VERGİSEL İŞLEMLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Transkript

1 ANKARA SERBEST MUHASEBEC MAL MÜfiAV RLER ODASI (CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS OF ANKARA) VERGİSEL İŞLEMLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Hasan ALTUNCU İç Denetçi - E. Vergi Denetmeni Zafer KÜTÜK Vergi Denetmeni

2 VERGİSEL İŞLEMLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Hasan ALTUNCU İç Denetçi - E. Vergi Denetmeni Zafer KÜTÜK Vergi Denetmeni Aralık, 2009

3 Yönetim Yeri ve Yazışma Adresi ANKARA SMMM ODASI Kumrular Caddesi No: 26 KızılayANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) web: e-posta: Copyright:Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası nın ilgili hükümleri uyarınca, yazarın izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, özetlenemez, yayınlanamaz, depolanamaz. Kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir. Baskı: Bizim Repro (0312) ANKARA SMMM ODASI Yayın No: 69 Ankara, Kasım 2009 Odamız kitaplarında yer alan yazılarda ileri sürülen görüşler yalnızca yazarlarına aittir. Yayıncı kuruluş Ankara SMMM Odası nı bağlamaz.

4 SUNUŞ Bir ülkenin muhasebe sistemi, muhasebenin teorisini oluşturan unsurların ve vergi yasalarındaki düzenlemelerin etkisi altındadır. Ekonomik olayların büyüklüğü, muhasebe ve vergi konularına ilgiyi her geçen gün artırmaktadır. Türk Vergi Sistemi, işlem ve olayların belli süreler içerisinde yasada öngörülen defterlere kaydedilmesi esasına dayalıdır. Bir dönemde meydana gelen bu işlem ve olaylar sonucunda, mükelleflerin servet, sermaye ve mali durumları ile faaliyet sonuçlarının elde edilmesi 3568 sayılı Meslek Yasasına göre faaliyet gösteren meslek mensuplarımız tarafından yapılmaktadır sayılı Meslek Yasasına göre faaliyet gösteren meslek mensuplarımız, gerçek ve tüzel kişilere sundukları hizmetlerde Tek Düzen Muhasebe Sistemini kullanarak muhasebe kayıtlarını tutmakta ve mali tablolarını buna göre düzenlemekte ve ticari karından hareketle mali kara ulaşarak, bu mali kar üzerinden ödenecek gelir veya kurumlar vergisini hesaplamaktadır. Bu hesaplamalar sırasında ticari ve mali kar arasında farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Vergiden istisna edilmiş gelirler ve indirimler ile kanunen kabul edilmeyen giderler muhasebe karı ile vergiye tabi kar arasında Vergi Usul Kanunun da geniş bir şekilde yer alan değerleme ile ilgili hükümlerden kaynaklanabileceği gibi, yeni vergi düzenlemelerinden de kaynaklanabilmektedir. Muhasebecilik ve Mali Müşavirlik mesleği doğası gereği bilgiye ve bilginin sürekli yenilenmesine dayanmaktadır. Vergisel işlemler ve yeni düzenlemelerde muhasebeleştirmenin nasıl yapılması gerektiği konusunda bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Meslek örgütlerinin vazgeçilmez görevlerinden birisi de bilgi paylaşımını sağlamaktır. Sayın Hasan ALTUNCU ve Sayın Zafer KÜTÜK tarafından hazırlanan Vergisel İşlemlerin Muhasebeleştirilmesi kitabının siz değerli meslek mensuplarımızın, hizmetlerini sunarken mevcut donanımlarını artıracağına inanıyor, emeği geçenlere Yönetim Kurulumuz adına teşekkür ediyorum. Ali Metin POLAT Başkanı

5 ÖNSÖZ Muhasebe; kıymet hareketlerini parayla ifade ederek sınıflandıran, tarih sırası içinde kayıtlayan, bu kayıtları raporlayan ve yorumlayan bilim olarak tanımlanmaktadır. İşletmeler tarafından yayınlanan mali tablolar işlem ve olayların mali etkilerini, sınıflandırarak gösterirler. Mali durumun ölçülmesi ile ilgili varlık, yabancı kaynak ve özkaynak olarak sınıflandırılan bu unsurlar bilançoda yer alır. Faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ise gelir ve gider olarak gelir tablosunda gösterilir. Muhasebede bu sınıflandırmanın sağlanabilmesi bazı temel kavram ve tahminlerin uygulanmasını gerektirmektedir. Ülkemizde genel kabul görmüş muhasebe ilkelerini, gelir tablosu ve bilanço olarak iki ana başlık altında toplayan Tek Düzen Muhasebe Sistemidir. Vergi kanunlarının uygulanmasındaki farklılıklar ve bu farklılıkların muhasebe alanına etkisi muhasebede standartlaşmayı gerektirmiştir. Bu standartların uygulanması ve vergi mevzuatıyla uyumlaştırılması gereği uygulayıcıların karar almalarını, planlama yapmalarını ve denetim işlevlerini etkin yürütebilmelerini sağlaması bakımından önemlidir. Bu çalışmada vergi muhasebesinde yaşanan temel sorunların çözülmesi ve uygulamada karşılaşılabilecek farklılıkları özetleyen düzenlemeleri içermektedir. Ayrıca, okuyucunun muhasebenin hem kayıt hemde vergi mevzuatıyla köprü kurmasının kavranması sağlanmak istenmiştir. Konuyla ilgilenenlere yararlı olması dileğiyle Hasan ALTUNCU - Zafer KÜTÜK Ankara, 2009

6 Ç NDEK LER 1.KISIM GENEL AÇIKLAMALAR 1. Muhasebe ve Hesap Kavram 1.1. Muhasebe E itli i 1.2. Muhasebede Defterler 1.3. Muhasebede Belgeler 1.4. Tek Düzen Hesap Plan Kapsam 1.5. Mali Tablolar Bilanço Bilançonun Unsurlar Varl klar Borçlar Özkaynaklar Bilanço Hesaplar 1.6. Gelir Tablosu Gelir Tablosunun Unsurlar Gelirler Giderler Vergi Kanunlar nda Giderler 2.Tek Düzen Hesap Plan 2.1. Kay t Zaman ve Tahakkuk 2.2. Tahakkuk Kriterleri 3. Muhasebede Hata 3.1. Matematik Hatalar 3.2. Kay t Hatalar 3.3. Nakil Hatalar 3.4. Unutulma ve Tekrarlama 3.5. Bilanço Hatalar 2.KISIM HESAPLARIN BÖLÜMLENMES 1. BÖLÜM DÖNEN VARLIKLAR 1. Genel Aç klama 1.1. Haz r De erler Nakit Ve Benzeri lemler Kasa Noksanl Fazlal Al nan Çekler Bankalar Verilen Çekler Ve Ödeme Emirleri Di er Haz r De erler 2. Menkul K ymetler 2.1. Hisse Senetleri 2.2. Özel Kesim Tahvil, Senet Ve Bonolar Kamu Kesimi Tahvil, Senet Ve Bonolar 2.3. Di er Menkul K ymetler 2.4. Menkul K ymetler De er Dü üklü ü Kar l 5

7 2.5. Menkul K ymetlerin De erlemesi 3. Ticari Alacaklar 3.1. Al c lar 3.2.Alacak Senetleri 3.3. Alacak Senetleri Reeskontu 3.4. Verilen Depozito Ve Teminatlar 3.5. Di er Ticari Alacaklar 3.6. üpheli Ticari Alacaklar üpheli Ticari Alacaklar Kar l 3.7. Di er Alacaklar 2. BÖLÜM STOKLAR 1. Genel Aç klama 1.1. lk Madde Ve Malzeme 1.2.Yar Mamuller - Üretim 1.3. Mamuller 1.4. Ticari Mallar Stok Hareketlerinin Kay t Yöntemleri Stok De erleme Yöntemleri 1.5. Di er Stoklar 1.6. Stok De er Dü üklü ü Kar l (-) 1.7. Verilen Sipari Avanslar 1.8. Özellikli Durumlar 3. BÖLÜM YILLARA YAYGIN N AAT VE ONARIM SÖZLE MELER N N MUHASEBELE T R LMES 1. Y llara Yayg n n aat Ve Onar m Sözle meleri 2. Y llara Yayg n n aat Ve Onar m Maliyetleri 3. Y llara Yayg n n aat Enflasyon Düzeltme Hesab 4. Ta eronlara Verilen Avanslar 5. Y llara Yayg n n aat Ve Onar m Hakedi Bedelleri 6. Y llara Yayg n n aat Enflasyon Düzeltme Hesab 7. Y llara Yayg n n aat Onar m lerinin Muhasebele tirilmesi 8. Ta eronlara Verilen Avanslar n Muhasebele tirilmesi 4. BÖLÜM KATMA DE ER LEMLER N N MUHASEBELE T R LMES 1. Devreden Katma De er Vergisi 2. ndirilecek Katma De er Vergisi 3. Di er Katma De er Vergisi 4. Hesaplanan Katma De er Vergisi 5. Di er Katma De er Vergisi 6. hraç Kay tl Teslim 7. Baz Kurum ve Kurulu lardan Al nan Hizmetlerde KDV Tevkifat 8. Te vik Belgesine stinaden Yap lan Sat larda KDV 9. Yurtd ndan Sa lanan Hizmetlerde Stopaj ve KDV 1. Genel Aç klama 5.BÖLÜM DURAN VARLIKLAR 6

8 2. Ticari Alacaklar 3. Di er Alacaklar 4. Mali Duran Varl klar 4.1. Ba l Menkul K ymetler 4.2. tirakler 4.3. Ba l Ortakl klar 5. Maddi Duran Varl klar 5.1. Genel Aç klama 5.2. Amortisman ve Tükenme Paylar Amortismana Tabi ktisadi K ymetlerin Özellikleri Finansman Giderleri Arazide Amortisman 5.3. Amortisman Ay rma Yöntemleri Maden letmelerinde Amortisman Fevkalade Amortisman Maddi Olmayan Duran Varl klarda H zland r lm Amortisman Amortisman Uygulama Süresi 5.4.Kurulu ve Örgütlenme Giderleri 5.5.Özel Maliyetler 5.6.Amortismana Tabi ktisadi K ymetlerin Sat lmas Amortismana Tabi ktisadi K ymetlerin Amortismana Tabi ktisadi K ymetlerin Sigorta Tazminat 5.7. Ar-Ge Giderleri 5.8. K st Amortisman Uygulamas 5.4. Amortismana Tabi ktisadi K ymetin Sat 5.9. Amortisman le lgili Hesaplar 6.BÖLÜM KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR 1. Genel Aç klama 2. Mali Borçlar 2.1. Banka Kredileri 2.2. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri Ve Faizleri 2.3.Tahvil Anapara Borç Taksit Ve Faizleri 2.4. Ç kar lm Bonolar Ve Senetler 2.5. Ç kar lm Di er Menkul K ymetler 2.6. Menkul K ymetler hraç Farklar (-) 3. Ticari Borçlar 3.1. Sat c lar 3.2. Borç Senetleri 3.3. Borç Senetleri Reeskontu 4. li kili Ki iler 4.1.Transfer Fiyatland rmas 4.2. Örtülü Sermaye 7

9 1. Gelecek Aylara Ait Giderler Gelecek Y llara Ait Giderler 2. Gelir Tahakkuklar Gelir Tahakkuklar 3. Gelecek Aylara Ait Gelirler Gelecek Y llara Ait Gelirler 4. Gider Tahakkuklar Gider Tahakkuklar 7.BÖLÜM DÖNEM AYIRICI HESAPLAR 8.BÖLÜM ÖZKAYNAKLAR 1. Genel Aç klama 2. Kar Da t m ve Muhasebesi 3. Ta nmaz ve tirak Hissesi Sat Kazanc stisnas lemleri ve Muhasebele tirilmesi 1.Genel Aç klama 2. 7A Seçene inde Maliyet Hesaplar 2.1. Direkt lkmadde ve Malzeme Giderleri 2.2. Direkt çilik Giderleri Hesab 2.3. Genel Üretim Giderleri 2.4. Hizmet Üretim Maliyeti 2.5. Ara t rma ve Geli tirme Giderleri 2.6. Pazarlama Sat ve Da t m Giderleri 2.7. Genel Yönetim Giderleri 2.8. Finansman Giderleri Hesab 3. Uygulama 4. 7B Seçene inde Maliyet Hesaplar 4.1. Uygulama 1. Genel Aç klama 2. Özellikli Durumlar 9. BÖLÜM MAL YET HESAPLARI 10. BÖLÜM GEL R TABLOSU HESAPLARI 3.KISIM 1.BÖLÜM ÖZELL KL DURUMLAR 1. Ba ve Yard mlar n Muhasebele tirilmesi 2. Proje Kar l Muhasebe Hizmeti Verilmesi 3. Ciro Primleri 4. hracat 8

10 5. Özel Tüketim Vergisi ve Muhasebesi 6. Promosyon ve E antiyon Mallar n Muhasebele tirilmesi 7. Özel n aatlarda Vergi ve Muhasebe Uygulamas 8. Ara t rma Geli tirme Faaliyetleri 2. BÖLÜM F NANSAL K RALAMA LEMLER N N MUHASEBELE T R LMES 1. Genel Aç klama 2. Finansal Kiralama 3. De erleme Ve Amortisman Uygulamas 4. Muhasebele tirilmesi 3. BÖLÜM ENFLASYON MUHASEBES 1- Genel Aç klama 2- Mali Tablolar n Düzeltme Safhalar 3- Mali Tablolar n Enflasyona Göre Düzeltilmesi 3.1- Bilançonun Düzeltilmesi Amortismana Tabi Varl klar n Düzeltilmesi Stoklar n Düzeltilmesi tirakler Ba l Ortakl klar Ba l Menkul K ymetler ve Di er Hisse Senetleri Kalemlerinin Düzeltilmesi Öz Sermaye Kalemlerinin Düzeltilmesi 3.2- Gelir Tablosunun Düzeltilmesi 3.3- Parasal De eri Elde Bulundurma Kay p veya Kazanc n Tespiti (Net Parasal Pozisyon Kâr Ve Zarar n n Hesaplanmas ) 4- Enflasyon Muhasebesi 5. lk Düzeltme Örnek Uygulama Mono rafi Ek 1 Muhasebe Hileleri Ek 2 Faydal Ömür ve Amortisman Oranlar Ek 3 ktisadi K ymetlerin De erlenme Tablosu 4. BÖLÜM 9

11 10

12 1.KISIM GENEL AÇIKLAMALAR 1. Muhasebe ve Hesap Kavram : Muhasebe mali nitelikteki olaylar ve i lemleri para ile ifade edilmi ekilde kaydetme, s n fland rma, özetleyerek rapor etme ve sonuçlar yorumlama yakla m d r. letme faaliyetlerinde süreklilik esas niteliktedir. Ancak belirli aral klar içersinde de faaliyetlerin belirlenmesi, ölçülmesi ve sonucun mali tablolar eklinde gösterilmesi gerekmektedir bu konuda bir y l faaliyet dönemi olarak dikkate al n r. Her y l 1 Ocak tarihinde ba layan mali y l, o y l n sonunda, 31 Aral k tarihinde sona erer ve mali sonuçlar haz rlanan mali tablolar yard m yla ilgili taraflar n kullan m na sunulur. Bir faaliyet dönemi içinde muhasebe ak temel olarak a a daki gibi gerçekle ir : e Ba lama Bilançosunun düzenlenmesi, Belge ve bilgilerin toplanmas, Yevmiye Defterine kay t, Defteri Kebire kay t, Ayl k Mizan düzenlenmesi, Dönem sonu envanter i lemlerinin yap lmas, Genel Kesin Mizan düzenlenmesi Dönem sonu Bilanço ve Gelir Tablosunun düzenlenmesi Dönem Hesaplar n n Kapat lmas Kaynak Belgeler Yevmiye Büyük Defter Mizan Finansal Tablolar G RD lem ÇIKTI Di er Raporlar Yukar da belirtilen ak her y l ayn ekilde gerçekle ir. Y l içersinde ayn nitelikteki i lemler, bir hesap içinde tutulur. Böylece i lemlerin kaydedilmesi kolay olur. 11

13 Örne in, para ile ilgili i lemler kasa hesab nda, demirba ile ilgili i lemler demirba hesab nda borç ve alacaklar ile ilgili i lemlerde, s ras yla al c lar ve sat c lar hesaplar nda takip edilirler. Muhasebe kay tlar n n tutulmas s ras nda, ortaya ç kan her olay en az iki ekonomik kavram etkilemesinden dolay en az iki tarafa kay t yap lmas gerekmektedir (Çift Tarafl l k lkesi) Muhasebe E itli i Varl klar = Borçlar + Özsermaye Bu e itli e göre i letmenin sahip oldu u varl klar ve bu varl klar n kayna n te kil eden, i letme sahip veya sahipleri taraf ndan veya üçüncü ki i veya kurulu lar taraf ndan sa lanan kaynaklar bir i letmenin temel muhasebe denkli ini olu turmaktad r. Bu nedenle herhangi bir hesapta meydana gelen bir de i im e itli in di er kalemlerinde de i ime sebep olmaktad r. Hesaplar n i leyi ekli ele al nd nda varl k hesaplar ile kaynak hesaplar n n i leyi leri aras nda farkl l klar bulunmaktad r. Varl k hesaplar nda, herhangi bir art meydana geldi inde hesab n borç taraf, azal meydana geldi inde ise alacak taraf çal t r lmaktad r. Kaynak hesaplar nda ise, bu uygulama de i erek, bir kaynak hesab nda art meydana geldi inde hesab n alacak taraf, azal meydana geldi inde ise borç taraf kullan lmaktad r. 12

14 1.2. Muhasebede Defterler Yevmiye Defteri (VUK 183); i lemlerin muhasebe terimleri ile tarih s ras na göre ve ilgili kanunlar n belli etti i kurallara uygun olarak kaydedildi i defterdir. Yevmiye defteri ilk olarak yeni i e ba layan i letmelerde kurulu bilançosunda, devam eden i letmelerde ise önceki dönem sonunda ç kar lan bilançoda yer alan varl k ve kaynaklar n hesaplara yans t lmas için aç l kayd yap l r. Bu kay ttan sonra günlük i lemler s ras yla, belgelere dayanarak ve yevmiye maddeleri halinde yevmiye defterine kaydedilir. Yevmiye defterine iki tarih çizgisi aras nda yer alan terimlerin tümü bir yevmiye maddesini olu turur. Tam bir yevmiye maddesinde a a daki ö eler bulunur. Madde s ra numaras Tarih Borçlu ve alacakl hesaplar Mebla Aç klama Defter-i Kebir (VUK 184, TTK 71); Bu defter, yevmiye defterine geçirilmi olan muameleleri buradan alarak usulüne göre hesaplara da tan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir. Kay tlar n devaml olarak muhasebe fi leri ve bordro gibi yetkili amirlerin imza veya paraf n ta yan makbuz belgelere dayanarak yürüten müesseselerde, muamelelerin bunlara i lenmesi deftere i lenmesi hükmündedir. Ancak bu kay tlar, muamelelerin esas defterlere TTK göre 45 günden daha geç intikal ettirilmesine izin vermez Muhasebede Belgeler - Fatura - Perakende sat fi leri - Gider pusulas - Müstahsil makbuzu - Sevk irsaliyesi - Personel Ücret bordrosu vb Tek Düzen Hesap Plan Kapsam Tek Düzen Hesap Plan kapsam na bilanço esas na göre defter tutan gerçek ve tüzel ki iler girmektedir. Ancak bilanço esas na göre defter tutmakla beraber faaliyet konular itibariyle farkl muhasebe tekni ini kullanmak durumunda bulunan; a) Banka ve Sigorta irketleri, b) Özel Finans Kurumlar, c) Finansal Kiralama irketleri (Faktoring vb. alanlarda faaliyet gösterenler dahil) d) Menkul K ymet Yat r m Fonlar, Arac Kurumlar ve Yat r m Ortakl klar, belirlenen Muhasebenin Temel Kavramlar na, Muhasebe Politikalar n n Aç klanmas na ve Mali Tablolar lkeleri ne uymalar kayd yla 1 Nolu Muhasebe Uygulama Genel Tebli inin di er mecburiyetlerini yerine getirmekle yükümlü de ildirler. 13

15 letme hesab esas na göre defter tutan i letmeler ise sadece belirlenen Muhasebenin Temel Kavramlar na uymakla yükümlüdürler Mali Tablolar Belli bir süre içinde olu an mali nitelikteki olaylar n, i letmenin varl k ve kaynak unsurlar nda yaratt de i melerin özetlendi i formlara MAL TABLO denir. Mali tablolar, esas nda mali raporlama sürecinin bir parças olup; bilanço, gelir tablosu, nakit ak m tablosu, öz sermaye de i im tablosu ve mali tablolar n ayr lmaz bir parças olan dipnotlardan olu ur. Ayr ca mali tablo bilgilerine dayan larak üretilmi ek bilgilerde yer alabilir. letmeler taraf ndan yay nlanan mali tablolar i lem ve olaylar n mali etkilerini, s n fland rarak gösterirler. Mali durumun ölçülmesi ile ilgili varl k, yabanc kaynak ve özkaynak olarak s n fland r lan bu unsurlar Bilançoda yer al r. Faaliyet sonuçlar n n ölçülmesi ise gelir ve gider olarak Gelir Tablosunda gösterilir. letme sahip veya sahipleri, devlet, yöneticiler, yat r mc lar, i letmelere borç verenler, çal anlar (i çi ve memurlar), sat c lar ve di er ticari alacakl lar, mü teriler, toplum i letmelerin faaliyetlerinin neler oldu unu görmek isterler. Bu bilgilerin di er i letmelerin mali tablolar ile kar la t r labilir olmas n n yan nda güvenilir, anla labilir ve geçerli bilgiler olmas gerekir. Temel Mali Tablolar Ek Mali Tablolar 1- Bilanço 1- Sat lar n Maliyeti Tablosu 2- Gelir Tablosu 2- Fon Ak m Tablolar 3- Nakit Ak m Tablosu 4- Kar Da t m Tablosu 5- Özkaynaklar De i im Tablosu Mali Tablolar, muhasebe sistemi içinde kaydedilen ve toplanan bilgilerin, belirli zaman aral klar yla bu bilgileri kullanacak olan ki ilere iletilmesini sa layan araçlar olup kurumsal birimlerin mali yap lar hakk nda bilgi verir. Bütünlük, güvenilirlik, kullan l l k, yöntemsel geçerlilik ve ula labilirlik ilkeleri çerçevesinde; yeterli mesleki e itimi alm personel taraf ndan muhasebe kay tlar ndaki verilere dayan larak ve istatistiksel yöntemler kullan larak haz rlan r. Mali tablolar i letmelerin; a) Kaynaklar n n da l m ve kullan m n, b) Faaliyetlerinin nas l finanse edildi i ve nakit ihtiyac n n nas l kar land n, c) Faaliyetlerini finanse edebilme ve sorumluluklar ile taahhütlerini yerine getirebilme yetene ini, d) Mali durumu ve mali durumundaki de i iklikleri, e) Faaliyetlerindeki performans, etkinlik ve ba ar s n, f) Kendilerine sa lanan kaynaklar bütçelerine uygun ve yasal ekilde kullan p kullanmad klar n, g) Mali i lemlerinde saydam olup olmad klar n ve hesap verilebilirli ini, Gösterir. 14

16 1.5.1.Bilanço letmenin belirli bir anda sahip oldu u varl klar ve bunlar n hangi kaynaklardan sa land n gösteren tablodur. Bilançonun bir taraf nda varl klar aktif kalemleri kapsar. Di er tarafta varl klar n nas l elde edildi ini gösteren pasif kalemler yani kaynaklar vard r. Varl klar = Kaynaklar => Kaynaklar = Yabanc Kaynaklar + Özkaynaklar Varl klar = Yabanc Kaynaklar + Özkaynaklar olarak formüle edilir. Bilanço iki taraftan olu maktad r. Sol tarafa aktif, sa tarafa da pasif denilmektedir. Aktifte i letmenin varl klar, Pasifte ise i letmenin kaynaklar yer al r. Bilançonun aktifinde yer alan varl klar, paraya dönü me h zlar na göre en çok likitten en az likit de ere do ru; pasifinde yer alan kaynaklar ise en k sa vadeli kaynaktan en uzun vadeli kayna a do ru s ralan rlar. Aktif (Varl klar) B LANÇO Pasif (Kaynaklar) I. DÖNEN VARLIKLAR III. KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR II. DURAN VARLIKLAR IV. UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR V. ÖZKAYNAKLAR Bilançonun Unsurlar Varl klar letmenin kontrolünde olan ve gelecekte i letmeye ekonomik fayda sa lamas beklenen de erlere varl k denir. Varl klar n, i letmeye gelecekte sa layaca ekonomik yarar çe itli ekillerde olu abilir. - letme taraf ndan sat lan mal ve hizmetlerin üretiminde tek ba na veya di er varl klarla beraber kullan labilir, -Di er varl klarla takas yap labilir, -Bir borcun ödemesinde kullan labilir, - letme sahiplerine da t labilir Borçlar Borçlar geçmi olay ve i lemler sonucunda olu ur. Örne in, mallar n al m veya hizmetlerin kullan m, al m veya kullan m s ras nda ya da önceden ödeme yap lmam sa, ticari borç yaratmas nda oldu u gibi. Benzer ekilde bankalardan kredi al nmas bunlar n geri ödenmesi yükümlülü ünün do mas na neden olur. Buna göre geçmi kaynakl i lem ve olaylar n ödenmesi halinde i letmenin ekonomik fayda sa layabilecek de erlerinde (varl klar nda) bir azal a neden olacak mevcut yükümlülükler borç olarak tan mlanabilir. Mevcut borçlar birkaç ekilde sona erebilir. Örne in; Nakit ödemesi, Di er varl klar n verilmesi, Hizmet sa lanmas, 15

17 Bir yükümlülü ün bir ba ka yükümlülükle de i tirilmesi, Yükümlülü ün öz kaynaklara dönü türülmesi. Borç tutar, alacakl n n alaca ndan vazgeçmesi ya da alacak hakk n yitirmesi gibi durumlarda da sona erer Özkaynaklar letmenin varl klar toplam ndan yabanc kaynaklar n indirilmesi suretiyle kalan k s m Özkaynakt r. Özkaynaklar, varl klardan bütün borçlar dü üldükten sonra kalan tutard r. Örne in, irket olarak faaliyet gösteren bir i letmede hissedarlar n i letmeye koydu u fonlar, da t lmam karlar, da t lmam karlardan ayr lan yedekler ve sermaye yedekleridir. Bu kalemlerin ayr nt l olarak bilançoda gösterilmesi i letmenin özkaynaklar n da tma veya mevcut i te kullanma imkanlar n gösterece i için mali tablolar kullananlar n karar vermelerine yard mc olan unsurlard r Bilanço Hesaplar 1 DÖNEN VARLIKLAR 10 HAZIR DE ERLER 11 MENKUL KIYMETLER 12 T CAR ALACAKLAR 13 D ER ALACAKLAR 15 STOKLAR 17 YILLARA YAYGIN N AAT VE ONARIM MAL YETLER 18 GELECEK AYLARA A T G DERLER VE GEL R TAHAKKUKLARI 19 D ER DÖNEN VARLIKLAR 2 DURAN VARLIKLAR 22 T CARI ALACAKLAR 23 D ER ALACAKLAR 24 MAL DURAN VARLIKLAR 25 MADD DURAN VARLIKLAR 26 MADD OLMAYAN DURAN VARLIKLAR 27 ÖZEL TÜKENMEYE TAB VARLIKLAR 28 GELECEK YILLARA A T G DERLER VE GEL R TAHAKKUKLARI 29 D ER DURAN VARLIKLAR 3 KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR 30 MAL BORÇLAR 32 T CAR BORÇLAR 33 D ER BORÇLAR 34 ALINAN AVANSLAR 36 ÖDENECEK VERG VE D ER YÜKÜMLÜLÜKLER 37 BORÇ VE G DER KAR ILIKLARI 38 GELECEK AYLARA A T GEL RLER VE G DER TAHAKKUKLARI 39 D ER KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR 16

18 4 UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR 40 MAL BORÇLAR 42 T CAR BORÇLAR 43 D ER BORÇLAR 44 ALINAN AVANSLAR 47 BORÇ VE D ER KAR ILIKLARI 48 GELECEK YILLARA A T GEL RLER VE G DER TAHUKKUKLARI 49 D ER UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR 5 ÖZKAYNAKLAR 50 ÖDENM SERMAYE 52 SERMAYE YEDEKLER 54 KÂR YEDEKLER 57 GEÇM YILLAR KÂRLARI 58 GEÇM YILLAR ZARARLARI 59 DÖNEM NET KÂRI (ZARARI) 1.6. Gelir Tablosu Belli dönemdeki i letme faaliyet sonuçlar n s n fland rarak gösteren mali tablodur. Gelir tablosunda; sat lar, gelirler, sat lar maliyeti, giderler, kâr ve zararlara ait hesaplar ve belli dönemlere ait i letme faaliyeti sonuçlar s n fland r larak gösterilir. Ola an faaliyetlerden olu an gelir ve giderler ile di er gelir ve giderler ayr ayr gösterilir. Gelir ve giderleri farkl gruplar halinde sunmak ve onlar ayr t rmak, brüt kar marj, vergi öncesi ola an faaliyet kar ve net kar gibi baz performans ölçüm bilgilerini de sa lar Gelir Tablosunun Unsurlar Gelirlerin ve giderlerin temel özellikleri a a da oldu u gibidir Gelirler Gelirin tan m has lat n ve kazanc n ikisini birden içerir. Has lat i letmenin ola an faaliyetleri neticesinde ortaya ç kar; sat, ücret, faiz, temettü, lisans ücreti ve kira gibi çe itli ekillerde görülebilir. Gelir, çe itli varl klar n elde edilmesini veya varl klarda art lar olmas n sa lar. Nakit, alacaklar, verilen mal ve hizmetlere kar l k al nan mal ve hizmetler gelirin örneklerini olu turur. Gelir, borçlar n tasfiyesinden de kaynaklanabilir. Örne in, bir i letme alacakl s na mevcut bir borcunun veya yükümlülü ünün kapat lmas kar l nda mal veya hizmet sa layabilir Giderler Gider tan m, zararlarda oldu u gibi i letmenin ola an faaliyetleri s ras nda do an giderleri de içerir. letmenin ola an faaliyetleri ile ilgili giderler, sat lar n maliyeti, ücretler ve amortismanlar gibi giderleri içerir. Giderler genellikle nakit, nakit benzerleri, stoklar, maddi duran varl klar n i letme d na ç k veya i letmedeki varl klar n de erlerinde azalmalar eklinde olu ur. 17

19 Zararlar gider tan m na giren di er kalemleri belirtir. Bunlar i letmenin hem ola an hem de ola an d faaliyetlerinden do abilir. Zararlar ekonomik yarardaki azal lar ifade eder ve özellikleri itibariyle giderlerden bir farklar yoktur. Zararlar; yang n, sel gibi felaketlerden olu an zararlar ile uzun vadeli varl klar n elden ç kar lmas sonucunda olu an zararlar gibi zararlar da kapsar. Giderlerin tan m, bir yabanc paran n kurundaki art tan dolay o para cinsinden olan borçlardaki art lardan kaynaklanabilen gerçekle memi zararlar da içerir Vergi Kanunlar nda Giderler Gelir Vergisi Kanununu (GVK) 38. maddesinde ve Kurumlar Vergisi Kanununun (KVK) 6. maddesinde aç kland üzere Bilanço esas na göre ticari kazanç, te ebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve ba ndaki de erleri aras ndaki müspet fark olarak tan mlanm t r. Bu dönem zarf nda i letme sahip veya sahiplerince: 1- letmeye ilave olunan de erler bu farktan indirilir; 2- letmeden çekilen de erler ise farka ilave olunur. Ticari kazanc n bu suretle tespit edilmesi s ras nda, Vergi Usul Kanununun de erlemeye ait hükümleri ile bu kanunun 40 ve 41 inci maddeleri hükümlerine uyulur. letmeler, hesap dönemi sonunda bilanço ç kar rlar. Bunun için i letmeye dahil mevcutlar, alacaklar ve borçlar tespit ederler. Daha sonra Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre de erlerler. Muhasebe uygulama genel tebli lerinde belirlenen esaslara göre Tek Düzen Hesap Plan na uygun olarak ç kar lan bilançoya Ticari Bilanço" bu bilançonun vergi kanunlar na göre düzenlenmi ekline ise "Mali Bilanço" denilmektedir. Vergi kanunlar n n uygulanmas nda Mali Bilanço esas al n r. Kazanç, dönem sonunda ç kar lan mali bilançolar üzerinden hesap dönemi sonunda ve ba ndaki özkaynak tutarlar n n kar la t r lmas suretiyle hesaplan r. Dönem sonundaki özkayna n dönem ba ndakine göre fazla olan k sm, yani müspet fark o dönemin ticari kazanc say l r. ayet dönem ba ndaki özkaynak dönem sonundakinden daha yüksekse aradaki fark, i letmenin zarar n gösterir. Ancak dönem içinde i letmeye d ar dan ilave olunan ve özkayna artt ran de erlerin bulunan farktan indirilmesi, i letmeden çekilmi ve özkayna azaltan de erlerin ise bu farka eklenmesi gerekmektedir. Kazanc n Tespitinde ndirilecek ve ndirilmeyecek Giderler Kazanç, safi tutar yla vergilendirilir. Elde edilen kazanc n safi tutar n n hesaplanmas nda i le ilgili yap lan giderlerin elde edilen has lattan indirilmesi gerekir. Nitekim, GVK ve KVK nda i letmelerin kazanç sa lamalar na veya elde edecekleri kazanc sürdürmelerine yönelik olarak yap lan giderlerin, gelirlerden mahsup edilece i düzenlemeleri mevcuttur. Ancak düzenlemeler yap lan her türlü giderin indirilmesine izin vermemektedir. Giderlerin indirilmesi aç s ndan esas olan vergi kanunlar ac s ndan kanunen kabul edilmeyen giderleri (KKEG) dönem içerisinde kazançtan dü memesidir. Ancak KKEG, giderin yap ld s rada dönem kazanc ndan dü ülmü ise, beyannamenin verilmesi s ras nda kazanca ilave edilecektir. A a da kazanc n tespitinde has lattan indirilecek ve indirilemeyecek gider çe itleri aç klanm t r. 18

20 ndirilecek Giderler: Kazanç elde etmek için yap lan bir k s m giderlerin vergi kanunlar nca has lattan indirilebilmesi ilkesi kabul edilmi tir. Hangi gider unsurlar n n gider olarak kazançtan indirilebilece i GVK 40 nc maddesi ve KVK nun 8 nci maddesinde say lan giderler has lattan indirilir. Ancak bir giderin indiriminin kabul edilebilmesi için giderin mutlaka: Kazanc n elde edilmesi ve yahut idame ettirilmesi amac yla yap lm olmas, Vergi kanunlar nda belirtilen haller müstesna olmak üzere, tevsik edici bir belgeye dayanmas gerekmektedir. Giderler ile kazanc n elde edilmesi veya sürdürülmesi aras nda nedensellik ba n n olmas gerekir. Yani giderle yürütülen faaliyet aras nda illiyet ba n n olmas gerekir. Örne in A letmesi taraf ndan gider kaydedilebilen gider, B letmesi için gider kabul edilmeyebilir. Harcaman n yap ld gelir, vergiye tabi bir gelir olmal d r. Vergiden muaf veya istisna edilen veyahut da vergiye tabi olmayan bir gelirle ilgili harcama gider kabul edilemez. (KVK md. 5) Gider maliyet unsuru olmamal d r. Baz giderler ya ticari mal maliyetine yada üretim maliyetine yada sabit k ymet maliyetine aittir. Gider hesap dönemi ile ilgili olmal d r. Gider gelirin harcanmas eklinde yap lmamas gerekir. Gider kazanç elde etmeye yönelik olmal d r. Kazanc n elde edilmesi ile ilgisi bulunmayan keyfi ve lüks nitelikteki sadece gelirin harcanmas na yönelik harcamalar gider kabul edilmez. Gider kar l nda maddi veya gayrimaddi bir iktisadi k ymet iktisap edilmi olmamal d r. Normal tamir bak m ve benzeri giderleri d nda iktisadi k ymetin de erini art racak giderler ile kiralanan bir gayrimenkulun de erini art racak ekilde (özel maliyet) yap lan giderler amortisman yoluyla gider yaz l r. Bu artlar n dikkate almas kayd yla, has lattan indirilmesi kanunen kabul edilen giderler unlard r: Kazanc n Elde Edilmesi ve dame Ettirilmesi için Yap lan Genel Giderler Kazanç ile ilgili olarak yap lan genel giderlerin indirilebilmesi için kazanc n elde edilmesi ve idamesi aras nda bir illiyet ba bulunmas, giderlerin kazanc n elde edilmesine yönelik olmas harcaman n ilgili oldu u gelir do uran olay n vergiye tabi olmas, yap lan gider kar l nda maddi veya maddi olmayan herhangi bir k ymet iktisap edilmemi olmas ve giderin maliyet unsuru olmamas gerekir. A a da say lan giderler genel olarak bu mahiyettedir. - K rtasiye, temizlik, s tma, ayd nlatma, su ve telefon gideri, - yeri, araç ve i letme faaliyetiyle ilgili mallar n kira giderleri, - Bina, ta t, emtia ve bunlara yönelik sigorta giderleri - Pazarlama, sat ve da t m giderleri, - Yap lan i le orant l temsil ve a rlama giderleri, - Finansman giderleri - Reklam giderleri, - malat sürecinde bulunmayan personel giderleri Yurt d ndaki ki ilere ödenen komisyonlar, reklam giderleri, reklamasyon ve simsariye giderleri, bu ekilde indirilebilecek giderlerdendir. 19

21 Götürü Gider Uygulamas : Vergi kanunlar nda ihracat, yurt d nda in aat, onarma, montaj ve ta mac l k faaliyetlerinde bulunan mükellefler, bu bentte yaz l giderlere ilaveten, bu faaliyetlerden döviz olarak elde ettikleri has lat n binde be ini a mamak art yla, yurt d ndaki bu i lerle ilgili giderlerine kar l k olmak üzere götürü olarak hesaplad klar giderleri de indirebilecekleri belirtilmi tir. Bu hükümle, baz giderlerin Vergi Usul Kanunu'nun ilgili hükümlerine göre tevsik edilemedi i hallerde dahi ticari kazanc n tespitinde indirebilmelerine olanak sa lanm t r. 1 Götürü gider uygulamas ndan; ihracat, yurt d nda in aat, onarma, montaj ve teknik hizmetler ile ta mac l k faaliyetinde bulunan, (Dar mükellefiyet esas nda vergilendirilenler de dahil) i letmeler yararlanabilmektedir. Bu tür faaliyetleri bulunmayan i letmelerin götürü gider kayd ve bunu kazanc n tespitinde indirim konusu yapmalar mümkün de ildir. n aat, onarma, montaj ve teknik hizmet faaliyetlerinde götürü gider uygulamas na esas al nacak has lat, i letmelerin bu faaliyetlerinden elde edilen ve genel esaslar çerçevesinde tevsik edilen döviz cinsinden yurt d has lat ifade etmektedir. Azami götürü gider tutar n n hesaplanmas nda, kazanc n Türkiye'de genel netice hesaplar na intikal ettirildi i tarihte geçerli olan T.C. Merkez Bankas döviz al kuru esas al nacakt r. Buna göre azami götürü gider tutar, mükellefin döviz cinsinden in aat, onarma, montaj ve teknik hizmet has lat na söz konusu tarihteki döviz kurunun uygulanmas suretiyle tespit edilecektir. Örnek:(T) Anonim irketi, 2009 y l nda döviz kar l yap lan ihracattan TL has lat elde etmi tir. irketin an lan y lda ihracat faaliyeti ile ilgili Gelir Vergisi Kanunu'nun 40' nc maddesinin birinci bendi kapsam na giren genel gider toplam TLd r. Bu giderlerin TL 'n n belgesi temin edilememi tir. Bu durumda ticari kazançtan indirilebilecek götürü gider tutar a a daki ekilde hesaplanacakt r. Belgelendirilmi giderler: Belgelendirilmemi giderler Toplam giderler : : TL : TL : TL Belgesiz giderlere kar l k olmak üzere kazançtan indirilebilecek götürü gider tutar ; x %0.05=) : TL Kanunen kabul edilmeyen giderler ( =) : TL Kazançtan indirilecek belgeli giderler ile götürü olarak hesaplanan giderlerin toplam ( =) : TL Hizmetli ve çilerin yerinde Veya yerinin Mü temilat nda a e ve bate, (Yiyecek ve Bar nma) Giderleri ile Tedavi ve laç Giderleri Ödenen Sigorta Primleri ve Emekli Aidatlar letmede çal an hizmetli ve i çilerin i yerinde veya i yerinin eklentilerinde, yiyecek ve bar nma giderleri ile tedavi ve ilaç giderleri kazanc n tespitinde gider olarak dikkate al nabilir. Ancak bu giderlerin i yerinde veya i yerinin eklentilerinde yap lmas artt r. 1 Götürü gider indirimi olarak da adland r lan bu uygulamaya ili kin olarak Maliye Bakanl 'nca 194, 197 ve 233 Seri Numaral Gelir Vergisi Genel Tebli leri'nde ayr nt l aç klamalar yap lm t r. Dar mükellefiyete tabi olan mükelleflerin Türkiye ile yabanc memleketler aras nda yapt klar ula t rma i lerinden elde ettikleri kazançlara ili kin olarak götürü gider uygulamas ndan yararlanmalar söz konusu de ildir. 20