SÜT İNEKLERİNDE ÜREME HORMONLARI

Transkript

1

2 SÜT İNEKLERİNDE ÜREME HORMONLARI Üreme ile ilgili herhangi bir sorun olduğunda, reprodüktif sistemi bütünüyle düşünmek zorundayız. Cinsiyet ve türler arasında reprudiksiyon farklılıklarının mevcudiyeti önemli bir kompleks olarak değerlendirilir. Her iki cinsiyette de primer sex organları ve bunların regülasyonunu sağlayan primer bir merkez vardır. Hypotalamus ve hipofiz bezleri başlıca regülatör organlardır. Gebe ineklerde fötoplacental birimler, gebeliğin doğumla sonuçlanmasına kadarki süreçte çok önemli görevler üstlenir. İnek ve boğalar, her iki cins de, ikşer gonada sahiptirler. Ana fonksiyonları ise gamatogenesis ve steroidogenesistir. Bu iki fonksiyonda, hipofiz anterior bezinde, hipotalamus baskısı ile salgılanan gonodotropinler sayesinde gerçekleşir. Gonodotropin Relasing Hormon ( Gn-RH) hipotalamustan salgılanan önemli hormonlardan biridir. BUSERİN ( Gn-RH) Hipotalamus tan salgılanan Gn-RH hormonu ( Analogu) dur. Başlıca iki önemli fonksiyona sahiptir. 1- Hipofiz bezinden folikül uyarıcı hormon (FSH) salgısını başlatır, FSH etkisiyle yumurtalıklardan birinde yeni bir folikül olgunlaşmaya başlar. Olgunlaşan folikül içinde salgılanan yüksek miktarlarda östrojen hormonu sayesinde endometrium ( rahim içi duvar) gelişmeye başlar 2- Hipofiz bezinden LH adı verilen başka bir hormon salgılatır. LH hormonu yumurta hücresini barındıran folikülü çatlatır ve yumurta hücresini serbest bırakır. Yumurta hücresinin serbest kalmasına yumurtlama (ovulasyon) denir 1

3 Buserin ( Gn-RH) hormonunun salgılama ve çalışma mekanizması Ovariumlar, çap ve büyüklükleri hayvan türlerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir, abdominal boşluğun değişik yerlerine lokalize olabilirler. İneklerde ve kısraklarda ovariumlar rektal yolla muayene edilebir ve fonksiyonları, fizyopatolojik yapıları bu yolla kontrol edilebilirler. Düveler puberteye ulaştığında ve kızgınlık siklusuna girdiklerinde, corpus Luteum ( CL) ve folikül gelişimi başlar. FSH hormonu folikül gelişimini sağlar, bu hücrelerden östrogenlerin salgılamasını sağlar, LH hormonu da ovulasyonu gerçekleştirir. Kullanım alanları: Follikül kistleri, anöstrus, ovulasyonun gecikmesi ve follikül atrezisi gibi ovaryumdan kaynaklanan fertilite bozukluklarının tedavisi. Follikül kistleri, anöstrus, ovulasyonun gecikmesi ve follikül atrezisi gibi ovaryumdan kaynaklanan fertilite bozukluklarının tedavisi. Uzamış veya sürekli östrus gösteren kısraklarda ovaryumlarda ki kistik bozuklukların tedavisi, Nonsiklik kısraklarda anöstrus tedavisi, Ovulasyon zamanının ve tohumlama zamanını belirli bir zaman periyodu içine alabilme amacıyla ovulasyon indüksiyonu. Uzamış östrus ve sürekli östrus hallerinde döl tutma oranının yükseltilmesi. Sığırlarda: 1- Folliküler kistlerin tedavisinde: Kas içi 5 ml Buserin enjekte edilir. 8 gün ovaryumda korpus luteum meydana gelir. Aynı zamanda kist de luteinize olur yada regresyona uğrayabilir. Uygulamadan gün sonra rektal muayenede ovaryumlarda korpus luteum oluşmamış veya yeniden kist gelişimi fark edilir ise tedavi tekrar edilmelidir. Buserin tedavisinden sonra 20 gün sonra ilk kızgınlık belirtileri gerçekleşmektedir. Bu defa 2.5 ml Buserin uygulanarak tohumlamada döl tutma oranı yükseltilir. 2- Gerçek anöstrusda: (Acyclia) 5 ml Buserin uygulanır. İneğin gerçek anöstrusda olup olmadığının anlaşılması için 11 gün arayla iki rektal muayene yapılmalıdır. Alternatif olarak sütte progestron tayini için 11 gün arayla süt örneği alınabilir. Tedaviden 8-22 gün sonra kızgınlık görülmelidir. Bu arada kızgınlık görülmüyorsa bir kez daha rektal muayene yapılmalıdır. Ovaryum üzerinde palpe edilebilen oluşumlar yoksa tedavi tekrar edilmelidir. Ancak korpus luteum palpe ediliyorsa prostoglandin F2 alfa veya bir analoğu uygulanmalı ve hayvanın 2-3 gün sonra kızgınlık göstermesi sağlanmalıdır. 3- Gecikmiş ovulasyonda: 2.5 ml Buserin uygulanır. Gecikmiş ovulasyon suni tohumlama veya aşım zamanında veya 6-8 saat öncesine kadar tedavi edilebilir. Genellikle tedaviden 24 saat sonra ovulasyon gerçekleşir. 2

4 4- Anovulasyonda: 2.5 ml Buserin uygulanır. 5- Tohumlama sırasında uygulanarak gebelik oranının artırılmasında: 2.5 ml Buserin uygulanır. Suni tohumlama sırasında veya 8 saat öncesine kadar uygulanarak suni tohumlama sonrası ovulasyonun doğru zamanda gerçekleşmesi sağlanabilir. 6- Suni tohumlamadan 11 veya 12 gün sonra tek enjeksiyon yapılarak luteolizin ve ardından embriyonik ölümün engellenmesi yoluyla da gebelik oranının artırılması sağlanabilir. 7- Süt sığırlarında östrus senkronizasyonu : Buserin Enjeksiyonluk Çözelti 10 günlük östrus senkronizasyonu ve suni tohumlama programının bir parçası olarak kullanılır. Bu yöntemde GnRH, luteolitik aktiviteye sahip PGF2-alfa analoğu ile birlikte kullanılmaktadır. Uygulama şekli ve Dozu Gün: 0 (Örn.Pazartesi) Gün: 7 (Örn.Pazartesi) Gün: 9 (Örn.Çarşamba) Gün: 10 (Örn.Perşembe) 2.5 ml Buserin Önerilen luteolitik dozda PGF2-alfa analoğu PGS 2.5 ml Buserin Suni tohumlama ve saat sonra son Buserin enjeksiyonu (2.5 ml) Kısraklarda olgun folliküllerin uyarılarak ovule olması ve böylece ovulasyonun aşıma daha yakın olarak senkronize edilmesinde: 10 ml Buserin Enjeksiyonluk Çözelti klinik bulgu rektal muayene sonuçları göz önünde bulundurularak follikülün en yüksek boyutlarına ulaştığı ilk günde uygulanmalıdır. Buserin Enjeksiyonluk Çözelti uygulamasının en iyi zamanı aşımdan 6 saat öncedir. Sabah Buserin enjeksiyonu ve öğleden sonra aşım veya öğleden sonra enjeksiyon akşam aşım yapılarak en uygun zamanlama sağlanabilir. Kısrak hala kızgınlıkta ise ertesi sabah yeniden aşım yaptırılabilir. Uygulamadan 24 saat sonra ovulasyon gerçekleşmemiş ise enjeksiyon tekrarlanmalıdır. Ovaryum kistlerinin tedavisinde: 10 ml Buserin enjekte edilir. Uygulamadan gün sonra rektal muayenede ovaryumlarda korpus luteum oluşmamış veya kısrakta kızgınlık halinin devam etmekte olduğu gözlenirse tedavi tekrar edilmelidir. Ovulasyon indüksiyonunda: Kızgınlık süresi kısa olan kısraklarda kızgınlığı 2. veya 3. gününde, uzun olanlarda 7. yada 8. günü 10 ml Buserin enjekte edilir saat sonra ovulasyon meydana gelir.kısraklarda ovulasyonun indüksiyonu hem kızgınlık süresinin uzamasını önler hem de ovulasyonun belli bir zaman diliminde sabitlenmesini sağlayarak tohumlamada en uygun zamanın saptanmasını kolaylaştırır. Döl tutma oranının artmasını sağlar. 3

5 PGS ( Prostoglandin) Spesifik Luteolitik ve Uterolitik etkili prostaglandin F2α nın fonksiyonel analoğudur. Sığır ve atlarda korpus luteumun luteolizisinin fonksiyonel ve morfolojik gerilemesine neden olan, güçlü bir luteolitik ajandır. Kızgınlığı ve yumurtlamayı sağlar. Mumyalaşmış fetüsün atılması ve pyometranın sağaltımına olanak sağlar. İstenmeyen gebeliklerin sonlandırılmasında kullanılır. Suböstrus sağaltımında: Kronik endometritis, pyometra ve mumifiye fötüsde uterus içeriğinin boşaltılmasını destekler. Corpus luteum üzerindeki luteolitik etkisini, östrus siklusunun luteinizasyon fazında, ovaryumlardaki luteinleştirici hormon (LH) reseptörlerinin miktarını ani olarak düşürerek, progesteron seviyelerinin hızla azalmasına neden olarak gösterir. Böylece hipofiz bezi ön lobunda FSH hormonunun salgılanması artar ve yeni bir follikül oluşumunu takiben, normal östrus ve ovulasyon sağlanmış olur. Hayvanlara enjeksiyon şeklinde kızgınlığın luteal döneminde verildiğinde luteal fazı kısaltır; sarı cismin hızla emilmesini ve gerilemesini takiben kızgınlığı ve yumurtlamayı sağlar. Kızgınlık göstermeyen hayvanlarda kızgınlığa hazırlayıcı etki yapar. Bu yüzden kızgınlık göstermeyen veya belirsiz şekilde gösteren hayvanlarda (suböstrus) bu durumun sağaltımında işe yarar. Sarı cismin geriletilmesine bağlı olarak mumyalaşmış fetüsün atılmasına ve pyometranın sağaltımına olanak sağlar. Uterusta biriken enfekte sıvı 2-6 gün içinde rezolusyona uğrar. Uterusta kontraksiyonlara yol açar ve böylece gebeliğin erken döneminde aborta ve gebeliğin sonunda da doğumun başlamasına sebep olur. Sığırlarda: Suböstrus (gizli veya fark edilmeyen kızgınlık) tedavisi, Suböstrus tedavisi: Daha çok yüksek verimli ineklerde pik laktasyon dönemlerinde siklusun normal olmasına rağmen kızgınlık belirtilerinin azlığı ve görülmemesidir. Bu durumda olan hayvanlara, rektal palpasyonla korpus luteumun belirlenmesinin ardından, PGS enjeksiyonu uygulanır ve östrus yakından izlenir. Kızgınlık gösterenlere tohumlama uygulanır. Genellikle kas içi tek doz yeterli olmasına karşın bazı hayvanlara refraktör periyodu sırasında uygulanmış olabilir ve hayvanlar bu yüzden yanıt vermeyebilirler. Kızgınlık göstermeyen hayvanlara, ilk enjeksiyondan gün sonra tek bir enjeksiyon daha uygulanmalı ve saat sonra tohumlama yapılmalıdır. 4

6 Doğumun öne alınması: Doğumun başlatılması, tahmin edilen doğum tarihine yakın bir zamanda, mümkünse normalden 10 günden evvel olmayacak şekilde yapılmalıdır. Doğumun başlatılmasına, tohumlamanın teyidi ile kesinleşmiş gebeliğin bilinen tarihinden itibaren 270. günden önce kalkışılmamalıdır. Uygulama yapılan tüm hayvanlar dikkatle gözlenmelidir. Genel bir kural olarak, kısaltılmış gebelik periyodunda, fötal membranların kalma olasılığının normalden fazla olması beklenebilir. Erken doğumun bir sonucu olarak, yeni doğan buzağıların hayatta kalma oranında bir azalma olabileceği kabul edilmektedir. Bu uygulamanın yapıldığı tüm hayvanlara ve yavrularına özel bakım ve gözlem gereklidir. Abortus /istenmeyen gebelikler oluşturulması: İstenmeyen gebeliklerde 1. haftadan 150. gününe kadar sonlandırılabilir. Gebeliğin 100. gününden önce abort, hızlı ve etkin bir şekilde yapılabilir. Gebeliğin günleri arasında uygulandığında, sonuçlar daha az güvenilirdir. Gebelik ilerledikçe, tahminen bazı ineklerde korpus luteuma olan bağımlılık azalmaktadır. Abort, gebeliğin 150. gününden sonra yapılmamalıdır. Uygulamadan 2-7 gün içinde abort şekillenir, eğer hayvan 8. günde abort yapmadıysa, ikinci bir enjeksiyon verilmelidir. İkiz gebeliklerde ikinci enjeksiyon gerekebilir. Uygulamadan sonraki birkaç gün içinde vaginadan prulent bir sıvı ve /veya fötal materyal çıkışı meydana gelir. Uygulama gün sonra tekrar edilebilir. Uygun antibakteriyel tedavinin yapılması yararlıdır. Uterus normale dönünceye kadar tohumlama yapılmamalıdır. Kronik endometritis, pyometra ve mumifiye (masere) fötüsde uterus içeriğinin boşaltılması. Mumyalaşmış fetüsün alınması: Fetüsün ölümünü takiben dehidrasyon ve dejenerasyon başlar. Gebeliğin herhangi bir döneminde luteolizisin başlatılması, bu mumyalaşmış fetüsün uterustan vajinaya atılması ile sonuçlanır. Vajinadan elle müdahale gerekli olabilir. Bu aşamadan sonra, hayvandaki normal siklüs aktivitesi devam eder. Fötal membranların hidropsu: Plasental sıvıların patolojik birikimi (hidramniosoz veya hidrallantois) ciddi fizyolojik komplikasyonlara ve ölüme neden olabilir. Operatif drenaj, bu durumun hafifletilmesinde her zaman başarılı olmayabilir. PGS tek doz uygulanarak, böyle vakalarda doğumu başlatmada kullanılabilir Ovaryumun luteal kistlerinin tedavisi: Östrusun görülmeyişi ile ilişkili olarak kalıcı luteal doku, kistik yumurtalıkların muayenesi ile teşhis edilir. PGS bu durumun düzeltilmesinde ve normal siklusa dönüşün gerçekleştirilmesinde etkilidir. Tedavi sonunda tamamen tatmin edici sonuçlar elde edebilmek için kesin teşhis şarttır. Bir şekilde tedavi edilebilir. Gerekli durumlarda tedavi, günlük aralıklarla tekrarlanabilir. Kronik endometritis: (Pyometra) Reprodüktif sistemin doğum sırasında hasar görmesi veya doğum sonrası sonun atılmaması, sıklıkla enfeksiyona ve uterusun iltihaplanmasına yol açar. Doğumdan kısa süre sonra meydana gelen akut veya sub-akut endometritis, antibiyotik tedavisi çoğu kez düzelmekle birlikte belli koşullar altında, endometritis doğum sonrası bir kaç haftaya kadar devam edebilir. Uterus çok şişer ve hafif hamur kıvamını alır. İltihaplı akıntı ile doludur. Bu durumda olan uterus, inekte kronik olarak östrus siklusunun olmaması ve kalıcı korpus luteumun varlığı ile karakterizedir. Luteal regresyonun başlatılmasıyla bu durum başarılır. 5

7 6