KÖK HÜCRE TANITIM KİTAPÇIĞI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KÖK HÜCRE TANITIM KİTAPÇIĞI"

Transkript

1

2 İÜ-KÖK HAKKINDA... 3 ÖNSÖZ... 5 KÖK HÜCRENİN TANIMI KÖK HÜCRENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ PLURİPOTENSİ KENDİNİ YENİLEME FARKLILAŞMA KLONALİTE KÖK HÜCRENİN TÜRLERİ UYARILMIŞ PLURİPOTENT KÖK HÜCRELER HEMATOPOETİK KÖK HÜCRELER Kordon Kanı MEZENKİMAL KÖK HÜCRELER DİYABET KÖK HÜCRELERİ KANSER KÖK HÜCRELERİ NÖRAL KÖK HÜCRELER SÖZLÜK KAYNAKÇA NOTLAR... 34

3 İÜ-KÖK HAKKINDA İÜ-KÖK-IUSCSC, 1 Mart 2011 tarihinde İstanbul Üniversitesi nde bir çalışma grubu olarak toplanan öğrencilerin 1 Temmuz 2011 de resmi bir kulüp haline dönüştürdükleri, şu an 10 farklı üniversite, 5 ayrı fakülteden 77 gönüllüsüyle Türkiye nin en büyük kök hücre öğrenci inisiyatifi olan kurumdur. Kök hücrenin multidisipliner bir alan olmasının da getirisiyle, kulübün kapsamının genişlemesi, kısa zamanda böyle büyük bir oluşumun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bundan sonraki süreçte de kulübümüz, önceden olduğu gibi, kök hücreye dair daha geniş bilgi sahibi olmak isteyen üyelerimiz için haftalık sunumlar düzenlemeye devam edecektir. Sunumları organize eden Bilimsel Çalışma Alt Grubu muzun bünyesinde bulunan 5 çalışma grubumuz şu şekildedir: ips Çalışma Grubu Nöral Kök Hücre Çalışma Grubu Kanser Kök Hücresi Çalışma Grubu Diyabet Kök Hücresi Çalışma Grubu Hematopoetik Kök Hücre Çalışma Grubu Sene başında büyük katılımlı bir tanıtım toplantısı ve ardından alanında yetkin hocalarımızla yaptığımız kök hücreye giriş dersleri ile hem yeni üyelerimizin kulüp hakkında fikir 3

4 sahibi olmasını hem de kök hücre alanına dair temel bilgileri edinmelerini sağlıyoruz. Kulübümüz yalnızca kendi çevresiyle sınırlı kalmayıp, ülke çapında kök hücre çalışmalarının bilinirliliğinin artmasını hedeflemektedir. Bu nedenle öncelikli olarak üyelerin kök hücreye dair bilgi edinmeleri, daha sonra bu alana yönelik faaliyetlere katılmaları sağlanmaktadır. Temel sunumların dışında; belgesel gösterimleri, makale saatleri, bilimsel geziler ve laboratuvar günleri ile de öğrencilerin akademik ortama kazandırılmasını amaçlayan İÜ- KÖK, etkinlik kapsamını geniş tutmaktadır. Sivil toplumun da bir üyesi olduğunun farkında olan İÜ- KÖK, Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ile ortaklık kurmaktadır. Geçmiş yıllarda Kızılay ve LÖSEV ile faaliyetler düzenlemiş olup, yine LÖSEV ile gönüllülük projesi de yürütmektedir. Kendini yalnızca öğrenci kulübü olarak sınırlamayan İÜKÖK- IUSCS, ulusal çapta Türkiye Kök Hücre Öğrenci Konseyi (TÜRK- KÖK) ve uluslararası çapta Student Society of Stem Cell Research (SSSCR) ün bir üyesidir. Bu bağlamda geniş çapta sesini duyurmaya çabalayan kulübümüz aynı zamanda, Avrupa çapında da bir kök hücre öğrenci inisiyatifi olan ES- STEM in yürütücülüğünü de yapmaktadır. İÜ-KÖK sosyal medya hesaplarından ve bloğumuzdan bizi takip edebilir, bize yazabilir, sorularınızı iletebilirsiniz. İÜ-KÖK ailesi olarak hepinize başarılı bir dönem dileriz. 4

5 ÖNSÖZ Öncelikle kitapçığın yapımında çokca emekleri geçen; değerli gönüllülerimiz Gülşah Torkay a, Melis Gökçe Dağbağ a, Özge Sönmez e, Kerime Büşra Koca ya, emek vermiş diğer tüm kulüp üyelerine ve bu zamana dek desteklerini esirgememiş bütün hocalarımıza teşekkürü borç bilirim. Son zamanlarda gerek hücre biyolojisindeki gerekse teknolojideki ilerlemeler kök hücre yi, tıp, biyoloji, eczacılık, veterinerlik gibi alanlarda en çok ilgi duyulan konulardan biri haline getirdi. Birçok bilim insanı kök hücrenin gelecek için büyük bir umut vaat ettiğini düşünmekte. Bu alanda artan çalışmalar, yapılan seminerler, sempozyumlar, kongreler ve tıpkı bizim gibi öğrenci kulüpleri; gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde; yaşam bilimleri alanındaki öğrencilerin, akademisyenlerin, doktorların, şimdinin ve geleceğin bilim insanlarının ilgisinin kök hücreye yoğunlaştığının en büyük göstergesi. Bizler de İÜ-KÖK ailesi olarak, bu alandaki Türkçe kaynak sıkıntısının farkındayız ve sizlerin doğru bilgiye kolay ve maliyetsiz bir yoldan ulaşabilmeniz amacıyla bu kitapçığı oluşturduk. Her bölümden ve her kesimden konuyla ilgili herkesin kolayca anlayabileceği ve kafasındaki soru işaretlerini giderebileceği, en temel bilgilerden oluşan bu kitapçık bir rehber niteliğindedir. Bilime ve topluma faydalı bireyler olmanız dileğiyle. Ali İhsan Nergiz , İstanbul 5

6 BİRİNCİ BÖLÜM KÖK HÜCRENİN TANIMI

7 Kök Hücrenin Tanımı Hücre, ilk olarak İngiliz bilim insanı Robert Hooke tarafından 1665 yılında adlandırıldı. Hooke, mikroskopta ölü mantar dokusunu inceledi, gördüğü boş odacıklara hücre (cellula) adını verdi. Basitçe düşünecek olursak kök hücreler yaşamın öncüsüdür. Modern patolojinin babası olarak bilinen Alman bilim insanı Rudolf Virchow, Cellular Pathology adlı kitabında hücre teorisinin üçüncü hükmü olarak bilinen Omnis cellula e cellula ifadesini ortaya koydu. Bu, her hücre bir hücreden gelir demekti. Bu tanım günümüzde geçerliliğini yitirmemiş, hatta daha da önemli hale gelmiştir. Her şey iki haploid (n) gamet ile başlar. Spermatozoon ve ovosit dediğimiz bu gametler bir araya gelerek zigot adını alan hücreyi oluşturur. Zigotun mitoz bölünmeleriyle ortaya çıkan hücreli yapıya blastomer adını veririz. Blastomer, canlılardaki en yüksek farklılaşma kapasitesine sahiptir, bu tür hücrelere kök hücre terminolojisinde totipotent adı verilir. Totipotensinin iki temel tanımı vardır: Tam bir organizmaya gelişebilme özelliğine sahip hücre veya Herhangi bir hücre veya dokuya farklılaşabilen hücre. Buradan da anlaşıldığı gibi, blastomerler kısa süre içerisinde önce embriyonun daha sonra da diğer tüm dokuların ortaya çıkmasına öncülük etmektedirler. İlkel cinsiyet hücreleri, yani primordial germ hücreleri, ilk olarak gelişimin 4. haftasında ayırt edilebilirler. İlkel cinsiyet hücreleri ileride, gamet hücreleri olan ovosit veya spermatozoona dönüşürler. Yani yaşam kadında ovositi 7

8 erkekte ise spermatozoonu oluşturur, daha sonra bunların birliktelikleriyle yeni bir yaşam oluşur. Kısacası yaşamı bireylerden bağımsız düşündüğümüzde bir döngü olduğunu görürüz. (Şekil 1) Zigotun art arda 5-6 defa bölünmesi ile blastokist oluşur. Blastokist aşamasındaki hücreler önce ara oluşumları, sonrasında ise bütün diğer doku ve organları oluşturmak üzere giderek çoğalırlar (proliferasyon), kararlanırlar (commitment) ve farklılaşırlar (diferansiyasyon). Şekil 1 8

9 Totipotent hücrelerin soyundan gelen pluripotent hücreler, blastokistin iç hücre kitlesinde bulunurlar ve üç germ tabakasına (ektoderm, endoderm, mezoderm), yani ileride canlıyı oluşturacak tüm hücre ve doku tiplerine kaynaklık ederler. İç hücre kitlesinde yer alan bu hücrelere embriyo kök hücresi de denir. Plasenta gibi trofoblast kökenli embriyo dışı dokulara dönüşemedikleri için, totipotent hücrelerin aksine, tek başlarına yeni bir birey oluşturuyor sayılamazlar. Ancak bir taraftan da gelişmekte olan organizmada yani fetüs ve sonrasında, embriyo kök hücrelerinin varlığından söz edilemez. Başta kemik iliği olmak üzere, çeşitli organlarda ve onların belirli doku bölgelerinde, gerektiğinde kendini çoğaltabilen, kararlanabilen ve farklılaşabilen hücreler bulunur. Bunlara yetişkin veya dokuya özgü kök hücreler denir. Yetişkin kök hücreler, pluripotent olmadıkları için daha sınırlı sayıda farklılaşma gösterirler. Kök hücrenin tanımı sırasında zaman zaman oluşan karmaşıklık bundan kaynaklanır. Kök hücre ye en temel anlamıyla, bir başka hücreye farklılaşabilen hücre denebilir. Öyle ki, bir hücrenin yalnızca bir hücre türüne farklılaşabilmesi, onun kök hücre olarak tanımlanmasına yetebilir (unipotent). Bazen de bu hücrelere, kök hücre değil de öncü hücre yani progenitör (prokürsör) de denir. Dolayısıyla kök hücreler çoğalma ve farklılaşma yeteneklerine göre hiyerarşik bir sınıflandırmaya tabi tutulurlar. Tüm bunların dışında, multipotent kök hücreler; özelleşmiş hücre grupları oluşturabilen kök hücrelerdir. Oligopotent kök hücreler, bulunduğu organa özgü olup iki ya da daha fazla 9

10 yetişkin hücre tipine farklılaşabilen kök hücrelerdir. Bipotent kök hücreler ise iki farklı hücre tipine farklılaşabilen kök hücrelerdir. İşlev ve yapı olarak birbirinden bu derece farklı bir dizi hücreyi tek bir başlık altında toplamak oldukça zor olsa da bugün kabul gören birkaç temel ölçüt kök hücrelerin tanımını oluşturur (Smith 2001; Weissman ve ark. 2001). i) Kendini yenileme (self-renewal) ii) Farklılaşma (potensi) iii) Klon oluşturma (klonalite) Yine de bu üç madde kök hücre davranışlarının tamamını açıklamak için yeterli olmaz. Kök hücreleri tanımlarken, Moleküler düzeyde ölçütler nelerdir?, Bölünme ile dinlenme arasındaki karar mekanizmasında ne etkilidir?, Hangi koşullarda birden fazla hücre türüne farklılaşma sağlanır? ve Farklılaşmanın yönünü belirleyen nedir? gibi sorulara yanıtlar ararız. Tüm bunlara cevap bulabilmek adına yapılan çalışmaların sonucunda, kök hücreleri tanımlayan ortak özelliklerin şunlar olduğu ortaya konulmuştur; Dokularda az sayıda bulunurlar, Yaşam boyu belli oranda bölünürler, Bölündükçe sayılarını korurlar, Bölündüklerinde ortaya çıkan iki hücreden en az biri kök hücre olarak, mevcut hücre havuzuna katılır, 10

11 Çok kez bölünerek geçici yani transit hücreleri oluştururlar ve bu hücreler kısa sürede farklılaşma yoluna giderek dokuya özgü hücreleri oluşturur, Genellikle bölünme hızları yavaştır ancak doku yaralanması sonrasında yoğun bölünme etkinliği kazanırlar, Dokuların en kalıcı ve en uzun süre yaşayan hücreleridir ancak yaşla birlikte sayıları azalır, Büyüme faktörlerine ve sinyal moleküllerine oldukça duyarlıdırlar ve hızla yanıt verirler; TGF, Notch, Wnt, Jak/Stat gibi sinyal yolaklarını etkin biçimde kullanırlar, Birçoğu hücre döngüsünün G 0 evresinde sessiz olarak bulunur; bir grup hücre ise bu süreci çok hızlı geçer ve döngüyü çabuk tamamlar, Diğer hücrelere göre farklı kromatin örüntüsüne sahiptirler yani özgün DNA özellikleri vardır, Strese karşı dayanıklıdırlar, bu özelliklerini çoklu ilaç direnci taşıyıcıları, özgün protein katlanma mekanizmaları, ubikutin ve detoksifikasyon sistemleriyle başarırlar. Tüm bu maddeler kök hücreyi anlayabilmemiz için kafamızda bir taslak oluşturmaktadır. İleriki bölümlerde kök hücrenin türlerinden bahsettiğimizde konu hakkında daha fazla bilgi sahibi olacağız. 11

12 İKİNCİ BÖLÜM KÖK HÜCRENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

13 Kök Hücrenin Temel Özellikleri İlk bölümde kısaca adından bahsettiğimiz özellikleri bu bölümde biraz daha detaylı açıklayacağız. Tekrar hatırlayacak olursak en önemli kök hücre özelliklerimiz şunlardı; Pluripotensi Kendini Yenileme Farklılaşma Klonalite Pluripotensi Pluripotensi terimi hücrenin farklılaşma düzeyi ile ilgili bir terimdir. Köklülük de dediğimiz bu terim kök hücreyi diğer hücrelerden ayıran en önemli özellik sayılabilir. Bildiğimiz gibi organizmadaki tüm kök hücre türleri aynı derecelerde farklılaşma yetkinliğine sahip değiller. Bu açıdan bakıldığında pluripotensi terimini asıl hak eden hücreler embriyo kök hücreleri ve bazı türevleridir. Günümüzde deneysel olarak, farklı yöntemler kullanılarak belli düzeyde bir köklülük elde edilmiştir. Somatik hücrelerde pluripotensiye yani Uyarılmış Pluripotent Kök Hücreler konusuna ileride değineceğiz. Kendini Yenileme Kendini yenileme kavramından, hücre biyolojisi literatüründe genellikle birkaç terim ile bahsedilir. Bu kavram hücrenin çoğalma sayısıyla ilgili olup sınırsız, ölümsüz gibi sözcüklerle açıklanır. Aslına bakıldığında ise ölümsüz ve 13

14 sınırsız kelimeleri kök hücreye olduğundan fazla bir anlam yükler. Kök hücrelerin birçoğu ölümsüz değil, aksine belli bir bölünme sonucu yaşlanan ve ölüme giden hücrelerdir. Örneğin; kemik iliği kaynaklı mezenkimal kök hücrelerin kez bölündükten sonra yaşlandıkları ve kök hücre özelliklerini kaybettikleri tespit edilmiştir (Luna ve ark. 2011). Dolayısıyla ileri derecede çoğalabilen terimi çok daha doğru olacaktır (Melton ve Cowen 2009). Bir hücrenin kendini yenilemesi, eskimiş organellerini onarmasını değil kök hücre havuzunu yenilemesini ifade eder. (Kök hücre havuzuna kök hücrelerin ortak özelliklerinde değinmiştik.) İşte bu havuzun tükenmemesi için her bölünmeden sonra hücrelerden birinin tekrar kök hücre olarak havuza katılması gerekir. Dolayısıyla bir bölünme sonucu ortaya çıkan hücrelerden biri kök hücrenin yedeği olarak kalırken diğeri farklılaşma yoluna gider. Bu tür bölünmelere asimetrik hücre bölünmesi diyoruz. Asimetrik hücre bölünmesi, çevre asimetrisi (Şekil 2) ve bölünme asimetrisi (Şekil 3) olarak iki farklı yolla gerçekleşir (Watt ve ark. 2006). Bölünme asimetrisinin olumsuz yanı, mevcut kök hücre sayısını artırmayıp yalnızca sabit tutmasıdır. Hem çevre asimetrisiyle bölünmede hem de bölünme asimetrisiyle bölünmede mikro çevre koşullarından yani kök hücre nişinden yardım alınır. 14

15 Şekil 2 Şekil 3 Her iki bölünmede de yavru hücrelerden birisi kök hücre havuzuna katılırken diğeri farklılaşma yoluna gider. Ancak çevre asimetrisinde çevre faktörleri rol oynar ve bazen iki hücre de kök hücre havuzuna katılabilir. Bölünme asimetrisinde ise hücrenin yapısı veya bir başka hücreyle olan ilişkisi sonucunda sitoplazmada ortaya çıkan faktörlerin hücre içindeki dağılım farkı nedeniyle iki farklı yapıda hücre ortaya çıkar. Biri kök hücre olmayı sürdürürken diğeri farklılaşır. (Can, Alp 2014 Ankara, Kök Hücre Biyolojisi, Türleri ve Tedavide Kullanımları ndan değiştirilerek.) 15

16 Farklılaşma Asimetrik bölünme sırasında, sitoplazma ve hücre asimetrisinin yanında DNA yapısında da bir asimetri ortaya çıkar. Yapılan işaretleme deneylerinde, kök hücre kromozomlarının sentromer bölgelerinde henüz tam anlamıyla tanımlanmamış birtakım moleküler etiketlerin bulunduğu ve bunların bölünme sırasında sadece bir yavru hücreye geçtiği görülmüş, kök hücre olarak kalan ve hücre havuzuna katılan hücrenin bu hücre olduğu anlaşılmıştır (Shinin ve ark. 2006). Kısacası asimetrik bölünmede DNA eşit olarak dağıtılmaz. Kök hücre olarak kalmayan, yani farklılaşma yoluna gidecek olan hücreler, farklılaşmadan önce bir dizi daha bölünme geçirirler. Bunun sonucunda ortaya çıkan hücreler çoğalan geçici hücreler olarak isimlendirilir (Şekil 4). Bu hücreler belli bir sayıya ulaşınca, ortam koşulları uygunsa farklılaşmaya giderler. Farklılaşma aslında göreli bir kavramdır, bir hücrenin Şekil 4 16

17 farklılaşması ve fenotipinde meydana gelen değişimler ancak başka hücrelerle kıyaslanırsa anlam kazanır (Potten ve Wilson 2009). Yapılan çalışmalar sayesinde, hücrenin farklılaşmasında rolü olan en önemli faktörün epigenetik mekanizmalar olduğunu biliyoruz. Çok detaya girmemek adına, bu konuya değinmeyeceğiz. Farklılaşma, ileri ve geri farklılaşma olarak ele alınır ve bu noktada plastisite teriminden söz edilir. Hücrenin farklılaşmaya başladığı noktaya kısmen ya da tamamen geri dönmesine geriye farklılaşma yani dediferansiyasyon deriz. Deneysel yolla elde edilen uyarılmış pluripotent kök hücreler (ipscs), bu mekanizmanın en tipik örneğidir (Bu konuya Kök Hücrenin Türleri bölümünde değinilecektir). Klonalite Klon oluşturma yeteneği, tek bir hücreden çok sayıda yeni kök hücrenin üremesi anlamındadır. Klonalite, klonun içerdiği hücre sayısı ve klon oluşturma hızına göre kök hücreler arasında yapılacak kıyaslamalarda kullanılan ölçütlerdendir. Deneysel amaçla hazırladığımız hücre kültürleri her zaman saf olmayabilir. Kültürde birden fazla hücre türünün varlığı bazen olumlu bazen de olumsuz etki yaratır. Bu nedenle karışık hücre topluluğunu saf hücre topluluğuna dönüştürmek, bir dizi yöntem gerektiren uzun bir süreçtir. 17

18 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KÖK HÜCRENİN TÜRLERİ

19 Kök Hücrenin Türleri Bu bölümü okumadan önce şunu hatırlamalısınız ki kök hücre çok geniş kapsamlı bir konudur. Biz bu kitapçıkta sizlere en temel bilgileri vermeyi hedefledik ve konu sınırlamamızı çok geniş tutmamaya özen gösterdik. Bu şekilde düşünecek olursak bu bölümü de sınırladığımızı tahmin edebilirsiniz. Kök hücreleri sınıflandırırken embriyo dönemine ait, fetüs dönemine ait ve yetişkin kök hücreler olarak dönemlere ayrılmış bir sınıflandırma yapmak daha mantıklı görünür. Her üç dönemin kök hücrelerinin özellikleri pratikte birbirlerinden farklıdır. Ancak konu yetişkin kök hücreleri olunca, hücrelerin ayrımını kesin sınırlarla belirlemek zordur. Bu nedenle ele alınma biçimi değiştiğinde sınıflandırmalar da değişebilir. İlk bölümde Totipotent, Pluripotent, Multipotent, Oligopotent, Bipotent ve Unipotent kavramlarında kısaca bahsetmiştik. Bu kavramlar kök hücrelerin farklılaşma düzeylerini ifade eder. Ancak çoğu zaman kök hücreleri kaynağına göre sınıflandırmayı tercih ederiz. Bu bölümde sizlere, en önemli oldukları düşünülen kök hücre tiplerini açıklamaya, özetlemeye çalışacağız. Uyarılmış Pluripotent Kök Hücreler Hematopoetik Kök Hücreler Mezenkimal Kök Hücreler Diyabet Kök Hücreleri Kanser Kök Hücreleri Nöral Kök Hücreler 19

20 Uyarılmış Pluripotent Kök Hücreler İndüklenmiş pluripotent kök hücreleri (ips) anlayabilmemiz için önceden tanımladığımız pluripotensi kavramını hatırlamamız gerekmektedir. Embriyonik kök hücrelerin sahip olduğu bu özelliğin somatik bir hücrenin yeniden programlanmasıyla, farklılaşmış bir hücreye aktarılması olayı 2006 yılında Takahashi ve Yamanaka isimli araştırmacılar tarafından gerçekleştirilmiştir (Takahashi ve Yamanaka 2006). Bu çalışmada, düşük verimli de olsa, somatik hücreler pluripotent düzeye getirilmiş yani farklılaşmada geriye gidilmiştir (dediferansiyasyon). Araştırmacılar önce, embriyonik kök hücrelerde önemli olduğu tespit edilen 24 adet transkripsiyon faktörünü fare fibroblastlarına retroviral transfeksiyon yöntemiyle aktardılar. Sonra içlerinden 10 tanesi ayrıştırıldı ardından da en etkin biçimde ips hücresi oluşturdukları gösterilen 4 transkripsiyon faktörü seçildi. Bu faktörler Oct4, Sox2, c-myc ve Klf4 tür (OSKM). Bunlardan bazıları değiştirilebilir ancak Oct4 ve Sox ailesi olmadan pluripotensiye dönüşüm pek de olası değildir. ips hücreleri oluşturulurken önce programlama faktörleri seçilir, üretilir ve hücreye verilir. Ardından hedef hücre türü belirlenir. Organizmadan çıkarılan hedef hücre türü kültür koşullarına alınır sonrasında gen ifadesi sağlanır. Gen aktarımından sonra aktif genleri içeren hücre kolonileri ayrıştırılır ve böylece uyarılmış (indüklenmiş) pluripotent kök hücreler elde edilmiş olur. 20

21 ips hücrelerin ve embriyonik kök hücrelerin; Üç germ tabakasına ait hücrelere farklılaşabilme potansiyeli, Kültür ortamındaki gelişim evreleri, DNA metilasyon modeli, Kimerik canlılar oluşturabilme, Teratom oluşturabilme yeteneği gibi ortak özellikleri vardır. ips hücreler, kullanılmasında etik sakıncalar görülen embriyonik kök hücrelerin yerini tutabilecek bir kaynaktır. Geri dönüşümü olmayan hücre hasarlarından kaynaklanan hastalık modellerinde, rejeneratif tıp için büyük bir umut kaynağıdır. Düşük verimli olsa da, hücresel tedavilere, ilaç araştırmalarına, hastalık modellerinin araştırılmasına olanak sağlayan ve organizmaya implantasyonunda immün cevap riski olmayan en uygun yöntemdir. Hücreler canlının kendi somatik hücrelerinden elde edildiğinden organizmanın reddetme olasılığı da elimine edilmiş olur. Şekil 5 21

22 Hematopoetik Kök Hücreler Kanda farklı görevler gösterecek şekilde 3 çeşit kan hücresi grubu vardır. Bunlar eritrositler, trombositler, lökositlerdir. Tüm bu kan hücreleri kemik iliğinde multipotent kök hücreden bölünme ve farklılaşma-olgunlaşma yoluyla meydana gelirler. Kemik iliğinde ise başlıca 2 çeşit kök hücre vardır. Bunlar hematopoetik ve mezenkimal kök hücreleridir. Hematopoetik kök hücrelerin temel görevleri sürekli kan hücreleri üretmektir. Ancak son yıllardaki çalışmalar hematopoetik kök hücrelerin plastisite özelliği sayesinde farklı kök hücre gruplarına dönüşebileceğini göstermiştir ki bu günümüzde hematopoetik kök hücrelerin bu kadar popüler olmasının en önemli sebeplerindendir. Hematopoetik kök hücreler non-adherent, yuvarlak şekilli ve yuvarlak tek çekirdekli, morfolojik olarak lenfositlere benzeyen hücrelerdir. Sitoplazmanın çekirdeğe oranı küçüktür. Flow sitometri ile inceleme yapıldığında yüzey antijeni CD34+ ve CD38- olarak görülür. Hematopoetik kök hücreler en fazla kemik iliğinde bulunmakla birlikte kan ve göbek kordonunda da bulunurlar. Hematopoetik kök hücreler pelvis kemiğinden (diğer kemiklerden de alınabilir ama en çok pelvis tercih edilir) iğne ile ya da G-CSF (granülosit koloni uyarıcı faktör) veya benzeri bir sitokin kullanımının ardından kandan elde edilebilir ve daha sonra klinikte tedavi amaçlı ya da çeşitli araştırmalarda kullanılırlar. 22

23 Hematolojik malignitelerde ve diğer bazı hastalıklarda hematopoetik kök hücrelerden yararlanılır. 2 çeşit kök hücre transplantasyonu vardır. Bunlardan biri otolog diğeri allogeniktir. Otolog transplantasyonda, hastanın kendisinden toplanan kök hücreler yüksek doz kemoterapi sonrası hastaya tekrar transplante edilerek hastanın yeniden sağlıklı hücre üretmesi ve tüm malign hücrelerden kurtulması amaçlanır. Allogenik transplantasyonda ise bir başka kişiden toplanan kök hücreler daha düşük bir kemoterapi sonrası hastaya transplante edilerek kimerik bir ilik oluşturulmaya çalışılır. Şekil 6 23

24 Kordon Kanı Bebekle anne arasındaki besin ve O 2 ihtiyacını karşılamaya yarayan dokuya kordon denir. Kordon kanı ise doğumdan sonra bu dokunun ve plasentanın içinde kalmış olan kandır. Buradaki hücreler olgun bireylerdeki periferik kan ve kemik iliği ile benzerlik gösterir ve daha önce de bahsedildiği gibi hematopoetik doku oluşturabilirler ayrıca fonksiyonel olarak kemik iliğindeki kök hücrelerden daha üstün özelliklere sahiptirler. Eğer kordon kanı uygun şekillerde saklanırsa ileride meydana gelen başta hematolojik maligniteler olmak üzere çeşitli hastalıklarda kişinin kendisinde veya HLA uyumlu kişilerde tedavi amaçlı kullanılabilir. Ancak bireyde hematolojik malignite gözlenmiş olsa dahi kök hücre transplantasyonu o hastalık için uygun tedavi olmayabilir ve kordon kanından toplanan kök hücreler yetişkin birey için yeterli bir miktar olmayabilir. Mezenkimal Kök Hücreler Mezenkimal kök hücreler kemik iliği, yağ dokusu, amniyon sıvısı ve plasentada bulunan pluripotent özellikteki kök hücrelerdir. Yenilenme ve plastisite özellikleri vardır. Bu sayede osteoblast, adiposit, kondrosit, myoblast, nöron, hepatosit gibi çeşitli hücre tipleri ve dokulara (özellikle stroma) farklılaşabilmektedir. Flow sitometri ile inceleme yapıldığında mezenkimal kök hücreler CD34, CD45 olarak görülürler. Mezenkimal kök hücrelere başta kardiovasküler hastalıklar olmak üzere çeşitli alanlarda rejeneratif tıp uygulamalarında kullanılmaktadırlar. Mezenkimal kök hücreler, parakrin 24

25 etkileri, anjiyogenezi indükleyebilmesi, anti-enflamasyon gibi özellikleri sayesinde hem deneysel olarak hem de doğal olarak doku onarımında kullanılabilirler. Mezenkimal kök hücrelerin NK (natural killer), T ve B lenfositleri üzerine immünomodülatör etkileri vardır. Bu immünosupresif etkileri sayesinde birçok otoimmün hastalığın tedavisinde denemektedirler. Ayrıca mezenkimal kök hücreler hematopoezi de indüklemektedir. Tüm bu özellikleri sayesinde de bu hücreler GVHH (Graft vs. Host Disease) nin profilaksi ve tedavisinde kullanılırlar. Diyabet Kök Hücreleri Diyabet kök hücreleri dediğimizde aklımıza gelmesi gereken şey diyabet hastalığıdır. Diabetes mellitus (DM), insülin bağımlı tip 1 ve insülin bağımsız tip 2 diyabeti olmak üzere iki çeşidi olan, küresel çapta etkili, kronik bir hastalıktır. Hastaların yaklaşık %10 u tip 1 diyabet (T1DM) hastasıdır. Yani pankreaslarında, genelde otoimmünite sebebiyle, insülin salgılayan β (beta) hücrelerinin hasarlanması/yıkımı ve işlev görememesi söz konusudur. Tip 2 diyabet (T2DM) hastalığında ise pankreas β hücrelerinden insülin hormonunun salınımının yetmezliği gözlenir. Sonuçta her iki tip diyabette de Langerhans adacıklarında insülin hormonunu üreten beta hücreleri hasar gördüğü için insülin yetmezliği ya da yokluğu gözlenir. Günümüzde diyabet için geleneksel insülin tedavisi yetersiz kalmaktadır. Bu yüzden diyabet tedavisine ilişkin farklı yollar üzerinde çalışılmaktadır. Bunlardan bazıları; 25

26 hücre kökenli tedaviler, pankreas transplantasyonu, yapay pankreas üretilmesi, adacık nakli, otoimmüniteyi engelleme çalışmaları, gen ve rejenerasyon tedavileridir. Her yöntemin kendi içerisinde kısıtlılıkları bulunmaktadır. Ancak, tüm bu tedavilerin tabanında insülin salgılayan beta hücrelerinin yerine konması yatmaktadır. İnsan embriyonik kök hücrelerinin izole edilebilme yöntemlerinin keşfedilmesi ile birlikte, tip 1 ve tip 2 diyabetli hastalarda tedavi için yeni ümitler ortaya çıkmıştır. Ancak Langerhans ada hücrelerinin, doğum ve çocukluktan sonraki kaynağı henüz açıklanamamıştır ve yetişkin kök hücrelerinin pankreasta oluşup oluşmadığı hala tartışma konusudur. Embriyonik kök hücrelerinin, kültür ortamlarında insülin üreten hücrelere farklılaşabildikleri fare embriyonik kök hücreleri ile yapılan in vitro çalışmalarla gösterilmiştir. Bu çalışmalar etik nedenlerden dolayı insanlarda tekrarlanamasa da yakın türlerle yapılan çalışmalar ve belki de ilerde etik kısıtlamaların kalkmasıyla yeni bir tedavi alanı doğabilir. Özellikle tip 1 diyabet kişinin kendi hücrelerinin kendi bağışıklık sistemi tarafından yıkılması nedeniyle tedavisi zor bir hastalıktır ve diyabet tedavisinde kök hücre temelli çalışmalar gelecek için umut vaat etmektedir. 26

27 Şekil 7 Kanser Kök Hücreleri Kanser, hücrenin normal davranışlarını düzenleyen mekanizmaların bozulması sonucu ile kötü huylu yani malin tümörlerden oluşur ve günümüzün en büyük sorunlarından biridir. Malin tümörler çevre dokuları istila ederek (invazyon) değişik bölgelere metastaz yaparlar. Hücre çeşitliliğine bağlı olarak, davranış ve tedaviye cevap verme yönünden değişiklik gösteren yüzden fazla kanser türü vardır. 27

28 Kansere yol açan maddelere karsinojen denir. Tümörlerin gelişimi çok aşamalı bir süreçtir, dolayısıyla birçok farklı faktör kanserin ortaya çıkmasını tetikleyebilir. Son yıllarda tümörlerin kendilerine ait kök hücreleri olduğu fikri bilim insanlarının dikkatini çekmektedir. Kanser kök hücresi dediğimiz bu hücrelerin, bağırsak, deri, kemik iliği, meme gibi dokulardaki hücrelerin kaynağı olan kök hücrelerden köken aldığı ileri sürülmüştür. Ancak tümörün, kötü gitmiş bir erişkin kök hücresi tarafından mı yoksa kök hücre yeteneği kazanmış farklılaşmış bir hücre tarafından mı başlatıldığı tartışma konusudur. Kanser kök hücresi de diğer kök hücreler gibi kendini yenileme yetisine sahiptir ve bunu yaşam boyu elinde tutar. Kimyasal uyarılara ve iyonize radyasyona dirençlidir. Bu açılardan bakıldığında kanserli dokuyu ortadan kaldırmak pek mümkün gözükmez. Kanserin tedavi sonrasında tekrar ortaya çıkmasının nedeni bu olabilir. Sessiz olan kanser hücresi yıllar sonra uyanarak tekrar tümör oluşturabilir. Örneğin meme kanserinde ilk tedaviden yaklaşık 10 yıl sonra metastaz ortaya çıkabilir (Aguirre-Ghiso 2007). Bu sebeple tümörün tedavisinde asıl hedefin kanser kök hücresi olması gerekir. Kanser kök hücresi, normal kök hücre özelliklerinin çoğunu taşır. Kanser kök hücresini normal kök hücreden ayıran bazı özellikler; kimyasal tedaviye ve ajanlara dirençli olması, radyasyona direnç göstermesi, tümör kitlesi oluşturması, invazyon ve metastaz özelliği, apopitoza direnç göstermesi ve anjiyogenezi uyarması, telomeraz enziminin sınırsız replikasyon özelliğine sahip olmasıdır. 28

29 Şekil 8 Bazı kanser türlerinde günümüz tedavisi ne yazık ki yetersiz kalmaktadır ve asıl hedefi oluşturan kanser kök hücreleri yok edilememektedir. Bu nedenle yeniden kanser oluşmaktadır (relaps). Bunun yanı sıra güçlü tedavi girişimleri sağlıklı hücrelere de zarar vermektedir. Nöral Kök Hücreler Nöral kök hücreler, sinir sisteminin dejeneratif hastalıklarının tedavisi umuduyla özel bir ilgi alanı haline gelmiştir. Nöronların yalnızca embriyonik dönemde oluştuğu fikri nöral kök hücrelerinin keşfi ile geride kalmıştır. Bu kök hücreler, fetüsün beyin ve sinir sistemini oluşturan kök hücrelere benzemektedirler. Yani nöron, astrosit ve oligodendrositleri oluşturabilmektedirler yılında Johns Hopkins Üniversitesi nde yapılan bir çalışmada felçli farelerin çoğunun bu yöntem sayesinde iyileşebildikleri gösterilmiştir. Sinir sistemini etkileyen bir virüs verilerek felç edilen farelerin omuriliğine kök hücrelerden 29

30 elde edilen sinir hücreleri yerleştirilmiştir. Üç ay sonra felçli farelerden çoğunun kol ve bacaklarını kımıldatabildikleri görülmüştür. Nörodejeneratif hastalık omurilik ve beyinde birtakım uzun süreli ve hızlı ilerleyen klinik vakayı ifade etmek için kullandığımız bir terimdir. Bu hastalıklarda progresif ve irreversible (dönüşümsüz) bir biçimde nöron ve gliya hücresi kaybı vardır. Birçok hücrede ise işlev kaybı ortaya çıkar. Dejeneratif sinir sistemi bozuklukları arasında Alzheimer, motor nöron, ALS ve Parkinson gibi kişinin yaşam standartlarını oldukça düşüren hastalıklar bulunur. Beyin ve spinal kord, düşük hücresel dönüş ve düşük rejeneratif potansiyel gösteren dokulara sahiptir. Bu nedenle bir hasar meydana geldiğinde, endojen yolla onarım güç olduğu için kök hücrelerden yararlanmak mantıklı görünür. Kök hücre çalışmalarının temelinde kaybolan hücrelerin yerine yeni hücreler koyma, nöronların onarımını uyarma ve inflamasyonu baskılama fikirleri yatar. Her ne kadar umut verici gözükse de kök hücre tedavilerinin de bazı sıkıntılı noktaları vardır. Hastaya nakledilen hücrelerin aşırı çoğalması, vücutta tümör oluşumu veya damar tıkanıklığı gibi riskler göz önünde bulundurulmalıdır. Bu tür olasılıklar genelde tedaviden vazgeçme ile sonuçlanır. Bilim insanları hala bütün bunların altında yatan moleküler mekanizmaları çözmeye çalışmaktadır. 30

31 SÖZLÜK KÖK HÜCRE TANITIM KİTAPÇIĞI adherent: (1) temas eden fakat birlikte büyümeyen; (2) tabana, zemine bağlı olan. anjiyogenez: önceden var olan damarlardan filizlenerek yeni damarların gelişmesi. apopitoz: bir hücre içi intihar programının aktivasyonu sonucu ortaya çıkan hücre ölümü. detoksifikasyon: toksik madde zararlarının giderilmesi. enflamasyon: dokuların yangı veya doku hasarı ile sonuçlanan ağrılı şişmesi ve kızarıklığı, iltihaplanması. epigenetik: DNA nükleotid sekansında herhangi bir değişiklik olmaksızın oluşan hücre projenisi tarafından kalıtımla geçebilen gen fonksiyonundaki modifikasyonlarla gerçekleşen olaylar. fibroblast: fibröz bağ dokuda bulunan düz ve düzensiz şekilli bağ dokusu hücresi. Tip 1 ve hiyaluronik asidin dahil olduğu ekstrasellüler matriksin bileşenlerini salgılar. gliya hücreleri: merkezi sinir sisteminin ve periferal sinir sisteminin sinir hücresi haricindeki hücrelerinden herhangi biri, örneğin Schwann hücreleri. hematopoez: kan oluşumu, kök hücrelerden kan hücrelerinin oluşumu. immün: patojenik mikroorganizmalara karşı koruyucu antibiyotikler ve/veya aktif T lenfositleri ile bellek B ve T hücreleri oluşturan birey, bu yolla patojenlerle yeniden enfeksiyona karşı dirençli olur. 31

32 implantasyon: döllenmiş yumurtanın uterus duvarına yerleşmesi, yerleştirilmesi. kardiovasküler: kalp ve kan damarları ile ilgili olan. kimerik: (1) iki farklı genetik yapılı hücreden meydana gelmiş bitkiler veya hayvanlar; (2) farklı kaynaklardan gelen subünite veya sekansların karışımından ibaret DNA veya protein. metilasyon: bir moleküle metil grubu (-CH 3 ) ilavesi. parakrin: komşu hücrelerdeki küçük alanlarda iş gören sitokinler. plastisite: uyaranların etkisi altında değişim kapasitesi. profilaksi: hastalık meydana gelmeden hastalığın önlenmesi. sitokin: bir hücre tarafından oluşturulan ve aynı veya farklı bir hücrenin gelişimi ile farklılaşmasını etkileyen herhangi bir polipeptit veya protein. telomeraz enzimi: yapısında taşıdığı RNA'yı taslak olarak kullanarak her bölünme ile kısalan telomer uçlarının korunmasını sağlayan enzim. teratom: doku ya da organ parçaları içeren, üç germ katmanının normal türevlerine benzeyen kapsüllü bir tümör. transfeksiyon: kültür ortamına DNA ilavesi ile hücrelerin genetik modifikasyonu. DNA hücrelere girer, DNA ya geçişte kısa süreli değişiklik oluşturur ve bazı durumlarda genomla birleşir. ubikutin: proteazomlarda yıkım için hedeflenen proteinlerle ilgili küçük asidik protein. 32

33 KAYNAKÇA Alberts B, Johnson A, Lewis J, et al. (2002). "Primordial Germ Cells and Sex Determination in Mammals". Molecular Biology of the Cell. 4th edition. Garland Science. Arıoğul S. Stem Cell and Geriatrics Deda H. Nörolojik Hastalıklarda Kök Hücre Tedavileri Can, Alp (2014), Kök Hücre Biyolojisi Türleri ve Tedavide Kullanımları, Ankara: Akademisyen Tıp K. Eleanor Lawrence, 2013, Henderson's Dictionary of Biology Gardner RL, Edwards RG. Control of the sex ratio at full term in the rabbit by transferring sexed blastocysts. Nature 1968;218: Hans R. Schöler (2007). "The Potential of Stem Cells: An Inventory". In Nikolaus Knoepffler; Dagmar Schipanski; Stefan Lorenz Sorgner. Human biotechnology as Social Challenge. Ashgate Publishing, Ltd. p. 28. Kök Hücre Kavramı ve Klinik Uygulamaları Teoman Soysal Marmara Medical Journal 2012;25:5-9 Slack, J.M.W. (2013) Essential Developmental Biology. Wiley- Blackwell, Oxford. Watt SM.,Gullo F.,von der Garde H.,et al. The angiogenicproperties of mesenchymal stem/stromal cells and their therapeutic potential. Brit. Med. Bulletin 2013:108:

34 NOTLAR KÖK HÜCRE TANITIM KİTAPÇIĞI.. 34

35 .. 35

36 36 KÖK HÜCRE TANITIM KİTAPÇIĞI

Kök Hücre Biyolojisi. Prof. Dr. Gönül KANIGÜR Prof. Dr. Melek ÖZTÜRK

Kök Hücre Biyolojisi. Prof. Dr. Gönül KANIGÜR Prof. Dr. Melek ÖZTÜRK Kök Hücre Biyolojisi Prof. Dr. Gönül KANIGÜR Prof. Dr. Melek ÖZTÜRK Kök hücre nedir? Kök hücreler organizmanın tüm dokularını ve organlarını oluşturan ana hücrelerdir. Henüz farklılaşmamış olan bu hücreler

Detaylı

Pluripotent Kök Hücreler

Pluripotent Kök Hücreler Dönem 1-Sunum 4/ 2016 Pluripotent Kök Hücreler Prof.Dr. Alp Can Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji-Embriyoloji ABD www.alpcan.com Dr. Rudolph Virchow (1821-1902) Omnis Cellula e Cellula Yıl: 1858

Detaylı

Doku Mühendisliği, Kök Hücre Teknolojileri

Doku Mühendisliği, Kök Hücre Teknolojileri KİM 458 Biyoteknolojinin Temelleri Doku Mühendisliği, Kök Hücre Teknolojileri Prof. Dr. Y. Murat ELÇİN Doku Mühendisliği kavramı ilk olarak 1993 yılında Langer ve Vacanti tarafından bir iskele ile veya

Detaylı

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz AYDIN

İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz AYDIN İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz AYDIN Tüm çok hücreli organizmaların kökeninde döllenmiş bir yumurta hücresi- zigot- vardır. Embriyonal gelişimin tüm ayrıntıları zigottaki DNA

Detaylı

Nivîskar SamoCan THURSDAY, 17 FEBRUARY :17 - Nûkirina dawîyê THURSDAY, 17 FEBRUARY :27

Nivîskar SamoCan THURSDAY, 17 FEBRUARY :17 - Nûkirina dawîyê THURSDAY, 17 FEBRUARY :27 There are no translations available. Kök hücre tedavileri, dejeneratif hastalıklar CD34-pozitif hücreler CD34 ile, hematopoietik kök hücrelerin üst yüzeyinde bulunabilecek özel bir molekül yapısına atıfta

Detaylı

Embriyonik Kök Hücre. Blastosist adı verilen hücre kümesinden alınan hücrelerin her birine embriyonik kök hücre denir. fertilised. egg. 8-cell.

Embriyonik Kök Hücre. Blastosist adı verilen hücre kümesinden alınan hücrelerin her birine embriyonik kök hücre denir. fertilised. egg. 8-cell. Embriyonik Kök Hücre Blastosist adı verilen hücre kümesinden alınan hücrelerin her birine embriyonik kök hücre denir. Inner cell mass egg fertilised egg 2-cell 8-cell blastocyst Day 0 Day 1 Day 2 Day 3

Detaylı

ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ

ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ Seçici gen ifadesi embriyonun gelişmesini sağlayan 4 temel işlevi denetler: 1. Hücre çoğalması 2. Hücre farklılaşması 3. Hücre etkileşimleri 4. Hücre hareketi HÜCRE

Detaylı

ALLOJENİK KORDON KANI BANKACILIĞINDA UMUTLAR

ALLOJENİK KORDON KANI BANKACILIĞINDA UMUTLAR ALLOJENİK KORDON KANI BANKACILIĞINDA UMUTLAR Prof. Dr. İhsan Karadoğan Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Hematoloji Bilim Dalı Öğretim Üyesi Kök Hücre Nedir? Kendileri için uygun olan bir çevre içinde

Detaylı

ADIM ADIM YGS LYS. 93. Adım KALITIM -19 MODERN GENETİK UYGULAMALAR

ADIM ADIM YGS LYS. 93. Adım KALITIM -19 MODERN GENETİK UYGULAMALAR ADIM ADIM YGS LYS 93. Adım KALITIM -19 MODERN GENETİK UYGULAMALAR GEN KLONLAMA Seçilmiş bir genin plazmit ya da bir virüs içerisine yerleştirilerek bir bakteriye aktarılması ve bakteri aracılığı ile birçok

Detaylı

MEZENKİMAL KÖK HÜCRE BİYOLOJİSİ

MEZENKİMAL KÖK HÜCRE BİYOLOJİSİ MEZENKİMAL KÖK HÜCRE BİYOLOJİSİ Prof. Dr. A. Eser ELÇİN 1 İÇERİK 1. MEZENKİMAL KÖK HÜCRELER 2. MEZENKİMAL KÖK HÜCRELERİN TANIMLANMASI 3. MEZENKİMAL KÖK HÜCRELERİN HÜCRE YÜZEY MARKERLARI 4. MEZENKİMAL KÖK

Detaylı

İndüklenmiş Pluripotent Kök Hücre

İndüklenmiş Pluripotent Kök Hücre İndüklenmiş Pluripotent Kök Hücre Kök Hücre Blastosist adı verilen hücre kümesinden alınan hücrelerin her birine embriyonik kök hücre denir. İç Hücre Kitlesi Bu hücreler pluripotensi özelliklerini koruyarak

Detaylı

Kök Hücre ve Farklılaşma

Kök Hücre ve Farklılaşma Kök Hücre ve Farklılaşma Kök Hücre Erişkin ve embriyonik kök hücreler farklılaşarak soma7k hücreleri oluştururlar. Kök hücre Progenitör hücre Farklılaşmış hücre Neden Farklılaşmaya İh7yaç Duyulur Tek hücreli

Detaylı

Bölünme Kapasitelerine Göre Hücre Çeşitleri

Bölünme Kapasitelerine Göre Hücre Çeşitleri Ye#şkin Kök Hücre Bölünme Kapasitelerine Göre Hücre Çeşitleri 1. Değişken hücreler (Labile cells) - Sürekli bir kayıp ve yenilenme vardır. - Skuamöz ve salgı bezi hücreleri - Kemik iliğindeki hematopoe>k

Detaylı

B unl a r ı B i l i yor mus unuz? MİTOZ. Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı,

B unl a r ı B i l i yor mus unuz? MİTOZ. Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı, MİTOZ Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten meydana gelmiştir. Hücreler büyüme ve gelişme sonucunda belli bir olgunluğa

Detaylı

HANDAN TUNCEL. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı

HANDAN TUNCEL. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı HÜCRENİN ÇOĞALMASI VE FARKLILAŞIMININ BİYOFİZİĞİ HANDAN TUNCEL İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı hntuncel@istanbul.edu.tr G1; presentetik, S; DNA sentez fazı G2;

Detaylı

KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ

KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ Gökhan Erdem GATA Tıbbi Onkoloji BD 19 Mart 2014 5. Türk Tıbbi Onkoloji Kongresi, 19-23 Mart 2014, Antalya EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji, sağlık olaylarının görünme

Detaylı

Kuramsal: 28 saat. 4 saat-histoloji. Uygulama: 28 saat. 14 saat-fizyoloji 10 saat-biyokimya

Kuramsal: 28 saat. 4 saat-histoloji. Uygulama: 28 saat. 14 saat-fizyoloji 10 saat-biyokimya HEMATOPOETİK SİSTEM Hematopoetik Sistem * Periferik kan * Hematopoezle ilgili dokular * Hemopoetik hücrelerin fonksiyon gösterdikleri doku ve organlardan meydana gelmiştir Kuramsal: 28 saat 14 saat-fizyoloji

Detaylı

Kanser Tedavisi: Günümüz

Kanser Tedavisi: Günümüz KANSER TEDAVİSİNDE MOLEKÜLER HEDEFLER Doç. Dr. Işık G. YULUĞ Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü yulug@fen.bilkent.edu.tr Kanser Tedavisi: Günümüz Geleneksel sitotoksik ilaçlar ve

Detaylı

CANLILARDA ÜREME. Üreme canlıların ortak özelliğidir. Her canlının kendine benzer canlı meydana getirebilmesi üreme ile gerçekleşir

CANLILARDA ÜREME. Üreme canlıların ortak özelliğidir. Her canlının kendine benzer canlı meydana getirebilmesi üreme ile gerçekleşir CANLILARDA ÜREME EYLÜL 3.HAFTA MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME Her canlının kendine benzer canlı meydana getirebilmesi üreme ile gerçekleşir Üreme canlıların ortak özelliğidir 3 4 Canlılar hücrelerden meydana gelir

Detaylı

Onkolojide Sık Kullanılan Terimler. Yrd.Doç.Dr.Ümmügül Üyetürk 2013

Onkolojide Sık Kullanılan Terimler. Yrd.Doç.Dr.Ümmügül Üyetürk 2013 Onkolojide Sık Kullanılan Terimler Yrd.Doç.Dr.Ümmügül Üyetürk 2013 Kanser Hücrelerin aşırı kontrolsüz üretiminin, bu üretime uygun hücre kaybıyla dengelenemediği, giderek artan hücre kütlelerinin birikimi..

Detaylı

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #12

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #12 YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #12 1) İnsanda döllenme sırasında, I. Spermdeki çekirdek, sentrozomun yumurtaya geçmesi II. Spermdeki akrozomun patlayarak zona pellusidayı eritmesi III. Yumurtadaki salgı maddelerinin

Detaylı

Konu: Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme

Konu: Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme Konu: Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen ortak bir özelliktir. Hücre büyüyüp gelişirken madde ve enerji gereksinimleri artar. Sitoplâzma hücre zarına oranla daha hızlı

Detaylı

ADIM ADIM YGS LYS. 73. Adım ÜREME BÜYÜME GELİŞME EMBRİYONİK ZARLAR İNSAN EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ-1

ADIM ADIM YGS LYS. 73. Adım ÜREME BÜYÜME GELİŞME EMBRİYONİK ZARLAR İNSAN EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ-1 ADIM ADIM YGS LYS 73. Adım ÜREME BÜYÜME GELİŞME EMBRİYONİK ZARLAR İNSAN EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ-1 EMBRİYONUN DIŞINDA YER ALAN ZARLAR Zigotun gelişmesi ardından oluşan embriyo; sürüngen, kuş ve memelilerde

Detaylı

AVRASYA ÜNİVERSİTESİ

AVRASYA ÜNİVERSİTESİ Ders Tanıtım Formu Dersin Adı Öğretim Dili Kanser Biyolojisi ve Genetiği Türkçe Dersin Verildiği Düzey Ön Lisans () Lisans (X) Yüksek Lisans( ) Doktora( ) Eğitim Öğretim Sistemi Örgün Öğretim (X) Uzaktan

Detaylı

a. Segmentasyon Gelişimin başlangıcında hızlı ve birbirini takip eden mitoz bölünmeler gerçekleşir. Bu bölünmelere segmentasyon denir.

a. Segmentasyon Gelişimin başlangıcında hızlı ve birbirini takip eden mitoz bölünmeler gerçekleşir. Bu bölünmelere segmentasyon denir. BÜYÜME VE GELİŞME Zigot ile başlayıp yeni bir birey oluşması ile sonlanan olayların tamamına gelişme denir. Embriyonun gelişimi sırasında, segmentasyon (bölünme), gastrula (hücre göçü),farklılaşma ve organogenez

Detaylı

Rastgele (Stokas7k) kanser modeli - Tümör içindeki her hücre yeni bir kanseri başla5r

Rastgele (Stokas7k) kanser modeli - Tümör içindeki her hücre yeni bir kanseri başla5r Kanser Kök Hücre Kanser Modelleri Rastgele (Stokas7k) kanser modeli - Tümör içindeki her hücre yeni bir kanseri başla5r Kök hücre (Hiyerarşi) modeli - Tümör içindeki bazı hücreler yeni bir kanseri başla5r

Detaylı

b. Amaç: Gen anatomisi ile ilgili genel bilgi öğretilmesi amaçlanmıştır.

b. Amaç: Gen anatomisi ile ilgili genel bilgi öğretilmesi amaçlanmıştır. TIBBİ GENETİK I-DERS TANIMLARI 1-Tanım: DNA ve RNA yapısının öğretilmesi. b. Amaç: DNA nın genetik materyal olmasında moleküler yapısının önemi ve RNA yapısının proteine geçiş ve gen ekspresyonu kontrolündeki

Detaylı

AVRASYA ÜNİVERSİTESİ

AVRASYA ÜNİVERSİTESİ Ders Tanıtım Formu Dersin Adı Öğretim Dili Kök Hücre Biyolojisi Türkçe Dersin Verildiği Düzey Ön Lisans () Lisans (X) Yüksek Lisans( ) Doktora( ) Eğitim Öğretim Sistemi Örgün Öğretim (X) Uzaktan Öğretim(

Detaylı

Şekil 1. Mitoz bölünmenin profaz evresi.

Şekil 1. Mitoz bölünmenin profaz evresi. KONU 9. HÜCRE BÖLÜNMESİ MİTOZ BÖLÜNME Mitoz bölünme tek hücreli canlılardan, çok hücreli canlılara ve insana kadar birçok canlı grubu tarafından gerçekleştirilebilir. Mitoz bölünme sonunda bölünen hücrelerden

Detaylı

HÜCRE BÖLÜNMESİ VE ÜREME. Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme 1

HÜCRE BÖLÜNMESİ VE ÜREME. Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme 1 HÜCRE BÖLÜNMESİ VE ÜREME Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme 1 Hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir. Hücreler belli

Detaylı

ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİM

ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİM 9.11.2015 ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİM Konular Doğum öncesi gelişim aşamaları Zigot Doğum öncesi çevresel etkiler Teratojenler Doğum Öncesi G elişim Anneyle ilgili diğer faktörler Öğr. Gör. C an ÜNVERDİ Zigot

Detaylı

YAZILIYA HAZIRLIK TEST SORULARI. 10. Sınıf

YAZILIYA HAZIRLIK TEST SORULARI. 10. Sınıf YAZILIYA HAZIRLIK TEST SORULARI 10. Sınıf 1) Hücre döngüsünün interfaz evresini yeni tamamlamış bir hücre ile bu hücrenin döngü sonunda oluşturduğu yeni hücrelerde; I. DNA miktarı II. Gen Sayısı III. Gen

Detaylı

ayxmaz/biyoloji 2. DNA aşağıdaki sonuçlardan hangisi ile üretilir Kalıp DNA yukarıdaki ana DNAdan yeni DNA molekülleri hangi sonulca üretilir A B C D

ayxmaz/biyoloji 2. DNA aşağıdaki sonuçlardan hangisi ile üretilir Kalıp DNA yukarıdaki ana DNAdan yeni DNA molekülleri hangi sonulca üretilir A B C D 1. DNA replikasyonu.. için gereklidir A) sadece mitoz B) sadece mayoz C) mitoz ve mayoz D) sadece gamet oluşumu E) sadece protein sentezi 2. DNA aşağıdaki sonuçlardan hangisi ile üretilir Kalıp DNA yukarıdaki

Detaylı

ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI

ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI ÇEKİRDEK EĞİTİM PROGRAMI Tıp Fakülteleri Mezuniyet Öncesi İmmünoloji Eğitim Programı Önerisi in hücre ve dokuları ilgi hücrelerini isim ve işlevleri ile bilir. Kemik iliği, lenf nodu, ve dalağın anatomisi,

Detaylı

PROKARYOT VE ÖKARYOT HÜCRELER

PROKARYOT VE ÖKARYOT HÜCRELER PROKARYOT VE ÖKARYOT HÜCRELER HÜCRE Hücre ya da göze, bir canlının yapısal ve işlevsel özellikleri gösterebilen en küçük birimidir. Hücre, (İng. Cell); Latince küçük odacık anlamına gelen "cellula" kelimesinden

Detaylı

Hücre Farklılaşması. Prof.Dr. Gönül Kanıgür

Hücre Farklılaşması. Prof.Dr. Gönül Kanıgür Hücre Farklılaşması Prof.Dr. Gönül Kanıgür Diploid canlılar yaşam süreçlerinde eşeyli çoğalma gereği tek hücreli bir evreden(döllenmiş yumurta hüc) geçerler Döllenmiş yumurta hücresinin on üzeri on-on

Detaylı

HÜCRENİN YAŞAM DÖNGÜSÜ

HÜCRENİN YAŞAM DÖNGÜSÜ HÜCRENİN YAŞAM DÖNGÜSÜ *Hücrenin yaşam döngüsü: Hücrenin; bir bölünme sonundan, ikinci bir bölünme sonuna kadar olan zaman sürecinde; geçirdiği yaşamsal olaylara hücrenin yaşam döngüsü denir. Hücreler,

Detaylı

EMBRİYOLOJİ VE GENETİK DERSİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. KEVSER İLÇİOĞLU

EMBRİYOLOJİ VE GENETİK DERSİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. KEVSER İLÇİOĞLU EMBRİYOLOJİ VE GENETİK 1 DERSİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. KEVSER İLÇİOĞLU 2/16 EMBRİYOLOJİ NEDİR? Embriyoloji; zigottan, hücreler, dokular, organlar ile tüm vücudun oluşmasına kadar geçen ve doğuma kadar devam

Detaylı

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #21

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #21 YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #21 1) Aşağıda bazı dönüşüm tepkimeleri gösterilmiştir. a 2) Enzimlerin çalışma hızına etki eden faktörlerle ilgili; RH RH ADP + Pi ATP I II b Buna göre a ve b yönlerindeki değişimlerle

Detaylı

ADIM ADIM YGS LYS Adım DOLAŞIM SİSTEMİ 5 İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI

ADIM ADIM YGS LYS Adım DOLAŞIM SİSTEMİ 5 İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI ADIM ADIM YGS LYS 177. Adım DOLAŞIM SİSTEMİ 5 İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI Hastalık yapıcı organizmalara karşı vücudun gösterdiği dirence bağışıklık

Detaylı

İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME

İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME Canlıların kendine benzer yavrular oluşturmasına üreme denir. Üreme tüm canlılar için ortak özellik olup canlının neslinin devamlılığını sağlar. Canlılar neslini devam

Detaylı

MİTOZ ÇALIŞMA KÂĞIDI A. Aşağıdaki resimli bulmacayı çözünüz.

MİTOZ ÇALIŞMA KÂĞIDI A. Aşağıdaki resimli bulmacayı çözünüz. MİTOZ ÇALIŞMA KÂĞIDI A. Aşağıdaki resimli bulmacayı çözünüz. B. Numaralandırılmış evrelerle ilgili aşağıdaki cümlelerde ifadeyi doğru tamamlayan koyu renkli ifadeyi yuvarlak içine alınız. 2. / 5. resimde

Detaylı

Hematopoetic Kök Hücre ve Hematopoez. Dr. Mustafa ÇETİN 2013-2014

Hematopoetic Kök Hücre ve Hematopoez. Dr. Mustafa ÇETİN 2013-2014 Hematopoetic Kök Hücre ve Hematopoez Dr. Mustafa ÇETİN 2013-2014 Konunun Başlıkları 1. Hematopoetik sistem 2. Hematopoez 3. Hematopoetik kök hücre Karekteristiği Klinik kullanımı Hematopoetik Sistem Hemato

Detaylı

ADIM ADIM YGS LYS 64. ADIM EŞEYSİZ ÜREME 2

ADIM ADIM YGS LYS 64. ADIM EŞEYSİZ ÜREME 2 ADIM ADIM YGS LYS 64. ADIM EŞEYSİZ ÜREME 2 4) Partenogenez Döllenmemiş yumurtadan mitoz bölünmeler ile canlı gelişimine PARTENOGENEZ denir. Arı, karınca, su piresi ve bazı kertenkele gibi canlılarda görülür.

Detaylı

Canlılarda mitoz, amitoz ve mayoz olmak üzere üç çeşit bölünme görülür.

Canlılarda mitoz, amitoz ve mayoz olmak üzere üç çeşit bölünme görülür. HÜCRE BÖLÜNMELERİ Canlılarda mitoz, amitoz ve mayoz olmak üzere üç çeşit bölünme görülür. I. MİTOZ BÖLÜNME Mitoz bölünme tek hücreli canlılardan, çok hücreli canlılara ve insana kadar bir çok canlı grubu

Detaylı

Kök Hücre ve Doku Mühendisliği

Kök Hücre ve Doku Mühendisliği Kök Hücre ve Doku Mühendisliği 22 Mayıs 2000 Time Dergisi Geleceğin en popüler meslekleri; 1. Doku Mühendisleri 2. Gen Programlayıcıları 3. ÇiBçiler 4. Frankenfood takipçileri 5. Bilgi Madencileri (Data

Detaylı

DONÖR LENFOSİT İNFÜZYONU(DLI) Hülya Baraklıoğlu Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Terapötik Aferez Merkezi

DONÖR LENFOSİT İNFÜZYONU(DLI) Hülya Baraklıoğlu Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Terapötik Aferez Merkezi DONÖR LENFOSİT İNFÜZYONU(DLI) Hülya Baraklıoğlu Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Terapötik Aferez Merkezi KÖK HÜCRE NAKLİ Kök hücre nedir? Çoğalma,kendini yenileyebilme, farklılaşmış dokulara özgü hücreleri

Detaylı

Kök Hücre ve Erkek Genital Sisteminde Kök Hücrenin Kaynakları

Kök Hücre ve Erkek Genital Sisteminde Kök Hücrenin Kaynakları Kök Hücre ve Erkek Genital Sisteminde Kök Hücrenin Kaynakları Doç. Dr. Gülperi Öktem Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji AD. Designed by TheTemplateMart.com Kök Hücre Embriyogenezis

Detaylı

Teori (saat/hafta) Laboratuar (saat/hafta) BES114 2. BAHAR 3 0 0 2

Teori (saat/hafta) Laboratuar (saat/hafta) BES114 2. BAHAR 3 0 0 2 TIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK Dersin Adı Kodu Yarıyıl TIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK Önkoşullar Dersin dili Dersin Türü Dersin öğrenme ve öğretme teknikleri Dersin sorumlusu(ları) Dersin amacı Dersin öğrenme çıktıları

Detaylı

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1 CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1.Hücresel yapıdan oluşur 2.Beslenir 3.Solunum yapar 4.Boşaltım yapar 5.Canlılar hareket eder 6.Çevresel uyarılara tepki gösterir 7.Büyür ve gelişir (Organizasyon) 8.Üreme

Detaylı

KÖK HÜCRELER. Kök hücre nedir?

KÖK HÜCRELER. Kök hücre nedir? KÖK HÜCRELER Tarih boyunca insanoğlunun en büyük hedeflerinden biri hastalıklara çare bulmak ve insan ömrünü uzatmak olmuştur. Çeşitli bitkilerden elde edilen karışımların binlerce yıl önce tedavide kullanıldığına

Detaylı

II.Hayvansal Dokular. b.bez Epiteli 1.Tek hücreli bez- Goblet hücresi 2.Çok hücreli kanallı bez 3.Çok hücreli kanalsız bez

II.Hayvansal Dokular. b.bez Epiteli 1.Tek hücreli bez- Goblet hücresi 2.Çok hücreli kanallı bez 3.Çok hücreli kanalsız bez II.Hayvansal Dokular Hayvanların embriyonik gelişimi sırasında Ektoderm, Mezoderm ve Endoderm denilen 3 farklı gelişme tabakası (=germ tabakası) bulunur. Bütün hayvansal dokular bu yapılardan ve bu yapıların

Detaylı

TEOG1 DENEME SINAVI 2 ( DNA, Mitoz,Mayoz Kapsamlı)

TEOG1 DENEME SINAVI 2 ( DNA, Mitoz,Mayoz Kapsamlı) 1. TEOG1 DENEME SINAVI 2 ( DNA, Mitoz,Mayoz Kapsamlı) Yukarıdaki şekil için aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Hücre 2 kere mitoz bölünme geçirmiştir. B) Oluşan yavru hücreler ana hücrenin

Detaylı

İyonize Radyasyonun Hücresel Düzeydeki Etkileri ve Moleküler Yaklaşımlar

İyonize Radyasyonun Hücresel Düzeydeki Etkileri ve Moleküler Yaklaşımlar İyonize Radyasyonun Hücresel Düzeydeki Etkileri ve Moleküler Yaklaşımlar Aysun Manisalıgil, Ayşegül Yurt Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Medikal Fizik Anabilim Dalı Hücre ve Moleküller

Detaylı

DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DÖNEM I HÜCRE BİLİMLERİ 2 KOMİTESİ KÖK HÜCRELER

DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DÖNEM I HÜCRE BİLİMLERİ 2 KOMİTESİ KÖK HÜCRELER DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DÖNEM I HÜCRE BİLİMLERİ 2 KOMİTESİ KÖK HÜCRELER Doç.Dr. Engin DEVECİ KÖK HÜCRELER Farklılaşmamış,Kendini yenileyebilen, Özelleşmiş hücrelere farklılaşabilen hücrelerdir.

Detaylı

Hematopoe(k Kök Hücre

Hematopoe(k Kök Hücre Hematopoe(k Kök Hücre Hematopoez Hemato...= Kan...poisesis/poie(c= üre+m Sitemi oluşturan çok sayıda (10 dan fazla) olgun kan hücresinin özgün fonksiyonu; 1- Dokulara oksijen taşınması 2- İmmün sistemin

Detaylı

FEN ve TEKNOLOJİ / GENETİK MÜHENDİSLİĞİ ve BİYOTEKNOLOJİ. GENETİK MÜHENDİSLİĞİ ve BİYOTEKNOLOJİ

FEN ve TEKNOLOJİ / GENETİK MÜHENDİSLİĞİ ve BİYOTEKNOLOJİ. GENETİK MÜHENDİSLİĞİ ve BİYOTEKNOLOJİ GENETİK MÜHENDİSLİĞİ ve BİYOTEKNOLOJİ 1 Genetik mühendisliği canlıların kalıtsal özelliklerinin değiştirilerek onlara yeni işlevler kazandırılmasına yönelik araştırmalar yapan bilim dalıdır. Genetik mühendisleri

Detaylı

9. SINIF KONU ANLATIMI 23 HÜCRE 1 - HÜCRENİN KEŞFİ PROKARYOT ÖKARYOT HÜCRE

9. SINIF KONU ANLATIMI 23 HÜCRE 1 - HÜCRENİN KEŞFİ PROKARYOT ÖKARYOT HÜCRE 9. SINIF KONU ANLATIMI 23 HÜCRE 1 - HÜCRENİN KEŞFİ PROKARYOT ÖKARYOT HÜCRE HÜCRE Canlıların en küçük yapı birimi hücredir. Tüm canlılar hücrelerden meydana gelmiştir. Hücrelerin şekilleri ve canlı içindeki

Detaylı

Öğr. Gör. Dr. İlker BÜYÜK, Botanik, 3. Hafta: Bitkisel Dokular KOLONİ VE DOKULAŞMA

Öğr. Gör. Dr. İlker BÜYÜK, Botanik, 3. Hafta: Bitkisel Dokular KOLONİ VE DOKULAŞMA KOLONİ VE DOKULAŞMA Yeryüzünde çok sayıda tek hücreli canlı vardır ve bunlar basit yapılıdır. Oysaki çok hücreli olmak gelişmiş canlı olmanın gereklerindendir. Çünkü tek hücreli bir canlı (örneğin Euglena

Detaylı

Aşağıda mitoz bölünme safhaları karışık olarak verilmiştir.

Aşağıda mitoz bölünme safhaları karışık olarak verilmiştir. 2015/2016 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖRNEK 8.SINIFLAR 1.DÖNEM 1.YAZILI Adı Soyadı : No: Sınıf: Resimdeki türlerin bazı hücrelerindeki kromozom sayılarını yazınız. (4x2p) Aşağıda mitoz bölünme

Detaylı

Kas Dokusunun Gelişimi. Doç.Dr. E.Elif Güzel

Kas Dokusunun Gelişimi. Doç.Dr. E.Elif Güzel Kas Dokusunun Gelişimi Doç.Dr. E.Elif Güzel Kasların çoğunluğu mezodermden gelişir paraksiyal mezoderm lateral mezodermin somatik ve splanknik tabakaları neural krest hücreleri Paraksiyal mezoderm İskelet

Detaylı

(ZORUNLU) MOLEKÜLER İMMÜNOLOJİ I (TBG 607 TEORİK 3, 3 KREDİ)

(ZORUNLU) MOLEKÜLER İMMÜNOLOJİ I (TBG 607 TEORİK 3, 3 KREDİ) T. C. İSTANBUL BİLİM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI 2015-2016 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI DERS İÇERİKLERİ I. YARIYIL (ZORUNLU) MOLEKÜLER

Detaylı

DÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ

DÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ DÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ Kan, kalp, dolaşım ve solunum sistemine ait normal yapı ve fonksiyonların öğrenilmesi 1. Kanın bileşenlerini, fiziksel ve fonksiyonel özelliklerini sayar, plazmanın

Detaylı

HÜCRE BÖLÜNMESİ A) MİTOZ BÖLÜNME a) Hazırlık evresi:

HÜCRE BÖLÜNMESİ A) MİTOZ BÖLÜNME a) Hazırlık evresi: HÜCRE BÖLÜNMESİ Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen ortak bir özelliktir. Hücre büyüyüp gelişirken madde ve enerji gereksinimleri artar. Sitoplâzma hücre zarına oranla daha hızlı büyümesinden dolayı,

Detaylı

YAŞLILIKTA SIK GÖRÜLEN HASTALIKLAR. Prof. Dr. Mehmet Ersoy

YAŞLILIKTA SIK GÖRÜLEN HASTALIKLAR. Prof. Dr. Mehmet Ersoy YAŞLILIKTA SIK GÖRÜLEN HASTALIKLAR Prof. Dr. Mehmet Ersoy DEMANSA NEDEN OLAN HASTALIKLAR AMAÇ Demansın nedenleri ve gelişim sürecinin öğretmek Yaşlı bireyde demansa bağlı oluşabilecek problemleri öğretmek

Detaylı

BÖLÜM I HÜCRE FİZYOLOJİSİ...

BÖLÜM I HÜCRE FİZYOLOJİSİ... BÖLÜM I HÜCRE FİZYOLOJİSİ... 1 Bilinmesi Gereken Kavramlar... 1 Giriş... 2 Hücrelerin Fonksiyonel Özellikleri... 2 Hücrenin Kimyasal Yapısı... 2 Hücrenin Fiziksel Yapısı... 4 Hücrenin Bileşenleri... 4

Detaylı

KALITIM #12 MODERN GENETİK UYGULAMALARI (BİYOTEKNOLOJİ) SELİN HOCA

KALITIM #12 MODERN GENETİK UYGULAMALARI (BİYOTEKNOLOJİ) SELİN HOCA KALITIM #12 MODERN GENETİK UYGULAMALARI (BİYOTEKNOLOJİ) SELİN HOCA BİYOTEKNOLOJİ Canlılara temel bilimlerin ve mühendislik ilkelerinin uygulanmasıdır. Gen mühendisliği, genetik madde lan DNA üzerinde yapılan

Detaylı

Biyomühendiliğin temel alanları

Biyomühendiliğin temel alanları Biyomühendiliğin temel alanları Genetik mühendisliği: Sentetik biyoloji, gen transferi Hücre ve doku mühendisliği: Doku kültürü, hücre biyolojisi, metabolik mühendislik Biyoproses mühendisliği: Biyoproses

Detaylı

HAYVANSAL HÜCRELER VE İŞLEVLERİ. YRD. DOÇ. DR. ASLI SADE MEMİŞOĞLU RESİM İŞ ZEMİN KAT ODA: 111

HAYVANSAL HÜCRELER VE İŞLEVLERİ. YRD. DOÇ. DR. ASLI SADE MEMİŞOĞLU RESİM İŞ ZEMİN KAT ODA: 111 HAYVANSAL HÜCRELER VE İŞLEVLERİ YRD. DOÇ. DR. ASLI SADE MEMİŞOĞLU RESİM İŞ ZEMİN KAT ODA: 111 asli.memisoglu@deu.edu.tr KONULAR HAYVAN HÜCRESİ HAYVAN, BİTKİ, MANTAR, BAKTERİ HÜCRE FARKLARI HÜCRE ORGANELLERİ

Detaylı

Ders Yılı Dönem-III Neoplazi ve Hematopoetik Sistem Hast. Ders Kurulu

Ders Yılı Dönem-III Neoplazi ve Hematopoetik Sistem Hast. Ders Kurulu 2018 2019 Ders Yılı Dönem-III Neoplazi ve Hematopoetik Sistem Hast. Ders Kurulu 09.10.2018-30.10.2018 2018 2019 Ders Yılı Dönem-III Neoplazi ve Hematopoetik Sistem Hast. Ders Kurulu 09.10.2018-30.10.2018

Detaylı

DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DERS YILI DÖNEM III NEOPLAZİ VE HEMOPOETİK SİSTEM HASTALIKLARI DERS KURULU

DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DERS YILI DÖNEM III NEOPLAZİ VE HEMOPOETİK SİSTEM HASTALIKLARI DERS KURULU DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 2016 2017 DERS YILI DÖNEM III NEOPLAZİ VE HEMOPOETİK SİSTEM HASTALIKLARI DERS KURULU 11.10.2016-31.10.2016 Dersler Teorik Pratik Toplam Patoloji 2 --- 2 Çocuk Hastalıkları

Detaylı

DOKU. Dicle Aras. Doku ve doku türleri

DOKU. Dicle Aras. Doku ve doku türleri DOKU Dicle Aras Doku ve doku türleri Doku Bazı özel görevler üstlenmiş hücre topluluklarıdır. Bir doku aynı yönde özelleşmiş hücre ve hücreler arası maddelerin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. İntrauterin

Detaylı

I. YARIYIL MOLEKÜLER HÜCRE BİYOLOJİSİ I (TBG 601, ZORUNLU, TEORİK 3, 3 KREDİ)

I. YARIYIL MOLEKÜLER HÜCRE BİYOLOJİSİ I (TBG 601, ZORUNLU, TEORİK 3, 3 KREDİ) T. C. İSTANBUL BİLİM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI 2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI DERS İÇERİKLERİ I. YARIYIL MOLEKÜLER HÜCRE BİYOLOJİSİ

Detaylı

b. Amaç: Hücre zarının yapı ve fonksiyonları ile ilgili genel bilgi öğretilmesi amaçlanmıştır.

b. Amaç: Hücre zarının yapı ve fonksiyonları ile ilgili genel bilgi öğretilmesi amaçlanmıştır. TIBBİ BİYOLOJİ I-DERS TANIMLARI 1-Tanım: Hücre ve Komponentlerinin öğretilmesi. b. Amaç: Hücrenin yapı, işlev ve çeşitliliği ile ilgili genel bilgi öğretilmesi c. Öğrenim Hedefleri: Prokaryot ve ökaryot

Detaylı

MAHMUT ASLAN - FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMENİ

MAHMUT ASLAN - FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMENİ 1. Mayoz bölünme aşağıda verilenlerden hangisinde gerçekleşebilir? A) B) Yumurta Polen ana C) D) Mide Deri 4. Üreme ana hücrelerinde, biri anneden, biri babadan gelen iki takım (2n) kromozom bulunur. Aşağıda

Detaylı

DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DERS YILI DÖNEM III NEOPLAZİ VE HEMOPOETİK SİSTEM HASTALIKLARI DERS KURULU

DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DERS YILI DÖNEM III NEOPLAZİ VE HEMOPOETİK SİSTEM HASTALIKLARI DERS KURULU DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ 2017 201 DERS YILI DÖNEM III NEOPLAZİ VE HEMOPOETİK SİSTEM HASTALIKLARI DERS KURULU 10.10.2017-30.10.2017 Dersler Teorik Pratik Toplam Patoloji 2 --- 2 Çocuk --- İç 16

Detaylı

10. Sınıf Biyoloji Konuları Hücre Bölünmeleri Kalıtımın Genel İlkeleri Ekosistem Ekolojisi ve Güncel Çevre Sorunları

10. Sınıf Biyoloji Konuları Hücre Bölünmeleri Kalıtımın Genel İlkeleri Ekosistem Ekolojisi ve Güncel Çevre Sorunları 10. Sınıf Biyoloji Konuları Hücre Bölünmeleri Mitoz ve Eşeysiz Üreme Canlılarda hücre bölünmesinin gerekliliği Mayoz ve Eşeyli Üreme Kalıtımın Genel İlkeleri Kalıtım ve Biyolojik Çeşitlilik Kalıtımın genel

Detaylı

Rekombinant DNA Teknolojisi, Klonlama ve Kullanım Alanları

Rekombinant DNA Teknolojisi, Klonlama ve Kullanım Alanları Rekombinant DNA Teknolojisi, Klonlama ve Kullanım Alanları 2014201074 ÖZLEM YAVAŞ 2014201101 DUYGU ŞEN 2015201014 CANAN BAŞTÜRK 2015201094 MERVE ŞİMŞEK DNA taşıdığı REPLİKASYONU bilgi sayesinde hücrenin

Detaylı

HİSTOLOJİ. DrYasemin Sezgin

HİSTOLOJİ. DrYasemin Sezgin HİSTOLOJİ DrYasemin Sezgin HİSTOLOJİ - Canlı vücudunu meydana getiren hücre, doku ve organların çıplak gözle görülemeyen (mikroskopik) yapılarını inceleyen bir bilim koludur. - Histolojinin sözlük anlamı

Detaylı

Chapter 10. Summary (Turkish)-Özet

Chapter 10. Summary (Turkish)-Özet Chapter 10 Summary (Turkish)-Özet Özet Vücuda alınan enerjinin harcanandan fazla olması durumunda ortaya çıkan obezite, günümüzde tüm dünyada araştırılan sağlık sorunlarından birisidir. Obezitenin görülme

Detaylı

Beyin Omurilik ve Sinir Tümörlerinin Cerrahisi. (Nöro-Onkolojik Cerrahi)

Beyin Omurilik ve Sinir Tümörlerinin Cerrahisi. (Nöro-Onkolojik Cerrahi) Beyin Omurilik ve Sinir Tümörlerinin Cerrahisi (Nöro-Onkolojik Cerrahi) BR.HLİ.018 Sinir sisteminin (Beyin, omurilik ve sinirlerin) tümörleri, sinir dokusunda bulunan çeşitli hücrelerden kaynaklanan ya

Detaylı

ORGANİZMALARDA BAĞIŞIKLIK MEKANİZMALARI

ORGANİZMALARDA BAĞIŞIKLIK MEKANİZMALARI ORGANİZMALARDA BAĞIŞIKLIK MEKANİZMALARI Organizmalarda daha öncede belirtildiği gibi hücresel ve humoral bağışıklık bağışıklık reaksiyonları vardır. Bunlara ilave olarak immünoljik tolerans adı verilen

Detaylı

T Lenfositleri. Dr. Göksal Keskin

T Lenfositleri. Dr. Göksal Keskin T Lenfositleri Dr. Göksal Keskin Lenfositlerin ortak özellikleri-1 Kazanılmış bağışıklık sisteminin en önemli elemanlarıdır Spesifite özellikleri var Bellekleri var Primer lenfoid organlarda üretilirler

Detaylı

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #7

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #7 YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #7 1) 48 saat karanlıkta bekletilen bir saksı bitkisinden bu sürenin sonunda bir yaprak kopartılmış (1. yaprak) ve bitki aydınlık ortamda 12 saat bekletilmiştir. Bu sürenin sonunda

Detaylı

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #22

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #22 YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #22 1) Zigottan başlayıp yeni bir bireyin meydana gelmesiyle sonlanan olayların hepsine birden gelişme denir. Embriyonun gelişimi sırasında, I. Morula II. Gastrula III. Blastula

Detaylı

KEMİK İLİĞİ TRANSPLANTASYONU

KEMİK İLİĞİ TRANSPLANTASYONU DÖNEM DERS NOTLARI Dönem Adı : 4.dönem 2014-2015 Dilim Adı Ders Adı :İç Hastalıkları Hematoloji Bilim Dalı :Kemik İliği Transplantasyonu Sorumlu Öğretim Üyesi : Sorumlu Öğretim Üyesi ABD, BD :Prof Dr Sevgi

Detaylı

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #4

YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #4 YGS YE HAZIRLIK DENEMESi #4 1) Bir hücrenin X maddesini difüzyonla almakta olduğu görülmüştür. Bu hücre ve içerisinde bulunduğu ortamla ilgili, I. Ortamdaki X yoğunluğu hücreden daha fazladır. II. X in

Detaylı

I. YARIYIL MOLEKÜLER HÜCRE BİYOLOJİSİ I (TBG 601 TEORİK 3, 3 KREDİ)

I. YARIYIL MOLEKÜLER HÜCRE BİYOLOJİSİ I (TBG 601 TEORİK 3, 3 KREDİ) T. C. İSTANBUL BİLİM ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI 2014-2015 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI DERS İÇERİKLERİ I. YARIYIL MOLEKÜLER HÜCRE BİYOLOJİSİ

Detaylı

HASTALIKLARA YENİ YAKLAŞIM: MEZENKİMAL KÖK HÜCRE. Melis Doğanay, Buse Gürcan, Cenk Anıl Olşen, İrem Darka, Dilara Alpan

HASTALIKLARA YENİ YAKLAŞIM: MEZENKİMAL KÖK HÜCRE. Melis Doğanay, Buse Gürcan, Cenk Anıl Olşen, İrem Darka, Dilara Alpan HASTALIKLARA YENİ YAKLAŞIM: MEZENKİMAL KÖK HÜCRE Melis Doğanay, Buse Gürcan, Cenk Anıl Olşen, İrem Darka, Dilara Alpan Danışman: Prof. Dr. Namık Özbek ÖZET Canlı vücudunda bulunan, kendini yenileyebilen

Detaylı

KLİNİK TIBBİ LABORATUVARLAR

KLİNİK TIBBİ LABORATUVARLAR KLİNİK TIBBİ LABORATUVARLAR BİYOKİMYA LABORATUVARI Laboratuvarın çoğunlukla en büyük kısmını oluşturan biyokimya bölümü, vücut sıvılarının kimyasal bileşiminin belirlendiği bölümdür. Testlerin çoğunluğu,

Detaylı

Transgenik Hayvan Üretimi. Hayvancılıkta biyoteknoloji dersi

Transgenik Hayvan Üretimi. Hayvancılıkta biyoteknoloji dersi Transgenik Hayvan Üretimi Hayvancılıkta biyoteknoloji dersi TRANSGENİK HAYVAN TEKNOLOJİSİ Transgenik hayvanlar gen transferi yoluyla hücrelerinde yabancı genleri taşıyan hayvanlardır. Çiftlik hayvanlarına

Detaylı

ÜNİTE I HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM 1.1 HÜCRE BÖLÜNMESİ Hücre bölünmesi canlılar aleminde görülen en önemli biyolojik olaylardan biridir.

ÜNİTE I HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM 1.1 HÜCRE BÖLÜNMESİ Hücre bölünmesi canlılar aleminde görülen en önemli biyolojik olaylardan biridir. ÜNİTE I HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM 1.1 HÜCRE BÖLÜNMESİ Hücre bölünmesi canlılar aleminde görülen en önemli biyolojik olaylardan biridir. Hücre büyürken, hücre zan genişler, hacmi artar. Ancak hücrenin

Detaylı

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Beslenme Boşaltım Üreme Büyüme Uyarıları algılama ve cevap verme Hareket Solunum Hücreli yapı

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Beslenme Boşaltım Üreme Büyüme Uyarıları algılama ve cevap verme Hareket Solunum Hücreli yapı CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Beslenme Boşaltım Üreme Büyüme Uyarıları algılama ve cevap verme Hareket Solunum Hücreli yapı Hayvan hücreleri mikroskop ile incelendiğinde hücre şekillerinin genelde yuvarlak

Detaylı

10. SINIF KONU ANLATIMI 12 EŞEYLİ VE EŞEYSİZ ÜREME SORU ÇÖZÜMÜ

10. SINIF KONU ANLATIMI 12 EŞEYLİ VE EŞEYSİZ ÜREME SORU ÇÖZÜMÜ 10. SINIF KONU ANLATIMI 12 EŞEYLİ VE EŞEYSİZ ÜREME SORU ÇÖZÜMÜ Eşeysiz Üreme ile ilgili, I. Canlının yararlı özelliklerinin korunmasını sağlar. II. Canlının değişen ortam koşullarına uyumunu artırır. III.

Detaylı

MEME KANSERİ KÖK HÜCRELERİNİN GEN EKSPRESYON PROFİLİ

MEME KANSERİ KÖK HÜCRELERİNİN GEN EKSPRESYON PROFİLİ MEME KANSERİ KÖK HÜCRELERİNİN GEN EKSPRESYON PROFİLİ Sait Murat Doğan, A. Pınar Erçetin, Zekiye Altun, Duygu Dursun, Safiye Aktaş Dokuz Eylül Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, İzmir Slayt 1 / 14 Meme Kanseri

Detaylı

07.11.2014. Fetus Fizyolojisi. 10.Sınıf Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Bakımı

07.11.2014. Fetus Fizyolojisi. 10.Sınıf Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Bakımı 10.Sınıf Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Bakımı 8.Hafta ( 03-07 / 11 / 2014 ) FETUS FİZYOLOJİSİ 1.Embriyonun Gelişmesi 1.) Plasenta 2.) Amnion Kesesi ve Amnion Sıvısı Slayt No: 9 1.) EMBRİYONUN GELİŞMESİ

Detaylı

¹GÜTF İç Hastalıkları ABD, ²GÜTF Endokrinoloji Bilim Dalı, ³HÜTF Geriatri Bilim Dalı ⁴GÜTF Biyokimya Bilim Dalı

¹GÜTF İç Hastalıkları ABD, ²GÜTF Endokrinoloji Bilim Dalı, ³HÜTF Geriatri Bilim Dalı ⁴GÜTF Biyokimya Bilim Dalı Dr. Derda GÖKÇE¹, Prof. Dr. İlhan YETKİN², Prof. Dr. Mustafa CANKURTARAN³, Doç. Dr. Özlem GÜLBAHAR⁴, Uzm. Dr. Rana Tuna DOĞRUL³, Uzm. Dr. Cemal KIZILARSLANOĞLU³, Uzm. Dr. Muhittin YALÇIN² ¹GÜTF İç Hastalıkları

Detaylı

ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ SELİN HOCA

ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ SELİN HOCA ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ SELİN HOCA Çevresel Sinir Sistemi (ÇSS), Merkezi Sinir Sistemine (MSS) bilgi ileten ve bilgi alan sinir sistemi bölümüdür. Merkezi Sinir Sistemi nden çıkarak tüm vücuda dağılan sinirleri

Detaylı

İMMİNOLOJİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERS TANITIM TABLOSU

İMMİNOLOJİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERS TANITIM TABLOSU İMMİNOLOJİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERS TANITIM TABLOSU Dersin Kodu ve Adı İMM610 İmmünolojinin esasları Dersin Kredisi 2 0 2 Prof. Dr. Özden Sanal, Prof. Dr. İlhan Tezcan Yok 1 yarıyıl (haftada toplam

Detaylı

ADIM ADIM YGS-LYS 37. ADIM HÜCRE 14- ÇEKİRDEK

ADIM ADIM YGS-LYS 37. ADIM HÜCRE 14- ÇEKİRDEK ADIM ADIM YGS-LYS 37. ADIM HÜCRE 14- ÇEKİRDEK 3) Çekirdek Ökaryot yapılı hücrelerde genetik maddeyi taşıyan hücre kısmıdır. Prokaryot hücreli canlılarda bulunmaz. GÖREVLERİ: 1) Genetik maddeyi taşıdığından

Detaylı