MASAÜSTÜ YAYINCILIKTA TİPOGRAFİ

Transkript

1 MASAÜSTÜ YAYINCILIKTA TİPOGRAFİ Elif Tarlakazan Gazi Üniversitesi, Mesleki Eğitim Fakültesi Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Bölümü Grafik Anabilim Dalı, Ankara ÖZET Matbaanın kurulmasıyla ilk kez kullanılan tipografi terimi, bugün bütün baskı yazıları ve noktalama işaretlerinin sanatsal ve tasarıma dayalı özellikleri ile üretim teknolojilerini konu alan bir uzmanlık alanı olarak kabul edilmektedir. Yazı karakteri ve metin bloklarının tasarımı, dizilmesi ve düzenlenmesi, afiş, logo, el yazıları ve kaligrafik çalışmalar, duvar grafitileri, mimari ve reklamcılık alanlarındaki yazı uygulamaları ve sinema, televizyon ve bilgisayardaki yazılarda tipografinin alanına girer. Günümüzde iletişim sektöründeki herkesin tasarım, kompozisyon, tipografi ve baskı teknikleri konularında temel bilgilere sahip olmaları bir gereklilik halini almıştır. Çalışmada, grafik tasarımda form, anlam ve mesaj birlikteliğinden doğan tipografi tasarımları ve grafik tasarımda tipografinin yeri konularına değinilecektir. Ayrıca çeşitli tipografik tasarımlar; sözel mesaj, vurgu, kontrast, ritim ve boşluk gibi kriterleri ve estetik fonksiyonu da kullanarak incelenecektir. GİRİŞ Masaüstü yayıncılık; Kitap, dergi gibi yayınları, masa başında, bilgisayar destekli olarak, baskı ya da yayına hazırlama işi olarak tanımlanabilir ( Bir başka tanıma göre ise; birçok araç-gereç, alan ve mekan gerektiren yayıncılık aşamalarının bir masanın üzerine sığabilecek düzeye indirgenmiş elektronik şeklidir (Yanık, 2004:7). Genel anlamıyla masaüstü yayıncılık, çoğaltılması amaçlanan grafik ürünlerin (kitap, dergi, broşür vb.), bilgisayar ve tamamlayıcı sistemler (yazılım, çıkış cihazı, 271

2 tarayıcı ) ile basılabilir hale getirilmesidir (Mazlum, 2006: 54). Masaüstü yayıncılık kavramı; grafik tasarım, görsel sanatlar ve uygulamalı sanatlar içerisinde kullanılmaktadır. Görsel bir iletişim olan grafik tasarımın birinci işlevi; bir mesajı iletmek, bir ürün ya da hizmeti tanıtmaktır (Becer, 1997: 33). Daha geniş bir ifadeyle sanatçının elinden özgün biçimlendirmeyle çıkan eserin, bilgi iletmek, basılmak, kitle iletişim araçlarında kullanılmak amacıyla hazırlanan; çizgi, yazı, resim ve bunların düzenlemeleriyle ilgili tasarımları kapsar. Matbaanın kurulmasıyla ilk kez kullanılan tipografi terimi, bugün bütün baskı yazıları ve noktalama işaretlerinin sanatsal ve tasarıma dayalı özellikleri ile üretim teknolojilerini konu alan bir uzmanlık alanı olarak kabul edilmektedir. Türkçede tam karşılığı matbaa işaret sistemi ve yazı düzenleme sanatı anlamına gelmektedir (Tepecik, 2002: 83). Tipografi, typos form ve graphia yazmak sözcüklerinden türemiş, yazıyı bir forma sokma sanatı ve tekniğidir. Font (yazı tipi), font büyüklüğü, satır uzunluğu, satır arası boşluk ve benzeri unsurların kombinasyonları ile yapılır ( org/wiki/tipografi). Bir kompozisyonun hem sözel hem de görsel parçasını oluşturan tipografi, grafik tasarımın vazgeçilmez ve ayırtedici unsurudur (Becer, 2007: 74). Yazı karakteri ve metin bloklarının tasarımı, dizilmesi ve düzenlenmesi, afiş, logo, el yazıları ve kaligrafik çalışmalar, duvar grafitileri, mimari ve reklamcılık alanlarındaki yazı uygulamaları ve sinema, televizyon ve bilgisayardaki yazılar da tipografinin alanına girer. Tipografi, yazının bir sistem içinde boyutlandırılması, düzenlenmesi, basılı hale getirilmesi sürecini kapsar. Doğru ve kolay iletişim tipografinin olanaklarına bağlıdır. Yazıyı oluşturan karakterin seçimi, harflerin iç ve dış boşlukları, birbirlerine oranı, zemin ve değer ilişkileri algılamadaki önemli etkenlerdir. 272

3 Boşluk (espas), negatif alan, bütünlük, karakter, ölçü, sözdizimi, okunaklılık, dizgi ve mizanpaj tipografinin içinde bulunan öğelerden birkaçıdır. Tasarımcı tipografi dilini ne kadar iyi bilir ve kullanırsa o kadar etkili tasarımlar ortaya çıkarır. Bu tür tasarımlar kullanıcıyı etkilemenin yanı sıra mesajını da ileterek görevlerini yerine getirmiş olur. Tasarım sürecinde yaratıcılıkla birlikte dikkat edilmesi gereken öğeler; çizgi, ton, renk, doku, biçim, ölçü ve yön (Becer, 1997: 56), ilkeler ise; görsel mesaj, vurgu, dikkat çekicilik, ekonomiklik, sadelik, sözel-görsel hiyerarşi, bütünlük, ritim, ton, denge ve estetiktir. Çalışmanın amacına uygun olarak bu ilke ve ögeler çerçevesinde tipografik tasarımlar; yazı harf, harf biçim, resim yazı, renk yazı ilişkisi gibi unsurlar düşünülerek çözümlenmiştir. Alireza Mostafazadeh Ebrahimi Afiş Nature invites us to graphic art. Graphic art invites us to nature.,

4 Tipografinin en önemli özelliklerinden biri yalın ifade biçimidir. Zeminde kırmızı renk, erinde aynı büyüklük ve eşit mesafe tekrarıyla siyah noktalar bulunmaktadır. Noktaların büyümesi ve zeminde bir oval alan yaratılması ile uğurböceği figürü belirginleştirmiştir. Uğur böceği figürü tasarım alanının 2/3 lük üst bölümüne yerleştirilmiştir. Afiş çalışmasında iki yazı alanı bulunmaktadır. Biri uğurböceği figürünün kanat ayrımını belirginleştirmek ve simetriyi sağlamak amaçlı, figürü ortadan iki eşit parçaya bölerek eğimli bir çizgi oluştururken, diğeri tasarımın alt kısmında yatay olarak bulunmaktadır. Tasarım renk vurgusu ve yalın tipografisi ile başarılı, dikkat çekici bir çalışmadır. Tasarımda tipografi uğurböceğinin kanat ayrımını belirterek figüre vurgu yapmaktadır. Tasarım el hareketiyle oluşturulan tipografik bir düzenlemedir. Zemin rengi beyazdır. Yazı karakterindeki; büyüklük-küçüklük, resimsel ögeler, yazı blokları eğimli çizgi hareketini yansıyacak şekilde yerleştirilmiştir. Sağ alt köşede gözün okuma yönünde çizgisel ifadeyle bitirilmiştir. Yazı biçim kargaşası görülmekle birlikte bu kargaşa hareket yönünde gidip gelen dinamiği sağlayıcı bir unsur olarak görülmektedir. 274

5 Dikey tasarım alanı siyah beyaz ve gri renklerle parçalara ayrılmıştır. Beyaz ve siyah parça üzerinde yazı-form ilişkisi görülmektedir. Tasarımda beyaz alan fazla gibi görünmesine rağmen renk dengesi iyi kurulmuştur. Afiş tasarımında renklerin geniş yüzeyler halinde kullanılması, fark edilme, algılama ve izleme mesafesi gibi kriterler açısından önemlidir. Beyaz alanda kullanılan tipografi farklı yazı karakterleri ve büyüklükleri ile beyaz alanın büyük kütlesini yazı rengiyle hafifletmiştir. Yazılar yukarıdan aşağıya ve soldan sağa yerleştirilmiştir. truetypelies.com 275

6 Harflerden oluşturulmuş bir insan portresi görülmektedir. Harfler formu oluşturacak biçimde yatay, dikey, yukarıdan-aşağıya üst üste binmiş; serifli serifsiz,, büyüklükküçüklük ve incelik-kalınlıkta kullanılarak formda hem doku, hem de siyah beyaz ve gri kontrastlığını kurmuştur. Tasarımda siyah-beyaz leke etkisi doğru yakalanmıştır. Tasarım sade ve etkili anlatıma iyi bir örnektir. Aram Asarian, 2004 Gri dikey tasarım alanı; sol üst kısımdan başlayıp yaklaşık tasarımın 2/3 ünü kaplayan beyaz kelimelerle alt kısımdan ayrılmıştır. Bu beyaz kelime grubu zeminde doku etkisi oluşturmaktadır. Ayrıca zemin rengi ve tasarımın sol üst kısmında bulunan yazı bloğu aynı renktedir. Grafik tasarımda yön ilkesi slogan ve siyah renkteki diğer dört metni birbirinden ayırmak ve dikkat çekmek açısından etkili bir şekilde kullanılmıştır. Genel anlamıyla çalışma gözü yormayan dengeli bir tasarımdır. 276

7 Typography, Poster, Helvetica Tasarım Helvetica yazı karakterinin hem kullanıldığı hem de tanıtıldığı bir çalışmadır. Tasarım alanının hemen her yeri kullanılmış, adeta yüzeyde boş yer kalmamıştır. Ancak çalışmanın gözü yormadan okumaya yardım eden kısmı, fazla yazı olmasına rağmen renkle çözümlenmesidir. Çözümleme uzaktan okunaklılık açısından da başarılıdır. Afiş, Jennifer Whitty 277

8 Bu tasarımda typography sözcüğünün sadece yazı karakteri ile ifadesini görüyoruz. Yalınlığı kullanması bakımından başarılı bir çalışmadır. Harflerin yerleştirilmesinde birbirine geçmiş, dokunmuş olmaları harfler ile doku oluşturmaya iyi bir örnektir. Harflerin oluşturduğu doluluğun aksi yönünde yer alan beyaz alan tasarımı rahatlatmaktadır. Tasarımda denge yazı bloğundadır. SONUÇ Masaüstü yayıncılık kavramı; grafik tasarım, görsel sanatlar ve uygulamalı sanatlar içerisinde kullanılmaktadır. Görsel bir iletişim olan grafik tasarımın birinci işlevi; bir mesajı iletmek, bir ürün ya da hizmeti tanıtmaktır. Bu tanıtımın farklı yollarla gerçekleştirilmesini sağlayan masaüstü yayıncılıkta; tipografi de önemli bir tasarım-iletişim dilidir. Başarılı bir grafik tasarım, izleyiciye mesajı en doğru, en etkili ve en kısa yoldan iletebilen tasarımdır. Mesajın başarıyla iletilebilmesi için ise; tasarımda, izleyici (mesaj alıcı) ile ilişki kurabilecek, görsel bütünlüğü oluşturmak gerekmektedir. Bu gereklilik; görsel algının iyi bilinmesi, tasarım ilke ve öğelerinin uygun biçimde kullanılmasıyla ilgilidir. Tasarım öğeleri için; bir tasarımda olması gereken ya da grafik tasarımda kullanılan ham maddeler denilebilir. Tasarım sürecinde yaratıcılıkla birlikte dikkat edilmesi gereken tasarım öğeleri ; çizgi, ton, renk, doku, biçim, ölçü ve yön, tasarım ilkeleri ise; görsel mesaj, vurgu, dikkat çekicilik, ekonomiklik, sadelik, sözel-görsel hiyerarşi, bütünlük, ritim, ton, denge ve estetiktir. Grafik tasarım eğitimi; yaratıcılık, görsel algı, fotoğraf, illüstrasyon, tasarım ilke ve öğeleri, baskı teknikleri ve grafik tasarım için üretilmiş bilgisayar programlarını koordinasyon içinde kullanabilmeyi kapsamanın yanı sıra tipografiyi de içine almaktadır. Buradan hareketle grafik tasarım eğitiminin amacı; yayıncılık, baskı ve tanıtım alanlarında ürün verecek ve etkili bir iletişim dili oluşturabilecek tasarımcılar yetiştirmektir. Tipografi, günümüz tasarım anlayışında, ön planda yer alan ve sıklıkla tercih edilen bir tasarım elemanı olarak göze çarpmaktadır. Bu tasarım elemanının, en etkili biçimde kullanılabilmesi için bir takım tasarım kurallarını ve tipografik dili iyi bilmek gerekmektedir. 278

9 Yazıyı oluşturan harf karakterinin seçimi, harf anatomisi, harflerin iç ve dış boşlukları, birbirlerine oranı, zemin, biçim ve renk ile ilişkileri; algılamadaki önemli etkenlerdir. Bir yazı karakterinin seçimi içerikle eşdeğerde olmalı ve onu başarıyla yansıtmalıdır. Etkisiz ve deforme bir yazı karakteri içeriğin öneminin anlaşılmasını güçleştirir. Harflerin oluşturduğu alanlarla boşlukların dengesi, bunların birbiriyle uyumu, hem algılamayı kolaylaştıracak hem de görselliği artıracaktır. Tipografik yaklaşımla hazırlanmış grafik tasarım ürünlerinde yalınlık; orijinal ve vurgulayıcı ifadelerle birleştiğinde mesaj daha kolay anlaşılır, ilginç ve akılda kalıcı olacaktır. Seçilen yazı karakterleri kullanılan imaja ve fikre ters düşmemeli, kompozisyonla bütünlük sağlamalıdır. Günümüz masaüstü yayıncılık araçlarıyla, deneyerek, esnek çalışmalar yapmak çok daha kolay hale gelmiştir. Tipografik çalışmalarda da bu kolaylık, alternatifi bol, işlevi ve etkisi yüksek, kısa zamanda daha çok kitleye hitap edebilecek tasarımlar için önemli bir etkendir. KAYNAKLAR BECER, E. (1997). İletişim ve Grafik Tasarım. Ankara: Dost Kitabevi (2007). Tipografide Figür ve Görsel Hiyerarşi: Öğrenci Çalışmaları Grafik Tasarım Görsel İletişim Kültürü Dergisi 6, S. 74, İstanbul. MAZLUM, S. (2006). Masa Üstü Yayıncılık. Ankara: Gazi Kitabevi OKUR, Ç. (2007). Yazı Karakteri Tasarımı Üzerine Tobias Frere Jones Grafik Tasarım Görsel İletişim Kültürü Dergisi 4, S. 36, İstanbul. SARIKAVAK, N. K. (2004). Çağdaş Tipografinin Temelleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık (2006). Öncü Tasarımcılar Grafik Tasarım Görsel İletişim Kültürü Dergisi 3, S. 72, İstanbul. TEPECİK, A. (2002). Grafik Sanatlar (tarih-tasarım-teknoloji) Ankara: Detay&Sistem Ofset. 279

10 TUNCER, A. S. (2007). Alfabe, grafik tasarım ve tipografi Grafik Tasarım Görsel İletişim Kültürü Dergisi 9, S. 88, İstanbul. UÇAR, T. F. (2004). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. Ankara: İnkılap Kitabevi. YANIK, H. (2004). Masaüstü Yayıncılık. İstanbul: Pınarbaş Mat. İnternet Kaynakları