktan kula a mekanizmas n n alt yap s son derece iyi kurulmufl bir ortamda çal flmal ; personel, yolsuzlu u aç klayan kifli ad n n kesinlikle saklanaca ndan emin olmal ve kayg lar n n dikkate al naca n bilmelidir. Bu nedenledir ki bir çok flirket d fl kanaldan yard m almakta veya yönetimi destekleyen veya operasyonel ifllerden ba ms z olarak çal flan iç denetim fonksiyonunu kullanmay seçmektedir. Ancak bu sistemde yönetimin, sorunu tam olarak anlayamamas ndan veya sorunu yönetebilecek kabiliyette sahip olmamalar ndan dolay baflars zl a u rama ihtimalleri oldukça yüksektir. Yanl fl yap lanlar n raporlanmas için sorunsuz ve aç k bir mekanizman n genellikle eksik veya yetersiz oldu u, bu ortam içerisinde de konuyu as l duymas gereken kulaklar n konuyu duyamamalar n n bir gerçek oldu u da apaç k ortadad r. Yayg n olmayan bir noktada kulaktan kula a mekanizmas n kullananlar n di- er bir deyifliyle f s ldamay yapan kiflilerin kurban seçildi i konusudur. Önemli olan nokta kiflilerin bu sisteme kay ts z flarts z güvenmeleri gereklili idir. Denetimin Yard m ç denetim fonksiyonu kulaktan kula a mekanizmas n sisteminin çal flmas nda hangi rolü üstlenmektedir? lk olarak iç denetimin do ru profile sahip olunmas durumunda güçlü bir destekleyici ve yard mc rolünü baflar yla üstlenecektir. Bu rolün baflar l olmas ise ancak iç