SUNUġ. Mustafa TAġKESEN Yönetim Kurulu BaĢkanı Tunceli Valisi. TRB TASLAK BÖLGE PLANI i

Transkript

1

2 SUNUġ Uluslararası ve ulusal alanda yaģanan değiģimler kalkınma kavramına olan bakıģ açısını da farklılaģtırmıģtır. Uluslararası boyutta azalmakta olan kaynakların gelecek nesillere aktarılması ve kalkınmanın sürdürülebilirliği öncelikli hale gelmiģ, ülkemizde yaģanan tecrübelerle birlikte kalkınmaya dair hedeflerin ulaģılabilirliğini sağlamak için daha etkin bir planlama anlayıģı benimsenmiģtir. Günümüz koģullarına uygun ve gelecekteki değiģimlere açık yeni bir anlayıģla kalkınma hedefleri belirlenmiģtir. Sınırların ardını düģünmeyi gerekli kılan küreselleģmeyle birlikte yerel olanı küresel, küresel olanı yerel boyutta düģünme ve harekete geçme anlayıģı kalkınma için öncelikli hale gelmiģtir. Kalkınma Ajansları bu noktadan hareketle bölge içi ve bölgeler arası geliģmiģlik farklarını azaltmak, rekabet edebilirliği ulusal ve uluslararası alana taģımak adına oluģturulmuģtur. GeliĢmiĢlik farkları ülkemizin aģılması gereken sorunlarından biridir. Bu durum sadece ekonomik olarak değil diğer alanlarda da olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Günümüzde bölgesel geliģmiģliğin ötesinde bölgesel rekabetçilik kavramı tartıģılırken AB ye üyelik yolunda ilerleyen bir ülkenin bu sorunlarını ivedilikle aģması gerekmekte ve bu doğrultuda Kalkınma Ajansları önemli bir görev üstlenmektedir. Kamu kurum ve kuruluģları, özel sektör ve sivil toplum arasında iletiģim ve iģbirliği sağlamayı amaçlayan Fırat Kalkınma Ajansı, TRB Bölge Planı nı yine bu bilinçle hazırlamıģ ve katılımcılık esasını öncelikleri arasına alarak çalıģmalarını tamamlamıģtır. Bölge Planı, bölgenin mevcut durumunu yansıtarak varılmak istenen noktaya ulaģabilmek için ileriyi daha iyi görmeyi, daha güçlü ve kalıcı adımlar atabilmeyi sağlayacak, bölgemizin sorunlarına cevap verebilecek altyapıyı oluģturacaktır. TRB Bölge Planı hazırlığında emek sarf eden herkese teģekkürlerimi sunar, bu çalıģmanın belirlenen hedeflere ulaģılmasında yardımcı olmasını temenni ederim. Mustafa TAġKESEN Yönetim Kurulu BaĢkanı Tunceli Valisi TRB TASLAK BÖLGE PLANI i

3 GĠRĠġ Günümüzde, sadece ekonomik büyümeyi esas alan planlama anlayıģından uzaklaģılmıģ, sosyal ve çevresel faktörleri de dikkate alan sürdürülebilir kalkınma odaklı planlama anlayıģı benimsenmiģtir. Sürdürülebilir kalkınmanın etkin biçimde planlanabilmesi için de temsil esaslı merkezi planlama tekniği yerine, yerel dinamikleri öne çıkaran katılım esaslı bölgesel planlama tekniğinin kullanımı ağırlık kazanmıģtır. Bu bağlamda, bölgeyi katılımcılık esasına dayalı biçimde analiz ederek, küresel koģulların gerektirdiği giriģimci, yenilikçi ve rekabetçi yaklaģımlarla sürdürülebilir kalkınmayı sağlayacak planlamayı yerinde yapmak amacıyla kalkınma ajanslarının kurulması ihtiyacı ortaya çıkmıģtır. Dünyada 1930 lu yıllardan itibaren örnekleri görülen kalkınma ajansları, yapı ve iģlev olarak 1990 larda bugünkü Ģeklini almıģtır. Türkiye de bu modele yönelik çalıģmalar 2006 yılında kanunlaģmıģ ve aynı yıl iki pilot ajans hizmet vermeye baģlamıģtır. Fırat Kalkınma Ajansı, 14 Temmuz 2009 tarihli Bakanlar Kurulu Kararıyla, Türkiye nin 26 düzey 2 bölgesinden biri olan ve Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli illerini kapsayan TRB1 Bölgesi nde kurulmuģtur. Ajansın bölgedeki en önemli adımlarından biri olan TRB Bölge Planı kısa zamanda oldukça yoğun bir çalıģma sonucunda ortaya çıkmıģtır. GiriĢimci ve yenilikçi yaklaģımlarla rekabet edebilen; kaynaklarını etkin ve çevreye duyarlı biçimde kullanan; iģ, eğitim, turizm ve yaģam için tercih edilen bir bölge olmak vizyonunu benimseyen bu plan, bölgeyi daha yakından tanımak ve tanıtmak, sorunları ve öncelikleri tespit edip çözüm yollarını ortaya koymak amacıyla hazırlanmıģtır. TRB Bölge Planı ile mevcut durum net biçimde ortaya konmuģ, bölgesel, ulusal ve küresel faktörler dikkate alınarak geleceğe yönelik amaç, hedef ve stratejiler belirlenmiģtir. Bu aģamada bölgede daha önce yapılmıģ olan çalıģmalar ve üst ölçekli planlar ayrıntılı biçimde incelenerek geniģ bir perspektif sağlanmıģtır. Katılımcılık esasına dayalı olarak paydaģlar, bölge illerinde düzenlenen çalıģtaylar, odak grup toplantıları ve mülakatlarla planlama çalıģmasının gerekli her aģamasına dâhil edilmiģtir. Geleceğin daha iyi öngörülmesi, güçlü ve kalıcı adımlar atılması için yol gösterici nitelikteki bu plan, Fırat Kalkınma Ajansı nın teknik ve mali destek programlarına da temel teģkil edecektir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI ii

4 Bölge Planı hazırlık sürecine önemli katkılarından dolayı Sayın Yönetim Kurulu üyelerine, baģta Kalkınma Kurulu üyeleri olmak üzere Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerindeki tüm kamu, özel sektör ve STK temsilcilerine, çalıģmanın her aģamasındaki yol gösterici desteğinden dolayı Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı yetkili ve uzmanlarına, yoğun ve özverili çalıģmalarından dolayı tüm ajans personeline teģekkür eder, planın amacı doğrultusunda bölgemiz ve ülkemiz kalkınmasına büyük katkılar sağlamasını temenni ederim. Fethi ALTUNYUVA Genel Sekreter TRB TASLAK BÖLGE PLANI iii

5 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Bölge kaynaklarının ortak kalkınma bilinciyle, bölgesel kalkınmayı sağlamak üzere nasıl harekete geçirilmesi gerektiğini belirlemek ve bu kaynakların kalkınmayı tetikleyecek alanlara sevk edilmesini sağlamak amacıyla TRB Bölge Planı hazırlanmıģtır. Bölge Planı ile bölgenin mevcut durumunu ortaya koymak, güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek ve bu doğrultuda bölgenin geliģme stratejilerini oluģturmak amaçlanmıģtır. Belirlenen amaç, hedef ve stratejiler, Fırat Kalkınma Ajansı nın bölgenin geliģimini hızlandırmak için sunmayı planladığı teknik ve mali desteklere çerçeve sağlayacağı gibi diğer kurum ve kuruluģların alt ölçekli planlarına dayanak oluģturarak kaynakların etkin bir Ģekilde kullanılması için de yol gösterici olacaktır. Ġstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması (ĠBBS) kapsamında 26 düzey 2 bölgesinden biri olarak belirlenen TRB1 Bölgesi, Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerinden oluģmaktadır. Türkiye yüzölçümünün %4,7 sini oluģturan TRB1 Bölgesi, 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Türkiye nüfusunun %2,3 üne sahip olup 1,5 yıllık nüfus artıģ hızı ile 26 Düzey 2 bölgesi içerisinde 24. sırada yer almaktadır (TÜĠK, 2010c). Bölge sosyo-ekonomik geliģmiģlik bakımından 26 düzey 2 bölgesi içinde 20. sıradadır. Ġller seviyesindeki sosyo-ekonomik geliģmiģlik sıralamasında ise 81 il içerisinde Elazığ 36., Malatya 41., Tunceli 52. ve Bingöl 76. sırada yer almaktadır (DPT, 2003). Bölgenin en önemli geçim kaynağı meyvecilik ve hayvancılık ağırlıklı tarım olmakla birlikte tekstil, madencilik ve taģocakçılığı gibi sanayi alanları da bölge ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Bölge, %16,8 iģsizlik oranıyla 26 bölge içinde 5. sırada bulunmakta olup, yaratılan kiģi baģına Gayri Safi Katma Değer (GSKD), Türkiye ortalamasının ancak %60 ı kadardır (TÜĠK, 2010b). TRB Bölge Planı çerçevesinde yapılan GZFT analizinde, bölge illerinde köklü ve geliģmiģ üniversitelerin bulunması, bölgenin meyvecilik, hayvancılık ve su ürünleri gibi tarım alanlarında önemli bir potansiyele sahip olması, mermer baģta olmak üzere ticari değeri yüksek pek çok maden rezervinin bulunması ve uluslararası havaalanlarına sahip olması gibi temel güçlü yönler tespit edilmiģtir. Öte yandan bölgenin, iģsiz nüfusun yüksek oluģu, kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluģları arasında iģbirliği ortamının yetersiz TRB TASLAK BÖLGE PLANI iv

6 olması, bölge ekonomisi için son derece önemli olan kayısı, mermer gibi ürünlerin katma değeri düģük bir Ģekilde pazarlanması, doğal kaynakların su ürünleri üretimi, turizm, enerji gibi alanlarda yeterince kullanılamaması ve limanlara uzak olması gibi zayıf yönlere sahip olduğu bulgularına ulaģılmıģtır. Doğu Anadolu Bölgesinin en geliģmiģ cazibe merkezleri konumunda olan Elazığ ve Malatya illerinin bölgede yer alması, bölgenin geliģmekte olan Orta Doğu ve Türki Cumhuriyetlere görece yakın olması ve bölgenin DAP (Doğu Anadolu Projesi) kapsamında yer alması gibi konular fırsat olarak değerlendirilirken, imaj problemi, göç sorunu, tarımsal üretimin doğal koģullara çok bağlı olması, depremsellik gibi konular da tehdit olarak ön plana çıkmıģtır. Bölgenin vizyonu paydaģ görüģleri doğrultusunda belirlenmiģ olup, GiriĢimci ve yenilikçi yaklaģımlarla rekabet edebilen; kaynaklarını etkin ve çevreye duyarlı biçimde kullanan; iģ, eğitim, turizm ve yaģam için tercih edilen bir bölge olmak biçiminde ifade edilmiģtir. Bu vizyona ulaģabilmek için TRB Bölge Planı kapsamında sosyal geliģim, tarım ve gıda, sanayi ve hizmet, teknik altyapı, kırsal kalkınma ve çevre eksenli 6 stratejik amaç belirlenmiģtir. Stratejik amaçlar ve temel hedefleri aģağıda özetlenmiģtir; AMAÇ 1.SOSYAL YAPININ VE BEġERĠ SERMAYENĠN GÜÇLENDĠRĠLMESĠ Hedef 1.1.Ġstihdamın artırılması Hedef 1.2. Dezavantajlı grupların yaģam kalitesinin artırılması Hedef 1.3.Toplumsal dayanıģmanın ve iģbirliği kültürünün geliģtirilmesi Hedef 1.4.Eğitim düzeyinin yükseltilmesi AMAÇ 2.TARIM VE GIDA SEKTÖRLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ Hedef 2.1.Verimliliğin artırılması Hedef 2.2.Ürün değerinin artırılması Hedef 2.3.ĠĢbirliğinin geliģtirilmesi AMAÇ 3.SANAYĠ VE HĠZMET SEKTÖRLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ Hedef 3.1.ĠĢletmelerin pazarlama ve satıģ yeteneklerinin artırılması Hedef 3.2.Sanayi bölgelerinin altyapılarının geliģtirilmesi TRB TASLAK BÖLGE PLANI v

7 Hedef 3.3.Verimliliğin ve katma değerin artırılması Hedef 3.4.Turizmin geliģtirilmesi AMAÇ 4.TEKNĠK ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ Hedef 4.1. UlaĢım altyapısının geliģtirilmesi Hedef 4.2.Doğalgaz ve atık su arıtma alt yapılarının geliģtirilmesi AMAÇ 5.KIRSAL KESĠMDE YAġAM KALĠTESĠNĠN ARTIRILMASI Hedef 5.1.Kırsal alanda ekonomik geliģmenin sağlanması Hedef 5.2.Kırsal alanda teknik altyapının iyileģtirilmesi Hedef 5.3.Sosyal olanakların geliģtirilmesi AMAÇ 6.ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠN SAĞLANMASI Hedef 6.1.Çevrenin korunması Hedef 6.2.Bölgedeki doğal kaynakların verimli kullanılması Hedef 6.3.Enerji üretim kaynaklarının çeģitlendirilmesi Hedef 6.4.Afet yönetiminin güçlendirilmesi Bölge Planı, baģta Fırat Kalkınma Ajansı tarafından destek sağlanacak program ve projeler olmak üzere TRB1 Bölgesi nde, yıllarında uygulanacak tüm bölgesel programlara referans teģkil edecektir. Plan ile belirlenen amaç ve hedeflerin gerçekleģtirilebilmesi için bölgedeki tüm paydaģların koordinasyon içerisinde çalıģması önem arz etmektedir. Bölge Planı nın uygulanmasının koordinasyonundan sorumlu kuruluģ Fırat Kalkınma Ajansı dır. Bu kapsamda Fırat Kalkınma Ajansı, Bölge Planı nın uygulanması sürecine katkı sağlayabilecek kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluģları arasında bir köprü vazifesi görecektir. Bölge Planı 6 temel Bölüm ve eklerden oluģmaktadır. Bölüm 1 de Bölge Planı kavramsal boyutta incelenerek tanımlanmıģ ve kullanılan yöntemler açıklanmıģtır. Bölüm 2 de, Sosyal Yapı, Ekonomik Yapı, Teknik Altyapı ve Çevre olmak üzere dört temel baģlık kapsamında mevcut durum ortaya konmuģ ve analiz edilmiģtir. Bölüm 3 te bölgenin güçlü ve zayıf yönleri ile fırsatlar ve tehditleri ortaya koymak için uygulanan GZFT Analizi sonuçları yer almaktadır. Planlamada bütüncül yaklaģımın sağlanması için farklı TRB TASLAK BÖLGE PLANI vi

8 planlama düzeyleri arasındaki uyumu sağlamak üzere Bölüm 4 te üst ölçekli plan ve programlarda belirlenen öncelik ve stratejiler irdelenmiģtir. Bölüm 5 de Bölge Planı ile ulaģılması hedeflenen sonuçlara yönelik amaçlar, amaçların gerçekleģtirilebilmesine yönelik belirli ve ölçülebilir hedefler ile bu amaç ve hedeflere nasıl ulaģılacağını gösteren stratejiler belirlenmiģtir. Bölüm 6 da planlanan hedeflerin ne ölçüde gerçekleģtiğinin ortaya konulmasına yönelik performans göstergelerine ve Bölge Planı nın uygulanması, paydaģlar arasında koordinasyonun sağlanması ve uygulamaların izlenmesi ve değerlendirmesine yönelik yaklaģımlar ele alınmıģtır. Değerlendirme faaliyetlerinin sağlayacağı geri bildirimler sayesinde Bölge Planı sürekli güncellenerek döngünün devamı sağlanacaktır. Böylece Bölge Planı, Girişimci ve yenilikçi yaklaşımlarla rekabet edebilen; kaynaklarını etkin ve çevreye duyarlı biçimde kullanan; iş, eğitim, turizm ve yaşam için tercih edilen bir bölge olmak vizyonunun gerçekleģtirilmesi için bir rehber vazifesi görecektir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI vii

9 ĠÇĠNDEKĠLER SUNUġ... i GĠRĠġ...ii TABLO LĠSTESĠ... xii ġekġl LĠSTESĠ... xvii HARĠTA LĠSTESĠ... xx KISALTMALAR... xxi TANIM VE KAVRAMLAR... xxiv 1. BÖLGE PLANI TANIMI VE HAZIRLANMASI Bölge Planı Tanımı Bölge Planı Hazırlama Yöntemi ve Süreci PAYDAġ ANALĠZĠ ÇALIġMASI TEMEL BULGULARI MEVCUT DURUM VE ANALĠZĠ Sosyal Yapı Nüfus Eğitim Sağlık Kültür Spor Kurumsal Yapı Sivil Toplum Kadının Konumu Engellilerin Konumu Ġstihdam ÇalıĢma Hayatı ve Sosyal Güvenlik Sosyal Yapı Analizi TRB TASLAK BÖLGE PLANI viii

10 2.2. Ekonomik Yapı Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla ve Gayri Safi Katma Değer Ekonomik Faaliyetler Kamu Yatırımları Özel Sektör Yatırımları Rekabetçilik Ar - Ge Faaliyetleri ve Ġnovasyon ĠĢbirliği Kümelenme Bölgede Kullanılan TeĢvikler Tarım Sektörü Bitkisel Üretim Tarla Bitkileri Üretimi Sebze Üretimi Meyve Üretimi Örtü Altı Tarım Organik Tarım Hayvansal Üretim Su Ürünleri Sanayi Sektörü Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri ve ĠĢ GeliĢtirme Merkezleri Öne Çıkan Sektörler Gıda Sanayi Tekstil Sanayi Madencilik ve TaĢocakçılığı Hizmet Sektörü DıĢ Ticaret Turizm TRB TASLAK BÖLGE PLANI ix

11 Finansal Durum Lojistik Ekonomik Yapı Analizi Teknik Altyapı Kentsel Altyapı ve Üstyapı Temiz Su Sistemi Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi YeĢil Alanlar Doğalgaz Boru Hattı YerleĢme ve YapılaĢma Kentsel YerleĢme ve YapılaĢma Kırsal YerleĢme ve YapılaĢma UlaĢtırma Karayolları Demiryolları Havayolları Göl ve Nehir TaĢımacılığı ĠletiĢim Enerji Teknik Altyapı Analizi Çevre Coğrafi Yapı Ġklim Doğal Kaynaklar Tarımsal Toprak ve Ekilebilir Alan Su Kaynakları Ormanlar BiyoçeĢitlilik Madenler TRB TASLAK BÖLGE PLANI x

12 Çevre Kirliliği Hava Kirliliği Su Kirliliği Toprak Kirliliği Çevre Durum Analizi ÜST ÖLÇEKLĠ PLANLAR, PROGRAMLAR VE BÖLGEDE YAPILMIġ GEÇMĠġ UYGULAMALAR Dokuzuncu Kalkınma Planı Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi Türkiye Turizm Stratejisi (2023) Doğu Anadolu Projesi (DAP) BirleĢmiĢ Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri Doğu Ġlleri Kalkınma Birliği (DOKAB) IPA Rekabet Edebilirlik BileĢeni GZFT ANALĠZĠ AMAÇ, HEDEF ve STRATEJĠLER UYGULAMA, KOORDĠNASYON VE ĠZLEME - DEĞERLENDĠRME Uygulama ve Koordinasyon Ġzleme ve Değerlendirme Bölge Planı Uygulama, Koordinasyon ve Ġzleme-Değerlendirme Süreçlerinde Fırat Kalkınma Ajansı nın Rolü KAYNAKÇA TRB TASLAK BÖLGE PLANI xi

13 TABLO LĠSTESĠ Tablo 1: Bölge Ġlçelerinin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıraları, Tablo 2: TRB1 Bölgesi Ġllerinin Nüfusu, Tablo 3: TRB1 Nüfus Göstergeleri, Tablo 4: TRB1 Nüfus Göstergeleri Tablo 5: Okuma Yazma Oranları (%), Tablo 6: Okulöncesi Eğitimde OkullaĢma Oranı, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları, 2009/ Tablo 7: Eğitim Seviyesine Göre Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları, 2009/ Tablo 8: Ġlköğretim ve Ortaöğretimde Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayısı Tablo 9: Bölge Üniversitelerinde Ön Lisans/ Lisans Öğrenci ve Öğretim Elemanı Sayıları Tablo 10: Kütüphane, Kitap ve Yararlanma Sayısı, Tablo 11: Sinema ve Tiyatro Salon, Gösteri ve Gösteri BaĢına Seyirci Sayısı, 2004 ve Tablo 12: Müze Sayısı, Eser Mevcudu ve Ziyaretçi Sayısı, Tablo 13: Türlerine Göre Spor Kulübü Sayıları, Haziran Tablo 14: Sporcu Sayıları ve Oranları, Tablo 15: Dernek Üye Sayıları, Tablo 16: Faaliyet Alanlarına Göre Dernek Sayıları, Tablo 17: Engellilerin Kamu Kurumlarından Beklentilerinin Dağılımı Tablo 18:Engellilere Yönelik Eğitim Kurumları Sayısı Tablo 19: Ġktisadi Faaliyetlere Göre Cari Fiyatlarla TRB1 ve Türkiye de GSKD Miktar ve Oranları, Tablo 20: TRB1 Bölgesi GSYH, Tablo 21: Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayısı Tablo 22: Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Ġstihdam Sayısı Tablo 23: TRB1 de Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Ġstihdam ve ĠĢyeri Oranları Tablo 24: Bingöl ili Sektörlere Göre Sanayi Tesisleri ve Ġstihdam Sayısı, 2010 (Haziran) 59 TRB TASLAK BÖLGE PLANI xii

14 Tablo 25: Elazığ Ġli Faaliyet Konuların Göre ĠĢletme Sayıları, Tablo 26: Elazığ Ġli ĠĢletmelerin Ölçeksel Dağılımı, Tablo 27: Malatya ili Sektörlere Göre Sanayi Tesisleri ve Ġstihdam Sayısı, Tablo 28: Tunceli ili Sektörlere Göre Sanayi Tesisleri ve Ġstihdam Sayısı, Tablo 29: KOSGEB ĠĢletme Veritabanına Göre ĠĢkollarındaki ĠĢletmelerin Ġllere Göre Dağılımı Tablo 30: TRB1 Bölgesi ve Türkiye'ye Yapılan Kamu Yatırımları (Bin TL), Tablo 31: Sektörlere Göre Kamu Yatırım Miktarları (Bin TL), Tablo 32: Sektörlere Göre Ortalama Kamu Yatırımı Oranları (%), Tablo 33: TRB1 Bölgesi Ġllerin Rekabetçilik Endeks Sırası Tablo 34: TRB1 ve Türkiye için Ġnovasyon Göstergeleri, Tablo 35: TEYDEB Tarafından Desteklenen Projeler, Tablo 36: KOBĠ (Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler) Yatırım TeĢvik Belgelerinin Ġllere Göre Dağılımı, Tablo 37: Türkiye'de Verilen KOBĠ Yatırım TeĢvik Belge Sayısı ve Sektörel Dağılımı, Tablo 38: KOBĠ Yatırım TeĢvik Belge Sayısı ve Sektörel Dağılımı, Tablo 39: Türkiye de ve TRB1 de Tarımsal Üretim Değerleri (1000 TL), Tablo 40: TRB1 Ġllerinde Tarımsal Üretim Değerleri (1000 TL), Tablo 41: TRB1'de ve Türkiye de Tarım ve Ormancılık Alanında DıĢ Ticaret (1.000USD) Tablo 42: TRB1'de Tarımsal Mekanizasyon Durumu, Tablo 43: Farklı Ġstatistikî Bölge Düzeylerinde Arazi Kullanım Durumu (ha), Tablo 44: Farklı Ġstatistikî Bölge Düzeylerinde Tarım Arazilerinin Sulanma Durumu (ha), Tablo 45: TRB1 Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton), Tablo 46: TRB1 Tarla Bitkileri Üretim Değerleri (1000TL), Tablo 47: TRB1 Sebze Üretim Miktarları (Ton), Tablo 48: TRB1 Sebze Üretim Değerleri (1000TL), Tablo 49: TRB1 Meyve Üretim Miktarları (Ton), Tablo 50: TRB1 Meyve Üretim Değerleri (1000TL), TRB TASLAK BÖLGE PLANI xiii

15 Tablo 51: TRB1 Örtü Altı Tarım Alanları (Dekar), Tablo 52: TRB1 Organik Bitkisel Üretim Durumu, Tablo 53: TRB1'de YetiĢtirilen Çiftlik Hayvanlarının Sayıları (BaĢ), Tablo 54: TRB1'e Ait Bazı Hayvansal Üretim Miktarları (Ton), Tablo 55: TRB1 Hayvansal Üretim Değerleri (1000TL), Tablo 56: TRB1 Alabalık Üretimi (Ton), Tablo 57: TRB1 de Alabalık Üretim ĠĢletmelerinin Durumu Tablo 58: TRB1 de Avlanan Tatlı Su Ürünleri, Tablo 59: TRB1 Bölgesi Genel Göstergeleri, Tablo 60: OSB lerdeki Firmaların Sektörel Ağırlıkları, Tablo 61: TRB1 Bölgesi OSB Genel Bilgileri, Tablo 62 : Bingöl Ġli Gıda Sektörü Dağılımı, Tablo 63 : Malatya'da Ġhraç Edilen Kuru Kayısı Miktar ve Tutarları, Tablo 64: Malatya Ġli Gıda Sektörü Dağılımı, Tablo 65: Malatya Ġli Tekstil Sektöründe Alanlarına Göre Fabrika Sayıları, Mayıs Tablo 66: Malatya Ġli Mermercilik Sektörü Dağılımı, Tablo 67: TRB1 ve Türkiye de KiĢi BaĢına Ġhracat ve Ġthalat Göstergeleri Tablo 68: TRB1 ve Türkiye deki Ġhracatçı Firma Sayısı, Tablo 69: TRB1 ve Türkiye deki Ġthalatçı Firma Sayısı, Tablo 70: TRB1 ve Türkiye deki Ġhracat Rakamları (Bin Dolar), Tablo 71: TRB1 ve Türkiye deki Ġthalat Rakamları (Bin Dolar), Tablo 72: Sektörel Bazda Ġhracat Rakamları (Bin Dolar), 2009 Yılı Tablo 73: Ġhracat Yapılan Ġlk 5 Ülke ve Ġhracat Rakamları (Bin Dolar), Tablo 74: TRB1 Bölgesi ndeki Malatya ve Elazığ ın Ġhracat Yapmama Nedenleri Tablo 75: Bölgeye Gelen Yerli Yabancı Turist Sayısı, Tablo 76 : TRB1 Bölgesi Turizm Göstergeleri Tablo 77: TRB1 Bölgesi Tescilli Sit Alanları, Tablo 78: TRB1 Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Banka Sayıları, Tablo 79: TRB1 ve Türkiye deki Banka ġube Sayıları, TRB TASLAK BÖLGE PLANI xiv

16 Tablo 80: Türkiye ve TRB1 Bölgesi ġube BaĢına KiĢi Sayısı, 2000 ve Tablo 81: TRB1 Bölgesi Mevduat Dağılımı (1000 TL), Tablo 82: TRB1 Bölgesi Kredi Dağılımı (1000 TL), Tablo 83: TRB1 Bölgesi ve Türkiye KiĢi BaĢına Kredi Miktarı, 2000 ve Tablo 84: 2008 Yılı Ġçinde TRB1 Ġllerinde Tamamen veya Kısmen Biten Yeni ve Ġlave Yapılar Tablo 85: KÖYDES Ödenek Dağılımı ( TL) Tablo 86: KÖYDES Kapsamında Planlanan ĠĢlerin Son Durumu, Mayıs Tablo 87: TRB1 Bölgesi Ġllerindeki Devlet Yolları Tablo 88: TRB1 Bölgesi Ġllerindeki Ġl Yolları Tablo 89: TRB1 Bölgesi Ġllerindeki BölünmüĢ Yollar Tablo 90: Yol/Yüzölçümü, Tablo 91: Trafik Kazaları, Tablo 92: Motorlu Kara TaĢıtları, Tablo 93: TCDD Hat Uzunlukları (km), Tablo 94: Bölgedeki Havaalanları Tablo 95: Gelen-Giden Yolcu Sayısı Tablo 96: Uçak Trafiği (Sefer Sayısı) Tablo 97: TRB1 de ve Türkiye de HaberleĢme Ġstatistikleri, Tablo 98: PTT HaberleĢme Yatırım Ġstatistikleri, Tablo 99: Bölgede Elektrik Üretim-Tüketim Durumu Tablo 100: Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi (MWh), Tablo 101: TRB1 deki Barajlar ve Hidroelektrik Santraller (HES) Tablo 102: TRB1 Bölgesi ndeki ĠnĢa Halindeki Barajlar ve Hidroelektrik Santraller Tablo 103: Ġller Bazında Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi Tablo 104: Türkiye de GüneĢ Enerjisi Potansiyelinin Bölgesel Dağılımı Tablo 105: Kayıp-Kaçak Durumu Tablo 106: TRB1 Bölgesi Ġllerinin Yüzölçümleri Tablo 107: Bingöl Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) TRB TASLAK BÖLGE PLANI xv

17 Tablo 108: Elazığ Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) Tablo 109: Malatya Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) Tablo 110: Tunceli Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) Tablo 111: TRB1 Bölgesi Orman Alanları, Tablo 112: Bingöl Ġli Madenleri Tablo 113: Elazığ Ġli Madenleri Tablo 114: Malatya Ġli Madenleri Tablo 115: Tunceli Ġli Madenleri Tablo 116 : DOKAB Tarafından TRB1 de Desteklenen Projelerin Ġl ve BileĢen Bazında Dağılımı, TRB TASLAK BÖLGE PLANI xvi

18 ġekġl LĠSTESĠ ġekil 1: Bölge Planı Yapısı... 3 ġekil 2: Bölge Planlama Döngüsü... 4 ġekil 3: TRB1 Bölgesi ve Türkiye nin Nüfus ArtıĢ Hızları, ġekil 4: TRB1 Bölgesi nden DıĢarıya Verilen Göç, ġekil 5: TRB1 Bölgesi nin Aldığı Göç ġekil 6: ġehir-köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı, ġekil 7: TRB1 YaĢ Gruplarına Göre Nüfus Göstergeleri, ġekil 8: TRB1 Erkek ve Kadın Nüfusu Oranları, ġekil 9: Eğitim Düzeyi Oranları, ġekil 10: Bölge Ġllerinin ÖSS BaĢarı Sıralaması, ġekil 11: KiĢiye DüĢen Yatak Sayısı, ġekil 12: TRB1 Bölgesi nde Sağlık Personeli Sayısında YaĢanan % DeğiĢim, ġekil 13: TRB1 Bölgesi nde Faaliyet Alanlarına Göre Dernek Sayıları, Aralık ġekil 14: Türkiye de Türlerine Göre Dernek Sayıları, Haziran ġekil 15: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de Cinsiyete Göre Ġstihdamın Eğitim Durumu, ġekil 16: TRB1 Bölgesi nde Cinsiyete Göre ĠĢsizlik Oranları, ġekil 17: TRB1 Bölgesi nde Cinsiyetlere Göre ĠĢgücüne Katılma ve Ġstihdam Oranları, ġekil 18: TRB1 ve Türkiye'de Yıllara Göre Kadınların Ġstihdam, ĠĢgücüne Katılma ve ĠĢsizlik Oranları, ġekil 19: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de YaĢları Arasında Evlenenlerin Oranı, ġekil 20: TRB ve Türkiye de Engelli Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı (%), ġekil 21: Engellilerde Okuma Yazma Bilmeyenlerin Oranı (%) ġekil 22: Engellilerin ĠĢgücüne Katılma Ve ĠĢsizlik Oranları ġekil 23: TRB1 ve Türkiye ĠĢsizlik Oranları ġekil 24: ĠĢsizlik Oranları, TRB TASLAK BÖLGE PLANI xvii

19 ġekil 25: Yıllar Ġçinde Türkiye ve TRB1 de Ġstihdam Oranları, ġekil 26: Tarım DıĢı ĠĢsizlik Oranı ġekil 27: Yıllara ve Sektörlere Göre TRB1 Bölgesi Ġstihdamının Türkiye Ġstihdamına Oranları, ġekil 28: Ġstihdam Oranları, ġekil 29: TRB1 Bölgesi nde Yıllara Göre ĠĢsizlik ve ĠĢgücüne Katılma Oranlarındaki DeğiĢimler, ġekil 30: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de Ġstihdamın Sektörel Dağılımı, ġekil 31: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de Sektörel Ġstihdam Paylarında YaĢanan DeğiĢimler, ġekil 32: TRB1 Bölgesi nde Yıllara Göre Tarımsal Ġstihdam ve ĠĢsizlik Oranı, ġekil 33: Yıllara Göre TRB1 Bölgesi nde Sektörel Ġstihdamın DeğiĢim Oranları, ġekil 34: Eğitim Durumuna Göre TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de ĠĢsizlik Oranları, ġekil 35: TRB1 Bölgesi Sosyal Güvenlik Verileri ġekil 36: Türkiye ve TRB1 Bölgesi KiĢi BaĢına GSKD, ġekil 37: TRB1 ve Türkiye'de Sektörlerin GSKD Ġçindeki Payları, ġekil 38: TRB1 ve Türkiye GSYH daki Büyüme Oranları, ġekil 39: KiĢi BaĢına DüĢen Kurulan ġirket ve Kooperatiflerin Sayısı ġekil 40: KiĢi BaĢına DüĢen Kapanan ġirket ve Kooperatiflerin Sayısı ġekil 41: TRB1 Bölgesi Kamu Yatırımları, ġekil 42: TRB1 Bölgesi Rekabetçilik Endeks ve Alt Endeks Değeri ġekil 43 : TRB1 Tarımsal Üretim Değerlerinin Türkiye deki Payı (%), ġekil 44: Ġllerin Tarımsal Üretim Değerlerinin TRB1'deki Ortalama Payı (%), ġekil 45: TRB1 ve Türkiye de Arazi Kullanım Durumu (%), ġekil 46: TRB1 Ġllerinde Arazi Kullanım Durumu (%), ġekil 47: TRB1 de ve Türkiye de Tarımsal Sulama Durumu (%), ġekil 48: TRB1 Ġllerinde Tarımsal Sulama Durumu (%), TRB TASLAK BÖLGE PLANI xviii

20 ġekil 49: TRB1 Öncelikli Meyve Üretim Miktar ve Değerlerinin Türkiye deki Payı (%), ġekil 50: TRB1'e Ait Bazı Hayvansal Ürünlerin Türkiye Üretimindeki Payları (%), ġekil 51: Ġllerin TRB1 Hayvansal Üretimindeki Payları (%), ġekil 52: TRB1 de Avcılık Yoluyla Ġstihsal Edilen Su Ürünlerinin Türkiye deki Payı (%), ġekil 53: TRB1 Ana Sektörler Ġhracat Rakamları (1000 $), ġekil 54: TRB1 Kuru Meyve ve Mamulleri Hariç Ana Sektörler Ġhracat Rakamları (1000 $), ġekil 55: Turizm GeliĢim Mekansal Analizi ġekil 56: Ġllerde ġube Sayısı ġekil 57: TRB1 Mevduat Hacminin Türkiye Ġçindeki Yeri, ġekil 58: TRB1 Kredi Hacminin Türkiye Ġçindeki Yeri, ġekil 59: Kredi/Mevduat Oranı, ġekil 60 : Türkiye ve TRB1 Bölgesi Kredi Kullanım Yüzdeleri, ġekil 61: Yük Trafiği (Bagaj + Kargo + Posta) Ton ġekil 62: TRB1 Mekansal Analizi ġekil 63: TRB1 Karayolu Uzunlukları, ġekil 64: Motorlu Kara TaĢıtları, ġekil 65: Havaalanı Yolcu Sayıları Yıllık DeğiĢim Oranları ġekil 66: Tüm Uçak Sayıları Yıllık DeğiĢim Oranları ġekil 67: TRB1 Bölgesi Verilerinin Türkiye Verilerine Oranı, ġekil 68 : TRB1 de DOKAB ın Dağıttığı Hibelerin Ġllere Göre % Dağılımı, TRB TASLAK BÖLGE PLANI xix

21 HARĠTA LĠSTESĠ Harita 1: ĠBBS Düzey 2 Bölgeleri Harita 2: TRB1 Bölgesi Ġlçeleri Harita 3: Türkiye Rekabet Edebilirlik Haritası Harita 4: TRB1 Bölgesi Tüm YerleĢim Birimleri Harita 5: TRB1 Bölgesi UlaĢım Ağı Harita 6: TRB1 Bölgesi Karayolları Harita 7: TRB1 Bölgesi Demiryolları Harita 8: Türkiye de Kömür Rezervleri Harita 9: TRB1 Bölgesi ndeki Barajlar ve Göletler Harita 10: TRB1 Bölgesi YağıĢ Haritası (mm) TRB TASLAK BÖLGE PLANI xx

22 KISALTMALAR ADNKS ADSL APS BĠLSAM BKH BYS ÇKS DAP DHMĠ DOKAB DPT DSĠ DTM EĠE ESA 95 ETSO EUROSTAT GAP GSKD GSYH HES IPA : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi : Asymmetric Digital Subscriber Line (Asimetrik Sayısal Abone Hattı) : Acele Posta Servisi : Bilgi Yolu Eğitim Kültür ve Sosyal AraĢtırmalar Merkezi : Binyıl Kalkınma Hedefleri : Bölgesel Yenilik Sistemi : Çiftçi Kayıt Sistemi : Doğu Anadolu Projesi : Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü : Doğu Ġlleri Kalkınma Birliği : Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü : DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı : Elektrik ĠĢleri Etüd Ġdaresi Genel Müdürlüğü : European Systems of Accounts (Avrupa Ulusal ve Bölgesel Hesaplar Sistemi) : Elazığ Ticaret ve Sanayi Odası : European Community Statistical Office (Avrupa Birliği Ġstatistik Kurumu) : Güneydoğu Anadolu Projesi : Gayri Safi Katma Değer : Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla : Hidroelektrik Santral : Instrument for Pre-Accession Aid (AB Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı) TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxi

23 ĠBBS ĠGEME ĠġGEM KGM KHGM KOBĠ KOSGEB KÖYDES KSS MĠAD MPM MTA MTSO OECD OSB ÖSS ÖĠB ÖSYM PTT SGK SODES STK TBB TCDD TÜBĠTAK : Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması : DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi : ĠĢ GeliĢtirme Merkezi : Karayolları Genel Müdürlüğü : Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü : Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler : Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı : Köy Altyapısını Destekleme Projesi : Küçük Sanayi Sitesi : Malatyalı ĠĢ Adamları Derneği : Milli Prodüktivite Merkezi : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü : Malatya Ticaret ve Sanayi Odası : Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü) : Organize Sanayi Bölgesi : Öğrenci Seçme Sınavı : ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı : Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi : Türkiye Posta Telgraf TeĢkilatı Genel Müdürlüğü : Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı : Sosyal Destek Programı : Sivil Toplum KuruluĢu : Türkiye Bankalar Birliği : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxii

24 TEYDEB TĠM TMMOB TRB1 TSO TÜGEM TÜĠK UNESCO URAK : TÜBĠTAK Teknoloji ve Yenilik Destek Programları BaĢkanlığı : Türkiye Ġhracatçılar Meclisi : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği : Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması Düzey 2 ye göre Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerini kapsayan bölge : Ticaret ve Sanayi Odası : Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü : Türkiye Ġstatistik Kurumu : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) : Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu Derneği TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxiii

25 TANIM VE KAVRAMLAR Alüvyonlu Toprak Ampirik ÇalıĢma Ar-Ge BiyoçeĢitlilik : Akarsuyun taģıdığı kum ve toprağın bir bölümünü dere ve nehir ağızlarında bırakarak oluģturduğu verimli toprak. : Deneye dayalı olarak yapılan bilimsel çalıģma. : Ġnsan, kültür ve toplumun bilgisinden oluģan bilgi dağarcığının artırılması ve bu dağarcığın yeni uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalıģmalar. : Bir bölgedeki genlerin, bu genleri taģıyan türlerin, bu türleri barındıran ekosistemlerin ve bunları birbirine bağlayan olayların tamamını oluģturan bütün. Bütüncül YaklaĢım : Birbiriyle ilintili ve eklemlenmiģ birimlerin bir arada değerlendirilmesi ile öznenin niteliğinin kavranabileceğini kabul eden yaklaģım biçimi. Cüruf ÇalıĢtay Çarpan Etkisi Çiftçi Kayıt Sistemi Değer Zinciri : Erime durumundaki madenlerin yüzeyinde toplanan madde. : Bir grubun birlikte verimli Ģekilde çözüm üretmesini sağlayan, disiplinli bir fikir üretme ve karar alma toplantısı. : Bir uygulamanın örnek alınarak tekrar uygulanması ve/veya çıktılarının yaygınlaģtırılması olasılığı. : Sağlıklı tarım politikalarının oluģturulması, güncellenmesi, geliģtirilmesi ve tarımsal desteklemelerin denetlenebilir, izlenebilir bir Ģekilde yürütülmesini sağlayan kayıt sistemi. : Üretim, pazarlama ve sevkiyat gibi Ģirketlerin faaliyetlerini oluģturan tüm fonksiyonların tek tek ve birbirleriyle iliģkisinin dikkate alınarak incelenmesi. Doğurganlık Oranı : Herhangi bir ülke/bölgede, bir yıl içinde gerçekleģen doğumların, doğurma yaģındaki kadın (15-49 yaģ arası) sayısına TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxiv

26 oranı. Drenaj Engelli Entegre Tesis EĢgüdüm Fauna Flora Foseptik Çukuru Gizli ĠĢsizlik GSKD GSYH : Yüzey suyunun tahliye edilmesi. : DoğuĢtan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal, sosyal yeteneklerini çeģitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaģama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karģılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danıģmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kiģi. : Bir ürünün hammaddeden son mamul aģamasına, paketlemeye kadar yapılabildiği tesis. : Belirli bir amaca ulaģmak için türlü iģler arasında bağlantı, iliģki, düzen ve uyum sağlama, koordinasyon. : Jeolojik bir dönemle ya da yöreyle ilgili hayvanların tümü. : Jeolojik bir dönemle ya da yöreyle ilgili bitkilerin tümü. : Kanalizasyon Ģebekesinden gelen evsel atıkların toplandığı ve çökeltmesinin sağlandığı yer. : ÇalıĢıyor görünmesine rağmen, üretime hiçbir katkısı olmayan iģçilerin yarattığı durum. : Bölgeler bazında vergiler dâhil edilmeden ölçülen, üretilen katma değer. : Bir ekonomide yerleģik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, yurtiçi faaliyetleri sonucu yaratmıģ oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düģülmesi sonucu elde edilen değer. TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxv

27 Hanehalkı Ġnovasyon Ġsale Hattı Ġstihdam ĠĢ Gücü Jeomorfoloji Jeotermal Enerji Kafes Balıkçılığı Kalifiye Eleman : Aralarında akrabalık bağı bulunsun ya da bulunmasın aynı konutta veya aynı konutun bir bölümünde yaģayan, temel ihtiyaçlarını birlikte karģılayan, hanehalkı hizmet ve yönetimine iģtirak eden bir veya birden fazla kiģiden oluģan topluluk. : Yeni veya önemli ölçüde değiģtirilmiģ ürün (mal ya da hizmet), veya sürecin; yeni bir pazarlama yönteminin; ya da iģ uygulamalarında, iģyeri organizasyonunda veya dıģ iliģkilerde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanması. : Ġletim hattı, su temininde kaynaktaki suyu Ģehir Ģebekesine ya da su depolarına taģıyan ana hat. : Bir görevde, bir iģte kullanma. : Referans dönemi içinde ekonomik mal ve hizmetlerin üretimi için emek arzında bulunan çalıģma çağındaki nüfus : Yeryüzü Ģekillerinin tanımlanmasını ve oluģum süreçlerini inceleyen bilim dalı. : Normal yeraltı ve yerüstü sularına oranla daha fazla erimiģ mineral, çeģitli tuzlar ve gazlar içerebilen sıcak su ve buharı olarak tanımlanan yer altı kaynaklarından elde edilen her türlü enerji. : Su tabanına demirlenmiģ ya da yüzen kafeslerde yapılan balık yetiģtiriciliği. : Bir iģi yapabilme yetisi kazanmıģ, tecrübeli çalıģan. Kapasite geliģtirme : Kurumların ve bireylerin içselleģtirerek sistemlerini, kaynaklarını ve bilgilerini arttırma, güçlendirme, düzenleme ve karģılaģılabilecek problemleri çözmek ve hedeflere ulaģmak için bu artıģları iģlevsel hale getirme faaliyetleri. TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxvi

28 Katılımcılık Katılımcılık Merdiveni Katma Değer KOBĠ Kolüvyonlu Toprak Kredi Mevduat Oranı : PaydaĢların bölgeyi etkilemesi muhtemel kararların alınması uygulanması süreçlerinde çeģitli düzeylerde yer alma durumları. : Katılımcıların konumlarına göre katılım düzeylerini gösteren, katılımcı olmayan, yarı-katılımcı ve katılımcı olarak adlandırılarak katılım sürecinde beklentilerin sıraya konulmasıyla oluģturulan Ģema. : Belirli bir üretim sürecinde belli bir mal için üretim faktörlerine yapılan ödemelerin toplamı, firmanın çıktısının değeri ile diğer firmalardan satın aldığı ara mallarının değeri arasındaki fark. : 18/11/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Küçük ve Orta Büyüklükte ĠĢletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırması Hakkında Yönetmelik çerçevesine giren iģletmeler. : Yüzeysel suların ve yan derelerin yakın yerlere taģıyarak biriktirdiği çökeltilerin oluģturduğu genç topraklar. : Bankalardaki mevduatın krediye dönüģüm oranı. Kültür Balıkçılığı Kümelenme Lepra Lojistik MarkalaĢma : Belirli merkezlerde özel olarak hazırlanmıģ havuzlarda bilimsel yöntemlerle balık üretme. : Belli bir alanda faaliyet gösteren ve birbirleriyle bağlantı içinde olan Ģirketler, uzmanlaģmıģ tedarikçiler, hizmet sağlayıcılar ve ilgili kurumların oluģturduğu coğrafi yoğunlaģmalar. : Cüzzam Hastalığı. : Ürün, servis ve insan gibi kaynakların, ihtiyaç duyulan yerde ve istenen zamanda temin edilmesi. : Piyasaya yeni çıkan bir ürünün tanınma, isim yapma ve sunulduğu pazar tarafından kabul edilme süreci. TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxvii

29 Mikro Klima : Yer Ģekillerinin bulunduğu alandan farklı olması ya da soğuğu kesecek Ģekilde uzanması sonucunda oluģan küçük çaplı iklim bölgelerine verilen ad. Mücavir Alan : Belediye sınırları dıģında, imar mevzuatı bakımından belediyelerin kontrol ve mesuliyeti altına verilmiģ olan alanlar. Net Göç Hızı Odak Grup Toplantısı OkullaĢma Oranı Organize Sanayi Bölgesi Örgün Eğitim Örtü Altı Tarım PaydaĢ : Bir yerleģim biriminin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farkın nüfusuna oranı. : Belirli bir konu çerçevesinde, seçilmiģ katılımcılar grubunun ayrıntılı bilgi ve fikirlerini belirlemek amacıyla yapılandırılmıģ özel bir grup görüģmesi tekniği. : Bir öğretim düzeyindeki eğitim hizmetinin ilgili yaģ grubunu oluģturan nüfustaki ve toplumdaki eriģilirliğini gösteren oran. : Ağır sanayi ve kompleksleri dıģında, küçük-orta ölçekli imalat sanayi türlerinin, belirli bir plan dâhilinde yerleģtirilmeleri, geliģtirilmeleri için, sınırları tasdikli çıplak arazi parçalarının gerekli altyapı hizmetleriyle, ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesis ve kurumlarla donatıldıktan sonra planlı bir Ģekilde, belirli standartlar dâhilinde küçük-orta ölçekli tahsis edilebilir, iģletilebilir hale getirilerek oluģturulan alan. : Belirli yaģ grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmıģ programlarla, okul çatısı altında düzenli olarak yapılan okul öncesinden baģlayıp yükseköğrenimi de kapsayan eğitim. : DıĢ iklim faktörlerinin etkisini kaldırarak, gerekli özel çevre koģullarının yaratılması ile alçak ve yüksek sistemler içinde yapılan sebze, meyve ve süs bitkileri yetiģtiriciliği. : Bir plan/program/projeden olumlu ya da olumsuz yönde etkilenebilecek ya da plan/program/projeyi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilecek kiģi, grup, kurum veya kuruluģ. TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxviii

30 Radyolink Rehabilitasyon Merkezi Rekabetçilik Sathi Kaplama Sit Alanı Sondaj Kuyusu Sosyal Güvenlik Stratejik Plan Su Kotu : Radyo, telefon, televizyon, teleks vb. iletiģim araçlarının kablo bağlantısı olmaksızın, istasyonlar arasında veya stüdyo ile verici istasyon arasında yüksek frekanslı radyo dalgaları ile bağlantı kurmasına yarayan sistem. : Ġnsanların fiziki ve ruhsal kusurlarını düzeltmek için tedavi edildiği yer. : Kurum/kuruluĢların büyüklüğünü, pazar payını ve karlılığını arttırabilme yetisi. : Yüzeysel kaplama, derine inmeden sadece yüzeye yapılan kaplama. : Tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeģitli medeniyetlerin ürünü olup, yaģadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları, önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmıģ tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlar. : Yeraltındaki su, maden, petrol gibi zenginliklerden istifade amacıyla açılan dar ve derin kuyular. : Herhangi bir sosyal risk yüzünden geliri veya kazancı azalmıģ kiģilerin, baģkalarının yardımına gerek kalmaksızın, yaģama ve geçinme ihtiyaçlarını karģılayan bir sistemler bütünü. : Bir kurum/kuruluģun orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaģmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren plan. : Su seviyesi. Sürdürülebilir Kalkınma : Gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karģılamaya yönelik yetenek ve olanaklarını kısıtlamaksızın, bugünkü ihtiyaçların karģılanması. ġarka Virüsü : Sert çekirdekli meyvelerde görülen ve meyveye önemli hasarlar veren bir virüs. TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxix

31 ġehirleģme Oranı : Ġl ve ilçe merkezlerinde yaģayanların toplam nüfusa oranı. Tarım Tarım Master Planı Tarımsal Mekanizasyon Teknokent Tektonik : Ziraat; bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, bunların kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, bu ürünlerin uygun koģullarda muhafazası, iģlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması. : Tarımsal kaynakların belirlenmesi (toprak, su, ekoloji ve teknik bilgi düzeyi), kısıtların ortaya konulması, tarımsal kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin arttırılması, ürün arzında sürekliliğin sağlanması; tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle iliģkilerinin belirlenmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması konularını kapsayan plan. : Tarım alanlarını geliģtirmek, her türlü tarımsal üretim yapmak ve tarımsal ürünlerin değerlendirilmesi iģlemlerini yerine getirmek amacı ile kullanılan her türlü enerji kaynağı, mekanik araç ve gerecin tasarımı, yapımı, geliģtirilmesi, dağıtımı, pazarlaması, yayımı, eğitimi, iģletilmesi ve kullanılması ile ilgili konuları içeren üretim teknolojisi. : Yüksek/ileri teknoloji kullanan ya da yeni teknolojilere yönelik firmaların, belirli bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü ya da AR-GE merkez veya enstitüsünün olanaklarından yararlanarak teknoloji veya yazılım ürettikleri/geliģtirdikleri, teknolojik bir buluģu ticari bir ürün, yöntem veya hizmet haline dönüģtürmek için faaliyet gösterdikleri ve bu yolla bölgenin kalkınmasına katkıda bulundukları, aynı üniversite, yüksek teknoloji enstitüsü ya da AR-GE merkez veya enstitüsü alanı içinde veya yakınında; akademik, ekonomik ve sosyal yapının bütünleģtiği siteyi veya bu özelliklere sahip teknoloji geliģtirme bölgesi. : Parçalanıp dağılmıģ yer katmanlarının birbirleri ile olan ilgilerini araģtıran yer bilimi kolu. TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxx

32 Tesviye Ticari ĠĢletme Topografik Yapı YaĢ Bağımlılık Oranı YönetiĢim : Bir düzensizliğin, topografik engebelerin düzeltilerek yüzey oluģturulması iģlemi. : Ticarethane veya fabrika yahut ticari Ģekilde iģletilen diğer müesseseler. : Belli bir bölgenin bütün kapsamıyla belirtilmesi. : 0-14 ve 65 ve daha yukarı yaģtaki nüfusun, yaģ grubundaki nüfusa oranın yüzde olarak ifadesi. : Birbirine bağlı pozisyonların ve çatıģan, karģıt çıkarları olan aktörlerin oluģturduğu, farklı ağsal yapıları koordine eden süreç. TRB TASLAK BÖLGE PLANI xxxi

33 1. BÖLGE PLANI TANIMI VE HAZIRLANMASI 1.1. Bölge Planı Tanımı Ekonomik, sosyal, teknik ve çevresel yönleri ile bir bütün olan kalkınma sürecinde, bölge içi ve bölgeler arası geliģmiģlik farklarının azaltılması için kaynak ve imkânların tespit edilmesi ve bu tespitler doğrultusunda bölgesel geliģme politikalarının oluģturulması gerekmektedir. Bu ihtiyaca yönelik yürütülen bölgesel planlama süreci, bölgedeki paydaģlarca bölgenin tanınmasını, ortak bilinç ve amaç geliģtirilmesini sağlayan, bölge içinde ve dıģında iģbirliğini yönlendiren bir süreçtir. Bölge planı ise ortak kalkınma bilinciyle, bölge kaynaklarının kalkınma amaçlarına ulaģmak üzere nasıl harekete geçirileceğini göstererek, bu kaynakların kalkınmayı tetikleyecek alanlara sevk edilmesi için bir rehber vazifesi görmektedir. Günümüzde bölgesel politikaların temel iki stratejik hedefi bölgesel rekabet edebilirliğin artırılması ve geliģmiģlik farklarının azaltılmasıdır (Kara, 2010). Bu hedefler doğrultusunda bölge planları; bölge içi ve bölgeler arası geliģmiģlik farklarının giderilmesi, yoksulluk ve gelir dengesizliğinin azaltılması, sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleģtirilmesi ve ulusal kalkınma planlarının öncelikleri ile mekânsal boyutlarının bütünleģtirilmesi amacıyla hazırlanmaktadır. Bölge planlama anlayıģına göre, bölge planının uzun vadeli bir perspektifle ortaya konması gerekmektedir. TRB Bölge Planı Fırat Kalkınma Ajansı koordinasyonunda, katılımcılık esasıyla yerel aktörlerin birlikte karar aldığı ve birlikte hareket ettiği sosyal bir süreç neticesinde hazırlanmıģtır. Bölge Planı, değiģen koģulları büyük ölçüde tolere edebilecek Ģekilde esnek stratejiler ve uygulamalar içermektedir. Bölge Planı ile belirlenen vizyona ulaģmak için bölge kaynaklarının katma değeri ve çarpan etkisi yüksek sonuçlara odaklanması beklenmektedir. Bu doğrultuda bölge planlarının, hem hedef ve stratejilerin belirlenmesinde seçici ve sürekliliği olan bir kalkınma yönetimi aracı haline gelmesi için dinamik bir Ģekilde hazırlanması gerekmektedir. Bölge planlama sürecinde, uzun vadeli hedeflere sınırlı kaynaklarla ulaģılabilmesi açısından stratejik planlama yaklaģımı benimsenmektedir. Ayrıca sektörler arası TRB TASLAK BÖLGE PLANI 1

34 tamamlayıcılık ile sinerjiye önem veren ve bölgenin özelliklerine uygun yeni politika ve uygulama mekanizmaları geliģtirerek yerel aktörlerin bilgi ve deneyimlerini yenilikçi uygulamalara yönlendiren bölge planlarında, rekabet edebilirlik açısından markalaģma ve kümelenme gibi politikalar da ön plana çıkmaktadır. Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) ve kalkınma ajanslarının iģbirliği ile tüm bölgelerin geliģme stratejileri ve planlarının tamamlanarak, planlama hiyerarģisinin ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerdeki planlama araçları ve standartlarının belirlenmesi, planların birbirleriyle uyumunun sağlanması büyük önem taģımaktadır. Bu kapsamda, ulusal düzeyde etkin bir eģgüdüm ve denetim mekanizması oluģturulması, alt ölçekli plan ve stratejilere genel bir çerçeve çizilmesi, yerel ve merkezi kuruluģlar arasında görev, yetki ve sorumlulukların tanımlanması, planların yönetimi ve denetimi için bütüncül bir sistem oluģturulması planlanmaktadır lı yılların baģında 1. Kalkınma Planı yla oluģturulmuģ ve sonraki yıllarda Doğu Anadolu Projesi nin (DAP) de temelini oluģturan Keban Projesi TRB1 odaklı bir bölgesel kalkınma planı olarak değerlendirilebilir. ÇeĢitli dönemlerde bölgesel kalkınma amaçlı hazırlanan diğer planlar; Doğu Marmara Planlama Projesi, Antalya Projesi, Çukurova Bölgesi Projesi, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel GeliĢme Projesi, Doğu Karadeniz Bölgesel GeliĢme Planı (DOKAP) ve YeĢilırmak Havza GeliĢim Projesi dir. Ancak son yıllara kadar anılan bölgesel kalkınma projelerinden GAP dıģında kalanlar kapsamlı bir uygulama Ģansı bulamamıģtır (DPT, 2004). Fırat Kalkınma Ajansı gerek bölge içindeki gerekse bölge dıģındaki paydaģların katılımıyla, TRB1 Bölgesi için ilgili ulusal ve bölgesel kalkınma planlarıyla uyumlu, yıllarını kapsayan bölge planını hazırlamıģtır. Bölge Planı ile, bölgenin paydaģlarca daha iyi tanınması, katılımcılık kültürünün geliģtirilmesi, farklı idari birimlerde ve illerde bulunan aktörlerle ortak bir plan etrafında sinerji oluģturulması, ortak hedefler ve uygun politikalar belirlenmesi, bölgenin üstün olduğu alanların belirlenerek uzmanlaģmanın sağlanması ve değiģen koģullara daha kolay uyum sağlanması amaçlanmıģtır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 2

35 1.2. Bölge Planı Hazırlama Yöntemi ve Süreci TRB Bölge Planı hazırlık çalıģmaları zaman, kaynak ve kapsam planlaması yapılarak, bir proje mantığı ile yürütülmüģ ve yönetilmiģtir. Bu kapsamda yaklaģık 4 ay olarak öngörülen proje süresi yapılacak bilgi toplama çalıģmaları, çalıģtay, odak grup toplantıları vb. etkinlikler için düzenlenen bir iģ-zaman çubuk grafiği ile çizelgelenmiģ, insan ve mali kaynak planlaması yapılmıģ, sürece katılacak paydaģlar katılımcılık merdiveni esasıyla sınıflandırılmıģtır. Bu sürece ait iģ-zaman grafiği, proje ekibi, projede aksayan yönler ve alınan tedbirler gibi çeģitli bilgi ve belgeler oluģturulmuģtur. Stratejik bir bölge planı; Ģu anda içinde bulunduğumuz durumdan (mevcut durum), gelecekte ulaģmak istediğimiz duruma (vizyon) nasıl ulaģılacağını gösteren plan niteliğindedir. TRB Bölge Planı nda bu süreç, ġekil 1 de görüldüğü üzere, Sosyal Yapı, Ekonomik Yapı, Teknik Altyapı ve Çevre olmak üzere dört temel baģlık kapsamında incelenmiģtir. ġekil 1: Bölge Planı Yapısı TRB TASLAK BÖLGE PLANI 3

36 Genel bir yaklaģımla planlama süreci mevcut durumun analizi, vizyon oluģturma, amaç, hedef ve stratejileri belirleme, program uygulama ve izleme-değerlendirme aģamalarından oluģan bir döngüdür. ġekil 2: Bölge Planlama Döngüsü Bu kapsamda TRB Bölge Planı ile öncelikle bölge planlama döngüsünün ilk adımı olan ve stratejik planlama sürecinin de temelinde yer alan mevcut durum analizi ile geleceğe yönelik amaç, hedef ve stratejiler geliģtirebilmek için bilinmesi gereken Neredeyiz? sorusunun cevabı aranmıģtır. Mevcut durum analizinde geçmiģ performansın değerlendirilmesinin yanı sıra bölgenin hangi kaynaklara sahip olduğu ya da hangi yönlerinin eksik olduğu ortaya konmuģ ve olumlu ya da olumsuz dıģsal geliģmeler değerlendirilmiģtir. Bu kapsamda öncelikle 9. Kalkınma Planı, DAP Ana Planı, BirleĢmiĢ Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri, Türkiye Turizm Stratejisi (2023), Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi, Doğu Ġlleri Kalkınma Birliği (DOKAB) ve IPA Rekabet Edebilirlik BileĢeni gibi üst ölçekli planlar ve uygulamalar; sonrasında ise Düzey 2 ve Düzey 3 seviyelerinde yapılmıģ plan ve programlar (stratejik planlar, tarım master planları vb.) incelenmiģtir. Bahsedilen plan ve programların yanı sıra çeģitli kurum ve kuruluģlar ile kiģiler tarafından yapılan TRB TASLAK BÖLGE PLANI 4

37 ampirik ve akademik çalıģmalar, bölgede yürütülen projeler çerçevesinde hazırlanan dokümanlar ile proje çıktıları da incelenmiģtir. Bu aģamada mevcut durum ve analizi, aģağıda belirtilen dört ana baģlık ve bunların alt baģlıkları kapsamında incelenmiģtir: Sosyal Yapı: Nüfus, eğitim, sağlık, kültür, spor, kurumsal yapı, sivil toplum, kadının konumu, engellilerin konumu, istihdam, çalıģma hayatı ve sosyal güvenlik. Ekonomik Yapı: Gayri safi yurtiçi hâsıla ve gayri safi katma değer, ekonomik faaliyetler, rekabetçilik, Ar-Ge faaliyetleri ve inovasyon, iģbirliği, kümelenme, bölgede kullanılan teģvikler, tarım, sanayi ve hizmet sektörleri. Teknik Altyapı: Kentsel altyapı ve üstyapı, yerleģme ve yapılaģma, ulaģtırma, iletiģim, enerji. Çevre: Coğrafi yapı, iklim, doğal kaynaklar, çevre kirliliği. Mevcut durum ve analizi çerçevesinde ikincil veriler toplanmıģ ve incelenmiģtir. Ġkincil veriler, ilgili kamu kurum ve kuruluģlarının ve meslek odalarının internet sitelerinden, faaliyet ve istatistik raporlarından, illerin mevcut çevre durum raporlarından yararlanılarak, yayınlanmamıģ veriler ise ilgili kurumlardan resmi yazı ile bilgi edinme veya kurum ziyaretleri yoluyla elde edilmiģtir. Edinilen tüm veriler derlenerek il, bölge ve Türkiye ölçeğinde değerlendirilmiģtir. Daha çok istatistikî göstergeler üzerinde durulmuģ, bölgesel veriler Türkiye ile mukayeseli biçimde değerlendirilerek bölgenin potansiyelleri ortaya çıkarılmaya çalıģılmıģtır. Bölge Planı nın tüm bölge halkı ve paydaģlar tarafından sahiplenilmesi ve özümsenmesi amacıyla, katılımcılık merdiveninin düzeyleri dikkate alınarak bölge içi ve dıģından, Bölge Planı hazırlığına katkı sağlayabilecek paydaģları kapsayacak dinamik bir paydaģ veri tabanı oluģturulmuģtur. Belirlenen paydaģlarla 26 Mayıs 2010 tarihinde Malatya da, 28 Mayıs 2010 tarihinde Bingöl de, 7 Haziran 2010 tarihinde Tunceli de ve 8 Haziran 2010 tarihinde Elazığ da birer çalıģtay yapılmıģ olup, çalıģtaylarda paydaģlar öncelikle, katılımcılık anlayıģı ve Bölge Planı konularında bilgilendirilmiģlerdir. Ardından TRB Bölge Planı çalıģmalarında kullanılmak üzere Fırat Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan PaydaĢ Anketi ve GZFT analizi formlarının uygulamaları gerçekleģtirilmiģtir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 5

38 GZFT analizi formu bölge planı hazırlığı için belirlenen Sosyal Yapı, Ekonomik Yapı, Teknik Altyapı ve Çevre konularında paydaģların bölgenin güçlü yönleri, zayıf yönleri ve bölgeyi gelecekte etkilemesi muhtemel fırsat ve tehditleri belirleyebilecekleri tarzda hazırlanmıģtır. PaydaĢ Anket Formu ise bölge planı hazırlığı için belirlenen Sosyal Yapı, Ekonomik Yapı, Teknik Altyapı ve Çevre baģlıkları kapsamında paydaģların aģağıdaki içerikte görüģlerini aktarabilecekleri biçimde hazırlanmıģtır. (a) PaydaĢların belirlenen alanlarda ne ölçüde bilgi sahibi oldukları (b) Sunulan konuların bölge geliģimi açısından stratejik önem düzeyi (c) Konulara iliģkin bölgenin mevcut baģarı algısı (d) Konuların bölgesel geliģme açısından önem ve öncelik düzeyi (e) GeliĢtirilmesi gereken konuların geliģtirilme ihtiyacı düzeyi (f) Ġlgili konular nasıl geliģtirileceğine iliģkin strateji önerileri Ayrıca bölge planında yer alacak ve bölgesel geliģme için daha sonra belirlenecek amaç, hedeflere ve stratejilere yol gösterici nitelikteki vizyon ifadesinin oluģturulması için de paydaģların talep ve önerilerini sunmalarına olanak sağlayacak sorulara anket formunda yer verilmiģtir. Bölge planında amaçlar, hedefler ve stratejilerin belirlenmesi aģamasında kullanılmak üzere anket formunda paydaģlara açık uçlu sorular yöneltilmiģtir. Bu bağlamda, anket formu paydaģların planlamaya esas teģkil eden dört eksenin kapsamına giren temel konu baģlıklarına yönelik bölgesel strateji önerilerini ifade edecekleri tarzda tasarlanmıģtır. ÇalıĢtaylara toplam 198 kiģi katılmıģ ve 327 adet GZFT formu ve paydaģ anketi uygulanmıģtır. ÇalıĢtaylarda ayrıca katılımcıların, GZFT formunda ve paydaģ anketinde yer almayıp bölge planı hazırlığı sürecinde faydalı olacağını düģündükleri görüģ ve önerileri kendilerine söz hakkı verilmek suretiyle sözel olarak alınmıģ ve bu amaçla katılımcıların yaptıkları katkılar raportörler aracılığıyla elektronik ortamda kayıt altına alınarak ileride kullanılacak veriler haline dönüģtürülmüģlerdir. ÇalıĢtaylar vasıtasıyla ulaģılamayan bazı paydaģlar ziyaret edilerek mülakatlar Ģeklinde anket ve GZFT analizi uygulamaları da gerçekleģtirilmiģtir. PaydaĢ anketi ve GZFT formuyla elde edilen bilgilere TRB TASLAK BÖLGE PLANI 6

39 ek olarak bölge illerinde bölgeyi veya bulunduğu ilin olanaklarını iyi tanıyan, bölge planının hazırlanmasına vereceği bilgi ve önerilerle katkı sağlayacağı düģünülen önemli paydaģlarla mülakatlar gerçekleģtirilerek gereksinim duyulan diğer birincil veriler elde edilmiģtir. Saha ziyaretleri esnasında yapılan gözlemlerle de çeģitli bilgilere ulaģılmıģtır. ÇalıĢtaylar, mülakatlar ve saha ziyaretlerinden elde edilen nicel veriler istatistiksel analiz programları kullanılarak analiz edilmiģlerdir. Öncelikle bölgenin GZFT analizi yapılarak bölge planında bir sonraki aģama olarak gerçekleģtirilecek vizyon ifadesi ve amaçların belirlenmesine veri teģkil edecek bölgenin güçlü-zayıf yönleri ve fırsat-tehditleri taslak olarak ortaya çıkartılmıģtır. Daha sonra, paydaģ analiz formlarından elde edilenler baģta olmak üzere toplanan birincil veriler ve mevcut durum analizinde incelenen ikincil veriler bir bütün halinde esas alınarak Vizyon ifadesi tanımlanmıģ ve vizyon ifadesini gerçekleģtirmeye ve bölgenin geliģmesine olanak sağlayacak Amaçlar belirlenmiģtir. Bu amaçlar bölgede etki düzeyi yüksek olan önemli paydaģların ve uzmanların görüģlerine baģvurularak uygunluk, kapsam ve ifade ediliģ tarzları açısından değerlendirilerek bölge planında yer alması uygun bulunan 6 amaç biçiminde ifade edilmiģtir. Tanımlanan amaçların gerçekleģtirilmesini sağlayacak Hedefler ve hedeflere ulaģılmasına imkan tanıyacak Stratejiler planlamanın önceki aģamalarında oluģturulan/kullanılan birincil ve ikincil veriler esas alınarak belirlenmiģtir. Planlamanın dört temel aģaması olan (a) Bölge Ģu anda nerededir? (Mevcut durum analizi + GZFT analizi); (b) Bölgenin nerede olması isteniyor? (Vizyon ifadesi, Amaçlar ve Hedefler); (c) Bölge olması istenilen yere nasıl ulaģabilir? (Stratejiler); (d) BaĢarı nasıl takip edilebilir ve değerlendirilebilir? (Ġzleme, Değerlendirme ve Performans Ölçümü) planlama aģamalarından ilk üç tanesini içeren Taslak Bölge Planı ortaya konulduktan sonra bu taslağa iliģkin paydaģların görüģ ve önerilerinin alınabilmesi ve revizyon gereksinimlerinin belirlenebilmesi için Odak Grup Toplantıları yapılmıģtır. Odak Grup Toplantıları nda dört ana baģlığa yönelik kurulan ve ortalama 12 paydaģtan oluģan Sosyal Yapı Odak Grubu, Ekonomik Yapı Odak Grubu, Teknik Altyapı Odak Grubu ve Çevre Odak Grubu ile birlikte taslak Bölge Planı değerlendirilmiģtir. 24 Haziran 2010 tarihinde Elazığ da paralel oturumlar Ģeklinde gerçekleģtirilen Odak Grup Toplantıları sonrasında ise Bölge Planı kapsamında oluģturulan GZFT analizi, vizyon, amaç, hedef ve strateji çalıģmaları güncellenmiģ ve Bölge Planı nın tamamı Kalkınma TRB TASLAK BÖLGE PLANI 7

40 Kurulu na sunulmuģtur. Söz konusu çalıģtaylara, odak grup toplantılarına ve Kalkınma Kurulu Toplantısı na katılarak Bölge Planı hazırlama sürecine katkı sunan paydaģlar Ek- 1 de verilmiģtir. Bölge Planı çalıģmasının son aģaması olan Ġzleme, Değerlendirme ve Performans Ölçümü aģamasında Bölge Planı nın uygulanması, uygulamaya yönelik koordinasyonun sağlanması ve uygulamaların izlenmesi - değerlendirilmesi süreçleri tanımlanmıģ ve bu süreçte kullanılacak göstergeler ile ilgili kurum/kuruluģlar belirlenmiģtir. Ayrıca Bölge Planı nın en etkin Ģekilde uygulanmasına yönelik Fırat Kalkınma Ajansı nın üstleneceği rol ifade edilmiģtir. Bölge Planı ile bölgenin vizyonu, stratejik amaçları, hedef ve stratejilerinin belirlenmesinin ardından bunların uygulamaya aktarılması için programlar oluģturulacaktır. Söz konusu programlar, Bölge Planı nın iģlerlik kazanması açısından önem arz etmekte olup bölgedeki tüm paydaģlar için bölge kaynaklarının kalkınma amaçlarına ulaģmak üzere, ortak kalkınma bilinciyle nasıl harekete geçirileceğine yönelik bir rehber görevi görecektir. Programların uygulamaya aktarılmasıyla birlikte izleme ve değerlendirme süreci de baģlayacak olup, bu süreçteki geri bildirimlerle Bölge Planı sürekli güncellenerek döngünün devamı sağlanacaktır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 8

41 1.3. PAYDAġ ANALĠZĠ ÇALIġMASI TEMEL BULGULARI TRB1 Bölgesi nde yapılan anket çalıģması ile paydaģlara Bölge Planı nda yer alan dört temel baģlık kapsamında yer alan aģağıdaki alanlarda önermeler yöneltilmiģ; bu konular hakkında ne düzeyde bilgi sahibi oldukları ve bu konuların bölge kalkınması açısından ne ölçüde önem taģıdığı sorulmuģtur. Ayrıca bölgenin kalkınması açısından aģağıdaki alanların hangilerinde, ne ölçüde bir iyileģtirme yapılması gerektiğine yönelik önermeler de paydaģlara sorulmuģtur. Nüfus Sanayi Sektörü HaberleĢme Eğitim Hizmet Sektörü Enerji Sağlık Finansal Altyapı Coğrafya Kültür UlaĢtırma Doğal Kaynaklar Kadın ve Aile Kentsel YerleĢme Ġklim Tarım Sektörü Kırsal YerleĢme Su Kullanımı Ġstihdam-ÇalıĢma Hayatı ve Sosyal Güvenlik Kentsel ve Kırsal Altyapı Çevre Kirliliği Toprak ve Arazi Kullanımı PaydaĢ Analizi kapsamında uygulanan anket soruları ve istatistikî analiz sonuçları Ek-2 de verilmiģ olup bu bölümde sadece sonuçlar ve değerlendirmeler özetlenmiģtir. Ankette yer alan ilk bölümde paydaģlara hangi konularda ne düzeyde bilgi sahibi olduklarına dair yöneltilen önermelere verilen cevaplar incelendiğinde bölgeye iliģkin öncelikli olarak iklim, coğrafya, nüfus ve eğitim konularında paydaģların büyük ölçüde bilgi sahibi oldukları görülmüģtür. PaydaĢların büyük ölçüde bilgi sahibi oldukları diğer konular arasında sırasıyla ulaģtırma, çevre kirliliği, kültür ve sanayi yapısına iliģkin konular bulunmaktadır. PaydaĢlar diğer konulara göre bölgenin finansal altyapısına dair daha az bilgi sahibi olduklarını ifade etmiģlerdir. Yine paydaģların orta düzeyde bilgi sahibi oldukları konular arasında hem kentsel ve kırsal altyapı hem de kırsal yerleģme konuları bulunmaktadır. Anketteki önermelerden elde edilen verilere göre kadın ve aile konusunda da paydaģların orta düzeyde bir bilgiye sahip oldukları görülmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 9

42 Ġkinci bölümde bu konuların bölgenin kalkınmasında oynadığı rollere iliģkin bir soru yöneltilmiģtir. Bu soruya verilen cevaplar incelendiğinde paydaģların eğitim, istihdam, çalıģma hayatı ve sosyal güvenlik konularını bölgenin kalkınmasına büyük ölçüde katkı sağlayacak öncelikli konular olarak gördükleri sonucu ortaya çıkmıģtır. Bu konuları ulaģtırma ile enerji ve sanayi sektörü takip etmiģtir. PaydaĢlar bölgenin kalkınması baz alındığında bölgenin iklim koģullarını, kırsal yerleģimini, nüfusunu ve coğrafyasını diğer konulara göre orta düzeyde önemli konular içinde saymaktadırlar. Ankette paydaģlara yöneltilen bir diğer soru ile 22 konu için paydaģların bölgedeki mevcut durumu nasıl değerlendirdikleri tespit edilmeye çalıģılmıģ ve bölgenin bu konulardan hangilerinde iyi/baģarılı olduğunu belirlemeleri istenmiģtir. Verilen cevapların aritmetik ortalamaları incelendiğinde paydaģların beģ konu dıģında (sağlık, haberleģme, coğrafya, iklim, enerji) diğerlerinde mevcut uygulamalardaki baģarı düzeyini düģük buldukları tespit edilmiģtir. Belirlenen konularla ilgili bölgedeki iyi/baģarılı bulunan uygulamalar sıralanmak istenildiğinde ilk sırayı haberleģmenin aldığı bunu sağlık uygulamaları, ardından coğrafya ve iklim konularının izlediği görülmektedir. Mevcut uygulamalar açısından düģük ölçüde baģarılı bulunan konular ise kentsel ve kırsal altyapı çalıģmaları, sanayi sektörü, finansal altyapı ve kırsal yerleģmedir. Sanayi sektörünün bölgenin kalkınması dikkate alındığında önemli görülen konular arasında yer almasına rağmen bölgede sektörün baģarı düzeyinin düģük olması sanayi sektörü ile ilgili iyileģtirme yapılmasının gerekliliğine iģaret etmektedir. PaydaĢlara yöneltilen Bölgenin kalkınması açısından iyileģtirilmesini öncelikli bulduğunuz konuları sıralayınız önermesine verilen cevaplara göre paydaģlar kalkınmada en öncelikli iyileģtirme yapılması gerekli alan olarak eğitimi ilk sırada değerlendirmiģlerdir. Eğitimi sırasıyla istihdam, çalıģma hayatı ve sosyal güvenlik alanları izlemektedir. Sanayi sektörü, tarım sektörü ve sağlık konuları ise iyileģtirilmesi önerilen alanlar arasında yer almaktadır. Bölgede diğer alanlara oranla iyileģtirme yapılması gerekliliği bakımından en az öncelikli konular olarak ise kırsal yerleģme, çevre kirliliği, haberleģme ve nüfus ortaya çıkmıģtır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 10

43 Bölge kalkınmasına yönelik hazırlanan anketteki bir diğer soru Bölgenin kalkınması açısından söz konusu alanlara iliģkin ne ölçüde iyileģtirmeler yapılması gerektiğini belirtiniz sorusudur. Bu önermeye verilen cevaplar incelendiğinde ilk sırada kırsal yerleģme, istihdam, çalıģma hayatı ve sosyal güvenlik ve sanayi sektörü alanları yer almaktadır. Büyük ölçüde iyileģtirmelerin olması gereken diğer alanlar sırasıyla eğitim, tarım sektörü, kentsel yerleģme, finansal altyapı, kentsel ve kırsal altyapı, hizmet sektörü, toprak ve arazi kullanımı, su kullanımı Ģeklinde devam etmektedir. PaydaĢlar orta düzeyde iyileģtirme yapılması gerekli konular olarak da nüfusu, haberleģmeyi ve kadın-aile iliģkisini göstermektedirler. Bu soruların yanı sıra bölgenin kalkınmasına yönelik stratejilerin 22 alandan hangilerine ait ve neler olabileceği ile bölgenin vizyon ifadesinde bulunması gereken kavramlar sorulmuģtur. Bu açık uçlu sorulara verilen cevaplar bilgisayar ortamında derlenerek gruplandırılmıģ; mevcut durumun ortaya konması ve analiz edilmesi ile vizyon, amaç, hedef ve stratejilerin oluģturulması aģamalarında ikincil verilerle birlikte değerlendirilmiģtir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 11

44 2. MEVCUT DURUM VE ANALĠZĠ Türkiye nin dünyadaki konumunun hızlı biçimde geliģmesi, TRB1 Bölgesi nin küresel konumu için de belirleyici olmaktadır. Orta Doğu ülkeleriyle iliģkilerde yaģanan olumlu geliģmelerin antlaģmalarla somutlaģması bölgenin konumu itibariyle dıģ ticaretini geliģtirmesi için uygun bir ortam oluģturmaktadır. Fakat Bingöl iline ait 1,8 milyon dolarlık ihracatın %4 ü, Elazığ iline ait 67 milyon dolarlık ihracatın %7 si, Malatya iline ait 268 milyon dolarlık ihracatın yalnızca %5 inin Irak, Ġran ve Suriye ülkelerine yapıldığı dikkate alındığında bu avantajın henüz tam olarak değerlendirilemediği görülmektedir. AB ye katılım sürecinde müktesebata uyum ve belirlenen politikaların yürütülmesi kapsamında TRB1 Bölgesi nde de önemli değiģiklikler meydana geleceği öngörülmektedir. Öncelikle AB tarafından sağlanan hibe destekleri ve gelecekteki fonlar bölge için büyük önem taģımaktadır. Ayrıca üyelik sürecinde gerçekleģmekte olan yapısal reformlar bölgenin kalkınması için gereken altyapıyı destekler niteliktedir. Uzun vadede AB ülkeleriyle olan iliģkilerde yaģanan değiģimin yatırım potansiyelini güçlendirmesi ve bu durumun bölgeye yansıması da beklenen olumlu geliģmelerdendir. Bununla birlikte, üyelik sürecinde bazı politikalarla uyumun Türkiye ve bölge için önemli riskler barındırdığı da değerlendirilmektedir. Özellikle tarım politikasına uyum konusunda, Türkiye nin öncelikle yeterli bir altyapı oluģturup ardından uyum Ģartlarını aģamalı olarak gerçekleģtirmesi gerekmektedir. Uyum süreci iģletilirken bölge için büyük önem arz eden tarım sektörünün rekabet edebilme kapasitesinin göz ardı edilmemesi önem arz etmektedir. Bu konjonktürde TRB1 Bölgesi nin dünyadaki konumu değerlendirildiğinde, AB üyeliği ve komģu ülkeler baģta olmak üzere yabancı devletlerle geliģtirilen iyi iliģkilerin bölgeye sosyal ve ekonomik açılardan önemli katkılar sağlayabilecek fırsatlar niteliğinde olduğu, Dünya Ticaret Örgütü ve AB müzakereleri çerçevesinde tarım sektörünün dıģa karģı daha korumasız hale gelecek olmasının ise bölge açısından önemli bir risk oluģturduğu değerlendirilmektedir. Türkiye nin Avrupa Birliği ne uyum süreci doğrultusunda, 2002/4720 no lu kanun gereğince, DPT ve TÜĠK tarafından üç ayrı düzeyde Ġstatistikî Bölge Birimi TRB TASLAK BÖLGE PLANI 12

45 oluģturulmuģtur. Buna göre Düzey 1 olarak 12, Düzey 2 olarak 26 ve Düzey 3 olarak da 81 Ġstatistikî Bölge Birimi tanımlanmıģtır. Söz konusu sınıflandırma Harita 1 de verilmiģtir. Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerinden oluģan TRB1 Bölgesi, TRB olarak isimlendirilen Düzey 1 Ortadoğu Anadolu Bölgesi nde yer almaktadır. Harita 1: İBBS Düzey 2 Bölgeleri TRB1 Bölgesi, DAP kapsamı içinde yer almaktadır. DAP çerçevesinde belirlenen dört cazibe merkezinden ikisi olan Malatya ve Elazığ bölgede yer almaktadır. DAP bölgeleri içinde önemli bir konuma sahip olan TRB1 Bölgesi DAP ın hayata geçmesiyle birlikte daha da önem kazanacaktır. TRB1 Bölgesi, Türkiye yüzölçümünün yaklaģık %4,7 sini, ülke nüfusunun ise 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre %2,3 ünü oluģturmaktadır. Türkiye nin doğusunda yer alan bölge, talep merkezlerine ve limanlara görece uzaktır. Bunlar, bölgede ekonominin geliģmesini engelleyen önemli faktörlerdir. DPT tarafından 2003 yılında yayınlanan Ġllerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması çalıģmasına göre 81 il içinde Elazığ 36., Malatya 41., Tunceli 52., Bingöl 76. sırada yer almıģtır. KiĢi baģına düģen gayri safi katma değer bakımından 26 bölge içinde bölge 20. sırada yer almaktadır (TÜĠK, 2010c). Bölgenin ülkeye ekonomik katkısının ortalamadan düģük olduğu bu göstergelerden anlaģılabilir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 13

46 Bölgedeki ilçelerin konumu Harita 2 de görülmektedir. Bingöl de Adaklı, Genç, Karlıova, Kiğı, Solhan, Yayladere, Yedisu ve Merkez olmak üzere 8 ilçe; Elazığ da Ağın, Alacakaya, Arıcak, Baskil, Karakoçan, Keban, Kovancılar, Maden, Palu, Sivrice ve Merkez dâhil 11 ilçe, Malatya da Akçadağ, Arapgir, Arguvan, Battalgazi, Darende, DoğanĢehir, Doğanyol, Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pütürge, Yazıhan, YeĢilyurt ve Merkez dâhil 14 ilçe; Tunceli de; ÇemiĢgezek, Hozat, Mazgirt, Nazimiye, Ovacık, Pertek, Pülümür ve Merkez olmak üzere 8 ilçe bulunmaktadır. Ġlçelerin konumu Harita 2 de, 872 ilçe içindeki sosyo-ekonomik geliģmiģlik sıralamaları ise Tablo 1 de gösterilmektedir. Harita 2: TRB1 Bölgesi Ġlçeleri Tablo 1: Bölge Ġlçelerinin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıraları, ELAZIĞ Merkez 71 Ağın 233 Keban 323 Kovancılar 429 Karakoçan 599 Maden 615 Alacakaya 626 Sivrice 87 Baskil 691 Palu 757 Arıcak MALATYA Merkez 37 YeĢilyurt 353 Arapgir 437 Battalgazi 493 Hekimhan 598 Darende 627 DoğanĢehir 654 Akçadağ 675 Kuluncak 708 Yazıhan 731 Kale 744 Arguvan 748 Doğanyol 750 Pütürge 823 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 14

47 52. TUNCELĠ Merkez 97 Hozat 340 Ovacık 377 Pülümür 432 Nazımiye 510 ÇemiĢgezek 518 Pertek 586 Mazgirt BINGÖL Kiğı 276 Merkez 344 Yayladere 414 Yedisu 779 Genç 800 Solhan 819 Karlıova 820 Adaklı 841 KAYNAK: DPT, Tablo 1 de verilen bölge ilçelerinin sosyo-ekonomik geliģmiģlik sıralaması incelendiğinde Ģehir merkezleri ve ilçeler arasındaki yüksek sosyo-ekonomik geliģmiģlik farklılıkları göze çarpmaktadır. Bu farklılıkların en belirgin Ģekilde gözlendiği il Malatya dır. Malatya Ģehir merkezi, geliģmiģlikte 37. sırada yer almasına rağmen, ilçelerin en geliģmiģi olan YeĢilyurt, ancak 353. Sırada, Pütürge ise 823. sırada yer alabilmiģtir. Diğer bir dikkat çekici husus ise, Bingöl Ģehir merkezinin, Kiğı ilçesinden ve gerek bölgedeki gerekse bölge dıģındaki pek çok ilçeden daha az geliģmiģ olmasıdır. Ġl merkezlerindeki geliģmenin ilçelere yayılmaması ve merkez ilçelerin diğer ilçelerden daha az geliģmiģ olması durumları bölge içi geliģmiģlik farklılıklarının yüksekliğini ortaya koymaktadır. Bölgedeki il ve ilçelerin sosyo-ekonomik geliģmiģlik bakımından daha üst sıralara yükselmesi ve bölgesel kalkınmanın sağlanması için Bölge Planı ile belirlenen vizyon kapsamındaki amaç ve hedeflere ulaģmayı sağlayacak stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu stratejilerin etkin bir Ģekilde geliģtirilebilmesi için de ilk olarak mevcut durum tüm yönleriyle analiz edilmiģtir. Bu bölümde TRB1 Bölgesi nin hangi kaynaklara sahip olduğu, hangi yönlerinin eksik olduğu ortaya konmuģ ve olumlu ya da olumsuz dıģsal geliģmeler değerlendirilmiģtir. Bu kapsamda mevcut durum sosyal yapı, ekonomik yapı, teknik altyapı ve çevre açılarından dört ana baģlık altında incelenmiģtir Sosyal Yapı Sosyal yapı; içinde sosyal iliģkilerin ve olayların cereyan ettiği, sosyal grupların ve kurumların yer aldığı, toplumun Ģekil ve çerçevesiyle ilgili dıģ görünüģe sahip toplumsal TRB TASLAK BÖLGE PLANI 15

48 yapı anlamına gelmektedir. Sosyal yapı baģlığı altında; bölgenin genel nüfus yapısı, sağlık hizmetleri ve sağlık altyapısı, bölgenin kültürel durumu, istihdam, çalıģma hayatı ve sosyal güvenlik, spor faaliyetleri, sivil toplum örgütlenmeleri, kadının konumu ve özürlülerin aktif hayata katılım olanakları, konularında TRB1 Bölgesi nin mevcut durumu detaylı bir Ģekilde incelenmiģtir Nüfus Ortadoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan TRB1 Bölgesi ,6 km 2 olan yüzölçümü ile toplam ülke yüzölçümünün %4,7 sini oluģturmaktadır yılı ADNKS verilerine göre kiģilik nüfusu ile Türkiye nüfusunun %2,3 ünü oluģturan bölgede, Malatya kiģi ile en yüksek nüfusa sahip ildir. Bölgede en düģük nüfusa sahip olan il kiģilik nüfusu ile Tunceli dir. Tablo 2: TRB1 Bölgesi Ġllerinin Nüfusu, Yıllar Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1 Nüfus ArtıĢ Hızı TR Nüfus ArtıĢ Hızı % 13% % 13% % 11% % 13% % 11% % 20% % 4% % 1% % 1% KAYNAK: TÜİK, 2000; TÜİK, 2010g yılları arasında TRB1 Bölgesi ve Türkiye nüfus verilerine bakıldığında Türkiye nüfusu yaklaģık 2 kat artarken bölge nüfusu sadece %32 oranında artmıģtır. Bölge illerinde en çarpıcı nüfus verileri Tunceli iline aittir yılında 157 bin olan Tunceli nüfusu 2009 yılınca ise yaklaģık yarıya düģmüģ, 83 bin civarına gerilemiģtir. Türkiye nüfusunun bu dönemde iki katına çıktığı düģünülürse Tunceli nin nüfus olarak yaklaģık 4 kat gerilediği TRB TASLAK BÖLGE PLANI 16

49 görülmektedir. Malatya, Elazığ ve Bingöl illeri ise arası dönemde aynı oranlarda nüfus artıģları yaģamıģlar ve yaklaģık olarak %40 büyümüģlerdir. 25% 20% 15% 10% 5% TRB1 Nüfus Artış Hızı TR Nüfus Artış Hızı 0% -5% -10% KAYNAK: TÜİK, 2000; TÜİK, 2010g. ġekil 3: TRB1 Bölgesi ve Türkiye nin Nüfus ArtıĢ Hızları, TRB1 Bölgesi ile Türkiye nüfus artıģ oranları kıyaslandığı zaman, bölgenin ülke geneli ile aynı yönde bir seyir izlediği fakat artıģ oranlarının bütün dönemlerde ülke ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Bölge nüfus artıģ hızı yılları arasında negatiftir. Bu durumun sebebi olarak ülke genelindeki nüfus artıģ hızında azalma ve bu dönemde yaģanan ekonomik sıkıntılar nedeniyle bölgenin devamlı göç vermesi gösterilebilir. Bu dönemde bölge nüfus artıģ hızı ülke nüfus artıģ hızında da bir azalma olmasına rağmen sadece 2008 yılında ülke geneli ile aynı seviyeye ulaģmıģtır. Bölge, 45 kiģi/km 2 olan nüfus yoğunluğu ile 94 kiģi/km 2 olan ülke nüfus yoğunluğunun altında bir orana sahip olup, 26 Düzey 2 bölgesi arasında 22. sıradadır. Tunceli, 11 kiģi/km 2 olan nüfus yoğunluk oranı ile Türkiye nin en düģük nüfus yoğunluk oranına sahip ilidir. Elazığ ve Malatya bölge ortalamasının üstünde nüfus yoğunluk oranlarına sahipken, Bingöl 31 kiģi/km 2 ile nüfus yoğunluğu bakımından bölge ortalamasının altındadır (TÜĠK, 2010c). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 17

50 TR10 TR51 TR62 TRC2 TRC1 TR31 TR41 TR63 TR61 TR72 TR42 TRA1 TR32 TRB2 TR33 TR83 TR90 TR22 TR52 TR71 TR21 TRC3 TRA2 TR82 TR81 TRB1 Bölgesi 1,5 yıllık nüfus artıģ hızı ile 14,5 olan ülke yıllık nüfus artıģ hızı ortalamasının oldukça altında bir orana sahip olup yıllık nüfus artıģ hızı bakımından 26 bölge içerisinde 24. sıradadır. Elazığ ve Malatya pozitif yıllık nüfus artıģ hızına sahip iken Bingöl ve Tunceli negatif oranlara sahiptir yılı verilerine göre -40 yıllık nüfus artıģ hızına sahip olan Tunceli Türkiye nin en yüksek yıllık nüfus azalıģ hızına sahip ilidir. Bölge illerinin tamamı dıģarıya göç vermekte olup bölge -6,3 olan net göç hızı ile 26 bölge arasında 22. sıradadır. Malatya -3,3 olan net göç hızı oranı ile bölgenin en az göç veren ili olurken, -25,0 net göç hızı oranına sahip olan Tunceli bölgenin dıģarıya en fazla göç veren ili olarak dikkat çekmektedir. Tablo 3: TRB1 Nüfus Göstergeleri, 2009 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Nüfus (KiĢi) Nüfus Yoğunluğu (KiĢi/km 2 ) ġehirleģme Oranı (%) 54,2 71,3 63,6 64,7 64,8 75,5 Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı ( ) -1,4 5,7 4,2-40,0 1,5 14,5 Net Göç Hızı ( ) -14,5-3,8-3,3-25,0-6,3 -- KAYNAK: TÜİK, 2010c. TRB1 Bölgesi ne ait göç istatistikleri incelendiğinde bölgenin 2009 yılında toplam 55,849 kiģi göç verdiği görülmektedir. Bölgenin en çok göç verdiği bölgeler %26.37 ile TR10 (Ġstanbul) Bölgesi, %7.97 ile TR51 (Ankara) Bölgesi ve %7.87 ile TR62 (Adana-Mersin) Bölgesi dir. TRB1 Bölgesi nin en az göç verdiği bölge ise %0.64 lük oranla TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) Bölgesi dir ġekil 4: TRB1 Bölgesi nden DıĢarıya Verilen Göç, 2009 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 18

51 TR10 TR62 TRC2 TRC1 TR51 TR63 TR31 TR41 TRB2 TR72 TR61 TR42 TRC3 TR32 TRA1 TR33 TR83 TR52 TR90 TR21 TR22 TR71 TRA2 TR82 TR81 TRB1 Bölgesi alınan göç istatistiklerine bakıldığında ise bölgeye 2009 yılında 45,501 kiģinin göç ettiği görülmektedir. Bölgeye en fazla göçün %25,78 lik oranla TR10 (Ġstanbul) Bölgesi nden geldiği görülmektedir. Bölge ikinci olarak en fazla göçü %8,70 lik oranla TR62 (Adana-Mersin) Bölgesi nden üçüncü olarak ise % 8,37 lik oranla TRC2 (ġanlıurfa, Diyarbakır) Bölgesi nden almaktadır. Bölgenin %0.53 lük oranla en az göç aldığı bölge ise aynı zamanda en az göç verdiği bölge olan TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) Bölgesi dir ġekil 5: TRB1 Bölgesi nin Aldığı Göç Bölgedeki en yüksek ĢehirleĢme oranı %71,3 ile Elazığ a ait olup Elazığ bu oran ile %75,5 olan Türkiye ortalamasına yakın bir seviye yakalamıģtır ,8 28,7 36,4 35,3 35,2 24,5 54,2 71,3 63,6 64,7 64,8 75,5 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Köy Nüfusu % Şehir Nüfusu % KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 6: ġehir-köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı, 2009 TRB1 Bölgesi %51,7 olan toplam yaģ bağımlılık oranı ile %49,3 olan ülke ortalamasının üstünde olup, 26 bölge içerisinde 11. sıradadır. Toplam %58,1 lik yaģ bağımlılık oranı ile TRB TASLAK BÖLGE PLANI 19

52 Bingöl bölgede en yüksek orana sahipken, Tunceli %38,3 lük yaģ bağımlılık oranı ile bölgede en düģük orana sahiptir. Tunceli aynı zamanda tüm ülkede de en düģük yaģ bağımlılık oranına sahip il olarak dikkat çekmektedir. TRB1 Bölgesi, %19,1 genç nüfus oranı ile %17,3 olan Türkiye ortalamasının üstünde bir değere sahiptir. Tunceli %23,5 ile bölgede en yüksek genç nüfus oranına sahipken, Malatya %18 ile bölgenin en düģük değerine sahiptir yılı genel nüfus sayımı verilerine göre bölge %2,6 ile Türkiye ortalamasının üstünde bir doğurganlık oranına sahiptir. Bölgede en yüksek doğurganlık oranı %3,6 ile Bingöl de görülürken, Tunceli %1,9 doğurganlık oranı ile bölgede en düģük orana sahip ildir. Yine 2000 yılı genel nüfus sayımı verilerine göre bölge 4,98 kiģilik ortalama hane halkı büyüklüğü ile ülke ortalamasının (4,2 kiģi) üstündedir. Bingöl 5,8 kiģilik hane halkı büyüklüğü ile bölgede en yüksek ortalamaya sahipken, Tunceli 4,6 ile en düģük ortalamaya sahip ildir. Tablo 4: TRB1 Nüfus Göstergeleri Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Toplam yaģ bağımlılık oranı (%) 58,1 50,2 52,3 38,3 51,7 49,3 Genç Nüfus Oranı (15-24) (%) 21,9 18, ,5 19,1 17,3 Toplam Doğurganlık Oranı* (%) 3,6 2,5 2,6 1,9 2,6 2,5 Hane halkı Büyüklüğü* (kiģi) 5,8 4,8 4,8 4,6 5,0 4,2 KAYNAK: TÜİK, 2010c. * TÜİK, TRB1 Bölgesi nüfusu yaģ gruplarına göre incelendiğinde, bölgenin nüfus yapısının genel olarak ülke ortalamasına benzer nitelikler taģıdığı görülmektedir. Bölge iller bazında incelendiğinde Bingöl ün en yüksek 0-15 yaģ grubu oranına (%31,4) sahip olduğu görülmektedir. Bu durum Bingöl ün bölgede en yüksek toplam yaģ bağımlılık oranına sahip olmasına neden olmaktadır. Bölgede en yüksek yaģ grubu oranına (%72,3) sahip il olan Tunceli ise bu oran sayesinde bölgede en düģük toplam yaģ bağımlılık oranına sahip durumdadır. Elazığ ve Malatya da nüfusun yaģ gruplarına göre dağılımı bölge ortalamasına yakın bir seyir izlemektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 20

53 TUNCELİ 16,7% 72,3% 11,0% MALATYA 26,6% 65,7% 7,7% ELAZIĞ 25,9% 66,6% 7,5% 0-15 BİNGÖL TR 31,4% 26,0% 63,3% 67,0% 5,3% 7,0% TRB1 26,6% 65,9% 7,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 7: TRB1 YaĢ Gruplarına Göre Nüfus Göstergeleri, yılı nüfus verilerine göre bölge nüfusu cinsiyete göre incelendiğinde, bölge nüfusunun %50,4 ünün erkeklerden, %49,6 ünün kadınlardan oluģtuğu görülmektedir. Bu oranlar bölgede, Türkiye genelindeki dağılıma (%50,25 erkek, %49,75 kadın) oldukça yakın bir dağılımın olduğunu göstermektedir. Bingöl, Elazığ ve Malatya illerinde Türkiye geneline yakın bir dağılım izlenirken, Tunceli %56,9 luk erkek ve %43,1 lik kadın nüfus oranı ile genel dağılımdan belirgin Ģekilde farklı bir görünüm sergilemektedir ,25 49,75 50,36 49,64 56,93 43, Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu 10 0 Türkiye TRB1 Tunceli KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 8: TRB1 Erkek ve Kadın Nüfusu Oranları, 2009 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 21

54 Eğitim Küresel ekonomi giderek bilgiye dayalı hale gelmektedir ve ülkelerin bilgiyi yaratan ve kullanan nüfusa ihtiyacı buna bağlı olarak artmaktadır. Nitelikli iģgücünün yetiģtirilmesi ancak kaliteli eğitimle mümkündür ve TRB1 Bölgesi nde bu konuda da eksiklikler göze çarpmaktadır. TÜĠK verilerine göre, okuma yazma bilmeyen kiģilerin toplam kiģi sayısına oranında en yüksek değer %15,7 ile Bingöl iline, en düģük değer ise %9,6 ile Malatya ya aittir; ancak bu oran dahi %7,1 olan Türkiye ortalamasının üstündedir (TÜĠK, 2010c). Tablo 5: Okuma Yazma Oranları (%), 2009 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Okuma yazma bilmeyen 15,7 11,8 9,6 11,2 11,4 7,1 Okuma yazma bilen 78,3 82,4 84,1 80,8 82,5 87,3 Bilinmeyen 6 5,8 6,3 8 6,1 5,6 KAYNAK: TÜİK, 2010c. Tablo 6: Okulöncesi Eğitimde OkullaĢma Oranı, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları, 2009/ 10 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 OkullaĢma Oranı 36,7 39,1 45,2 64,0 46,2 Öğretmen Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayısı KAYNAK: Bingöl İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010; Elazığ İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010; Malatya İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010; Tunceli İl Milli Eğitim Müdürlüğü, TRB1 Bölgesi, % 46,2 olan okulöncesi okullaģma oranı ile % 38,5 olan ülke ortalamasının oldukça üstünde bir orana sahiptir. Tunceli %64 lük okulöncesi okullaģma oranı ile bölgede en yüksek okullaģma oranına sahiptir. Bingöl %36,7 lik okullaģma oranı ile bölgedeki ülke ortalamasının altında orana sahip tek ildir. Okulöncesi eğitimde öğretmen baģına düģen öğrenci sayısı dikkate alındığında bölge illerinin genel olarak ülke ortalamasından daha iyi olduğu görülmektedir. Tunceli 14 olan öğretmen baģına düģen TRB TASLAK BÖLGE PLANI 22

55 öğrenci sayısı ile ülke ortalamasının oldukça üstünde bir orana sahiptir. Tablodan da anlaģılacağı üzere bölge okulöncesi okullaģma oranı ve öğretmen baģına düģen öğrenci sayısı bakımından ülke ortalamasının üstünde değerlere sahiptir. Ancak geliģmiģ ülkelerdeki yüksek okullaģma oranları dikkate alındığında ülkemizdeki okullaģma oranının oldukça düģük olduğu görülecektir. Bu nedenle hem TRB1 Bölgesi nde hem de tüm ülke genelinde okulöncesi okullaģma oranının yükseltilmesi büyük önem taģımaktadır. Eğitim seviyelerine göre okul, öğretmen ve öğrenci sayıları incelendiğinde, bölge illerinde nüfus ile doğru orantılı bir tablo oluģmaktadır. Tablo 7: Eğitim Seviyesine Göre Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları, 2009/ 10 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Okul Ġlköğretim Öğretmen Öğrenci Okul Ortaöğretim Öğretmen (genel) Öğrenci Okul Ortaöğretim Öğretmen (mesleki/teknik) Öğrenci KAYNAK: TÜİK, 2010c. Öğretmen baģına düģen öğrenci sayıları incelendiğinde, Bingöl ün ilköğretim seviyesi dıģında; TRB1 Bölgesi ve Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahip olduğu dikkat çekmektedir. Elazığ ve Malatya, TRB1 ortalamasına yakın öğrenci sayısına sahipken, Tunceli bütün eğitim seviyelerinde TRB1 ve Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Tablo 8: Ġlköğretim ve Ortaöğretimde Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayısı Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Ġlköğretim Ortaöğretim Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Ortaöğretim KAYNAK: TÜİK, 2010c. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 23

56 Ġlkokul mezunu oranlamasında Türkiye %34,0 iken bölge %26,3 ile bu değerin altında yer almaktadır. Yüksekokul ve fakülte mezunu oranlarında bölge illeri Türkiye ortalamasına yakındır; ancak Bingöl ili %4,0 oranıyla %8,0 olan Türkiye ortalamasının çok altındadır. TÜRKİYE TRB1 TUNCELİ MALATYA ELAZIĞ BİNGÖL Okuma Yazma Bilmeyen (6+) İlkokul Mezunu (15+) İlköğretim Mezunu (15+) Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu (15+) Lise veya Dengi Okul Mezunu (15+) Yüksekokul ve Fakülte Mezunu (15+) 0% 20% 40% 60% 80% 100% KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 9: Eğitim Düzeyi Oranları, 2009 Bölge illerinin 2009 ÖSS sınavında 145 ve üzeri puan alan öğrenci oranlarına göre Türkiye sıralamasındaki yerleri incelendiğinde, Malatya 9., Elazığ 16., Tunceli 36., Bingöl ise 64. sırada bulunmakta olup Bingöl dıģındaki bölge illeri Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır ,1 94,3 93,2 92,9 91,8 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Türkiye TR *Yüzde değerleri sınavı geçerli olan 145 ve üstü puan alan adaylar üzerinden hesaplanmıştır. KAYNAK: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM), ġekil 10: Bölge Ġllerinin ÖSS BaĢarı Sıralaması, 2009 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 24

57 Bölgedeki üniversiteler incelendiğinde ise 1975 de Elazığ da kurulan Fırat Üniversitesi ile yine 1975 de Malatya da kurulan Ġnönü Üniversitesi nin öğretim elemanı sayısı açısından Bingöl (2007) ve Tunceli de (2008) yeni kurulan üniversitelere göre daha iyi bir seviyede olduğu görülmektedir. Bölgedeki üniversitelerde her dönem yeni açılan fakültelerle artan öğrenci kapasitesi 2007 ve 2008 yıllarına ait olan verilerde de kendini göstermiģtir. Bingöl Üniversitesi nde 3 fakülte, 2 enstitü, 1 yüksekokul, 4 meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Tunceli Üniversitesi ise 4 fakülte, 2 enstitü, 1 yüksekokul, 1 meslek yüksekokuluyla eğitim faaliyetlerini sürdürmektedir. Eğitim hayatına daha önce baģlayan Ġnönü Üniversitesi 11 fakülte, 4 yüksekokul, 9 meslek yüksekokulu, 4 enstitü, 1 konservatuar, Fırat Üniversitesi de 11 fakülte, 2 yüksekokul, 7 meslek yüksekokulu, 3 enstitü ve bir konservatuara sahiptir (Bingöl Üniversitesi, 2010; Fırat Üniversitesi, 2010; Ġnönü Üniversitesi, 2010; Tunceli Üniversitesi, 2010). Tablo 9: Bölge Üniversitelerinde Ön Lisans/ Lisans Öğrenci ve Öğretim Elemanı Sayıları Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Toplam öğretim elemanı Mezun öğrenci Okuyan öğrenci KAYNAK: TÜİK, 2010c Sağlık TRB1 Bölgesi sağlık alanında son yıllarda yaģanan geliģmelerin etkisi ile sağlık hizmetlerinden yararlanma ve özellikle de sağlık kuruluģlarının kapasitesi bakımından ülke ortalamasının üstünde standartlara kavuģmuģtur. Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı (DPT) tarafından 2003 yılında yapılan sağlık sektörü geliģmiģlik sıralamasında 26 bölge arasında 15. sırada olan bölge özellikle kamuya ait hastanelerde kiģi baģına düģen yatak sayısı bakımından ülke ortalamasının üstünde oranlara sahiptir. DPT nin adı geçen çalıģmasında Bingöl sağlık sektörü geliģmiģlik sıralamasında 72. sırada yer alırken, Elazığ bölgenin sağlık sektörü alanında en geliģmiģ ili olarak 12. sırada yer almıģtır. TRB1 Bölgesi Ġl Sağlık Müdürlükleri nden alınan bilgiye göre bölgede toplam 42 adet hastane TRB TASLAK BÖLGE PLANI 25

58 bulunmaktadır. Bu hastanelerden biri Bingöl, üçü Elazığ ve sekizi Malatya da olmak üzere 12 si özel hastanedir. TRB1 Bölgesi ve bölge dıģına hizmet veren en önemli hastaneler Ġnönü ve Fırat Üniversitelerinin Tıp Fakülteleri bünyesindeki hastanelerdir. Ġnönü Üniversitesi bünyesinde 1996 yılında hizmete açılan ve Türkiye nin en modern hastanelerinden biri olan Turgut Özal Tıp Merkezi, 880 yatak kapasitesine sahiptir. Hastanede 120 yoğun bakım yatağı ve 26 adet son teknoloji ile donatılmıģ ameliyathane mevcuttur. Kemik iliği ve göz kornea nakli hizmetlerini sunan, karaciğer naklinde Avrupa ve dünya sıralamasında en önlerde yer alan Turgut Özal Tıp Merkezi, böbrek ve kalp nakilleri de yaparak önemli bir organ nakli merkezi olmayı hedeflemektedir yılında faaliyete giren yanık ve kanser tedavi üniteleri ile bölgenin en önemli sağlık ihtiyaçlarını karģılayan tıp merkezi, bölgenin sağlık açısından önemli bir çekim merkezi olmasını ve bu sayede gerçekleģecek sağlık turizmi ile önemli bir gelir kaynağının oluģmasını amaçlamaktadır. Turgut Özal Tıp Merkezi Hastanesi ne 2009 yılı sonu ile 2010 yılı ortası arasında yurt dıģından 10 nakil hasta kabul edilmiģ olup bu hastalar Azerbaycan, Suriye ve Sudan dandır. Tıp merkezi baģhekimliğince yapılan araģtırmalara göre hem bölgemizde hem de Türkiye de diģ tedavi ve organ nakli ücretleri özellikle Avrupa ülkelerine kıyasla oldukça düģük olduğundan organ nakliyle beraber diģ tedavilerinde de bölge turizm potansiyeline sahiptir. Bölgedeki ulaģım ve konaklama alt yapılarındaki eksikliklerin giderilmesi ve etkili tanıtım faaliyetleri gerçekleģtirilmesi halinde, bölgedeki sağlık turizmi potansiyelinin harekete geçirilebileceği değerlendirilmektedir. Sağlık Bakanlığı nın 2007 yılı verilerine göre TRB1 Bölgesi nde her kiģiye ortalama 379 adet yatak düģmektedir. Bölge bu oran ile Türkiye ortalaması olan 262 adet yatak ortalamasının üstünde bir orana sahip olup 26 bölge arasında kiģiye düģen yatak sayısı bakımından birinci sıradadır. Elazığ her kiģiye düģen yatak sayısı bakımından 608 yatak ile Türkiye de 2. sırada yer alırken Bingöl 171 yatak kapasitesi ile bölgede en düģük kapasiteye sahip ildir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 26

59 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 11: KiĢiye DüĢen Yatak Sayısı, 2007 Sağlık Bakanlığı verilerine göre TRB1 Bölgesi nde döneminde sağlık personeli sayısında yaģanan değiģim incelendiğinde, bölgedeki uzman ve pratisyen hekimlerin sayısında yaģanan artıģın ülke ortalamasının oldukça altında bir seyir izlediği görülmektedir. Yine aynı dönemde bölge genelinde görevli diģ hekimlerinin sayısında yaģanan artıģın ise ülke ortalamasına yakın bir seyir izlediği gözlemlenmektedir. Bölgede görevli diğer sağlık personeli sayısında yaģanan artıģ ülke genelinde yaģanan artıģtan daha fazla olup söz konusu dönemde bölgede görevli sağlık personeli sayısında %19,3 oranında bir artıģ yaģanmıģtır. Sağlık personeli sayısında yaģanan değiģim iller bazında incelendiğinde, tüm sağlık personeli sayısında yaģanan en büyük artıģın Bingöl de gerçekleģtiği ve bu artıģın ülke ortalamasının da üstünde bir seyir izlediği görülmektedir. 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 Toplam Hekim Diş Hekimi Diğer Sağlık Personeli 0,00-10,00-20,00 KAYNAK: Sağlık Bakanlığı, ġekil 12: TRB1 Bölgesi nde Sağlık Personeli Sayısında YaĢanan % DeğiĢim, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 27

60 Sağlık Bakanlığı nın 2006 yılı verilerine göre TRB1 Bölgesi nde toplam uzman ve pratisyen hekim bulunmaktadır. Elazığ adet hekim ile bölgede en yüksek sayıya sahipken Tunceli de sadece 93 adet hekim görevli bulunmaktadır. Malatya 133 diģ hekimi ile bölgede en yüksek sayıya sahipken Tunceli 16 adet diģ hekimi ile yine bölgede en düģük sayıya sahip ildir. Bölgede çalıģan sağlık görevlileri bakımından Malatya en yüksek sayıya (2.994 kiģi) sahipken, Tunceli bölgede en az sağlık görevlisinin çalıģtığı ildir Kültür Sahip olduğu doğal zenginlikler ve coğrafi konumu nedeniyle binlerce yıldır medeniyetlere ev sahipliği yapan TRB1 Bölgesi, tarihi göç yollarının üzerinde yer almaktadır. Mezopotamya kültürünün Anadolu potasında eridiği renkli ve köklü bir kültüre sahip olan bölge, kendine özgü gelenekler, görenekler, törenler, türküler, maniler, el sanatları, halk oyunları, yöresel yiyecek ve içecekler ve benzeri zengin kültürel değerlere sahiptir. Bölgenin önemli kültür zenginliklerinden olan halk oyunlarının ve yöresel müziklerin Ģekillenmesinde bölge insanının yaģama biçimi, tarihi ve bölgenin coğrafi yapısı etkili olmuģtur. Müzikli halk oyunlarının çoğunluğu halay türündedir. Çayda çıra, avreģ, üçayak, ağır halay (ağırlama), temürağa, keçike, bıçak, kalkan kılıç, çepik, kartal oyunu, gelin oyunu, Ģeve, kırma, delilo, fatmalı (nure), tamzara, büyük ceviz, güvercin, ısfahan ve leblebici bölgede görülen halk oyunlarına örnektir. Oyunlar Malatya da davul-zurna, Elazığ da davul-klarnet, Tunceli de ise zurna ya da keman, kemençe, cümbüģ eģliğinde oynanır. Diğer taraftan halayların yanı sıra toplu oynanan ve törensel bir karaktere sahip semahların da bölge kültüründe önemli bir yeri vardır. Hızır Semahı, Bozok Semahı, Demdem Semahı, Arguvan Semahı, Kırat Semahı bölge kültüründeki semahlardandır. Bölgenin müzik kültüründe Elazığ-Harput ve Malatya-Arguvan müziği öne çıkmaktadır. Tespit edilebilen 200 civarında mahalli türkü ve uzun havaya sahip Harput müziği, sanat müziği ile halk müziği unsurlarını bünyesinde taģıyan, divan ve halk edebiyatının bir arada bulunduğu çok özel bir müzik olarak tanımlanmaktadır (Elazığ Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 28

61 Bölgenin önde gelen ekonomik etkinliğinin tarım olması nedeniyle bölge mutfağı ağırlıkla tahıl ürünlerine dayanmaktadır. Köfteler ve sarmalar bölge mutfağında önemli yer tutar. Kullanılan ana malzeme bulgur olup, 70'den fazla köfte çeģidi bilinmektedir. Bazılarının isimleri; analı-kızlı, içli köfte, sumaklı ekģili köfte, sıkmalı köfte, elmalı köfte, kurģun geçmez köftesi, gilgirikli köfte, ciğer köftesi, haģhaģlı top köfte, kel köfte, ıspanaklı dolma köfte, patatesli içli köfte, kabaklı çimdik köfte, yumru köfte, yumurtalı sıkma köfte, yoğurtlu balkabağı köftesi, çiğleme, mercimekli çiğ köfte, yavandan patlıcanlı köftedir. Sarmalara örnek olarak ise dut yaprağı, kabak, pazı, zeytinyağlı marul sarmaları, asma yaprağı sarması, kiraz yaprağı, fasulye yaprağı sarması, pancar yaprağı sarması sayılabilir. Mutfak kültüründe önemli bir yeri de ekmek çeģitleri tutar. Tandır ekmeği, yufka ekmek, kınalı ekmek, taplama ekmeği, bazlama, ekģili ekmek, ballı ekmek, otlu ekmek, pileke, dönderme, taģ küllüğü, tutmaç, saç yüzü, yağlı ekmek, saç üstü, kül (ocak) gömmesi ve değirmen poğaçası yaygın ekmek türleridir. Bağcılığın yaygın olduğu yerlerde besinler çeģitlenmektedir. ġirenin hem tatlı hem de katkı maddesi olarak kullanımı yaygındır. Pekmez, pestil ve orcik (cevizli sucuk), Ģireden yapılan besin türleridir. Bölgedeki yörelerin özelliklerine göre kıģ mevsimi için hazırlıklar yapılmaktadır. Bunların baģında meyve ve sebzelerin hemen hepsinin kurutulması, turģu ve salamura yapılması, Ģehriye ve eriģte kesilmesi, tarhana ve kavurma hazırlanması gelmektedir (Bingöl Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010, Elazığ Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010, Malatya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010, Tunceli Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010b). TRB1 Bölgesi nin zengin yöresel değerlerinin yanı sıra modern kültür ile etkileģimi de önem arz etmektedir. Bu bağlamda bölgenin kültürel etkinlik alanları ve bu alanların kullanım durumuyla ilgili sayısal veriler gösterge niteliği taģımaktadırlar. Bingöl, Tunceli den daha fazla nüfusa sahip olmasına rağmen daha az kütüphaneye sahiptir. Malatya da 20 kütüphanede toplam kitap, 8 kütüphane bulunan Elazığ da ise kitap bulunmaktadır (TÜĠK, 2010c). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 29

62 Tablo 10: Kütüphane, Kitap ve Yararlanma Sayısı, 2008 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Kütüphane sayısı Kitap sayısı Yararlanma sayısı Ödünç alınan kitap sayısı KAYNAK: TÜİK, 2010c. TRB1 Bölgesi illerindeki sinema ve tiyatro ile ilgili 2004 ve 2008 verileri Tablo 9 da yer almaktadır. Bu verilere göre sinemada gösteri baģına seyirci sayısı Bingöl de 412, Elazığ da 593, Malatya da dır. Bölge ortalaması ise 900 dür ve 973 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Tunceli ilinde ise sinema bulunmamaktadır. TRB1 Bölgesi nde sadece Malatya ve Elazığ da birer tiyatro salonu bulunmakta olup, bölge nüfusu dikkate alındığında tiyatro etkinliklerinin yetersiz olduğu söylenebilir. Tablo 11: Sinema ve Tiyatro Salon, Gösteri ve Gösteri BaĢına Seyirci Sayısı, 2004 ve 2008 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Sinema salonu sayısı (2008) 2 5 7* Gösteri sayısı (2008) Seyirci sayısı (2008) Gösteri baģına seyirci sayısı (2008) Tiyatro salonu sayısı (2004) Gösteri sayısı (2004) Seyirci sayısı (2004) Gösteri baģına seyirci sayısı (2004) KAYNAK: TÜİK, 2010c. Elazığ ilinde Elazığ Müzesi, Malatya ilinde Malatya Müzesi, Etnografya Müzesi, Ġsmet Ġnönü Müzesi ve Turgut Özal Müzesi bulunmaktadır. Elazığ ve Malatya illerindeki müzeler eser bakımından zengin olup, Elazığ da , Malatya da eser mevcuttur. Bingöl ve Tunceli illerinde müze bulunmamaktadır (Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2010). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 30

63 Tablo 12: Müze Sayısı, Eser Mevcudu ve Ziyaretçi Sayısı, 2008 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Müze sayısı Eser mevcudu Ziyaretçi sayısı * * 2005 verisidir. KAYNAK: TÜİK, 2010c.; Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Spor Bölgede türlerine göre spor kulübü sayıları incelendiğinde, Türkiye deki toplam spor kulüp sayısının %3,6 sının bölgede faaliyet gösterdiği görülmektedir. Bölgede en fazla spor kulübü Malatya da (111 adet), en az spor kulübü ise Tunceli de (21 adet) bulunmaktadır. Tablo 13: Türlerine Göre Spor Kulübü Sayıları, Haziran 2010 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Askeri Ġhtisas Müessese Okul Spor kulübü Toplam KAYNAK: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, 2010a. Türkiye de nüfusun %2,31 i lisanslı sporcuyken bu oran TRB1 Bölgesi için %3,03 ile Türkiye ortalamasının üstündedir. Tunceli de nüfusun %6,6 sı lisanslı sporcudur ve bu oran Türkiye ortalamasının 3 katına yakındır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 31

64 Tablo 14: Sporcu Sayıları ve Oranları, 2010 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Bayan Lisanslı Erkek Toplam Bayan Faal Erkek Toplam Lisanslı Sporcu Oranı* % 2,64 2,36 3,27 6,6 3,03 2,31 *2008 nüfusuna oranlanmıģtır. KAYNAK: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, 2010b Kurumsal Yapı GeçmiĢte Ģehir planlama, kentsel altyapı hizmetleri (su, kanalizasyon ve atık su, vb.), Ģehir içi karayolları, coğrafi bilgi sistemleri, Ģehir içi trafik ve ulaģım hizmetleri, hijyen ve katı atık toplama, zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans hizmetleri, defin ve mezarlıklar, ağaçlandırma, park ve yeģil alanlar gibi sınırlı bir takım hizmetlerden sorumlu olan yerel yönetimler; sürekli ve hızlı kentleģme süreci ve kırsal kesimlerden Ģehirlere olan göç ile hizmetlerinin kapsamını, kalitesini geliģtirmek durumunda kalmıģlardır. Ayrıca, son yıllardaki yasal değiģikliklerle de toplumun sosyal ve ekonomik geliģiminin teģvik edilmesi amacıyla yürütülecek hizmetler bakımından yerel yönetimlerin sorumlulukları artmıģtır. Bu durum yerel yönetimlerin kapasitelerini geliģtirmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu zorunluluk kapsamında TRB1 Bölgesi nde baģta yerel yönetimler olmak üzere kamu kurumlarının kapasitelerinin geliģtirilmesinde nitelikli ve akredite bir eğitim, örgütsel yapının geliģtirilmesi, kaynakların daha iyi kullanılması, yeni yönetim teknikleri (stratejik planlama, katılımcı yaklaģım, müzakere) kullanılabilecek temel araçlardır. ÇalıĢmaların ve ilerlemenin uzun dönemde sürdürülebilir olması büyük ölçüde, yerel yönetimlerde kapasite geliģtirme üzerine tüm paydaģlar tarafından benimsenecek ve sahiplenilecek tutarlı ve kapsamlı bir strateji geliģtirilmesine bağlıdır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 32

65 TRB1 Bölgesi nin yerel yönetimlerinin mevcut durumu incelendiğinde; kırsal kesimdeki yerel yönetimler baģta olmak üzere genel olarak kapasite geliģtirmeye yönelik ihtiyaç olduğu dikkat çekmektedir. Bölgenin sosyoekonomik geliģmiģlik bakımından en iyi durumdaki iki ilinden Elazığ da belediyenin bünyesinde 239 kadrolu memur, 19 sözleģmeli memur, 521 kadrolu iģçi olmak üzere toplam 779 personeli ile hizmet vermektedir. ÇalıĢan memurların, %2,71 i ilkokul mezunu; %16,67 si ortaokul mezunu; %43,41 i lise mezunu; %11,24 ü önlisans mezunu; %22,87 si lisans mezunu; %3,1 i yüksek lisans mezunu durumundadır. Malatya Belediyesi nde ise personelin; % 1 den daha az bir kısmı okuma yazma bilmezken %43 ü ilkokul mezunudur. Aynı zamanda personelin ağırlıklı bir oranının ilköğretim ve lise eğitim düzeyinde olduğu, bu oranın % 80 lik bir düzeye ulaģtığı görülmektedir. Üniversite mezunları toplam personel içinde %12 lik bir oranda iken, önlisans eğitimi görmüģ personel %7, lisansüstü eğitim görmüģ personel ise %1 in altında bir orana sahiptir. Verilerden de anlaģıldığı üzere bölgedeki geliģmiģ illerin belediyelerde dahi eğitim düzeyi yüksek değildir. TRB1 Bölgesi nde yerel yönetimlerin yanı sıra çok sayıda kamu kurumunun il temsilcilikleri ile bazı merkez teģkilatlarının bölge müdürlükleri de yer almaktadır. Bölgede, Tapu ve Kadastro 16. Bölge Müdürlüğü (Elazığ), Devlet Malzeme Ofisi Bölge Müdürlüğü (Elazığ), ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü (Elazığ), D.S.Ġ 9. Bölge Müdürlüğü (Elazığ), Orman Bölge Müdürlüğü (Elazığ), Meteoroloji Bölge Müdürlüğü (Elazığ), Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü (Elazığ), MTA Orta Anadolu 4. Bölge Müdürlüğü (Malatya), Vakıflar Bölge Müdürlüğü (Malatya), Türkiye Futbol Federasyonu Bölge Müdürlüğü (Malatya), TCDD 5. Bölge Müdürlüğü (Malatya), MĠT Doğu Anadolu Bölge Müdürlüğü (Malatya), Meteoroloji Bölge Müdürlüğü (Malatya), ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü (Malatya), KOSGEB Hizmet Merkezi Müdürlüğü (Malatya), TÜĠK Bölge Müdürlüğü (Malatya) bulunmaktadır Sivil Toplum Toplumsal örgütlenme düzeyinin bir göstergesi olan dernek üyeliğiyle ilgili veriler incelendiğinde Bingöl ilinde nüfusa oranla dernek üyeliğinin çok düģük bir değere sahip olduğu görülmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 33

66 Tablo 15: Dernek Üye Sayıları, 2009 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye** Üye sayısı Üye sayısı/nüfus* (%) 2,96 4,99 4,69 4,32 4,5 10,19 * 2008 nüfusuna oranlanmıģtır. ** Haziran 2010 verileri kullanılmıģtır. KAYNAK: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı, 2010a. Dernek üye sayısının nüfusa oranı Elazığ, Malatya ve Tunceli illerinde birbirine yakındır. TRB1 Bölgesi nde bu oran %4,50 dir ve %10,19 olan Türkiye ortalamasının çok gerisindedir. Tablo 16: Faaliyet Alanlarına Göre Dernek Sayıları, 2009 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Çevre Din Dostluk DüĢünce Eğitimciler Gençlik Hayır ĠĢleri Ġlmi Ġmar Kalkınma Kültür Öğrenci Özel Gruplar Sağlık Sivil Haklar Sosyal Spor Türk Hava Kurumu Toplum Uluslararası Etkinlik YardımlaĢma Bilinmiyor Toplam KAYNAK: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı, 2010b. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 34

67 Din Spor Yardımlaşma Kalkınma Mesleki Dayanışma Toplumsal Hayat Dostluk Kültür Sağlık Çevre İmar Sosyal Sivil Haklar Gençlik Hayır İşleri Türk Hava Kurumu Düşünce Bilinmiyor Öğrenci Uluslararası Etkinlik Spor Din Yardımlaşma Özel Gruplar Toplum Dostluk Kalkınma Kültür Bilinmiyor Sağlık Sivil Haklar Sosyal Çevre İmar Gençlik Hayır İşleri İlmi Türk Hava Eğitimciler Düşünce Öğrenci KAYNAK: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı, 2010b. ġekil 13: TRB1 Bölgesi nde Faaliyet Alanlarına Göre Dernek Sayıları, Aralık Bölgede ve Türkiye deki derneklerin faaliyet alanları bakımından birbirleriyle paralel olduğu görülmektedir. Türkiye de olduğu gibi bölgede de derneklerin en fazla faaliyet gösterdikleri ilk üç konu; spor, din ve yardımlaģmadır KAYNAK: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı, 2010b. ġekil 14: Türkiye de Türlerine Göre Dernek Sayıları, Haziran 2010 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 35

68 Kadının Konumu Kadının bölgedeki konumunu anlamak için cinsiyetlere göre eğitim durumuna bakmak faydalı olacaktır. Zaman içinde önemli geliģmeler olmasına rağmen, eğitim seviyesinde cinsiyet eģitliği henüz sağlanamamıģ ve kadınlar erkeklerden daha geride yer almıģtır. Hem Türkiye de hem de bölgede üniversite mezunu erkeklerin sayısı üniversite mezunu kadınların sayısının yaklaģık iki katı dolayındadır. Bölgede okuma yazma bilmeyen kadın ve erkeklerin nüfusa oranları, Türkiye ortalamasından yüksektir ve okuma yazma bilmeyen kadınların nüfusa oranı erkeklerin dört katından fazladır. 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 KADIN ERKEK KADIN ERKEK TR TRB1 Okuma Yazma Bilmeyen (6+) İlkokul Mezunu (15+) İlköğretim Mezunu (15+) Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu (15+) Lise veya Dengi Okul Mezunu (15+) Yüksekokul ve Fakülte Mezunu (15+) KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 15: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de Cinsiyete Göre Ġstihdamın Eğitim Durumu, 2009 Ancak kadın iģsizlik oranının çoğunlukla erkek iģsizlik oranından daha düģük olduğu görülmektedir. Bölgede sadece 2004 ve 2008 yıllarında kadın iģsizlik oranı, erkek iģsizlik oranından yüksek gerçekleģmiģtir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 36

69 25% 20% 15% 10% KADIN ERKEK 5% 0% KAYNAK: TÜİK, 2010f. ġekil 16: TRB1 Bölgesi nde Cinsiyete Göre ĠĢsizlik Oranları, 2009 Kadınların iģsizlik oranının erkeklerden yüksek olmasının nedeni ġekil 17 incelendiğinde anlaģılmaktadır. Görüldüğü gibi bölgede kadınların iģgücüne katılma oranları ve buna bağlı olarak da istihdam oranları erkeklere göre çok düģüktür. İşgücüne Katılma Oranı 60% İstihdam 80% 50% 60% 40% 20% 40% 30% 20% 10% 0% % KADIN ERKEK KADIN ERKEK KAYNAK: TÜİK, 2010f. ġekil 17: TRB1 Bölgesi nde Cinsiyetlere Göre ĠĢgücüne Katılma ve Ġstihdam Oranları, 2009 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 37

70 Öte yandan bölgede kadın iģsizlik oranının ülke ortalamasından sürekli yüksek olduğu görülmekle beraber, son yıllarda bu farkın azalma eğiliminde olduğu dikkat çekmektedir. Ġstihdam oranı ve iģgücüne katılma oranı için de aynı eğilimin varlığından söz edilebilir. 25% 20% İSTİHDAM ORANI 15% 10% 5% TRB1 TR 0% % 25% 20% 15% 10% 5% 0% İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI TRB1 TR 25% 20% 15% 10% 5% 0% İŞSİZLİK ORANI TRB1 TR KAYNAK: TÜİK, 2010f. ġekil 18: TRB1 ve Türkiye'de Yıllara Göre Kadınların Ġstihdam, ĠĢgücüne Katılma ve ĠĢsizlik Oranları, 2009 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 38

71 ġekil 19 da kadın ve erkeklerde yaģ arası evlenme oranları verilmiģtir. Bu grafiğe göre; kadınların erken evlenme oranı hem Türkiye de hem de bölgede erkeklere göre çok yüksektir. Kadınların eğitim seviyesinin erkeklerden düģük olmasında bu faktörün de etkili olduğu değerlendirilebilir. 25% 20% 15% 10% 5% TRB1 TR 0% KADIN ERKEK KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 19: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de YaĢları Arasında Evlenenlerin Oranı, Engellilerin Konumu Türkiye'de bulunan engelliler ile ilgili politikaların belirlenmesi, planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi için güvenilir ve karģılaģtırılabilir verilere ihtiyaç duyulmaktadır. Engellilerle ilgili yapılan en kapsamlı araģtırma 2002 yılında DĠE ile Özürlüler Ġdaresi BaĢkanlığı tarafından yürütülen Türkiye Özürlüler AraĢtırması dır. Engellilerin, ortopedik, görme, iģitme, dil ve konuģma, zihinsel engelliler ile süreğen (kronik) hastalıklı nüfus olarak iki grupta incelendiği Türkiye Özürlüler AraĢtırması verilerine göre, engelli nüfusun Türkiye nüfusuna oranı %12,29 dur. Söz konusu çalıģma verilerine göre ortopedik, görme, iģitme, dil ve konuģma ile zihinsel engellilerin oranı %2, 59 iken süreğen hastalığı olanların oranı %9,7 dir. TRB1 Bölgesi nin de yer aldığı Doğu Anadolu Bölgesi nde engelli nüfusun toplam bölge nüfusuna oranı %11,80 olup bu oranın %2,54 ü ortopedik, görme, iģitme, dil ve konuģma ile zihinsel engellilerden oluģurken %9,26 sı süreğen hastalığı olanlardan oluģmaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 39

72 KAYNAK: DİE, ġekil 20: TRB ve Türkiye de Engelli Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı (%), 2002 Türkiye deki engelli nüfusun okuryazarlık durumu incelendiğinde, altı ve daha yukarı yaģtaki kiģilerden okuma yazma bilmeyenlerin oranı ortopedik, görme, iģitme, konuģma ve zihinsel engellilerde %36,33 iken, süreğen hastalığı olanlarda bu oranın %24,81 olduğu görülmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi ndeki ortopedik, görme, iģitme, dil ve konuģma ile zihinsel engellilerde okuma yazma bilmeyenlerin oranı %48,33 olup, %36,33 olan Türkiye ortalamasının oldukça üstündedir. Bölgedeki süreğen hastalığı olanlardan okuma yazma bilmeyenlerin oranı da %42,22 olup yine %24,81 olan Türkiye ortalamasının üstündedir Ortopedik, Görme, İşitme, Dil Ve Konuşma Ve Zihinsel Özürlü Nüfus Süreğen Hastalığa Sahip Olan Nüfus Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye KAYNAK: Türkiye Özürlüler Araştırması, ġekil 21: Engellilerde Okuma Yazma Bilmeyenlerin Oranı (%) TRB TASLAK BÖLGE PLANI 40

73 Türkiye genelinde ortopedik, görme, iģitme, dil ve konuģma ile zihinsel engelli nüfus içindeki iģsizlik oranı %15,5 iken bölgede bu oran ülke ortalamasının oldukça üstünde olup %25,4 dür. Bölge söz konusu bu iģsizlik oranı ile tüm bölgelerde en yüksek iģsizlik oranına sahiptir. Bölgede süreğen hastalığı olanlarda iģsizlik oranı %10,77 olan Türkiye ortalamasının üstünde olup %12,7 dir (DĠE,2002) ,58 21,71 25,40 23,97 15,46 22,87 12,67 10,77 İşgücüne Katılma Oranı İşsizlik Oranı İşgücüne Katılma Oranı İşsizlik Oranı Ortopedik, Görme, İşitme, Dil Ve Konuşma Ve Zihinsel Özürlü Nüfus Doğu Anadolu Bölgesi Süreğen Hastalığa Sahip Olan Nüfus Türkiye * Doğu Anadolu Bölgesi, TRB1, TRB2, TRA1, TRA2 Bölgelerini kapsamaktadır. KAYNAK: DİE,2002. ġekil 22: Engellilerin ĠĢgücüne Katılma Ve ĠĢsizlik Oranları 2002 yılında yapılan Türkiye Özürlüler AraĢtırması verilerine göre TRB ve Türkiye de engellilerin kamu kurum ve kuruluģlarından en önemli beklentisi parasal katkı sağlanması olarak ortaya çıkmıģtır. Tablo 17: Engellilerin Kamu Kurumlarından Beklentilerinin Dağılımı Doğu Anadolu Bölgesi * Türkiye Parasal Katkı 64,86 61,22 Eğitim Olanakları 2,66 3,31 ĠĢ Bulmaya Yardım 12,01 9,55 Yasal Hakları Savunma 2,69 3,51 Evde Bakım ve Tedavi Hizmeti 2,53 4,12 Diğer Beklentiler 12,82 13,53 Bilinmeyen 2,43 4,76 KAYNAK: DİE, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 41

74 TRB1 Bölgesi nde özürlülere yönelik faaliyet gösteren devlet okulları, özel rehabilitasyon merkezleri ve Ġl Milli Eğitim Müdürlükleri bünyesindeki Rehberlik AraĢtırma Merkezleri bulunmaktadır. Özürlülere yönelik mevcut eğitim kurumları ile ilgili Tablo 18 de görüleceği üzere bölgede özellikle otistik çocuklara yönelik eğitim verecek eğitim merkezleri ihtiyacı bulunmaktadır. Tablo 18:Engellilere Yönelik Eğitim Kurumları Sayısı Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Özel Eğitim Okulu (Milli Eğitim) Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi Özel Rehabilitasyon Merkezi KAYNAK: Bingöl İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010; Elazığ İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010; Malatya İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010; Tunceli İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Ġstihdam TRB1 Bölgesi iģsizlik oranı Türkiye ye göre yüksek olmakla beraber yılları arasında Türkiye de iģsizlik artarken bölgede azalması dikkat çekicidir. Bölgede iģsizlik oranı yılları arasında %31,25 azalmıģ, yılları arasında ise %27 artmıģtır. Bu artıģta küresel krizin etkisinin olduğu değerlendirilebilir. Bölgede en yüksek iģsizlik oranı 2004 yılında %19,2, en düģük iģsizlik oranı ise 2007 yılında %13,2 olarak gerçekleģmiģtir. 20% 15% 10% 5% 19,2% 18,8% 16,8% 14,1% 14,5% 13,2% 14,0% 10,8% 10,6% 10,3% 10,3% 11,0% TRB1 TR 0% KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 23: TRB1 ve Türkiye ĠĢsizlik Oranları TRB TASLAK BÖLGE PLANI 42

75 TRB1 ve diğer düzey 2 bölgeler karģılaģtırıldığında, TRB1 in en yüksek iģsizlik oranlarından birine sahip olduğu görülmektedir. %16,8 iģsizlik oranıyla TRB1, 26 bölge içinde iģsizlik sıralamasında 5. olmuģtur. 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 17,9% 14,8% 15,5% 14,5% 11,5% 11,0% BİNGÖL ELAZIĞ MALATYA TUNCELİ TRB1 TR KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 24: ĠĢsizlik Oranları, 2009 Bölgede iģsizlik oranının %18,6 ile en yüksek olduğu il Tunceli dir, onu sırasıyla Elazığ, Bingöl ve Malatya izlemektedir yılında iģsizlik oranı Türkiye de, %14 Malatya da %14,6 olarak gerçekleģmiģ ve Malatya TRB1 Bölgesi ndeki en düģük iģsizlik oranına sahip il olmuģtur. TRB1 Bölgesi istihdam oranı son yıllarda Türkiye seviyesine oldukça yaklaģmıģtır. Türkiye ve TRB1 arasındaki iģsizlik oranı farkı istihdam oranı farkından daha yüksektir. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% TRB1 TR KAYNAK: TÜİK, 2010a. ġekil 25: Yıllar Ġçinde Türkiye ve TRB1 de Ġstihdam Oranları, 2009 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 43

76 Türkiye gibi geliģmekte olan ülkelerde tarım sektöründeki gizli iģsizlik nedeniyle tarım dıģı iģsizlik verilerinin incelenmesi, iģsizlik hakkında daha sağlıklı fikir edinmeyi sağlayacaktır. ġekil 26 da Türkiye ve TRB1 Bölgesi nde 2008 ve 2009 yıllarında gerçekleģen tarım dıģı iģsizlik oranları verilmiģtir. Tarım dıģı iģsizlik oranı bölgede her iki senede de iģsizlik oranından yüksektir. Ayrıca bölge ve Türkiye arasındaki tarım dıģı iģsizlik farkı, iģsizlik farkından fazladır. Bu durum, bölgede gizli iģsizliğin varlığını ortaya koymaktadır. 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% ,0% 0,0% TRB1 TR KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 26: Tarım DıĢı ĠĢsizlik Oranı ġekil 27 incelendiğinde yılları arasında TRB1 Bölgesi nin Türkiye toplam istihdamının yaklaģık %2 sini karģıladığı görülmektedir. 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% TARIM SANAYİ TİCARET HİZMET TOPLAM İSTİHDAM 0,0% KAYNAK: TÜİK, 2010a. ġekil 27: Yıllara ve Sektörlere Göre TRB1 Bölgesi Ġstihdamının Türkiye Ġstihdamına Oranları, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 44

77 Eksen Başlığı Ġstihdam oranları il düzeyinde incelendiğinde ise Malatya nın yine bölge ortalamasından daha iyi durumda olduğu ve hemen hemen Türkiye nin istihdam oranını yakaladığı görülmektedir. ĠĢsizlik ve istihdam oranları verilerinde; TRB1 in Türkiye sıralamasında sonlarda yer alması fakat Malatya nın iki alanda da Türkiye ile aynı düzeyde bulunması, bölge illeri arasındaki geliģmiģlik farklarını yansıtan önemli bir göstergedir. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 65,9% 40,7% 41,7% 33,3% 34,1% 36,4% 32,6% BİNGÖL ELAZIĞ MALATYA TUNCELİ TRB1 TR AB KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 28: Ġstihdam Oranları, % 10% 0% -10% -20% TRB1 İŞSİZLİK ORANINDAKİ DEĞİŞİM TRB1 İŞGÜCÜNE KATILMA ORANINDAKİ DEĞİŞİM -30% KAYNAK: TÜİK, 2010a. ġekil 29: TRB1 Bölgesi nde Yıllara Göre ĠĢsizlik ve ĠĢgücüne Katılma Oranlarındaki DeğiĢimler, ġekil 30 da yılları arasında TRB1 Bölgesi ndeki iģsizlik ve iģgücüne katılım oranlarındaki değiģimler verilmiģtir. Bir önceki yılla mukayese edildiğinde, 2006 yılında iģgücüne katılma oranının çok az değiģmesine rağmen iģsizlik oranında %25 azalma olması çarpıcıdır yılının sonundan itibaren ise bölgede iģsizlik oranı iģgücüne katılım oranından daha hızlı artmıģtır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 45

78 50% 40% 30% 20% 10% 0% TRB1'de İstihdamın Sektörel Dağılımı TARIM SANAYİ TİCARET HİZMET 30% 20% 10% 0% Türkiye'de İstihdamın Sektörel Dağılımı TARIM SANAYİ TİCARET HİZMET KAYNAK: TÜİK, 2010a. ġekil 30: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de Ġstihdamın Sektörel Dağılımı, GeliĢmekte olan ülkelerin karakteristik özelliklerinden birisi ekonomide modern ve geleneksel yapıların bir arada bulunmasıdır. Dolayısıyla bu toplumların ekonomik yapıları da tarımsal/geleneksel ve sanayi/modern olmak üzere ikili yapıdadır (Lewis, 1966). Ġstihdam yapısını incelendiğinde, TRB1 Bölgesi nin bu konuda istisna olmadığı görülmektedir. Ġstihdamın sektörel dağılımında ilk dikkati çeken husus, tarımın bölgedeki ağırlığıdır. Tarımı sırasıyla hizmet, ticaret ve sanayi sektörleri izlemektedir. Türkiye de istihdam oranları hizmet sektörü lehine değiģirken, bölgede sanayi ve ticaret sektörleri lehine değiģmiģtir. Tarım istihdamı 2006 da %41 ile en yüksek değerine ulaģmıģ, 2008 e kadar düģmüģ ve 2009 da %9,6 artmıģtır. Sanayinin istihdamdaki payı 2008 de %19 ile en yüksek değerine ulaģmıģ ve 2009 da %15,8 e gerilemiģtir. Tarımdan sonra en belirgin değiģiklikler hizmet sektöründe gerçekleģmiģtir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 46

79 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% TARIM SANAYİ TİCARET HİZMET TR TRB1 KAYNAK: TÜİK, 2010a. ġekil 31: TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de Sektörel Ġstihdam Paylarında YaĢanan DeğiĢimler, 2009 Bölgede arasında tarım, ticaret ve sanayi sektörlerinin istihdamdaki payı artarken hizmet sektörünün payı düģmüģtür ten bu yana en dikkate değer geliģme, sanayi ve ticaretin payının bölgede Türkiye ye göre daha yüksek oranlarda artmıģ olmasıdır. Türkiye de beģ yıl içinde sanayi ve ticaretin payı sırasıyla toplamda %1,6 ve %3,9 artmıģken bölgede bu oranlar %12,9 ve %11 dir. Aynı dönemde tarımın payı Türkiye de %15,1 azalırken bölgede %3,6 artmıģ, hizmetlerin payı ise Türkiye de %12,5 artarken bölgede %14,6 azalmıģtır. Bölge sanayi ve ticarette Türkiye ile aynı yönlü, hizmet ve tarım sektörlerinde ise Türkiye ile ters yönlü bir hareket sergilemiģtir. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% TRB1 İŞSİZLİK ORANI TRB1 TARIM İSTİHDAMI KAYNAK: TÜİK, 2010a. ġekil 32: TRB1 Bölgesi nde Yıllara Göre Tarımsal Ġstihdam ve ĠĢsizlik Oranı, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 47

80 Tarımsal istihdam ve iģsizlik oranı bölgede genelde birbirine zıt seyir izlemiģtir; ancak 2009 yılında bu iliģki bozulmuģtur. Sektörlerin istihdamdaki paylarının yıllar içindeki değiģim oranı incelendiğinde ise sanayi ve ticaretin tarıma zıt hareket ettiği göze çarpmaktadır. 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% TARIM SANAYİ TİCARET HİZMET KAYNAK: TÜİK, 2010a. ġekil 33: Yıllara Göre TRB1 Bölgesi nde Sektörel Ġstihdamın DeğiĢim Oranları, Eğitim seviyesine göre iģsizlerin oranı açısından TRB1 ve Türkiye benzerlik göstermektedir. Türkiye ile mukayese edildiğinde TRB1 de, lise mezunlarının iģsizlik oranı daha yüksek iken yüksek öğretim mezunlarının iģsizlik oranı ise daha düģüktür. Türkiye nin genelinde olduğu gibi bölgede de en büyük iģsiz grubunu lise altı eğitimliler oluģturmaktadır. 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% TR TRB1 Yüksek öğretim Lise ve dengi meslek okulu Lise altı eğitimliler Okuma yazma bilmeyen KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 34: Eğitim Durumuna Göre TRB1 Bölgesi nde ve Türkiye'de ĠĢsizlik Oranları, 2009 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 48

81 ÇalıĢma Hayatı ve Sosyal Güvenlik Sosyal Güvenlik Kurumu nun (SGK), 2010 yılı Mart ayı verilerine göre TRB1 Bölgesi nde sosyal güvenlik kapsamındaki aktif çalıģanların bölge nüfusuna oranı %16,1 dir. Bu oran ülke genelinde %20,8 olup bölge ortalaması ülke ortalamasının altındadır. Aktif çalıģan sayısının il nüfusuna oranı bakımından Bingöl %9,5 ile en düģük, Tunceli ise %18,6 ile bölgenin en yüksek değerine sahiptir. TRB1 Bölgesi nde sosyal güvenlik kapsamında bulunanların (yeģil kartlılar hariç) il nüfusuna oranı %69,7 olup bölge bu oran ile ülke ortalamasının (%80,4) altında bir değere sahiptir. Elazığ %76,5 lik oran ile bölgede en yüksek, Bingöl ise %44,6 lık bir oran ile bölgede en düģük değere sahip il olarak göze çarpmaktadır. Bu durum Bingöl deki aktif çalıģanların toplam nüfusa oranında tespit edilen düģük değerlerle doğru orantılıdır. Bölge nüfusunda yeģil kartlıların oranı %23,8 olup, bu oran %13 olan ülke ortalamasının oldukça üstündedir. Herhangi bir geliri ve sosyal güvencesi bulunmayan vatandaģlara verilen yeģil kart, bölge halkının gelir durumunu yansıtan önemli göstergelerden biridir. Bingöl %50,3 lük bir oranla bölgede en yüksek değere sahip il olup ilde her iki kiģiden birinin yeģil kart sahibi olduğu anlaģılmaktadır. Elazığ %17,6 lık bir oranla bölgede en düģük yeģil kartlı oranına sahip il olarak dikkat çekmektedir. 65 ve üstü yaģ grubu ile özürlü vatandaģlara yönelik bir uygulama olarak bilinen 2022 sayılı yasa uygulaması toplumda dezavantajlı durumda bulunan ve bakıma muhtaç olan grupları yansıtması açısından önem taģımaktadır sayılı yasadan faydalananların bölge nüfusuna oranı %3,5 olup, bu oran %1,8 olan ülke ortalamasının üstündedir. Tunceli %6,4 lük bir oranla bölgede en yüksek değere sahip il olarak dikkat çekerken, Elazığ %2,7 lik bir oranla bölgede en düģük değere sahip ildir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 49

82 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Aktif Çalışanların il Nüfusuna Oranı Sosyal Güvenlik Kapsamının (Yeşil Kart Hariç) Toplam il Nüfusuna Oranı Yeşil Kartlıların İl Nüfusuna Oranı 2022 Sayılı Yasadan Yararlananların Oranı KAYNAK: SG,K ġekil 35: TRB1 Bölgesi Sosyal Güvenlik Verileri Sosyal Yapı Analizi TRB1 Bölgesi nin sosyal yapısının temel özelliklerinden birisi, yavaģ artan nüfus ve bölge dıģına verilen göçtür. Nüfus yoğunluğu 45 kiģi/km 2 olup 94 kiģi/km 2 olan Türkiye nüfus yoğunluğuna göre oldukça düģük olan bölge, son yıllarda sürekli göç vermektedir. Bunun sonucunda, 2009 yılında bölge, nüfus artıģ hızında, Düzey 2 bölgeleri arasında 24. sırada yer almıģtır. TRB1 Bölgesi nüfus artıģ hızı Türkiye nin yaklaģık onda biri kadar olup, bu farkın nedeni olan dıģ göçün istihdam olanaklarının yetersizliğinden kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Bu sorunun çözümü için yeni istihdam olanaklarının yaratılması ve beģeri sermaye niteliğinin bu olanaklarla uyumlaģtırılması gerekmektedir. Bu sebeple, istihdam sağlayacak yeni yatırımların yapılması ve vasıfsız iģgücünü nitelikli hale getirecek olan mesleki eğitimlerin verilmesi, bölgede üzerinde en çok durulması gereken konulardandır. Bunların yanı sıra giriģimcilik de yeni istihdam olanakları yaratacak alternatiflerdendir. Bölge nüfusunun %35,2 si kırsal alanda yaģamaktadır. Bingöl de bu oran %45,8 e kadar çıkmaktadır. ġehirleģme oranı bakımından Türkiye ortalamasının altında yer alan bölgede, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 50

83 kırsal kesimde yaģayan insanların refahını artıracak sosyal ve ekonomik faaliyetler ile altyapı çalıģmalarına önem verilmesi gerekmektedir. Eğitimle ilgili veriler, sosyal geliģmiģlikle ilgili önemli göstergelerdir. Bölgenin temel eğitim göstergelerinden biri olan okuma yazma oranında Türkiye den geride olduğu görülmektedir. Okul öncesi eğitime yönelik ortalamalar ise Türkiye ortalamasının üstünde olmakla beraber geliģmiģ bölgelere göre düģük seviyededir. Eğitimi teģvik edici ulusal politika ve kampanyaların da sağlayacağı katkıyla bölgede okul öncesi okullaģma oranının yükseltilmesi ve okuma yazma oranının Türkiye ortalamasının üzerine çıkarılması, eğitimde öncelikli meselelerden birisidir. Eğitim düzeyinin yükseltilmesi ihtiyacı kapsamında eğitim kurumlarının hem teknik hem de fiziki kapasitesinin artırılması önem arz etmektedir. Dezavantajlı grupların eğitim ve istihdam sorunları da bölgede üzerinde durulması gereken sosyal konulardandır. Engellilere yönelik özel eğitim kurumlarının bölgede yeterli sayıda bulunmaması, engellilerin okuma-yazma oranının Türkiye ortalamasının altında olmasına sebep olan ve engellileri dikkate almayan fiziki düzenlemelerle birleģtiğinde engellilerin topluma entegrasyonunu zorlaģtıran bir etkendir. Bölgede kadınların okuma yazma ve istihdam oranları erkeklerle karģılaģtırıldığında oldukça düģüktür. Kadınların sosyal ve ekonomik hayata katılımı, kullanılmayan bir potansiyelin değerlendirilmesi açısından önemlidir. Bu nedenle dezavantajlı grupların sosyal hayata katılımını arttıracak Ģekilde pozitif ayrımcılık yapılması ve bunu destekleyecek kurumsal yapıların geliģtirilmesi gerekmektedir. TRB1 Bölgesi, kültürel etkinlikler ve spor alanları bakımından incelendiğinde, Bingöl ve Tunceli illerinin bu konulardaki yetersizlikleri dikkat çekmektedir. Bingöl de tiyatro salonu ve müze, Tunceli de ise sinema salonu, tiyatro salonu ve müze bulunmamaktadır. Bölge, özellikle su ve doğa sporları için uygun alanlara sahip olmasına rağmen spor kulübü sayısı Türkiye deki spor kulübü sayısının yalnızca %3,6 sını oluģturmaktadır. Bu nedenle spor alanlarının ve organizasyonlarının arttırılması yoluyla sporun teģvik edilmesi önem arz etmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 51

84 TRB1 Bölgesi, sağlık sektörü geliģmiģlik sıralamasında 26 Düzey 2 bölgesi içinde 15. sıradadır; ancak bölge illeri arasında sağlık açısından önemli geliģmiģlik farkları bulunmaktadır. Elazığ ın 12. sırada olduğu geliģmiģlik sıralamasında Bingöl 72. sırada yer almıģtır. Dolayısıyla sağlık alanında bölge içi geliģmiģlik farklarını azaltmak amacıyla Bingöl ve Tunceli de yeni yatırımlar yapılması ve mevcut yatırımların uluslararası kalite standartlarına ulaģtırılması gerekmektedir. Elazığ ve Malatya da bulunan üniversite hastaneleri bölgenin ve bölgeye komģu illerin sağlık ihtiyaçlarını karģılayan en önemli kurumlardır. Özellikle Malatya daki Turgut Özal Tıp Merkezi, kemik iliği, göz kornea, karaciğer, böbrek ve kalp nakillerinde dünya ölçeğinde önemli bir yere sahiptir. Ancak bu hastanelerin tanıtımı yeterince yapılmadığından faydalanma düzeyinin potansiyelinin altında kaldığı değerlendirilmektedir. Bölgede kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluģları arasında iģbirliği kültürünün eksik olduğu değerlendirilmektedir. Bu eksikliğin giderilmesi noktasında toplumlarda modernleģmenin göstergelerinden biri olarak da kabul edilen sivil toplumun önemi büyüktür. GeliĢmiĢ ülkelerde sivil toplum kuruluģları, katılımcı demokrasinin en önemli öğelerinden birisi durumundadır. Ġnsanların dayanıģma ve birlikte hareket etme kültürü hakkında fikir veren göstergelerden olan dernek üye sayıları nüfusa oranlandığında, TRB1 Bölgesi Türkiye ortalamasının hayli altında kalmaktadır. Dernek üye sayısı oranının en yüksek olduğu Elazığ da bile bu oran, Türkiye ortalamasının yarısından daha küçüktür. Bölge halkının, sosyal yardımlaģma ve dayanıģma kapsamında ekonomik geliģme ve sosyal refahı artırma çabalarına aktif olarak katkı sağlaması, bölgenin vizyonunun gerçekleģtirilmesi açısından gereklidir. Bu sebeple, genç ve dinamik bir nüfusa sahip olan bölgede aktif vatandaģlık bilincinin arttırılması ve bölgede sivil toplumun güçlendirilmesi ve sivil toplum kuruluģlarının mali, idari ve yönetsel kapasitelerinin geliģtirilmesi, bölgenin öncelikli ihtiyaçlarındandır. Görüldüğü üzere, TRB1 Bölgesi, sağlık haricinde, sosyal yapı ile ilgili temel geliģmiģlik göstergelerinde Türkiye ortalamasının altında yer almaktadır. Hemen hemen her alandaki bölge içi geliģmiģlik farkları da dikkate değer düzeydedir. Bu durum, dezavantajlı grupları da kapsayacak Ģekilde istihdamın artırılması, sosyal uyumun artırılması ve eğitim düzeyinin yükseltilmesi yoluyla sosyal yapı ve beģeri sermayenin güçlendirilmesi gerekmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 52

85 2.2. Ekonomik Yapı Ekonomik Yapı baģlığı altında; ulusal hesaplarla ilgi Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) ve Gayri Safi Katma Değer (GSKD) kapsamında incelenmiģ ve bölgedeki ekonomik faaliyetler hakkında bilgiler verilmiģtir. Ayrıca tarım, sanayi ve hizmet sektörü konularında TRB1 Bölgesi nin mevcut durumu detaylı bir Ģekilde incelenmiģtir Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla ve Gayri Safi Katma Değer 2008 yılında TÜĠK tarafından Avrupa Hesaplar Sistemine (ESA 95) uyum süreci kapsamında baģlatılan çalıģmalar doğrultusunda GSYH serisinin tamamlayıcı bir unsuru olarak 26 düzey 2 bölgesi için GSKD hesabı tahmini çalıģmaları tarım, sanayi ve hizmetler ayrıntısında yıllarını kapsayacak Ģekilde hazırlanmıģtır. Tüm sektörlerde GSKD miktarlarında istikrarlı bir artıģ olması bölgenin geliģmekte olduğunu göstermektedir. Türkiye ve TRB1 Bölgesi için ilgili oranlar ve TÜĠK istatistikleri ġekil 36 ve ġekil 37 de verilmiģtir Dolar Türkiye TRB1 KAYNAK: TÜİK, 2010b. ġekil 36: Türkiye ve TRB1 Bölgesi KiĢi BaĢına GSKD, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 53

86 70% 60% 63% 61% 61% 61% 64% 62% 50% 40% 30% 20% 10% 21% 15% 11% 28% 19% 21% 11% 28% 21% 15% 9% 28% 0% TRB1 TR TRB1 TR TRB1 TR Tarım Sanayi Hizmetler KAYNAK: TÜİK, 2010b. ġekil 37: TRB1 ve Türkiye'de Sektörlerin GSKD Ġçindeki Payları, Bölgede yaratılan kiģi baģına GSKD nin Türkiye ortalamasından yaklaģık %40 daha düģük olduğu görülmüģtür yılında tarım sektöründe görülen oransal artıģın kiģi baģı GSKD oranının yaklaģık %2 artırması, bölge ekonomisinde tarımın önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. Bölgede sektörel paylar sıralamasının Türkiye ile paralellik gösterdiği ve hizmetler sektörünü sırasıyla sanayi ve tarım sektörünün izlediği görülmektedir. Tablo 19: Ġktisadi Faaliyetlere Göre Cari Fiyatlarla TRB1 ve Türkiye de GSKD Miktar ve Oranları, TRB1 Türkiye TRB1 / TRB1 / TRB1 / TRB1 Türkiye TRB1 Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye (Milyar TL) (%) (Milyar TL) (%) (Milyar TL) (%) Tarım 1,05 53,00 1,97 1,51 60,71 2,49 1,32 62,66 2,10 Sanayi 1,44 138,41 1,04 1,64 160,33 1,02 1,84 188,65 0,98 Hizmetler 4,28 303,47 1,41 4,82 350,67 1,38 5,65 417,11 1,36 Toplam GSKD 6,77 494,88 1,37 7,97 571,71 1,39 8,81 668,42 1,32 KAYNAK: TÜİK, 2010b. Bölgenin ve Türkiye nin yıllarında GSYH daki büyüme oranları karģılaģtırıldığında bölgenin Türkiye ile paralel bir Ģekilde ekonomik trend izlediği görülmektedir. Buna karģılık, Türkiye arası dönemde yaklaģık %47 büyürken TRB TASLAK BÖLGE PLANI 54

87 TRB1 Bölgesi ise ancak %21 büyümüģtür yılından sonra ise iller bazında GSYH hesaplaması yapılmadığı için son on yıllık büyüme istatistiklerine yer verilememiģtir. 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% -4,0% -6,0% -8,0% TRB1 Türkiye KAYNAK: TÜİK, 2010b. ġekil 38: TRB1 ve Türkiye GSYH daki Büyüme Oranları, yılı kiģi baģı GSYH miktarlarına daha detaylı bakıldığında tüm bölge illerinin kiģi baģı GSYH miktarının 2.146$ olan Türkiye ortalamasının altında olduğu ve Bingöl hariç tüm illerin Türkiye ortalamasından hızlı geliģtiği gözlenmektedir. Tablo 20: TRB1 Bölgesi GSYH, 2001 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye KiĢi BaĢı GSYH ($) Değer (TL) Paylar (%) 0,1 0,7 0,8 0,1 1,7 100 GeliĢme hızı 42,9 46,8 49,3 47,4 47,7 43,2 KAYNAK: TÜİK, 2010d Ekonomik Faaliyetler Ekonomik faaliyetler açısından bakıldığında 2002 TÜĠK iģyeri sayım sonuçlarına göre bölgede toplam adet iģletme olup bunların %44,7 si Malatya da, %38,7 si TRB TASLAK BÖLGE PLANI 55

88 Elazığ da, %10,7 si Bingöl ve %6,1 inin de Tunceli de bulunduğu görülmektedir. Ġl bazında istihdam oranları yerel birim sayısı ile benzerlik göstermektedir. Ekonomik Faaliyet Kısımları Tablo 21: Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayısı Adet Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye İL / TRB1 (%) Adet İL / TRB1 (%) Adet İL / TRB1 (%) Adet İL / TRB1 (%) Adet TRB1 / TR (%) Toplam , , , , , Madencilik,taĢocakçılığı 3 0, , ,06 4 0, , Ġmalat 251 0, , , , , Elektrik, Gaz ve Su 20 0, , , , , ĠnĢaat 34 0, , , , , Toptan ve perakende ticaret Adet , , , , , Otel, lokanta, kahvehane 318 0, , , , , UlaĢtırma, depolama ve haberleģme Mali aracı kuruluģların faaliyetleri Gayrimenkul kiralama ve iģ faaliyetleri 594 1, , , , , , , , , , , , , , , Eğitim 10 0, , ,18 2 0, , Sağlık ve sosyal hizmetler 39 0, , , , , Diğer hizmet faaliyetleri 120 0, , , , , KAYNAK: TÜİK, 2010e. Bölgede iģyeri ve istihdam oranları incelendiğinde ise sırasıyla toptan ve perakende ticaret, ulaģtırma, depolama ve haberleģme ile imalat alanlarının en yaygın üç sektör olduğu görülmektedir. ĠĢyeri ve istihdam oranlarının en düģük olduğu ekonomik faaliyet kısımları ise Elektrik, Gaz, Su, Eğitim ve Madencilik ve TaĢocakçılığı alanlarıdır. ĠĢletme baģına ortalama istihdam sayısına bakıldığında ise genelde sayının düģük olduğu görülmektedir. En yüksek istihdam ortalaması 33 kiģi ile emek yoğun olan Madencilik ve TaĢocakçılığı sektöründedir. Bölgede yaygın sektörlerin çok istihdam gerektirmediği, yaygın olmayan sektörlerin ise genelde emek-yoğun sektörler olduğu görülmüģtür. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 56

89 Ekonomik Faaliyet Kısımları Tablo 22: Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Ġstihdam Sayısı Adet Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye İL / TRB1 (%) Adet İL / TRB1 (%) Adet İL / TRB1 (%) Adet İL / TRB1 (%) Adet TRB1 / TR (%) Toplam , , , , , Madencilik ve taģocakçılığı , , , Ġmalat 946 5, , , , , Elektrik, Gaz ve Su , , , , , ĠnĢaat , , , , , Toptan ve perakende ticaret , , , , , Otel, lokanta ve kahvehane , , , , , Adet UlaĢtırma, depolama ve haberleģme Mali aracı kuruluģların faaliyetleri Gayrimenkul kiralama ve iģ faaliyetleri , , , , , , , , , , , , , , , Eğitim , , , Sağlık iģleri ve sosyal hizmetler Diğer sosyal, Toplumsal ve KiĢisel hizmet faaliyetleri KAYNAK: TÜİK, 2010e. 73 2, , , , , , , , , , Tablo 23: TRB1 de Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Ġstihdam ve ĠĢyeri Oranları Ekonomik Faaliyet Kısımları Ġstihdam ĠĢyeri Ġstihdam / ĠĢyeri Toptan ve perakende ticaret 35,14% 52,83% 2 UlaĢtırma, depolama ve haberleģme 13,30% 13,69% 3 Ġmalat 21,81% 11,46% 5 Otel, lokanta ve kahvehane 8,02% 9,17% 2 Diğer sosyal, toplumsal ve kiģisel hizmet faaliyetleri 3,13% 4,49% 2 Gayrimenkul kiralama ve iģ faaliyetleri 2,59% 3,44% 2 Sağlık iģleri ve sosyal hizmetler 3,56% 1,88% 5 ĠnĢaat 3,80% 1,47% 7 Mali aracı kuruluģların faaliyetleri 2,16% 0,58% 10 Elektrik, gaz ve su 3,07% 0,48% 17 Eğitim 1,51% 0,36% 11 Madencilik ve taģocakçılığı 1,91% 0,15% 33 Toplam 100,00% 100,00% 3 KAYNAK: TÜİK, 2010e. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 57

90 Türkiye de ve TRB1 Bölgesi nde yüz bin kiģi baģına düģen Ģirket ve kooperatif sayısına bakımından bölgenin Türkiye nin çok gerisinde kaldığı ve bölge içerisinde en iyi durumdaki ilin Elazığ olduğu görülmektedir arası Türkiye ve bölgede kurulan Ģirket ve kooperatif sayısı artarken da azalmıģtır (TÜĠK, 2010c) Türkiye TRB Bingöl Elazığ Malatya Tunceli KAYNAK: TÜİK, 2010c. KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 39: KiĢi BaĢına DüĢen Kurulan ġirket ve Kooperatiflerin Sayısı Türkiye TRB Bingöl Elazığ Malatya Tunceli ġekil 40: KiĢi BaĢına DüĢen Kapanan ġirket ve Kooperatiflerin Sayısı Bölgede il bazında sanayi tesisleri incelendiğinde özellikle Bingöl ve Tunceli de sanayiye yönelik tesis sayısının çok az olduğu görülmektedir. Mevcut sanayi tesisleri de kamunun TRB TASLAK BÖLGE PLANI 58

91 öncülüğü ve ortaklığında kurulmuģtur. Bingöl Ticaret ve Sanayi Odası na kayıtlı toplam 53 iģletmede ortalama 892 kiģi istihdam edilmektedir. Ġlde en fazla iģletme sayısına sahip sektörler olarak Gıda ve Yem ile Yapı Elemanları sektörleri ön planda olup, istihdam oranlarına bakıldığında ise Sağlık ve Araç Bakım Onarım ve Hayvancılık sektörlerinin iģletme baģına istihdam oranına göre nispeten büyük iģletmeler olduğu görülmektedir (Bingöl Ticaret ve Sanayi Odası, 2010a). Tablo 24: Bingöl ili Sektörlere Göre Sanayi Tesisleri ve Ġstihdam Sayısı, 2010 (Haziran) Sektör ġirket Sayısı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam / ġirket Gıda ve Yem Tekstil ve Hazır Giyim Yapı Elamanları Madencilik Mermer Hayvancılık Kömür Presleme Mobilya PVC Doğrama Araç Bakım Onarım Sağlık TOPLAM KAYNAK: Bingöl Ticaret ve Sanayi Odası, 2010b. Elazığ Ticaret ve Sanayi Odası na kayıtlı toplam 621 iģletmenin 205 i (ildeki iģletmelerin %33 ü) Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı alanında faaliyet göstermektedir. Bu faaliyet alanını sırasıyla 73 iģletme (%11,8) ile Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı ve 66 (%10,6) iģletme ile Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer Ġmalatlar takip etmektedir. Tablo 25: Elazığ Ġli Faaliyet Konuların Göre ĠĢletme Sayıları, 2008 ĠĢletme Faaliyet Konuları Sayısı Tüm ĠĢletmelere Oranı Gıda Ürünleri Ve Ġçecek Ġmalatı ,01% Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı 73 11,76% Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer Ġmalatlar 66 10,63% Tekstil Ürünleri Ġmalatı 32 5,15% Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı 31 4,99% Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri Ġmalatı 28 4,51% BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Makine ve Teçhizat Ġmalatı 20 3,22% TRB TASLAK BÖLGE PLANI 59

92 Faaliyet Konuları ĠĢletme Sayısı Tüm ĠĢletmelere Oranı Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı 14 2,25% Ana Metal Sanayii 13 2,09% Basım ve Yayım; Plak, Kaset ve Benzeri Kayıtlı Medyanın Çoğaltılması 10 1,61% Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri Ġmalatı 10 1,61% BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makine ve Cihazların Ġmalatı 9 1,45% Motorlu Kara TaĢıtı, Römork ve Yarı Römork Ġmalatı 7 1,13% Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri Ġmalatı (Mobilya Hariç); Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden,Örülerek Yapılan EĢyaların Ġmalatı 5 0,81% Bilgisayar ve Ġlgili Faaliyetler 4 0,64% Giyim EĢyası Ġmalatı; Kürkün ĠĢlenmesi ve Boyanması 4 0,64% Derinin Tabaklanması ve ĠĢlenmesi; Bavul, El Çantası, Saraçlık, KoĢum Takımı ve Ayakkabı Ġmalatı 3 0,48% Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat Ġmalatı 3 0,48% Geri DönüĢüm 2 0,32% Kok Kömürü, Rafine EdilmiĢ Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt Ġmalatı 2 0,32% Büro Makineleri ve Bilgisayar Ġmalatı 1 0,16% Sektör Belirtmeyen ĠĢletmeler (Sb) 79 12,72% TOPLAM ,00% KAYNAK: ETSO, 2010b. Elazığ da ölçeksel dağılım bakımından iģletmelerin %52,2 sinin 1-9 kiģi arası istihdam sağlayan küçük firmalar olduğu, kiģi istihdam sağlayan iģletme oranının ise %3,2 olduğu görülmektedir. Küçük ölçekli üretim yapılmasının maliyetleri artırıcı ve rekabeti azaltıcı etkileri olduğu da göz önüne alınırsa, ilde ve bölgede rekabetçiliğin ve maliyet odaklı üretim yönetiminin yetersiz olduğu görülebilir. Tablo 26: Elazığ Ġli ĠĢletmelerin Ölçeksel Dağılımı, 2008 Ġstihdam Sayısı ĠĢletme Sayısı Yüzde ,17% ,17% ,22% Yanıt Vermeyenler 71 11,43% TOPLAM ,00% KAYNAK: ETSO, 2010b. Malatya, TRB1 Bölgesi nde sanayisi en geliģmiģ il olup Malatya Ticaret Sanayi Odası na kayıtlı toplam 856 Ģirkette kiģi istihdam edilmektedir. Malatya da sırasıyla Gıda, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 60

93 Tekstil ve ĠnĢaat sektörlerinin hem istihdam sayısı hem de Ģirket sayısı bakımından ön plana çıktığı, Deri ve Medikal-Sağlık sektörlerinin ise Malatya da en az geliģmiģ sektörler olduğu görülmektedir. ġirket baģına düģen istihdam sayısına bakıldığında ise Tekstil, ĠnĢaat ve Makine sektörlerinin önde olduğu ve bu sektörlerde entegre ve büyük ölçekli firmaların faaliyet gösterdikleri görülmektedir. Sanayi alanındaki toplam istihdamın %54 ünün Tekstil sektöründe, %26 sının ise Gıda sektöründe olduğu görülmektedir. Tablo 27: Malatya ili Sektörlere Göre Sanayi Tesisleri ve Ġstihdam Sayısı, 2010 Sektör ġirket Sayısı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam / ġirket Deri Gıda ĠnĢaat Kimya Maden Makine Medikal - Sağlık Metal EĢya Orman Plastik Tekstil Genel Toplam KAYNAK: Malatya Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO), 2010b. Tunceli de potansiyelin tespiti amacıyla yapılan çalıģmalar sonucu ilde mevcut yer altı ve yerüstü kaynakların değerlendirilmesine yönelik orta ölçekli emek-yoğun teknolojilerin kurulmasının faydalı olacağı değerlendirilmiģtir. Tablo 28: Tunceli ili Sektörlere Göre Sanayi Tesisleri ve Ġstihdam Sayısı, 2010 Sektör ġirket Sayısı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam / ġirket Gıda Yapı Elamanları Hayvancılık PVC Doğrama Sağlık TOPLAM KAYNAK: Tunceli Ticaret ve Sanayi Odası, 2010b. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 61

94 Tunceli, TRB1 Bölgesi nde sanayinin en az geliģtiği il olup, hem istihdam hem de Ticaret ve Sanayi Odası na kayıtlı Ģirket sayısı bakımından bölgenin ve Türkiye nin çok gerisinde kalmıģtır. Tunceli Ticaret ve Sanayi Odası na bağlı toplam 24 Ģirkette 213 kiģi istihdam edilmektedir. Tunceli de sırasıyla Gıda, Yapı Elemanları ve Hayvancılık sektörlerinin geliģtiği görülmektedir. ġirket baģına düģen istihdam oranı ise en fazla Yapı Elemanları sektöründe olup, ildeki firmalar genelde küçük ölçekli firmalardır. Ġlde en yüksek kapasitede çalıģan iģletme yaklaģık %35 kapasite ile çalıģmakta olup ilin genelinde firmaların kapasite kullanım oranı çok düģüktür. Tablo 29: KOSGEB ĠĢletme Veritabanına Göre ĠĢkollarındaki ĠĢletmelerin Ġllere Göre Dağılımı Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Toplam Gıda Tekstil AhĢap Kağıt Kimya Metal DıĢı Metal Metal EĢya Diğer ĠĢ kolunu Belirtmeyen Toplam KAYNAK: KOSGEB, yılında KOSGEB tarafından yapılan TRB1 Saha AraĢtırma ÇalıĢmasına göre Malatya da sırasıyla gıda, metal eģya ve tekstil, Elazığ da gıda, metal eģya ve metal dıģı, Bingöl ve Tunceli illerinde ise sadece gıda iģ kolu, bölgede ise genel itibariyle gıda, metal eģya ve ahģap sektörleri ön plana çıkmaktadır (KOSGEB, 2006). Bingöl de gıda ürünleri ve içecek imalatı, hayvancılık ve metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı ön plandadır. Elazığ da gıda ürünleri ve içecek imalatı, madencilik ve taģocakçılığı, metalik olmayan diğer ürünlerin imalatı, baģka yerde sınıflandırılmamıģ makine ve teçhizat imalatı, Malatya da gıda ürünleri ve içecek imalatı, tekstil ürünleri imalatı, giyim eģyası imalatı ile bitkisel üretim sektörleri ön plandadır. Tunceli de ise gıda TRB TASLAK BÖLGE PLANI 62

95 ürünleri ve içecek imalatı ile makine ve teçhizatı hariç fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörleri ön plana çıkmaktadır. ĠĢletmelerin iģ kollarına dağılımına bakıldığında; gıda ve tekstil sektörlerinin ön plana çıktığı görülmektedir. Ayrıca bölgede bol miktarda ve bölgeye özgü maden rezervleri bulunduğundan madencilik ve taģocakçılığı da öne çıkan sektörlerdir (DPT, 2006a). Türkiye Ġstatistik Kurumunun 2002 yılında yapmıģ olduğu Genel Sanayi ve ĠĢyerleri sayımına göre bölgede Elazığ ilinde yabancı sermaye yatırımı, hayvancılık sektöründe ağırlıklı olarak gözükürken Malatya, Bingöl ve Tunceli illerinde herhangi bir veri kaydına rastlanmamıģtır yılı Temmuz ayında yapılan saha araģtırmaları sonucunda Malatya ilinde yabancı sermaye yatırımı kapsamında iletiģim, madencilik ve patlayıcı madde imalatı konularında iģtigal eden 5 firma bilgisine ulaģılmıģtır. Elazığ ilinde ise yabancı sermaye yatırımı kapsamında 4 adet firma bulunduğu tespit edilmiģtir. Bu firmaların faaliyet alanları ise asitli içecek üretimi, alkollü içecek üretimi, çimento ve ambalaj üretimi biçimindedir Kamu Yatırımları yıllarında bölgeye sağlanan kamu yatırımlarının ortalama %35 i Malatya ya, %31 i Elazığ a, %26 sı Bingöl e ve %7 si de Tunceli ye yapılmıģtır. Ekonomisi diğer illere göre daha geliģmiģ olan Malatya ve Elazığ da kamu yatırımlarının da fazla olduğu, buna rağmen ekonomisi zayıf olan Bingöl ve Tunceli de kamu yatırımlarının kısmen düģük olduğu görülmektedir. Bölgedeki kamu yatırımlarının Türkiye ye oranında yıllara göre belirli bir artıģ olurken 2009 yılında bir düģüģ olmuģtur. Dört yılın ortalamasına bakıldığında bölgeye yapılan kamu yatırımlarının Türkiye ye oranının %1,1 gibi düģük bir rakam olduğu anlaģılmaktadır. Özellikle nüfus oranının %2,3 olması ve bölgenin geliģmiģlik seviyesi de göz önünde bulundurulursa kamu yatırımlarının çok düģük olduğu görülmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 63

96 bin TL Tablo 30: TRB1 Bölgesi ve Türkiye'ye Yapılan Kamu Yatırımları (Bin TL), TRB1 TÜRKĠYE TRB1 / Türkiye ,78% ,04% ,29% ,24% Ortalama ,10% KAYNAK: DPT, Bingöl Elazığ Malatya Tunceli ORTALAMA ġekil 41: TRB1 Bölgesi Kamu Yatırımları, Tablo 31: Sektörlere Göre Kamu Yatırım Miktarları (Bin TL), Ġller Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Tarım Madencilik Ġmalat Enerji UlaĢtırma-haberleĢme Turizm Konut Eğitim Sağlık Diğer kamu hizmetleri Ġl toplamı KAYNAK: DPT, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 64

97 Kamu yatırımları sektörel olarak incelendiğinde, bölgede enerji, eğitim ve tarım sektörlerinin ön plana çıktığı, turizmin ise en son sırada yer aldığı görülmektedir. Bölgede sanayinin az geliģmiģ ve yer altı kaynaklarının çok olmasına rağmen imalat ve madencilik sektörlerine yapılan kamu yatırımı miktarı düģüktür. Tablo 32: Sektörlere Göre Ortalama Kamu Yatırımı Oranları (%), Ġller Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Tarım 6,17 6,52 40,11 6,99 18,21 8,59 Madencilik 0,01 0,26 0,47 1,09 0,34 3,44 Ġmalat 0,11 0,24 0,45 0 0,26 1,66 Enerji 48,06 20, ,49 20,44 11,09 UlaĢtırma-haberleĢme 1,64 18,86 16,80 9,07 12,89 30,79 Turizm 0 0, ,08 0,50 Konut 3,94 0,81 3,16 20,53 4,02 1,16 Eğitim 14,40 22,94 20,97 13,42 19,28 12,98 Sağlık 19,13 15,76 5,76 16,35 13,19 7,07 Diğer kamu hizmetleri 6,55 13,46 12,27 14,06 11,30 22,73 Ġl Toplamı KAYNAK: DPT, Özel Sektör Yatırımları Bölgede özel sektör yatırımları son yıllarda artıģ göstermekle birlikte istenilen düzeyde değildir. Bölgenin ekonomik altyapısı ve insan kaynağı kapasitesi, özel sektör yatırımlarını özellikle tarım ve imalat sanayisine yönlendirmiģtir. Bu kapsamda Bingöl de çimento, ulaģtırma, altyapı ve enerji sektörlerinde bazı firmalar yatırım teģvik belgeleri almıģlardır. Ayrıca ilde medikal ürün üretimi ile ilgili yeni bir yatırım da gerçekleģtirilmiģtir. Elazığ Organize Sanayi Bölgesi nde ise mermercilik, alkolsüz içecek, gıda ürünleri, kireç üretimi ve inģaat malzemeleri üretimi alanlarında yatırımlar yapılmıģtır. Elazığ daki firmalar ağırlıklı olarak madencilik, sağlık, cam, enerji, çimento sektörlerinde yatırım teģvik belgesi almıģlardır. Malatya da dokuma ve giyim, enerji, turizm, gıda ve lastik-plastik alanlarında firmalar yatırım teģvik belgesi almıģlardır. Ayrıca 5 yıldızlı otel ve alıģveriģ merkezi yatırımları da TRB TASLAK BÖLGE PLANI 65

98 sağladığı istihdam ve sosyal katkıları asçısından önem arz etmektedir. Malatya, sahip olduğu 3 organize sanayi bölgesi ile yatırım için ilgi odağı olmaktadır. Son 5 yıl içerisinde Türkiye ekonomisindeki geliģmelere paralel olarak Malatya birçok özel sektör yatırımı çekmiģtir. Yatırımlar yoğun olarak imalat sanayisinde gerçekleģirken; en büyük payı tekstil sektörü oluģturmaktadır. Son yıllarda hizmet sektörünün canlanmasıyla birlikte Malatya da da bu sektöre yapılan yatırımlar artıģ göstermiģtir. Malatya ilinin en yüksek gelir kaynaklarında biri olan tarım sektörü de yatırımcıların ilgisini çekmiģtir. Özellikle ilin önemli tarımsal ürünü olan kayısının üretimi, paketlenmesi ve pazarlanmasına iliģkin yatırım miktarlarında son 5 yılda büyüme gözlenmiģtir. Tunceli de ise bazı firmalar gıda, çimento, altyapı ve enerji sektörlerinde yatırım teģvik belgeleri almıģlardır Rekabetçilik Bölge illeri BeĢeri Sermaye ve YaĢam Kalitesi kapsamında nispeten iyi bir konumda olmasına rağmen özellikle Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli ile MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Sırası endekslerinde çok zayıf durumdadır. Bunun temel sebebi ise bölge ihracatının az olması ve markalaģma konusunda bölgenin zayıflığıdır. Özellikle yeni patent, tasarım ve faydalı model tescili gibi üretimde katma değeri artırıcı faaliyetler bölgede yok denecek kadar azdır (URAK, 2009). Tablo 33: TRB1 Bölgesi Ġllerin Rekabetçilik Endeks Sırası Ġl Genel Endeks Bazında Sıra BeĢeri Sermaye ve YaĢam Kalitesi Sırası MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Sırası Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Sırası EriĢilebilirlik Sırası Bingöl Elazığ Malatya Tunceli KAYNAK: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği (URAK), TRB TASLAK BÖLGE PLANI 66

99 Bingöl Elazığ Malaty Tuncel a i Erişilebilirlik 4,31 10,2 9,38 3,06 Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli 0,66 1,36 4,62 0 Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik 0,003 0,04 0,06 0,001 Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi 2,72 7,06 5,49 3,38 KAYNAK: URAK,2009. ġekil 42: TRB1 Bölgesi Rekabetçilik Endeks ve Alt Endeks Değeri KAYNAK: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Harita 3: Türkiye Rekabet Edebilirlik Haritası TRB TASLAK BÖLGE PLANI 67

100 IPA Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı nın hazırlık sürecinde yapılan bir diğer rekabetçilik sıralaması çalıģmasında ise sosyal, demografik ve ekonomik alanlarda 42 farklı etkenin belirli ağırlıklarla ölçülmesine dayalı bir rekabet edebilirlik endeksi geliģtirilmiģtir. Bu çalıģmada TRB1 Bölgesi, TR82, TR83 ve TR90 bölgeleri ile birlikte 4. düzeyde değerlendirilmiģ olup, Doğu Anadolu Bölgesi içinde en rekabetçi bölge olarak öne çıkmıģtır. ÇalıĢma kapsamında oluģturulan rekabet edebilirlik haritası ve bölgeler için önerilen tedbirler Harita 3 te verilmiģtir Ar - Ge Faaliyetleri ve Ġnovasyon Bölgesel Yenilik Sistemi (BYS), teknoloji ve inovasyon geliģtirilmesi sürecinde daha etkin bir çözüm olarak belirlenerek, yeniliği bir bölgenin üretim yapısının içinden destekleyen kurumsal altyapı olarak tanımlanmıģtır (Asheim ve Coenen, 2005). BYS de biri, bilginin üretilmesi, diğeri de kullanılması ile ilgili iki alt-sistem vardır. Birinci alt-sistem araģtırma topluluğuna, ikinci alt-sistem ise sanayiye iģaret eder. Bu alt sistemler, küresel, ulusal ve bölgesel sistemlere bağlıdır (Cooke, 2004). BYS de sistem yaklaģımının temel vurgusu, kamu ve özel kurumlar ağının etkileģimidir. Bu kurumlar firmalar, Ar-Ge kuruluģları, üniversiteler ve eģgüdüm, yönetiģim ve düzenleme bağlamında devlet kurumları olabilir. Bu kapsamda bölgemizdeki üniversitelerin çalıģmaları, teknoloji geliģtirme merkezleri ve araģtırma merkezleri ile sanayi kuruluģlarının iliģki ve etkileģimleri büyük önem taģımaktadır. Ar-Ge ve inovasyon kapsamında TRB1 Bölgesi ndeki patent, faydalı model, marka ve endüstriyel tasarım baģvuru ve tescilleri ile Tescilli Coğrafi ĠĢaretler incelenmiģtir. Malatya Kayısısı de, Elazığ Öküzgözü Üzümü de ve Arapgir Köhnü Üzümü de tescil edilmiģtir yılları arasında patent baģvuru sayısına bakıldığında en yüksek performansın Malatya, en düģük performansın ise Tunceli ve Bingöl tarafından gerçekleģtirildiği görülmektedir yılı iller arası patent baģvurusu sıralamasında ise Malatya 18., Elazığ 21., Bingöl 26., ve Tunceli 27. sırada yer almıģtır. Sıralamada aynı sayıda patent baģvurusu yapan iller aynı sırada yer aldığından toplam 81 derece değil 27 derece arasında sıralama yapılmıģtır. Patent tescil sayısına bakıldığında ise baģvuruların büyük kısmının baģarılı olmadığı görülmektedir. Türkiye genelinde yılları arası toplam patent baģvurularının %15 i tescil edilirken, bu oran bölge TRB TASLAK BÖLGE PLANI 68

101 ortalamasında %3 olarak hesaplanmıģtır yılları arasında bölgede toplam patent baģvuru sayısının Türkiye ye oranı %0,7, patent tescil sayısının ise oranı %0,2 olarak gerçekleģmiģtir. Bölge nüfusunun Türkiye ye oranının yaklaģık %2,3 olduğu düģünülürse patent, marka, faydalı model ve endüstriyel tasarım baģvuru ve tescil oranlarının çok düģük kaldığı görülmektedir. Bölgenin, özellikle endüstriyel tasarım ve marka yaratma konusunda zayıf olmasından dolayı pazarlama ve rekabetçilik alanında değer yaratamadığı görülmektedir. Tablo 34: TRB1 ve Türkiye için Ġnovasyon Göstergeleri, Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1 / Türkiye Patent BaĢvuruları %0,66 Patent tescilleri %0,15 Faydalı Model baģvuruları %0,25 Faydalı Model Tescilleri %0,22 Endüstriyel tasarım baģvuruları %0,08 Endüstriyel tasarım tescilleri %0,08 Marka baģvuru sayıları %0,76 Marka baģvuru tescilleri %0,65 KAYNAK: Türk Patent Enstitüsü, Bingöl de üniversite yılı itibariyle eğitim hayatına baģlamıģ olduğundan araģtırma merkezleri veya teknopark henüz kurulamamıģtır. Elazığ Fırat Üniversitesi ise 1967 yılında faal olarak eğitime baģlamıģ olup bünyesinde yirmi adet araģtırma merkezi ve bir teknokent barındırmaktadır. Teknokent 2010 yılı itibariyle altyapı çalıģmalarını tamamlamıģ ve firmalar faaliyetlerine baģlamıģtır. Fırat Teknokent 15 firma ile sözleģme imzalamıģ olup, 8 firma teknokent bünyesinde faaliyete baģlamıģtır. SözleĢme imzalanan firmaların sektörel dağılımında ise biliģim sektörünün öncelikli olduğu görülmektedir. 9 firma biliģim sektöründe, 4 firma endüstriyel otomasyon, 1 firma malzeme ve 1 firma da biyoteknoloji sektöründe faaliyet göstermek amacıyla teknokentle sözleģme imzalamıģtır (Fırat Teknokent, 2010). Fırat Üniversitesi bünyesinde kurulan araģtırma merkezleri aģağıda sıralanmıģtır (Fırat Üniversitesi, 2010): TRB TASLAK BÖLGE PLANI 69

102 Atatürk Ġlkeleri ve Ġnkılâpları Tarihi AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Bilgisayar Bilimleri AraĢtırma ve Uygulama Biyoteknoloji AraĢtırma Merkezi Müdürlüğü Çevre Sorunları Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Müdürlüğü Deneysel AraĢtırmalar Merkezi Müdürlüğü Dil Eğitim-Öğretim Ve AraĢtırma Merkezi Doğal Afetler AraĢtırma Merkezi Doğu Anadolu Bölgesi AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Fırat Havzası AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Lepra AraĢtırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü Uzaktan Eğitim Merkezi Müdürlüğü Ġleri Teknoloji AraĢtırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü Engelliler AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Kardiyoloji AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Keban Yöresi Çevre Kirliliği AraĢtırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü Ortadoğu AraĢtırmaları Merkezi Sanayi ĠĢbirliği GeliĢtirme Merkez Müdürlüğü Sürekli Eğitim Merkez Müdürlüğü Tarım ve Hayvancılık AraĢtırma Merkez Müdürlüğü Uluslararası ĠliĢkiler Koordinatörlüğü 1977 yılında eğitime fiilen baģlayan Ġnönü Üniversitesi bünyesinde Ģu an özel sektör iģbirliği ile kurulan araģtırma ve teknoloji merkezleri bulunmakta olup teknokent projesi devam etmektedir. Ġnönü Üniversitesi nde bulunan araģtırma merkezleri aģağıda sıralanmıģtır (Ġnönü Üniversitesi, 2010): Turgut Özal Tıp Merkezi Akaryakıt / Petrol Analiz Laboratuvarı Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Merkezi (Kurulma aşamasındadır.) Deney Hayvanları Üretim ve AraĢtırma Merkezi Engelli Çocuklar AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Geleneksel El Sanatları AraĢtırma Uygulama Merkezi Gök Bilimleri AraĢtırma ve Uygulama Merkezi (Kurulma aşamasındadır.) TRB TASLAK BÖLGE PLANI 70

103 Stratejik AraĢtırma Merkezi Müdürlüğü Sürekli Eğitim AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Uzaktan Eğitim AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Üstün Yetenekliler AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Kayısı AraĢtırma ve Uygulama Merkezi 2008 yılında faal olarak eğitim hayatına baģlayan Tunceli Üniversitesi bünyesinde ise dört adet araģtırma merkezi kurulmuģtur (Tunceli Üniversitesi, 2010): KüçükbaĢ Hayvancılık Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Munzur Su Ürünleri Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Sürekli Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Alevilik Uygulama ve AraĢtırma Merkezi TÜBĠTAK Teknoloji ve Yenilik Destek Programları BaĢkanlığı (TEYDEB) tarafından özel sektör kuruluģlarına sunulan Ar-Ge destekleri de bölge sanayi kuruluģlarının Ar-Ge ve yenilik yetenekleri açısından belirleyicidir. Bu kapsamda TEYDEB bünyesinde yürütülen destek programlarına iliģkin TRB1 Bölgesi ne ait istatistikler Tablo 58 de verilmiģtir. TEYDEB programlarına TRB1 Bölgesi nden en fazla baģvuru Malatya dan yapılmıģ olup, Tunceli ve Bingöl illerinden hiçbir baģvuru yapılmadığı görülmektedir. TRB1 Bölgesi nin Türkiye nüfus oranı da göz önüne alınırsa, TRB1 Bölgesi nden baģvuru ve destek sayısının Türkiye deki toplam baģvuru ve destek sayısına oranının çok düģük olduğu görülmektedir. Tablo 35: TEYDEB Tarafından Desteklenen Projeler, 2009 Bölge BaĢvuran Firma Sayısı Önerilen Proje Sayısı Desteklenen Firma Sayısı Desteklenen Proje Sayısı Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye TRB1 / Türkiye %0,38 %0,40 %0,78 %1,60 KAYNAK: TEYDEB, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 71

104 ĠĢbirliği Bölgedeki iģbirliği ile yürütülen faaliyetler ve paydaģ analizleri incelendiğinde, bölgede ortak iģ yapma kültürünün yeterince geliģmediği gözlenmektedir. ĠĢbirliğinin AB hibe programlarına ortak yapılan baģvurularda yoğunlaģtığı görülmektedir. Sınırlı sayıdaki iģbirliği örnekleri olarak Elazığ Sanayicileri ve ĠĢ Adamları Derneği, Elazığ Valiliği, Elazığ Belediyesi, Fırat Üniversitesi tarafından kurulan Elazığ ĠĢ GeliĢtirme Merkezi (ĠġGEM) ve KOSGEB-AB ortaklığında kurulan Malatya ĠġGEM verilebilir. Ayrıca AB, TOBB, Malatya Ticaret ve Sanayi Odası, Malatya Ticaret Borsası, Malatya 1. OSB Müdürlüğü, Malatya 2. OSB Müdürlüğü, Ġnönü Üniversitesi ve Malatya Ġl Özel Ġdaresi ortaklığıyla kurulan Malatya Avrupa Birliği ĠĢ GeliĢtirme Merkezi (ABĠGEM) de Malatya daki önemli paydaģları bir araya getiren bir oluģum olarak dikkat çekmektedir. TRB1 Bölgesi nde Malatya ve Elazığ da kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluģları tarafından kurulan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri gerek üniversite-sanayi iģbirliğinin geliģtirilmesi açısından gerekse Ar-Ge ve inovasyonun desteklenmesi açısından önem arz etmektedir; ancak sanayi-üniversite iģbirliği henüz istenilen seviyede değildir Kümelenme Son yıllarda yerelleģme yaklaģımının yaygınlaģması, rekabet gücü olmayan sektörlerin de desteklenmesi sebebiyle genel teģviklerin baģarısız olması, bilgi ve iletiģim teknolojisinin geliģmesi ve pazarın küreselleģmesi sonucu yerel ekonomik kalkınmayı gerçekleģtirebilmek amacıyla kümelenme yaklaģımı geliģtirilmiģtir. Kümelenme yaklaģımı bu üretim ağı içerisinde yer alan aktörlerin ürün ve hizmet üretiminde ve inovasyon yaratılmasında birbirleri ile olan bağları ve bağımlılıklarına odaklanmaktadır (OECD, 2009). Bölgede Elazığ da mermer ve su ürünleri, Malatya da kayısı kümelenme projelerine yönelik çalıģmalar yapılmaktadır. Malatya da yıllık 220 bin ton üretim kapasitesine sahip toplam 93 adet kuru kayısı iģletme tesisi olmasına rağmen ortalama 100 bin ton üretim yapılmaktadır. Bu tesisler genellikle yıkama-paketleme tesisleri olup ağır bir otomasyon içermemekle birlikte nitelikli insan kaynağına da gerek duymamaktadır. Kayısı ihracatçı firmaları genelde finansman sıkıntısı TRB TASLAK BÖLGE PLANI 72

105 yaģamamakta ve üreticiye karģı her zaman pazarlık gücü olan taraf durumundadırlar. Yeni paketleme teknikleri, ürünler ve ara ürünler geliģtirip hem pazar hacmini hem de bölgede yaratılan katma değeri artıracak bir kayısı kümelenme projesinin çalıģmaları devam etmektedir (Malatya Ticaret Borsası, 2010). Elazığ Valiliği tarafından yaptırılan analizler sonucu il bazında bazı sektörlerin öne çıktığı ve kümeleme çalıģmaları yapıldığı zaman rekabetçi sektör olma özelliği kazanacakları sonucu elde edilmiģtir. Bu amaçla yaptırılan çalıģmada su ürünleri ve mermercilik sektörlerinin kümeleme analizleri yapılarak önemli tespitler yapılmıģtır. Bu sektörlerin dıģında Elazığ ilinde Ģarap, kümes hayvancılığı, sağlık ve turizm sektörlerinde kümelenme potansiyeli yüksektir. Ayrıca teknokent yapılanması ile birlikte biliģim sektörü kümelemesi potansiyeli de dikkate alınmalıdır (Elazığ Ġl Özel Ġdaresi, 2008). Elazığ mermer kümelenmesi çalıģmaları sonucu mermercilik sektöründe faaliyet gösteren iģletmeler, yedek parça ve yan sanayi tedarikçileri, Türkiye ve dünyada pazar analizi, sivil toplum kuruluģları, kamu kurum ve kuruluģları arasındaki iliģkiler incelenmiģ ve sektör paydaģları arasında iletiģimin güçlendirilmesi ve eksik aktörlerin bölgeye çekilebilmesi açısından kümelenme geliģtirme çalıģmalarına gereksinim duyulduğuna vurgu yapılmıģtır. Bingöl ve Tunceli illerinde kümelenmeye yönelik bir çalıģmaya ulaģılamamıģtır; fakat baģta arıcılık olmak üzere hayvancılık alanında kümelenme çalıģmalarına ihtiyaç olduğu değerlendirilmektedir Bölgede Kullanılan TeĢvikler TRB1 Bölgesi, bazı illerde vergi ve sigorta primi teģvikleri uygulamak, enerji desteği sağlamak ve yatırımlara bedelsiz arsa ve arazi temin etmek suretiyle yatırımları ve istihdam imkânlarını artırmak amaçlı 5084 sayılı Yatırımların ve Ġstihdamın TeĢviki Ġle Bazı Kanunlarda DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamında 4. bölgede yer almaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 73

106 Tablo 36: KOBĠ (Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler) Yatırım TeĢvik Belgelerinin Ġllere Göre Dağılımı, Ġller Sektör Ġthal Edilecek Belge Sayısı Sabit Ġstihdam Makine ve Teçhizat (Adet) Yatırım (TL) (KiĢi) Tutarı (1.000 $) 2007 Yılı Elazığ Madencilik, imalat Malatya Ġmalat Tunceli Ġmalat TRB TRB1 / Türkiye 1,49% 0,98% 0,39% 2,37% Türkiye yılı Elazığ Madencilik, imalat, hizmetler Malatya Ġmalat, hizmetler TRB TRB1 / Türkiye 2,71% 2,72% 1,90% 3,71% Türkiye yılı Bingöl Ġmalat, hizmetler Elazığ Ġmalat Malatya Ġmalat Tunceli Ġmalat TRB TRB1 / Türkiye 2,39% 2,05% 0,93% 2,39% Türkiye KAYNAK: Hazine Müsteşarlığı, Bölgede teģvik kapsamında yılları arasında toplam 65 teģvik belgesiyle 1453 kiģiye istihdam sağlanmıģtır. Bahsedilen yıllar arasında en fazla 2008 yılında ve bölgenin geliģmiģ sanayi Ģehirleri olan Elazığ ve Malatya ya teģvik belgesi verildiği görülmektedir. TeĢvik Kanunu ile bölgelere pozitif ayrımcılık yapılmakta olup, 4. bölgede yapılacak yeni yatırımlara katkı oranı %60 a ulaģırken kurumlar vergisi de %2 ye kadar düģmesine rağmen, teģvik belgesi ve yatırım oranı III. ve IV. bölgelerde çok düģüktür. 8 ġubat 2010 itibarıyla düzenlenen toplam adet teģvik belgesinin 281 adedi (%18 i) IV. bölgede yapılacak yatırımlar için düzenlenmiģtir. Söz konusu yatırımların yatırım tutarı açısından %10 unun IV. bölgede yapılması öngörülmektedir (Hazine MüsteĢarlığı, 2010). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 74

107 TeĢvik kanunu kapsamında bölgede özellikle Malatya ve Elazığ da önemli yatırımlar yapılmıģ ve istihdam artırılmıģtır. BaĢvuru sayısı, yatırım ve istihdamı Türkiye ile karģılaģtırıldığında ise oranın nüfus oranıyla hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. Yani fert baģına düģen yatırım teģvik baģvurusu Türkiye ortalamasına yakındır. TeĢvik Belgeleri sektörel bazda incelendiğinde ise Türkiye de yılları arasında en fazla sırasıyla imalat ve hizmetler sektöründe belge verildiği gözlemlenmektedir. Ġmalat sektörü toplam belge sayısının %81 ini oluģturmaktadır. Tablo 37: Türkiye'de Verilen KOBĠ Yatırım TeĢvik Belge Sayısı ve Sektörel Dağılımı, Toplam Tarım Madencilik Ġmalat Enerji Hizmetler Toplam KAYNAK: Hazine Müsteşarlığı, Bölgedeki teģvik belge sayısının sektörel dağılımının Türkiye ile benzerliği imalat sektörünün toplam içerisindeki payının %86 olmasından anlaģılmaktadır. Tarımın önemli bir yer tuttuğu bölgesel ekonomide tarım sektöründe sadece 1 adet belge verilmiģtir. Tablo 38: KOBĠ Yatırım TeĢvik Belge Sayısı ve Sektörel Dağılımı, Toplam TRB1 / Türkiye Tarım ,87% Madencilik ,08% Ġmalat ,37% Enerji ,00% Hizmetler ,43% Toplam ,25% KAYNAK: Hazine Müsteşarlığı, Tarım Sektörü Türkiye nin kırsal bölgelerinde temel ekonomik faaliyet alanı olan tarım, yaklaģık olarak ülkesel GSKD nin %10 unu sağlamakta iken, TRB1 Bölgesi nde bu oran %15 dir. SanayileĢme ve bilgi toplumuna dönüģme sürecini tamamlamamıģ tüm coğrafyalarda TRB TASLAK BÖLGE PLANI 75

108 olduğu gibi ülkede ve bölgede de tarımın istihdamdaki payı yüksektir. Bu oran Türkiye de %25, TRB1 Bölgesi nde ise %37 dir. Benzer biçimde ülke nüfusunun %25 i kırsal alanda yaģarken bölgede kırsal nüfusun oranı %35 dir (TÜĠK, 2010c) yılı tarımsal üretim değerlerine göre, Türkiye deki toplam bitkisel üretim değerinin %1,94 ü, canlı hayvan değerinin %3,23 ü, hayvansal ürün değerinin %3,05 i ve toplam tarımsal üretim değerinin %2,5 i TRB1 Bölgesi nden sağlanmaktadır (TÜĠK, 2010c). Tablo 39: Türkiye de ve TRB1 de Tarımsal Üretim Değerleri (1000 TL), 2009 Canlı Hayvansal Bitkisel Canlı Bitkisel üretim hayvanlar ürünler üretim hayvanlar Hayvansal ürünler TRB1 Türkiye KAYNAK: TÜİK, 2010c. Bölgede tarım sektörü içinde hayvancılık üretim değerinin görece üstünlüğü net biçimde görülmektedir. Bununla birlikte bölge istihdamında tarımın payı, kırsal nüfus ve arazi kullanım durumu dikkate alındığında sözü edilen değerlerin düģüklüğü dikkat çekmektedir. 1,61 3,49 3,44 2,62 2,49 2,99 3,70 3,43 3,38 3,10 3,23 3,05 1,76 1,87 1, Bitkisel Ürün Değeri Canlı Hayvan Değeri Hayvansal Ürün Değeri ġekil 43 : TRB1 Tarımsal Üretim Değerlerinin Türkiye deki Payı (%), TRB TASLAK BÖLGE PLANI 76

109 Yıllar itibariyle incelendiğinde bölge tarımsal üretiminde sürekli bir artıģ söz konusudur. Fakat 2001 ve 2008 yılları arasındaki artıģ temel alındığında, bölgenin bitkisel üretim değerindeki artıģ ülkeye çok yakın gerçekleģirken, canlı hayvan değeri %14, hayvansal ürün değeri %22 daha az artıģ göstermiģtir. Yani bölge, daha yüksek üretim değeri sağladığı hayvancılık alanında ülke artıģ hızını yakalayamamıģtır. Tablo 40: TRB1 Ġllerinde Tarımsal Üretim Değerleri (1000 TL), Hayvansal Bitkisel Canlı hayvanlar Bitkisel Canlı hayvanlar ürünler üretim değeri değeri üretim değeri değeri değeri Hayvansal ürünler değeri Bingöl Elazığ Malatya Tunceli KAYNAK: TÜİK, 2010c. Bitkisel Ürün Değeri Canlı Hayvan Değeri Hayvansal Ürün Değeri 58,32 5,49 24,48 17,93 37,00 32,71 34,44 38,04 27,10 11,43 9,58 3,48 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli ġekil 44: Ġllerin Tarımsal Üretim Değerlerinin TRB1'deki Ortalama Payı (%), TRB1 Bölgesi nin yılları arasındaki bitkisel üretim değerinin %58 i Malatya ilinde gerçekleģmiģtir. Malatya ilini bu derece öne çıkaran bitkisel ürün değerinin %57 si tek baģına kayısı üretiminden sağlanmaktadır (TÜĠK, 2009a). Bölge bitkisel ürün değeri TRB TASLAK BÖLGE PLANI 77

110 içerisinde Bingöl ve Tunceli illerinin katkısı çok düģüktür. Bingöl ili hayvancılık alanında görece daha iyi olmakla beraber, Tunceli ile beraber genel itibariyle en düģük tarımsal üretim değerine sahip bölge illeridir. Tablo 41: TRB1'de ve Türkiye de Tarım ve Ormancılık Alanında DıĢ Ticaret (1.000USD) Toplam Ġhracat Tarım ve Ormancılık Ġhracatı Toplam Ġthalat Tarım ve Ormancılık Ġthalatı TRB Türkiye KAYNAK: TÜİK, 2010c Bölgenin tarım sektöründeki küresel rekabet durumunun bir göstergesi olan tarımsal dıģ ticaret hacmi çok düģüktür ve kayısı dıģında uluslararası rekabet edebilir bir tarımsal ürünün varlığı söz konusu değildir. Bölgenin dıģ ticaret hacmindeki genel düģüklük tarım ve ormancılık alanına da yansımıģtır. TRB1 Bölgesi 2008 yılı toplam ülke ihracatının %0,23 ünü, ithalatının ise %0,04 ünü yaparken, tarım ve ormancılık alanında ülke ihracatının %0,88 ini, ithalatının ise %0,26 sını gerçekleģtirmiģtir. Bölgenin 2008 yılı tarım ve ormancılık ihracatının %99 u, ithalatının %96 sı Malatya ilinde gerçekleģtirilmiģ olup, Bingöl ve Tunceli illerinin tarımsal dıģ ticareti çok düģük düzeydedir (TÜĠK, 2009a). Modern tarım tekniklerinin uygulanırlığının önemli bir belirleyicisi olan mekanizasyon durumu incelendiğinde, bölgenin genel itibariyle ülke ortalamasının altında bir varlığa sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 78

111 Tablo 42: TRB1'de Tarımsal Mekanizasyon Durumu, 2009 Pulluk Ekim makinesi Gübre dağıtma makinesi Seyyar süt sağım makinesi Su pompası Sabit süt sağım tesisi Biçerdöver Traktör Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye KAYNAK: TÜİK, 2010c Bitkisel Üretim 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, TRB1 Bölgesi Türkiye bitkisel üretim değerinin %1,94 ünü sağlamaktadır. Bölge içinde, bitkisel üretim değeri toplam tarımsal üretim değerinin %45 idir. Bitkisel üretim miktar ve kalitesini belirleyici bir unsur olan arazi varlığı incelendiğinde, TRB1 Bölgesi nin ülke tarım arazilerinin %4,8 ini, çayır-meralarının %12,3 ünü ve orman-fundalık arazilerinin %4,1 ini oluģturduğu görülmektedir. Türkiye deki toplam tarım arazilerinin %3,3 üne sahip olan TRB1 Bölgesi, tarım arazisi varlığı bakımından ülke ortalamasının altında iken, çayır-mera varlığı bakımından Türkiye ortalamasının üç katına yakın bir zenginliğe sahiptir. Tablo 43: Farklı Ġstatistikî Bölge Düzeylerinde Arazi Kullanım Durumu (ha), 2005 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Toplam Arazi Tarım Arazisi Çayır-Mera Orman-Fundalık Diğer KAYNAK: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 79

112 Bölge arazi varlığının %47,6 sını oluģturan çayır ve meralar, hayvancılık faaliyetlerinin geliģtirilmesi açısından çok önemli bir potansiyel oluģturmaktadır. TRB1, orman ve fundalık araziler bakımından ülke ortalamasına yakın bir varlığa sahiptir. 47,6 33,2 22,9 22,6 7 18,7 26,4 21,7 Tarım Arazisi Çayır-Mera Orman-Fundalık Diğer TRB1 TR ġekil 45: TRB1 ve Türkiye de Arazi Kullanım Durumu (%), ,4 49,3 46,8 41,6 37,6 34,3 33,3 28,9 14,2 14, ,6 7,2 7,6 6,9 2,9 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Tarım Arazisi Çayır-Mera Orman-Fundalık Diğer ġekil 46: TRB1 Ġllerinde Arazi Kullanım Durumu (%), 2005 Bölge illerinin tamamı çayır-mera arazisi bakımından önemli bir zenginliğe sahiptir. Tarım arazisi oranı en yüksek il %34,3 ile Malatya iken en düģük orana sahip il %7,2 ile Bingöl dür. Bölgenin orman-fundalık arazisi ağırlıklı olarak Bingöl ve Tunceli illerindedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 80

113 Tablo 44: Farklı Ġstatistikî Bölge Düzeylerinde Tarım Arazilerinin Sulanma Durumu (ha), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Tarım Arazisi Sulanabilir Arazi Sulanan Arazi Devlet Sulaması Halk Sulaması KAYNAK: TRB Tarım Master Planı, Bitkisel üretimde verimliliğin en temel unsurlarından olan sulama durumu bakımından, TRB1 Bölgesi Türkiye geneli ile mukayese edildiğinde oransal olarak üstün durumdadır. TRB1 Bölgesi tarım arazilerinin %63,4 ü sulanabilir nitelikte olup %42,6'sı sulanmaktadır. Türkiye tarım arazilerinin ise %32,7 si sulanabilir nitelikte olup %18,8 i sulanmaktadır. Ülke genelindeki sulamaların %80 i devlet kurumları tarafından gerçekleģtirilmekteyken bu oran TRB1 Bölgesi nde %42 dir , , ,7 18,8 Sulanabilir Arazi Sulanan Arazi 10 0 TRB1 TR ġekil 47: TRB1 de ve Türkiye de Tarımsal Sulama Durumu (%), 2007 Sulanabilir ve sulanan tarımsal arazi oranı bakımından Bingöl ve Elazığ illeri öne çıkarken, toplam tarım arazisi büyüklüğü dikkate alındığında Elazığ ilindeki tarımsal sulama faaliyetlerinin oldukça iyi bir durumda olduğu ortaya çıkmaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 81

114 ,9 59,5 46, ,4 40,8 25,9 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Sulanabilir Arazi Sulanan Arazi ġekil 48: TRB1 Ġllerinde Tarımsal Sulama Durumu (%), Tarla Bitkileri Üretimi Ülke genelinde olduğu gibi bölgede de tarım alanları içinde en büyük ekiliģ alanı tarla bitkilerine aittir. Gerek ekiliģ alanı gerekse üretim bakımından irdelendiğinde sırasıyla, tahıllar, baklagiller ve endüstri bitkileri en önemli tarla bitkileri olarak öne çıkmaktadır. TÜĠK verilerine göre, 2007 yılında bölgede ülke tarla bitkileri üretiminin %1,63 ü gerçekleģtirilmiģtir. Tablo 45: TRB1 Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Buğday Mısır Arpa Patates Nohut Fasulye Mürdümük (Akburçak) ġeker Pancarı Fiğ Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009a. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 82

115 Türkiye tarla bitkileri üretim değerinin %1,4 ünü sağlayan TRB1 Bölgesi nin en yüksek üretim değerine sahip tahılı buğdaydır. Ülke buğday üretim değerinin 1,77 sini arpa üretim değerinin %3,44, kuru fasulyenin %3,6 ve mürdümüğün %27 sini gerçekleģtirilmiģtir. Tablo 46: TRB1 Tarla Bitkileri Üretim Değerleri (1000TL), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Buğday Mısır Arpa Patates Nohut Fasulye Mürdümük (Akburçak) ġeker Pancarı Fiğ Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009a Sebze Üretimi TRB1 Bölgesi, 2007 yılı TÜĠK verilerine göre Türkiye sebze üretim miktarının %1,08 ini karģılamıģtır. Ayrıca bölgede ülke taze soğan üretiminin %4,2 si ve kavun üretiminin %3,3 ü gerçekleģmiģtir. Tablo 47: TRB1 Sebze Üretim Miktarları (Ton), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Soğan (Taze) Soğan (Kuru) Sarımsak (Taze) Sarımsak (Kuru) Domates Hıyar Biber Patlıcan Fasulye (Taze) Kavun Karpuz Lahana TRB TASLAK BÖLGE PLANI 83

116 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Marul Ispanak Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009a. Tablo 48: TRB1 Sebze Üretim Değerleri (1000TL), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Soğan (Taze) Soğan (Kuru) Sarımsak (Taze) Sarımsak (Kuru) Domates Hıyar Biber Patlıcan Fasulye (Taze) Kavun Karpuz Lahana Marul Ispanak Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009a Meyve Üretimi TRB1 Bölgesi, 2007 yılı verilerine göre, en rekabet edebilir bitkisel üretim alanı olan meyve üretiminde Türkiye üretiminin %3,43 ünü sağlamaktadır.malatya ilinin kayısı ve özellikle de kuru kayısı üretimiyle ivme kazandırdığı TRB1 meyve üretim değerinde dut, zerdali, badem, ceviz ve üzümün ülke üretim değerindeki yüksek payları önem arz etmektedir. Bölgedeki üzüm ve çilek üretimlerinin çok büyük bir bölümü Elazığ ilinde gerçekleģmekte olup, kendilerine has aromatik özellikleriyle potansiyel pazarlanma üstünlüğü taģıyan bu meyvelerin, tanıtım, depolama ve taģıma sorununun olduğu değerlendirilmektedir. Benzeri durum Tunceli de badem ve ceviz üretimi için de geçerlidir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 84

117 Tablo 49: TRB1 Meyve Üretim Miktarları (Ton), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Üzüm Ġncir Elma Armut ġeftali Erik Kayısı Zerdali Kiraz ViĢne Çilek Dut Badem Ceviz Antep Fıstığı Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009a. Tablo 50: TRB1 Meyve Üretim Değerleri (1000TL), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Üzüm Ġncir Elma Armut ġeftali Erik Kayısı Zerdali Kiraz ViĢne Çilek Dut Badem Ceviz Antep Fıstığı Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009a. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 85

118 ,3 47,3 22,2 16,6 3,1 8,9 3,4 3,7 4,0 2,6 7,1 7,1 3,2 0,8 0,7 5,5 1,9 2,1 1,5 2,2 3,5 3,7 Üretim Değer ġekil 49: TRB1 Öncelikli Meyve Üretim Miktar ve Değerlerinin Türkiye deki Payı (%), Örtü Altı Tarım Bitkisel üretimin yıl içine yayılmasını sağlamak ve ekonomik faydayı artırmak için önemli bir yöntem olan örtü altı tarım bölgede geliģmemiģtir yılı TÜĠK verilerine göre TRB1 Bölgesi örtü altı tarım alanı ülke toplamının 0,03 üne karģılık gelmektedir. Tablo 51: TRB1 Örtü Altı Tarım Alanları (Dekar), 2009 Toplam Cam sera Plastik Sera Yüksek Tünel Alçak Tünel Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye KAYNAK: TÜİK, 2010c. Ülke genelinde örtü altı yetiģtiricilikte en fazla kullanılan tarımsal yapılar plastik seralarken, TRB1 Bölgesi nde alçak ve yüksek tünel sistemi yapılar önceliklidir. Bölgede özellikle Bingöl ilindeki jeotermal su kaynakları varlığına rağmen, bu kaynakların seracılıkta kullanımının henüz yaygınlaģmamıģ olması dikkat çekmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 86

119 Organik Tarım Tarımsal üretimde katma değeri artırmak için günümüzün etkili yollarından olan organik tarımsal üretim bölgede çok düģük düzeydedir. TRB1 Bölgesi, 2008 yılı ülke organik bitkisel üretim miktarının %3,6 sını sağlamıģtır. Bu miktarın %97 si Malatya ili, %3 ü Bingöl ili tarafından karģılanırken, Elazığ ve Tunceli illerinde organik bitkisel üretim yapılmamıģtır. Tablo 52: TRB1 Organik Bitkisel Üretim Durumu, 2009 Çiftçi sayısı Ekilen alan (Hektar) Üretim (Ton) Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye KAYNAK: TÜİK, 2010c Hayvansal Üretim Bölgenin çayır-mera zenginliği ve geçmiģten gelen hayvancılık kültürü dikkate alındığında, ülke üretimine sağladığı %3,1 lik katkı oldukça düģük olduğu söylenebilir. Modern hayvancılık tekniklerinin ülkenin diğer bölgelerine göre daha geç yaygınlaģması ve buna bağlı verim düģüklüğü nedeniyle, bölge hayvancılığındaki geliģme hızı Türkiye ortalamasının altında kalmıģtır. Genel itibariyle bölge hayvancılığının en yüksek üretim değeri sağlayan yetiģtiricilik alanı sığır yetiģtiriciliğidir ve bu alandan sağlanan değerin yaklaģık yarısını üreten Elazığ, bölgede en yüksek oranda kültür ırkı sığıra sahip ildir. Elazığ ilinde kültür ırkı, melez ve yerli sığırların oranları sırasıyla %49, %29, %22 iken, bu oran %23, Malatya ilinde %24, %52, %24, Bingöl ilinde %20, %56 ve Tunceli ilinde %17, %35, %48 dir. Bu bağlamda hayvansal üretimde verimliliğin belirleyici unsurlarından biri olan genetik kapasite TRB TASLAK BÖLGE PLANI 87

120 bakımından oldukça düģük profildeki ırkların Tunceli ve Bingöl illerinde yaygın olduğu görülmektedir. Tablo 53: TRB1'de YetiĢtirilen Çiftlik Hayvanlarının Sayıları (BaĢ), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Koyun Kıl Keçisi Tiftik Keçisi Sığır (Kültür) Sığır (Melez) Sığır (Yerli) Manda At Katır EĢek Et Tavuğu Yumurta Tavuğu Hindi Ördek Kaz KAYNAK: TÜĠK, 2009a. Tablo 54: TRB1'e Ait Bazı Hayvansal Üretim Miktarları (Ton), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Koyun sütü Keçi sütü Ġnek sütü Koyun eti Keçi eti Sığır eti Koyun derisi Keçi derisi Sığır derisi Yapağı Tavuk eti Yumurta Bal Balmumu KAYNAK: TÜİK, 2009a. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 88

121 Tablo 55: TRB1 Hayvansal Üretim Değerleri (1000TL), 2007 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Koyun sütü Keçi sütü Ġnek sütü Koyun eti Keçi eti Sığır eti Koyun derisi Keçi derisi Sığır derisi Yapağı Tavuk eti Yumurta Bal Balmumu Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009a. Sığır, koyun, keçi ve arı yetiģtiriciliğinin ön plana çıktığı bölgede, tavukçuluk sektörü de geliģmektedir. Bingöl ilinde bal üretimi ve küçükbaģ hayvancılık en önemli alanlarken, Elazığ ilinde büyükbaģ ve küçükbaģ hayvancılık ön plandadır. Malatya ili hayvancılık faaliyetlerinde küçükbaģ hayvancılık, Tunceli ilinde ise küçükbaģ hayvancılık ve arıcılık önem arz etmektedir Miktar (Ton) Değer (TL) ġekil 50: TRB1'e Ait Bazı Hayvansal Ürünlerin Türkiye Üretimindeki Payları (%), 2007 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 89

122 TRB1 Bölgesi nde hayvansal üretim değerinin %42,4 ünü Elazığ, %32,8 ini Malatya, %16,8 ini Bingöl, %7,9 unu Tunceli ili sağlamaktadır Bingöl Elazığ Malatya Tunceli ġekil 51: Ġllerin TRB1 Hayvansal Üretimindeki Payları (%), Su Ürünleri Bölgede ekonomik biçimde yetiģtiriciliği yapılan tek su ürünü alabalıktır. Özellikle Elazığ ilinde yoğun yetiģtiriciliği yapılan alabalık, ihracata yönelik pazarlama kanallarıyla birlikte hızlı bir geliģme göstermektedir. TRB1 Bölgesi, 2008 TÜĠK verilerine göre, ülke alabalık üretiminin %8,9 unu sağlarken bölge içinde bu üretimin %76 sı tek baģına Elazığ ili tarafından sağlanmaktadır. Tablo 56: TRB1 Alabalık Üretimi (Ton), 2008 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Alabalık Üretimi KAYNAK: TÜİK, 2009b. Alabalık yetiģtiriciliği, bölge akarsuları üzerine kurulu tesislerin yanı sıra, baraj ve göllerde kafes balıkçılığı tekniğiyle de gerçekleģtirilmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 90

123 Yapılan saha araģtırmalarına göre bölgede yem üretim tesisi bulunmamakta ve alabalık yetiģtiriciliğindeki en önemli girdi olan yem, bölge dıģından temin edilmektedir. Yem sorununun yanı sıra alabalık iģleme tesislerinin nitelik ve nicelik bakımından yetersizliği de sektörün bölgedeki hızlı geliģimi önündeki engellerden biri olarak belirlenmiģtir. Tablo 57: TRB1 de Alabalık Üretim ĠĢletmelerinin Durumu Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 ĠĢletme Sayısı Sofralık Alabalık Üretim Kapasitesi (Ton) Yavru Alabalık Üretim Kapasitesi (1000 Adet) KAYNAK: Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM), Bölgede avcılık yoluyla istihsal edilen su ürünü olarak sazan türü ekonomik değeri itibariyle öne çıkmaktadır. Gökçe ve Siraz balıkları bölgeye özgü balıklar olup, bu balıkların Türkiye deki avcılıklarının büyük bölümü TRB1 Bölgesi nde gerçekleģmektedir. Tablo 58: TRB1 de Avlanan Tatlı Su Ürünleri, 2008 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Akbalık Alabalık Gökçe GümüĢ Kara Balık Kaya Balığı Kefal Kızıl Kanat Sazan Siraz Yayın Turna Kerevit Diğer Toplam KAYNAK: TÜİK, 2009b. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 91

124 ,4 12,7 0,3 68,1 1,3 26,0 26,3 9,8 1,5 7,2 41,8 9,7 8,9 5,2 12,2 ġekil 52: TRB1 de Avcılık Yoluyla Ġstihsal Edilen Su Ürünlerinin Türkiye deki Payı (%), Sanayi Sektörü Ġmalat sanayi geliģmiģlik sıralamasında geliģmiģlik sıralamasında 26 düzey 2 bölgesi arasında 20 nci sırada olan TRB1 Bölgesi nde imalat sanayi geliģmiģlik sıralamasında en geliģmiģ il Malatya iken; en geride olan il ise Tunceli dir. Sosyo-ekonomik geliģmiģlik düzeyinde ise Elazığ bölgede ilk sırada yer alırken Bingöl son sırada kalmıģtır (DPT, 2003). Doğu Anadolu Projesi nde (DAP) Elazığ, Malatya ve Erzurum illerinin, sanayi yapısındaki yüksek çeģitlilik ve hacimleri nedeniyle, sanayide Doğu Anadolu Bölgesi nde göreli üstünlüğe sahip iller olduğu belirtilmektedir (DPT, 2000). Tablo 59: TRB1 Bölgesi Genel Göstergeleri, 2000 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye OSB Parsel Sayısı Küçük Sanayi Siteleri ĠĢyeri Sayısı Kırsal Nüfus BaĢına Tarımsal Kredi Miktarı (Bin TL) Fert BaĢına Sınaî, Ticari ve Turizm Kredileri Miktarı (Bin TL) Fert BaĢına Kamu Yatırımları Miktarı (Bin TL) 0,07 0,30 0,44 0,30 0,32 0,65 0,87 1,45 1,41 1,41 3,16 5,07 0,25 0,18 0,20 0,32 0,21 0,38 Fert BaĢına TeĢvik Belgeli Yatırım Tutarı (Bin TL) 15,54 1,73 5,67 6,11 5,91 6,45 * Fert baģına kamu yatırımları miktarı ve teģvik belgeli yatırım tutarı yıllarına aittir. KAYNAK: DPT, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 92

125 Bölgede fert baģına kamu yatırımları miktarının Türkiye ye oranının yaklaģık 2 kat olması ise dikkate değer bir diğer husus olup bölgede sanayinin ve altyapı çalıģmalarının kamu yatırımlarıyla canlandırılmaya çalıģıldığını göstermektedir Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri ve ĠĢ GeliĢtirme Merkezleri Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) genel olarak; yeni yatırımların yapılması, istihdam sağlanması, bölgesel kalkınma gibi ekonomik önemi yanında, planlı ve düzenli sanayileģme ile kentleģme ve çevre politikaları açısından da etkin bir politika uygulama aracı durumundadır (Cansız, 2010). OSB uygulaması, Türkiye de sanayi yatırımlarının yapılmasında ve iģletmelerin verimliliklerinin artırılmasında kritik bir görevi üstlenmektedir. OSB ler, iģ yapmanın önündeki engellerin aģıldığı mikro klimalar iģlevini görmektedir (Çağlar, 2006). TRB1 Bölgesi nde Bingöl ve Tunceli de bir adet, Elazığ da biri ihtisaslaģmıģ iki adet, Malatya da ise üç adet OSB vardır. Bingöl, Tunceli ve Malatya Darende OSB lerde altyapı çalıģmaları devam etmektedir. Bingöl ilinde bazı firmalar faaliyete geçerken Darende de aktif olarak üretim henüz yapılmamaktadır. Tunceli de 2001 yılı sonu itibariyle altyapı çalıģmaları tamamlanan 36 iģyeri kapasiteli OSB alanı bulunmaktadır (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). OSB de mevcut sanayi parsellerine giriģimci ve yatırımcı talebi olmadığından inģaat çalıģmaları baģlamamıģtır. Elazığ ve Malatya OSB lerine bakıldığında ağırlıklı sektörlerin gıda ve tekstil olduğu görülmektedir. Bölgedeki OSB lerdeki en büyük sorunlardan birisi ihracat amacıyla kullanılabilecek en yakın limanın bölgeye yaklaģık km olması ve limana ulaģım ve taģıma maliyetlerinin pahalı olmasıdır. Bingöl ilinde bulunan 3 KSS de toplam 331 iģyeri faaliyet göstermekte iken bölgede en az KSS bulunan il olan Tunceli deki 1 KSS de 44 adet iģyeri yer almaktadır. Malatya ve Elazığ illeri KSS varlığı bakımından birbirine yakın varlığa sahip olup, Malatya da 5 KSS de 1437 iģyeri, Elazığ da ise 5 KSS de 1251 iģyeri mevcuttur. Ayrıca Tunceli TRB TASLAK BÖLGE PLANI 93

126 dıģındaki tüm bölge illerinde birer adet KSS nin yapımı devam etmektedir (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2010b). Hayvancılık sektöründe faaliyet gösteren iģyerlerinin yetersizliğini, dağınıklığını gidermek ve çevre sağlığına duyarlı entegre tesisler meydana getirmek amacıyla Türkiye de ihtisaslaģma açısından ilk uygulama olan Elazığ OSB (Hayvan Ürünleri) 1997 yılında faaliyete geçmiģtir. Malatya Merkez de 2 adet OSB faaliyetini sürdürmektedir. Malatya I. OSB 300 hektar arazi üzerine 164 sanayi parseli üzerine kurulmuģ olup altyapı ve sosyal tesisleri tamamlanmıģtır. II. OSB ise 500 hektar arsa üzerine 160 parsel üzerine kurulmuģ olup parsellerin tamamı tahsis edilmiģtir. Malatya I. ve II. OSB de tahsis edilecek parsel kalmaması ve çok sayıda müteģebbisin yatırım için yer talep etmesi nedeniyle hektarlık alanın I.OSB ye eklenmesi sağlanarak Malatya nın yıllık sanayi parsel ihtiyacı karģılanmıģtır (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Malatya nın Darende ilçesinde yeni OSB kurulmuģ bulunmakta, Akçadağ ilçesinde de Mermercilik OSB kuruluģ çalıģmaları sürdürülmektedir. Darende OSB parsellerinin tahsis çalıģmaları ve altyapı çalıģmaları sürdürülmektedir. Akçadağ Mermercilik Ġhtisas OSB için 125 hektar olarak yer tespiti yapılmıģ ve etüt çalıģmaları tamamlanmıģtır (MTSO, 2010b). Tunceli nin önemli sanayi siteleri merkezde faaliyette bulunan 44 iģyeri kapasiteli KSS ye ilaveten 2.kısım 100 iģyerli Tunceli Merkez KSS ile 50 Ģer iģyeri kapasiteli ÇemiĢgezek ve Pertek Küçük Sanayi Siteleri projeleri bulunmaktadır. Tablo 60: OSB lerdeki Firmaların Sektörel Ağırlıkları, 2009 OSB Adı 1. Sektör 2. Sektör 3. Sektör 4. Sektör 5. Sektör Elazığ Mermer Mobilya Orman Gıda Madeni EĢya Malatya II. Gıda Tekstil Makine Diğer Malatya Merkez I. Tekstil Gıda Zirai Alet Karo Plastik KAYNAK: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 94

127 Bölgede faaliyet gösteren tüm organize sanayi bölgelerinde bakanlık kredisinden, gelir stopajı teģvikinden, enerji desteği teģvikinden ve 5084 sayılı teģvik kanunundan faydalanılmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2010a). Tablo 61: TRB1 Bölgesi OSB Genel Bilgileri, 2009 Elazığ Elazığ Hayvan Malatya II. Malatya Merkez I. TRB1 Bölgesi Ürünleri KuruluĢ yılı Bölge müdürlüğünde çalıģan sayısı OSB'nin büyüklüğü (hektar) Toplam sanayi parsel sayısı Tahsis edilen sanayi parsel Ģayisi Tahsis edilecek sanayi parsel Ģayisi Üretimde firma Ģayisi ĠnĢaa halindeki firma sayısı Kapalı firma sayısı OSB de çalıģan kiģi sayısı Toplam sanayi alanı (m 2 ) Tahsis edilen sanayi alanı (m 2 ) Tahsis edilecek sanayi alanı(m 2 ) ĠnĢaatı tamamlanan sanayi alanı (m 2 ) KAYNAK: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, ĠĢ GeliĢtirme Merkezleri (ĠġGEM) küçük giriģimcilerin iģ kurmasını ve geliģtirmesini destekleyen ve kolaylaģtıran, dolayısıyla da iģletmelerin hayatta kalma ve büyüme olanaklarını arttıran, Türkiye için yeni sayılabilecek bir istihdam yaratma ve iģ kurma modelidir. Ġstatistiklere göre iģletme kuruluģ sayıları hızla artmakla beraber iģletmelerin, kuruluģlarını takip eden bir kaç yıl içinde kapanma oranları artmaktadır. Küçük iģletmelerin kuruluģ yıllarındaki baģarısızlık oranı % iken ĠġGEM'de yer alan giriģimci firmalarda bu oranın %10'lara düģebildiği gözlemlenmektedir (ÖĠB (ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı), 2010). ĠġGEM ler, bünyelerinde barındırdıkları yeni iģletmelere eğitim ve danıģmanlık desteği, teknoloji desteği, finans kaynaklarına eriģim imkânı, uygun koģullarda iģ yeri mekânı, ortak ofis ekipmanı ve ofis hizmetleri sunmakta ve iģletmelerin iģ kurma aģamasını sağlıklı TRB TASLAK BÖLGE PLANI 95

128 bir Ģekilde aģmalarını ve büyümelerini sağlamakta olup görevleri bölgelerin ihtiyaç ve özelliklerine göre değiģmektedir. Bingöl de ĠġGEM projesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından onaylanmıģ olup, projede her biri 400 m 2 olan 12 bloktan oluģan bir tesis kurulması planlanmaktadır yılında faaliyete geçen 70 dönüm alan üzerinde 32 iģ yeri kapasiteli Elazığ ĠġGEM bünyesinde 2010 yılı itibarıyla 23 firmada 254 çalıģana istihdam sağlanmaktadır. Elazığ ĠġGEM, bünyesindeki giriģimcilere sağlık, güvenlik ve ofis hizmetleri desteği ile sekretarya yönetim, genel muhasebe, eğitim, danıģmanlık, pazarlama, nitelikli eleman, uygun Ģartlarda m 2 iģ yeri gibi imkân ve destek sağlamaktadır. Elazığ ĠġGEM in sunmuģ olduğu diğer destekler ise enerji teģviki, finans kaynaklarına eriģim imkanı, bilgi iģlem odaları, güçlü bir trafo merkezi, toplantı odaları ve sektörel olarak düzenlenmiģ yerleģim olarak sıralanabilir (Elazığ ĠġGEM, 2010). Malatya da II. OSB'de 5 bin m 2 kapalı alan olmak üzere toplam 8 bin m2 alana sahip, 35 adet iģ yeri ile hizmet verecek yaklaģık 2 milyon Avro bütçeli ĠġGEM in 2011 yılında faaliyete geçmesi planlanmaktadır Öne Çıkan Sektörler Gıda Sanayi Gıda Sanayi, TRB1 Bölgesi nin tüm illerinde iģletme sayısı açısından ilk sırada yer almakta olup bölge ekonomisine katkısı büyüktür. Bölgedeki gıda sanayi, illerin yöresel ürünleri kapsamında çeģitlilik arz etmektedir. TRB1 Bölgesi nde Bingöl ün iklim Ģartları ceviz üretimine uygun olup, ceviz üretimi her geçen yıl artmaktadır. Ġlde 2006 istatistiklerine göre 910 ton ceviz üretimi gerçekleģtirilmiģ olmasına rağmen toplam ceviz üretim potansiyeli 1.391,75 ton olup Türkiye üretiminin %1 lik kısmını oluģturmaktadır (Bingöl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Bingöl de gıda sektörünün dağılımı incelendiğinde, kar amaçlı yerine günlük ihtiyaçları karģılayacak Ģekilde ve katma değeri düģük yapılanmanın olduğu Un ve Unlu Mamuller sektörünün ilde nispeten daha geliģmiģ olduğu görülmektedir. Süt ve Süt Ürünleri ile Bal Üretimi sektörleri geliģme potansiyeli olan fakat geliģmemiģ sektörlerdir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 96

129 Tablo 62 : Bingöl Ġli Gıda Sektörü Dağılımı, 2010 Gıda Sektörü ġirket Sayısı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam / ġirket Un ve Unlu Mamuller Üretimi Süt ve Süt Ürünleri Hazır Yemek Bal Üretimi KAYNAK: Bingöl Ticaret ve Sanayi Odası, 2010b. Elazığ ilinde ise Doğu Anadolu Projesi kapsamında da öncelikli sektör olarak alınan bağcılık ve bağcılığa dayalı Ģarap ve meģrubat sektörleri önem taģımaktadır. Üretim maliyetlerinin %60-%65 inin toplama iģçiliğinden kaynaklanması nedeniyle istihdam oluģturan bir sektördür yılında ilde 8 bin kadar üzüm üreticisinin olduğu sektörde 130 bin ton kadar üzüm üretilmiģtir. Bölgede bulunan Ģarap ve üzüm suyu fabrikalarında beklendiği düzeyde katma değer sağlanamaması bölgede entegre tesislerin etkin faaliyet gösterememesi, ürün standardizasyonu, fiyatlandırılması ve ambalajlanmasındaki eksiklikler ile marka ve pazarlama stratejisinin zayıf olmasından kaynaklanmaktadır. Bölgede üzüm sadece Ģarap olarak ihraç edilebilmekte, üretilen üzümün de ancak %20-25 kadarından Ģarap üretilmektedir. Ġlde 6 milyon litre ve 20 bin litre kapasiteli iki adet Ģarap fabrikası bulunmasına rağmen firmalar tam kapasite çalıģamamaktadır (ETSO, 2010a). Malatya ekonomisinin temeli büyük oranda kayısı üretimine dayanmaktadır. Türkiye de yıldan yıla değiģmekle birlikte üretilen kayısının %95 i Malatya bölgesinde üretilmektedir. Malatya da üretilen kayısıların da yaklaģık %90 ı Malatya da bulunan çok sayıdaki kayısı iģleme tesisinde iģlenmekte ve baģta Avrupa ülkeleri olmak üzere yaklaģık 150 ülkeye ihraç edilmektedir. Ġlde her yıl bin ton kuru kayısı üretilerek ihraç edilmekte ve bundan yaklaģık milyon dolar döviz girdisi sağlanmaktadır Malatya da kayısı iģleme tesislerinde yaklaģık kiģi istihdam edilmekte, 300 kadar esnaf ve tüccar ile 50 kadar da ihracatçı kayısı iģletmeciliği ile uğraģmaktadır. Ayrıca 10 a yakın firma kayısı makineleri imalatı yapmaktadır. Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verilerine göre Malatya da yaklaģık aile kayısı tarımıyla uğraģmakta ve doğrudan ya da dolaylı olarak yaklaģık kiģi geçimini bu sektörden temin etmektedir (Bilgi Yolu Eğitim Kültür ve Sosyal AraĢtırmalar Merkezi (BĠLSAM), 2009). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 97

130 Tablo 63 : Malatya'da Ġhraç Edilen Kuru Kayısı Miktar ve Tutarları, Ġhraç Edilen Miktar (Ton) Ġhracat Tutarı ($) KG SatıĢ Fiyatı ($) , , , , ,822 Ortalama ,392 KAYNAK: Malatya İl Tarım Müdürlüğü, Tablo 64: Malatya Ġli Gıda Sektörü Dağılımı, 2010 Firma Alanı ġirket Sayısı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam / ġirket Baharat Bakliyat Çerez Ekmek Ġçecek Kayısı Muhtelif Gıda Soğuk Hava Deposu Su Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri ġekerli Maddeler Un-Yem-Bulgur Yemek Fabrikaları Tuz-Et TOPLAM KAYNAK: MTSO, 2010b. Malatya Ticaret ve Sanayi Odası na kayıtlı gıda sektöründe faaliyet gösteren Ģirketler incelendiğinde ise iģletmelerin %35 inin kayısı, %11 inin ise ekmek ve un-yem ve bulgur sektörlerinde olduğu görülmektedir. Katma değeri yüksek olan Baharat, Çerez ve Soğuk Hava Deposu sektörlerinin ise ilde en düģük sayıya sahip iģletmeler olduğu görülmektedir. Ġstihdam sayısına bakıldığında gıda sektöründeki istihdamın %35 inin Kayısı, %22 sinin ise ġekerli Maddeler sektöründe olduğu;ġekerli Maddeler ve Tuz-Et sektörlerinin ise ilde Ģirket baģına en fazla istihdam sağlayan sektörler olduğu görülmektedir (MTSO, 2010b). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 98

131 Tekstil Sanayi Malatya, özel sektör yatırımları ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde tekstil sektörü açısından geliģmiģ bir üretim merkezi haline gelmiģtir. Mevcut durumda Malatya farklı cinslerde pamuk iģleyebilme, farklı türlerde iplik üretebilme ve penye, branda, tente, döģemelik, indigo (kot) gibi farklı cins dokuma yapabilme kapasitesine sahiptir. Malatya da tekstil sektöründe halen proje aģamasında olanlar hariç, çalıģır veya çalıģma aģamasına gelmiģ bulunan fabrika sayıları imalat kollarına göre Tablo 65 te verilmektedir (MTSO, 2010a). Tablo 65: Malatya Ġli Tekstil Sektöründe Alanlarına Göre Fabrika Sayıları, Mayıs-2010 Firma Alanı ġirket Sayısı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam / ġirket Çorap Dokuma Ġplik Konfeksiyon Örme KumaĢ Telef TOPLAM KAYNAK: MTSO, 2010b. Malatya da iģletme baģına istihdam sayısının en fazla olduğu sektörün tekstil sektörü olduğu görülmektedir. Dokuma, Konfeksiyon ve Örme KumaĢ sektörlerinin iģletme sayısı olarak, Konfeksiyon, Ġplik ve Dokuma sektörlerinin ise istihdam sayısında öne çıktıkları görülmektedir. ĠĢletme baģına istihdam oranında ise sırasıyla Dokuma ve Ġplik sektörleri ön plana çıkmaktadır. Doğrudan istihdam sayısına bakıldığında tekstil sektörünün gıda sektöründen daha önde olduğu görülmektedir Madencilik ve TaĢocakçılığı Madencilik istihdam yaratma kapasitesi yüksek bir sektör durumunda olmakla beraber, uzun yıllar kamu sektörünün öncülüğüne rağmen, bölgede sektörel nispi büyümeyi sağlayacak özel kesim yatırımları gerçekleģmemiģtir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 99

132 Bölgenin Türkiye de madencilik konusunda önemli bir yeri olmasına rağmen potansiyelini tam olarak kullanıp ekonomik bir değere dönüģtürememektedir. Bölgede madencilik alanında yaģanan sorunlar genel itibariyle; kısıtlı iģletme sermayesi nedeniyle düģük verimlilik, firmaların nitelikli eleman bulamamaları, ara iģ gücü sıkıntısının sürmekte olması, özellikle ileri teknoloji özellikli makinelerin kullanımında vasıflı iģ gücü eksikliği, limanların uzak olması sebebiyle ulaģım ve enerji maliyetlerinin yüksek olması olarak belirtilmiģtir (Milli Prodüktivite Merkezi (MPM), 2009). Malatya'da 200 milyon tonluk mermer rezervinin değerlendirilmesi amacıyla Akçadağ'da 125 hektarlık Mermer Ġhtisas OSB si kuruluģ çalıģmaları ise devam etmektedir (MTSO, 2010b). Tablo 66: Malatya Ġli Mermercilik Sektörü Dağılımı, 2010 Firma Alanı ġirket Sayısı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam / ġirket Döküm Kömür Maden Mermer TOPLAM KAYNAK: MTSO, 2010b. Malatya ili madencilik sektörü incelendiğinde madencilik sektöründeki firmaların %57,1 inin, istihdamın ise %45,6 sının Mermercilik sektöründe faaliyet gösterdiği görülmektedir Hizmet Sektörü DıĢ Ticaret TRB1 Bölgesi ithalat ve ihracat rakamları değerlendirildiğinde Türkiye değerlerine göre genel olarak düģük hacimli kapasiteye sahiptir. 26 Düzey 2 bölgesi içinde TRB1 Bölgesi, ihracat sıralamasında 23. sırada yer almaktadır. TÜĠK verilerine göre Türkiye nin kiģi baģına ihracat değeri ABD Doları olduğu düģünülürse bölge illerinin çok geride kaldığı gözlenmektedir. Bununla beraber, Bingöl ve TRB TASLAK BÖLGE PLANI 100

133 Tunceli illerinin bölgenin diğer illeri olan Malatya ve Elazığ a göre önemli oranlarda geri kaldığı görülmektedir. Tablo 67: TRB1 ve Türkiye de KiĢi BaĢına Ġhracat ve Ġthalat Göstergeleri Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Ġhracat Sıralaması* (2009) Türkiye Ġhracatına Oranı (%)* (2008) 0,001 0,017 0, ,239 KiĢi BaĢı Ġhracat (Dolar) ** (2008) KiĢi BaĢı Ġthalat (Dolar) ** (2008) KAYNAK: * Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), 2010a. ** TÜİK, 2009c yılları arasında TRB1 Bölgesi nde kısmi olarak ihracatçı firma sayısı artmıģ olup Türkiye deki ihracatçı sayısına oranı %0,4 seviyelerinde seyretmiģtir. Tablo 68: TRB1 ve Türkiye deki Ġhracatçı Firma Sayısı, Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye (Türkiye) TRB1/Türkiye % ,38% ,38% ,36% ,43% KAYNAK: Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM), 2010a. Tablo 69: TRB1 ve Türkiye deki Ġthalatçı Firma Sayısı, Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/Türkiye (%) ,25% ,24% ,28% ,25% KAYNAK: DTM, 2010b. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 101

134 TRB1 Bölgesi nin yılları arasındaki ihracatı ilk üç yıl artan bir seyir gösterirken 2009 yılında Türkiye ile paralel olarak bir miktar düģüģ göstermiģtir. Bölgenin ihracat rakamlarında Malatya ilinin belirleyici rol üstlendiği de ayrıca gözlemlenmektedir. Tablo 70: TRB1 ve Türkiye deki Ġhracat Rakamları (Bin Dolar), Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/Türkiye (%) , , , ,247 KAYNAK: DTM, 2010a. TRB1 Bölgesi nin ithalat rakamlarına bakıldığında yıllar içinde Tunceli ili için azalan Bingöl ili için ise artan bir seyir görülmekle beraber, bu iki il Malatya ve Elazığ ın oldukça altında ithalat hacmine sahiptirler. Elazığ ın 2006 yılında bölgenin en çok ithalat yapan ili olduğu gözlemlenirken, takip eden yıllarda ithalatın %25 - %33 oranlarında düģtüğü görülmektedir. Tablo 71: TRB1 ve Türkiye deki Ġthalat Rakamları (Bin Dolar), Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/Türkiye % , , , ,06 KAYNAK: DTM, 2010b. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 102

135 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Tarım Sanayi Madencilik KAYNAK: TİM, 2010b. ġekil 53: TRB1 Ana Sektörler Ġhracat Rakamları (1000 $), 2009 TRB1 Bölgesi nin alt sektörlere göre ihracat analizi yapıldığında ihracat kalemleri arasında Malatya kayısısı baģı çekmektedir. Malatya kayısısı, gerek kayısı çeģitlerinin kalitesi, gerekse sahip olduğu ekolojik üstünlükler nedeniyle rakip ülkelere kıyasla doğal bir rekabet avantajına sahiptir (DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi (ĠGEME), 2008). Kayısı dâhil kuru meyve mamullerinin ihracatı, bölgenin tarım ihracatının %93 üne ve toplam ihracatının %76 sına karģılık geldiği görülmektedir. Bölge ihracatında belirleyici rol oynayan kuru kayısının bulunduğu kuru meyve ve mamulleri ihracatı hariç tutulduğunda, bölgede ön plana çıkan sektörler; Malatya da Sanayi sektörü ve Tarım sektörü ile Elazığ ili madencilik sektörüdür. Elazığ da Madencilik sektörünün en büyük ihracat sektörü olduğu; ancak Elazığ ve çevresinin Türkiye de önemli maden bölgesi olarak bilinmesine karģın ihracatta beklenen değerlere ulaģamadığı görülmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 103

136 Tarım Sanayi Madencilik Bingöl Elazığ Malatya Tunceli KAYNAK: TİM, 2010b. ġekil 54: TRB1 Kuru Meyve ve Mamulleri Hariç Ana Sektörler Ġhracat Rakamları (1000 $), 2009 Malatya, Çimento ve Toprak Ürünleri nde bölgede Sanayi ihracatının %35 ini, Makine ve Aksamları ihracatının ise %17 sini gerçekleģtirmektedir. Makine ve Aksamları ihracatında bölgede Malatya ile birlikte 2 ilden biri olan Elazığ, ilgili kalemin ihracatında ilin Sanayi sektöründe birinci sırada yer alırken, bölge Makine ve Aksamları ihracatının % 25 ini gerçekleģtirmektedir. Ayrıca yine aynı kalemin Sanayi ihracatındaki payı ise %5,5 civarındadır. Elazığ Madencilik ürünleri ile Madencilik ihracatının %85 ini gerçekleģtirirken, Bingöl yaklaģık %9 unu gerçekleģtirmektedir. Tablo 72: Sektörel Bazda Ġhracat Rakamları (Bin Dolar), 2009 Yılı SEKTÖRLER Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 I.TARIM , ,3 19, ,6 A.BĠTKĠSEL ÜRÜNLER 0 62, ,4 19, ,5 Hububat,Bakliyat,Yağlı Tohumlar ve Mamulleri 0 38, , YaĢ Meyve ve Sebze , ,1 Meyve Sebze Mamulleri 0 22,9 220,4 19,4 262,7 Kuru Meyve ve Mamulleri 0 0, , ,2 Fındık ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı 0 0 0,5 0 0,5 Tütün Kesme Çiçek B.HAYVANSAL ÜRÜNLER ,6 0 62,6 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 104

137 SEKTÖRLER Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller ,6 0 62,6 C.AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERĠ , , ,5 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , , ,5 II.SANAYĠ 64, , A.TARIMA DAYALI ĠġLENMĠġ ÜRÜNLER 0 53, , ,4 Tekstil ve Hammaddeleri 0 53, , ,4 Deri ve Deri Mamulleri 0 0 1,7 0 1,7 Halı ,3 0 72,3 B.KĠMYEVĠ MADDELER VE MAMÜLLERĠ 38,2 786, , ,9 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 38,2 786, , ,9 C.SANAYĠ MAMULLERĠ 25, , ,7 Hazır giyim ve Konfeksiyon 0 686,1 982, ,3 TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi 0 2,2 104, ,6 Elektrik-Elektronik, Makine ve BiliĢim 0 29, , ,1 Makine ve Aksamları , ,4 Demir ve Demir DıĢı Metaller 1 30, ,6 Demir Çelik Ürünleri 0, , ,4 Çimento ve Toprak Ürünleri 24,6 208, , ,8 Değerli Maden ve Mücevherat 0 0 0,7 0 0,7 Diğer Sanayi Ürünleri III.MADENCĠLĠK 1.157, , ,1 Madencilik Ürünleri 1.157, , ,1 TOPLAM 1.221, , ,3 KAYNAK: TİM, 2010b. TĠM nin yayımladığı Ġller Bazında Ülke Rakamları na göre TRB1 Bölgesi nin en çok ihracat yaptığı ülke Rusya dır. ABD, Almanya, Fransa, Ġngiltere, Çin gibi geliģmiģ ülkeler Rusya yı izlerken, bölgeye yakın konumda olan Irak, Suudi Arabistan gibi yakın ülkelere de ihracat yapılmaktadır. Bölgenin ihracatı en düģük ili Tunceli nin ise tek ihracat yaptığı ülke olarak Almanya görülmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 105

138 Tablo 73: Ġhracat Yapılan Ġlk 5 Ülke ve Ġhracat Rakamları (Bin Dolar), 2009 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli S.ARABISTAN 1.157,8 IRAK 3.963,9 RUSYA ,3 ALMANYA 19,4 IRAK 64,1 ÇĠN 2.143,1 ABD , ABD 2.086,6 ALMANYA , TÜRKMENĠSTAN FRANSA , KAYNAK: TİM, 2010c. SUUDI ARABISTAN 907,2 ĠNGĠLTERE 9.140,3 - - Malatya TRB1 Bölgesi nin, her yıl dıģ ticaret fazlası vererek ülkeye döviz girdisi sağlayan en fazla ihracat yapan ili konumundadır yılı rakamlarına göre kuru kayısı Malatya ihracatına %69,8 lik katkı sağlayarak bu döviz girdisinde baģrolü oynamaktadır. Ayrıca çekirdek ve diğer ürünler, incir, çimento, üzüm ve taze (yaģ) kayısı gibi ürünler de ihracata katkı sunmaktadır (TÜĠK, 2010c). Elazığ da ihracat özellikle son yıllarda mermer ocakları ve mermer iģleme tesis sayısının artması ile birlikte önemli bir yükseliģ göstermeye baģlamıģtır. Ticari anlamda standartlara uygun blok verebilen, kesilip parlatılan ve özellikleri itibarıyla kaplama taģı normlarına uygun olan her tür taģ (Tunca vd., 2007) olarak tanımlanan mermerin Elazığ ViĢne olarak isimlendirilen çeģidi AkĢehir Siyah, Manyas Beyaz, Bilecik Bej, Kaplan Postu, Denizli Traverten, Ege Bordo, Milas Leylâk, Gemlik Diyabaz ve Afyon ġekeri ile birlikte Türkiye nin uluslararası piyasalarda en tanınmıģ mermer çeģitleri arasında gösterilmektedir (Çetin, 2003). Bunun yanı sıra krom, plastik, mobilya, çimento, Ģarap ve tekstil gibi sektörlerde de dünyanın dört bir yanına ihracat gerçekleģtirilmiģtir (ETSO, 2008). TRB1 Bölgesi nin ihracat potansiyelini yeterince kullanamayan iki önemli ihracatçı ili Malatya ve Elazığ da KOSGEB tarafından yapılan anketlere göre firmaların ihracat yapmama sebeplerinin baģında her iki il için de Kaynak (Sermaye) Yetersizliği gelmektedir. Kaynak yetersizliğini yine her iki il için, Ġç Pazarda Tatmin ve DıĢ Pazarı Tanımama nedenleri takip etmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 106

139 Tablo 74: TRB1 Bölgesi ndeki Malatya ve Elazığ ın Ġhracat Yapmama Nedenleri Elazığ* Malatya** ĠĢletme Sayısı Yüzde(%) ĠĢletme Sayısı Yüzde(%) Kaynak Yetersizliği , ,95 Ġç Pazarda Tatmin , ,73 DıĢ Pazarı Tanımama 57 13, ,90 Aracı ĠĢletme Bulamama 8 1,85 3 1,83 Kaliteli Mal Sunamama 5 1, ,93 Uygun Fiyatta Sunamama 5 1,15 6 3,66 Yabancı Dil Eksikliği 1 0, TOPLAM , KAYNAK: *KOSGEB, 2008,**KOSGEB, Turizm Doğal ve tarihi varlıklar bakımından oldukça zengin kaynaklara sahip olan TRB1 Bölgesi nde, özellikle nehirler, barajlar, göller, çaylar, kanyonlar gibi su turizmi açısından önemli bir potansiyele sahip olmasına rağmen bölgeye gelen turist sayısının Türkiye ye oranla oldukça düģük olduğu gözlenmektedir. Bingöl ili son yıllarda genelde durağan bir seyir izlerken 2008 yılında turist sayısı bir miktar azalmıģtır. Elazığ iline gelen turist sayısı 2007 yılında bir önceki yıla göre %108 oranında artmıģ, takip eden yılda da bu konumunu korumuģtur. Malatya ili Türkiye nin toplam turist sayısı ile paralel oranlarda artıģ ve azalıģ gösterirken Tunceli ilinde ise toplam turist sayısı her geçen yıl azalmıģ 2008 yılında bir önceki yıla göre gelen turist sayısı %47 oranında düģmüģtür. Tablo 75: Bölgeye Gelen Yerli Yabancı Turist Sayısı, Yıl Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Yabancı Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli Yabancı Yerli Toplam Toplam KAYNAK: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007b,Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007c; Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2008a; Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2008b; Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009a; Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009c. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 107

140 TRB1 Bölgesi nde, kiģilik düģük yatak kapasitesi ve %34,8 lik doluluk oranı dikkate alındığında, potansiyelin çok düģük bir oranını kullanılabildiği söylenebilir. Tablo 76 : TRB1 Bölgesi Turizm Göstergeleri Yıl Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Belediye Belgeli Tesis Turizm Belgeli Tesis Belediye Belgeli Yatak Turizm Belgeli Yatak Doluluk Oranı* (%) ,5 34,9 31,7 29,9 34,8 *Turizm iģletme belgeli tesislerin doluluk oranı KAYNAK: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007a, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009b. TRB1 Bölgesi nde çoğunluğunu arkeoloji alanlarının oluģturduğu sit alanları mevcuttur. Bu alanların da yaklaģık %85 i Malatya ve Elazığ illerindedir. Tablo 77: TRB1 Bölgesi Tescilli Sit Alanları, 2010 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Arkeolojik Sit Alanı Doğal Sit Alanı Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı Arkeolojik ve Kentsel Sit Alanı Arkeolojik ve Tarihi Sit Alanı TOPLAM KAYNAK: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Bingöl ili tabiat olarak birçok turizm alanına hitap edebilecek potansiyele sahiptir. 10 civarında yaylaya sahip Bingöl, yayla ve kamp turizmi için önemli bir Ģehirdir. Ġlde önemli turistik değerler aģağıda verilmiģtir (Bingöl Valiliği, 2010b; Bingöl Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2010): Yüzen Ada: Solhan Ġlçesi HanzarĢah köyündeki gölde bulunan 3 adet adanın göl içerisinde sal gibi hareket etmesi ile tanınmıģ Yüzen Ada turistlerin ilgisini çekebilecek potansiyeldedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 108

141 GüneĢin DoğuĢu: Bingöl ili Karlıova ilçesinde bulunan Bingöl Dağları nın Kale Tepesi nden güneģin doğuģunu seyretmek, Ġsviçre Alp Dağları ndan seyretmeye alternatif olarak gösterilmektedir. KıĢ Turizmi: Yolçatı köyünde bulunan 950 m uzunluğunda pist, teleski, kayak arabası ve kayak takımlarına sahip 50 yatak kapasiteli otel kıģ turizmi için kullanılmaktadır. Ancak pist güneye baktığından ve son yıllarda kar yağıģının düģmesinden dolayı tesisin kullanım süresi kısalmıģtır. Kös Kaplıcaları: Bingöl Karlıova yolunun 20. km sinde yer alan kaplıcalar romatizmal hastalıklara ve kadın hastalıklarına sahip kiģiler için çekim merkezidir. Bölgede 1 otel, 1 motel ve 1 adet de pansiyon olmak üzere konaklama imkânları ve üç adet havuz mevcuttur. Bingöl de ayrıca Kral Kızı Kalesi, Sebeterias Kalesi, Çır ġelalesi, Ata Park, Kiğı Kalesi, Peri Suyu turizm potansiyeline sahip yerlerdir. Elazığ ili özellikle M.Ö. 900 lü yıllara uzanan Harput Kalesi ve Ģehri ile bölgenin önemli tarihi merkezlerindendir. Aynı zamanda ilde bulunan tabiat güzellikleri, ilin turizm potansiyelini artırmaktadır. Ġlde önemli turistik yerler aģağıda verilmiģtir (Elazığ Belediyesi, 2010; Elazığ Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2010): Harput Kalesi: Urartular döneminde yapıldığı sanılan kale Elazığ ovasına hâkim duruģuyla oldukça heybetli bir görüntüye sahiptir. Etrafında birçok tarihi yeri de barındırmaktadır. Ulu Cami: Harput ve çevresinin en eski yapıtlarından olan bu cami, Artuklular tarafından 12. yüzyılda yapılmıģtır. Ġran-Selçuklu plan ve formu Anadolu özellikleriyle kaynaģtırılmıģ yapı iki kapılı ve motiflerle önemli bir eserdir. Buzluk Mağarası: Harput kalesinin kuzeydoğusunda bulunan mağara, jeomorfolojik yapısı nedeniyle yaz aylarında sarkıt ve dikitler halinde buz tabakaları, kıģ aylarında tam tersine sıcak hava oluģturmaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 109

142 Meryem Ana Kilisesi: Harput kalesinin yamacında bulunan kilise en eski Süryani kiliselerinden biridir. Bir duvarı kayalardan oluģmakta ve kilise içinde kaleye giden yollar bulunmaktadır. Arap Baba Türbesi: Ġçinde Arap Baba nın mumyalı cesedinin olduğu ve halk arasında çeģitli rivayetlerin anlatıldığı türbe ve mescit Selçuklu hükümdarı III. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından yaptırılmıģtır. Ġçinde Selçuklu mimarisinin birçok öğesini barındırmaktadır. Hazar Baba Kayak Merkezi: Sivrice ilçesinde bulunan Hazar Baba dağında bulunan kayak merkezi 19 teleski ve yeme-içme imkânlarının olduğu bir kayak merkezi ve bir kafeteryaya sahiptir. Ayrıca pist Hazar gölü ve Keban baraj gölü manzarasıyla ayrı bir seyir zevkine sahiptir. Hazar Gölü: Birçok plajı olan ve çevresinde birçok kamu ve özel kurumların dinlenme ve eğitim tesislerinin yer aldığı 22 km uzunluğundaki göl adeta bir tatil yöresi görünümündedir. Keban Barajı: Türkiye nin en büyük yapay gölü olan Keban barajında elektrik üretiminin yanı sıra balık üretim çiftlikleri vardır. Aynı zamanda civarda eģsiz manzaralı tesislerde balık yemek son yıllarda özellikle yerli turistlerin ilgisini çekmektedir. Elazığ da ayrıca Golan Kaplıcaları, Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Ağa Cami, Esediye (Aslanlı) Cami, Alacalı Mescit, Hoca Hasan Hamamı, CimĢit Hamamı da önemli turistik yerlerdir. TRB1 Bölgesi nin önemli ekonomik gücü olan Malatya nın, turizmden sağladığı ekonomik kazanımlar oldukça düģük düzeydedir. Malatya da bölgenin diğer illeri gibi tarihi, doğal güzelliklere ve değerlendirilebilecek potansiyellere sahiptir. Ġlde önemli turistik yerler aģağıda verilmiģtir (Malatya Valiliği, 2010; Malatya Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2010): TRB TASLAK BÖLGE PLANI 110

143 Ulu Cami: Malatya ya 9 km uzaklıktaki Battalgazi ilçesinde bulunan bu cami Selçuklu hükümdarı I. Alaaddin Keykubat zamanında yapılmıģ ayrıca eyvanlı camilerin Anadolu daki tek örneği özelliğini taģımaktadır. Nemrut Dağı: BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu nun (UNESCO) dünya miras listesinde de bulunan, Malatya nın Pütürge ilçesi ile Adıyaman ın Kahta Ġlçesi sınırlarının kesiģtiği yerde bir dağ olan Nemrut Malatya ya 100 km mesafededir. Komagene Kralı I. Antiochos tarafından yaptırılmıģ 8-10 m yüksekliğinde heykel tanrıların bulunduğu dağ ayrıca güneģin batıģı ve doğuģunun rengârenk tüm ayrıntılarıyla seyredilebildiği bir yer olması sebebiyle de ilgi çeken bir yerdir. Aslantepe Höyüğü: Malatya ya 6 km uzaklıkta bulunan Höyük, ilk olarak 1933 yılında Atatürk ün talimatıyla kazılmaya baģlamıģtır. Yapılan kazılar sonucunda eski Tunç çağından baģlamak üzere, Hitit, Helenistik, Roma ve Bizans çağlarına ait tabakalar bulunmuģtur. Bölgenin açık hava müzesi olarak değerlendirilmesi çalıģmaları sonuç vermek üzeredir. Günpınar ġelalesi: Darende ilçesinde bulunan Ģelale manzarası, kaynak suları, serin havası ve üç boğum halinde akan Ģelalesi ile Ģehrin önemli turistik merkezlerindedir. Somuncu Baba ve Çevresi: Darende ilçesi, eski Darende mevkiinde yer alan Somuncu Baba Camii önünde bulunan balıklı havuzu, balıkların çıktığı kuyu ile caminin hemen yanında akan Tohma suyunun geçtiği vadi ve Tohma kenarındaki Kudret hamamı görülmeye değer yerlerdir. Ayrıca Tohma da rafting yapma imkanı da bulunmaktadır. Ġspendere Ġçmesi: Malatya Elazığ yolu üzerinde Malatya'nın 28 km doğusunda Ġspendere köyündedir. Suyu; sindirim sistemi, idrar yolları ve karaciğer hastalıklarına iyi gelmektedir, Ġl Özel Ġdaresince yaptırılan bir motel ve gazinosu mevcuttur. Malatya daki diğer turistik yerler; ġire Pazarı, Bakırcılar ÇarĢısı, Yeni Cami, Kanalboyu, Silahtar Mustafa PaĢa Kervansarayı, Kanlı Kümbet, TaĢhan, Arkeoloji Müzesi, Sultansuyu Harası, Karakaya Baraj Gölü dür. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 111

144 Tunceli, turizm tanıtım eksikliği, büyük merkezlere uzaklık, konaklama tesisi yetersizliği ve güvenlik sorunu nedeniyle yeterli sayıda turist alamamaktadır. Ġlde önemli turistik yerler aģağıda verilmiģtir (Tunceli Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2010b; Tunceli Ticaret ve Sanayi Odası; 2010a): Munzur Milli Parkı: Munzur nehrinin geçtiği vadide, dünyaca meģhur kırmızı benekli alabalık ve bazı av hayvanları koruma altına alınmıģ ayrıca dağ ve vadilerinde Ur kekliği, dağ keçisi, vaģak, yaban domuzu, su samuru, bıldırcın, porsuk, kurt, ayı, tilki ve tavģan gibi ender rastlanan hayvanları barındırmaktadır. Bunların yanında park florasında 1518 çeģit kayıtlı bitki çeģidi ilin doğal zenginliğini ortaya koymaktadır. Halbori Gözeleri: Munzur Suyu kenarında, derin ve kayalık bir vadinin içerisinde yer almaktadır. Halbori Gözeleri, çok soğuk kaynak sulara sahip bir dinlenme ve mesire yeri olup, oldukça yoğun kullanılmaktadır. Dereova ġelalesi: Gelin pınarı olarak da bilinen Ģelale 20 metre yükseklikten düģerek güzel bir manzara oluģturur. ġelale yaz ve kıģ aylarında çok etkileyici ve farklı bir manzara sunmaktadır. KıĢın Ģelale sularının donmasıyla oluģan sarkıt ve dikitler, güzel bir manzara meydana getirmektedir. Pülümür Çayı Vadisi: Tunceli-Pülümür karayolunun yaklaģık 20 km kuzeyinden baģlayarak Pülümür e kadar genelde dar ve dik bir vadide akan çayın iki tarafı zengin orman örtüsünün yanı sıra Ģelaleler, kayalık yamaçlar ve kanyonlardan oluģan vadi oldukça dikkat çekicidir. Yelmaniye Camisi: ÇemiĢgezek Ġlçesindedir. Cami XIV. Yüzyılda Timur'a bağlı bir Türkmen beyi olan Tacettin Yalmak tarafından yapılmıģtır. Çini ve taģ sanatının beraber kullanılmasıyla yapılan eser Selçuklu ve Osmanlı sanatını yansıtır. Tunceli deki diğer turistik yerler; Pulur Höyüğü, Yeniköy Höyüğü, Ġn Delikleri, Uzun Hasan Türbesi, Hamami Atik, ÇemiĢgezek Köprüsü, Ulukale Cami, Mazgirt Kalesi dir. TRB1 Bölgesi turizm geliģimine yönelik mekansal analiz ġekil 55 te verilmiģtir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 112

145 ġekil 55: Turizm GeliĢim Mekansal Analizi Finansal Durum Bölgenin geliģebilmesi için önemli yatırımlara ihtiyaç duyulmasına rağmen fon arz ve talep iliģkilerinde bazı sıkıntıların yaģandığı görülmektedir. Bölgede genel olarak finansal araçların pek kullanılmadığı, finansman ihtiyacının büyük bir kısmının krediler ile karģılandığı bu sebeple de finansal araçlar arasında kredilerin, finansal kuruluģlar arasında da bankaların ağırlıklı olduğu görülmektedir. Türkiye de 2009 yılı itibariyle 45 banka faaliyet göstermekte olup bunların 39 unun TRB1 Bölgesi nde Ģubesi bulunmaktadır yılında ilde bulunan banka sayısına göre iller sıralandığında bölge illeri arasında ilk sırada Elazığ (26. sırada), son sırada ise Tunceli (80. sırada) bulunmaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 113

146 Tablo 78: TRB1 Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Banka Sayıları, 2009 Banka Sayısı % Sıra No Ġller Nominal DeğiĢme Dağılım 76 Bingöl ,11% 26 Elazığ ,33% 42 Malatya ,11% 80 Tunceli ,11% Türkiye ,0 100,00% KAYNAK: Türkiye Bankalar Birliği (TBB), yılları arasında TRB1 Bölgesi nde Bingöl ve Tunceli de banka sayısının değiģmemiģ, Malatya ve Elazığ da ise bankacılık faaliyetleri artan ekonomik faaliyetlerle beraber kapsamını geliģtirmiģ ve 2002 sonrası banka Ģube sayıları artmıģtır. TRB1 Bölgesi banka Ģube sayıları Türkiye ile karģılaģtırıldığında ise Türkiye deki Ģube sayısı artıģının bölgeden daha fazla olduğu görülmektedir. Her Ģubeye düģen nüfus sayısına bakıldığında, bankacılık sektörünün bölgedeki konumu daha belirgin hale gelmektedir Bingöl Elazığ Malatya Tunceli ġekil 56: Ġllerde ġube Sayısı Tablo 79: TRB1 ve Türkiye deki Banka ġube Sayıları, TRB Türkiye TRB1 / Türkiye 1,39% 1,33% 1,34% 1,31% 1,26% 1,26% 1,21% 1,10% 1,13% KAYNAK: TBB, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 114

147 Tablo 80: Türkiye ve TRB1 Bölgesi ġube BaĢına KiĢi Sayısı, 2000 ve 2009 ġube BaĢına KiĢi Sayısı Sıra No Ġller %DeğiĢme 77 Bingöl ,8% 59 Elazığ ,7% 66 Malatya ,6% 9 Tunceli ,6% TRB ,3% Türkiye ,6% KAYNAK: TBB, TRB1 Bölgesi mevduat durumu da banka Ģube sayılarıyla paralellik göstermekte ve bölgedeki mevduatın %46 sı Malatya da, %36 sı Elazığ da, %10 u Tunceli de ve %7 si Bingöl de bulunmaktadır. Tablo 81: TRB1 Bölgesi Mevduat Dağılımı (1000 TL), 2009 Tasarruf Mevduatı Resmi KuruluĢlar Mevduatı Ticari KuruluĢlar Mevduatı Bankalar Mevduatı Döviz Tevdiat Hesabı Diğer KuruluĢlar Mevduatı Kıymetli Madenler Depo Hesapları Toplam Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye TRB1/ Türkiye 0,81% 0,84% 0,34% 0,00% 0,55% 0,22% 0,12% 0,60% KAYNAK: TBB, Bölgedeki TL cinsinden toplam mevduatın Türkiye ye oranı ġekil 57 de verilmiģtir. Mevduatın Türkiye ye oranının %1 in bile altında olması bölgenin finansal durumunun zayıflığını göstermektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 115

148 0,71% 0,70% 0,69% 0,68% 0,67% 0,66% 0,65% 0,64% 0,63% 0,62% ġekil 57: TRB1 Mevduat Hacminin Türkiye Ġçindeki Yeri, Bölgede oluģan kredi hacmi Türkiye nin çok az bir kısmını oluģturmaktadır. Finansman sorunu, ekonomik geliģmenin önünde büyük bir engel olarak durmaktadır. 0,78% 0,76% 0,74% 0,72% 0,70% 0,68% 0,66% 0,64% 0,62% ġekil 58: TRB1 Kredi Hacminin Türkiye Ġçindeki Yeri, Diğer yandan bölgede mevduatın krediye dönüģme oranı Türkiye ye göre daha yüksektir. Ancak mevduat hacminin çok düģük olması gerçeği, bu göstergenin verdiği olumlu tabloyu geçersiz kılmaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 116

149 80% 70% 60% 50% 40% 30% TRB1 TR 20% 10% 0% ġekil 59: Kredi/Mevduat Oranı, Bölgede bankalar tarafından kullandırılan toplam kredi miktarı Türkiye nin yaklaģık %0,6 sını oluģturmakta olup mevduat istatistikleriyle tutarlıdır. Ġller bazında ise bölgede kullanılan kredinin %49 unu alan Malatya en fazla kredi kullanan il olmuģtur. Bölge ekonomisi tarım ağırlıklı olduğundan kullanılan tarım ihtisas kredisi oranı Türkiye ortalamasından daha fazladır. Tablo 82: TRB1 Bölgesi Kredi Dağılımı (1000 TL), 2008 Ġhtisas Kredileri Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm Diğer Ġhtisas DıĢı Krediler Toplam Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye TRB1 / Türkiye KAYNAK: TBB, %1,60 0 %2, ,25% %0,58 %0,62 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 117

150 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 93,15% 87,07% 7,78% 4,12% 3,03% 0,00% 1,02% 1,18% 0,06% 2,58% TRB1 Kredi Yüzdesi Türkiye Kredi Yüzdesi İhtisas Dışı Krediler Tarım İhtisas Kredileri Mesleki İhtisas Kredileri Turizm İhtisas Kredileri Diğer İhtisas Kredileri ġekil 60 : Türkiye ve TRB1 Bölgesi Kredi Kullanım Yüzdeleri, yılları arasında bölgede kiģi baģına düģen kredi miktarı yaklaģık 15 kat artmıģ olmasına rağmen Türkiye ortalamasının yaklaģık %33 ünde kalınmıģtır. KiĢi baģı kredi kullanım miktarı bölge illeri arasında fazla değiģiklik göstermemekle beraber Bingöl de kredi kullanımının çok az olduğu görülmektedir. Tablo 83: TRB1 Bölgesi ve Türkiye KiĢi BaĢına Kredi Miktarı, 2000 ve 2009 Türkiye Sıralaması Ġller KiĢi BaĢına Kredi (YTL) %DeğiĢme 71 Bingöl 33,4 904, ,7% 58 Elazığ 76, , ,9% 55 Malatya 111, , ,9% 59 Tunceli 132, , ,4% TRB1 89, , ,69% KAYNAK: TBB, Türkiye 443, ,59% Kredilerin yanı sıra devletin; altyapı, tarım, ekonomi ve sosyal geliģme alanlarına yönelik çeģitli kurumlar aracılığıyla uyguladığı destekler de bölgede önemli bir finansman kaynağıdır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 118

151 2010 yılında 15 Milyon TL lik mali destek sağlamayı planlayan Fırat Kalkınma Ajansı ve il baģına azami 15 Milyon TL lik mali destek sunabilen SODES programı bu desteklerin baģında yer almaktadır. TRB1 Bölgesi ni de kapsayan Doğu Anadolu Projesi ile sağlanması planlanan finansal kaynağın yanı sıra Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu nun, 2010 yılında sadece Malatya ya sağlayacağı destekler ve Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı nın Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı ile KÖYDES projesi kapsamında TRB1 Bölgesi nin tamamına sağlayacağı destekler de kırsal alana yönelik önemli finansman kaynaklarını oluģturmaktadır. Ayrıca KOSGEB ve TÜBĠTAK ın da çeģitli destekleri de mevcuttur Lojistik Lojistik, herhangi bir pazarlama veya üretim organizasyonunun baģarılmasında büyük önem arz etmektedir. Lojistik hizmeti kapsamında TRB1 Bölgesi nde Elazığ ve Malatya da bulunan havaalanlarında bagaj, kargo ve posta taģımacılığı yapılmaktadır İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Dış Hat Toplam 2008 Yılı 2009 Yılı Elazığ Malatya KAYNAK: DHMİ, 2010a. ġekil 61: Yük Trafiği (Bagaj + Kargo + Posta) Ton Demiryolu taģımacılığı bakımından bölgenin mevcut hatları Ģunlardır; Malatya (5.bölge) merkez olup 1. Hat: Malatya-Elazığ-MuĢ-Tatvan istikametine uzanmakta, 2. Hat: Malatya- TRB TASLAK BÖLGE PLANI 119

152 Çetinkaya hattıyla 4. Bölgeye bağlanmakta, 3. Hat ise güneyde Narlı ya kadar uzanıp 6. Bölge hattına bağlanmaktadır. TRB1 Bölgesi içindeki Bingöl ve Tunceli il merkezlerine demiryolu hattı bağlantısı mevcut değildir. Demiryolu ile Malatya Bölgesinde tuğla, kiremit, çimento taģımacılığı ağırlıklı olarak yapılmaktadır. Elazığ ilinde ise alçı hammaddesi, toz kömür (çimento hammaddesi) ve çimento taģımacılığı ağırlıklı olarak yapılmakta ve az miktarda seramik, fayans, inģaat demiri taģımacılığı yapılmaktadır. Demir yollarında 2003 yılında baģlayan blok taģımacılık modeli ile yük taģımacılığında 200 ton alt sınırı getirilmiģ. Bu sınır 200 ton altı yüklerde karayolunun tercih edilmesini doğurmaktadır. TRB1 Bölgesi nde yük taģımacılığı büyük bir ölçüde karayolu ile yapılmakta olup bu oranla ilgili herhangi bir istatistikî bilgiye ulaģılamamıģtır. Türkiye de ise ton/km yük karayolu ile taģınmıģ olup bu oran tüm taģımanın %93 üne tekabül etmektedir. Sanayi ve Ticaret Odaları na kayıtlı Bingöl ilinde 5 kargo ve 5 nakliye, Elazığ ilinde 143 nakliye ve kargo, Malatya ilinde 66 nakliye ve 34 kargo, Tunceli ilinde ise 4 kargo firması mevcuttur. Bölgede genellikle tekstil, yaģ meyve sebze, inģaat malzemesi, evden eve nakliyat, mermer, akaryakıt, beyaz eģya, mobilya taģımacılığı ve lojistiği yapılmakta olup TaĢıma maliyeti yaklaģık olarak ton/km 0.80 TL ile 1.20 TL arasında değiģmektedir (Elazığ, Malatya Ticaret ve Sanayi Odaları). Son yıllarda Malatya ilinde yurt içi yaģ kayısı nakliyesi artmaya baģlamıģtır; bununla birlikte bölgede üretilen baģta kayısı olmak üzere üzüm, elma, kiraz gibi meyveler ile kükürtsüz kayısının yurt içi ve yurt dıģı pazarlarda yerini almadan önce depolanabilmesi önem arz etmektedir. Bölge illerindeki soğuk hava depolarına bakıldığında Malatya da 15, Elazığ da 25, Bingöl de 16 ve Tunceli de 1 soğuk hava deposunun faaliyette veya yapım aģamasında olduğu bilgisine ulaģılmıģtır (Bingöl Ticaret ve Sanayi Odası, 2010a; Elazığ Ticaret ve Sanayi Odası, 2010; Malatya Ticaret ve Sanayi Odası, 2010; Tunceli Ticaret ve Sanayi Odası, 2010a) Bölgede yaģ kayısı lojistiğinin taģıma ayağı Hatay ve Ġskenderun illerinden gelen soğuk hava tertibatı olan tırlarla sağlanmakta, maliyetin yüksek olması ve ürün bekleme süresinin kısa olması nedeniyle yurt dıģı ihracatı kara yolu ile sağlıklı bir Ģekilde yapılamamaktadır. Bölgede ağırlıklı olarak faaliyet gösteren dört lojistik firması sadece dayanıklı tüketim TRB TASLAK BÖLGE PLANI 120

153 mallarının lojistiğine uygun Ģekilde yapılanmıģtır. Bölgede üretilen yaģ kayısı, kükürtsüz kuru kayısı, kiraz, üzüm, elma için yurt içi veya dıģı lojistiği için önemli bir yapılanma henüz gerçekleģmemiģtir Ekonomik Yapı Analizi TRB1 Bölgesi nin ekonomik yapısı genel olarak incelendiğinde 1.429$ ile 2.146$ olan Türkiye GSYH ortalamasının yaklaģık üçte ikisi olduğu görülmektedir. Özellikle Bingöl ün 795$ GSYH ile 1.704$ GSYH a sahip Elazığ la arasında yaklaģık 900$ fark olması bölge içi geliģmiģlik farklılıklarının da bir göstergesidir. KiĢi baģına üretilen GSKD incelendiğinde ise TRB1 GSKD sinin Türkiye ortalamasından yaklaģık %40 daha düģük olduğu; sektörlerin Türkiye ye paralel olarak hizmetler, sanayi ve tarım olarak sıralandığı fakat bölgede üretilen GSKD Türkiye toplamına oranlandığında bu sıralamanın tarım, hizmetler ve sanayi olarak değiģtiği görülmektedir. Ġstihdamın sektörel dağılımı, toplumların geliģmiģlik seviyesi hakkında bilgi veren önemli göstergelerden birisidir. Ekonomik geliģmiģlik seviyesi arttıkça istihdamın tarımdan hizmetler sektörüne doğru kayması beklenmektedir. Türkiye için söz konusu değiģim son yıllar için geçerlidir; ancak TRB1 Bölgesi, istihdamın dağılımından anlaģılacağı üzere tarım ağırlıklı ekonomik yapısını korumaktadır. Tarımın ekonomide önemli bir pay sahibi olduğu bölgede tarıma dayalı sanayide katma değerin arttırılması durumunda bölgenin ülke ekonomisine daha fazla katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Bölgede, nüfusun %35 i kırsal alanlarda yaģamaktadır ve tarımın istihdamdaki payı %37 dir. Bu yoğunlaģmaya rağmen ülke tarımsal üretim değerinin sadece %2,5 lik kısmının bölgeden sağlanıyor olması, tarımsal üretimde kapasitenin ve katma değerin düģük olduğuna iģaret etmektedir. Bölgede tarım sektörünün geliģtirilmesi için öncelikle üretim altyapısının iyileģtirilmesi, verimlilik ve ürün değerinin artırılması, örgütlenme ve iģbirliğinin geliģtirilmesi gerekmektedir. Bölgenin tarımsal üretim değerinin önemli kısmı Malatya ve Elazığ illerinden sağlanmakta olup Bingöl ve Tunceli illeri bölgesel üretimde oldukça düģük paylara sahiplerdir. Bölge illeri arasındaki geliģmiģlik farklarının azaltılması ve TRB1 Bölgesi tarım ve gıda sektörlerinin ulusal ve küresel pazarlarda rekabet gücünün artırabilmesi için TRB TASLAK BÖLGE PLANI 121

154 modernizasyon ve markalaģmanın sağlanması ve yatırımcılar için cazip ortamın oluģturulması çok önemlidir. Ayrıca üretimde verimlilik ve kalite de üretim miktarını ve katma değeri artırmak amacıyla üzerinde durulması gereken en önemli konulardandır. Bu maksatla bölgeye uygun ve ekonomik değeri yüksek tür, ırk ve çeģitlerin yaygınlaģtırılması bir ihtiyaçtır. Ayrıca sektörde Ar-Ge faaliyetlerinin artırılması ve yeni teknolojilerin bölgede kullanımının yaygınlaģtırılması gerekmektedir. Üretim sürecinin çeģitli noktalarında meydana gelen kayıpların önlenmesi veya en aza indirilmesi de verimde artıģ sağlayacaktır. Sözü edilen konularda etkinliğin yüksek olabilmesi için bölgede ürün bazında uzmanlaģmanın sağlanması ve eğitim faaliyetlerinin artırılması gerekmektedir. Bitkisel üretimde Malatya diğer bölge illerine göre oldukça iyi bir durumdadır ve toplam değerin %58 ini sağlamaktadır. Malatya daki bu değerin büyük bölümü kayısı üretiminden kaynaklanmaktadır. Gerek bitkisel üretim bakımından görece iyi durumda olan Malatya da katma değerin artırılması ve ürün çeģitliliğinin sağlanması açısından, gerekse diğer bölge illerindeki üretim değerlerinin yükseltilmesi açısından organik tarım, örtü altı tarım ve iyi tarım gibi bölgede geliģmemiģ ve katma değeri yüksek uygulamaların uygun alanlarda yaygınlaģtırılması gerekmektedir. Ayrıca su kaynakları bakımından önemli bir zenginliğe sahip olan TRB1 Bölgesi ndeki %63,4 sulanabilir arazi oranı ülke ortalamasının iki katına yakın bir değer iken sulanan arazi oranının %42,6 olması, bu zenginliğin değerlendirilmesine yönelik altyapının sağlanamadığını göstermektedir. Sulama altyapısı geliģtirilerek sulanan arazi oranı daha üst seviyelere çıkarılmalı ve sulama etkinliğinin artırılması için modern sulama teknikleri yaygınlaģtırılmalıdır. Türkiye tarımsal üretiminde bölgenin payı dikkate alındığında hayvansal üretimdeki katkısının daha yüksek oranda olduğu görülmektedir. Fakat son yıllarda bu alandaki üretilen değerin artıģ hızındaki gerileme bölgenin daha güçlü olduğu bu alanda tedbirler alınması gereğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda bölgenin önemli bir zenginliği olan çayır-mera alanlarının korunarak iyileģtirilmesi mera hayvancılığı açısından büyük önem arz etmektedir. Ayrıca organize tarım ihtisas bölgeleri oluģturularak özellikle yoğun besi ve süt hayvancılığı yapan iģletmelerin ekonomik verimliliği artırılmalıdır. Besi ve süt hayvancılığının yanı sıra su ürünleri ve arıcılık da bölge ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Su ürünleri sektöründeki potansiyelin büyük çoğunluğu alabalık üretimine TRB TASLAK BÖLGE PLANI 122

155 dayalıdır. TRB1 Bölgesi Türkiye alabalık üretim miktarının %8,9 unu oluģturmakta olup, bunun %76 sı Elazığ tarafından karģılanmaktadır. Bal üretim miktarı açısından bakıldığında ise bölge Türkiye üretiminin %6,4 ünü sağlamakta; bunun %43 ü ise Bingöl ilinde gerçekleģtirilmektedir. TRB1 Bölgesi nin su ürünleri ve arıcılık sektörlerinde ulusal ve uluslararası pazarlarda daha fazla yer almasını sağlamak amacıyla modern iģleme, depolama ve ambalajlama tesislerine ihtiyaç bulunmaktadır. Örgütlenme ve iģbirliği tarım ve gıda sektörleri açısından büyük öneme sahiptir. Zira sektörde ilerleme kaydedilebilmesi için paydaģların iģbirliğinin geliģtirilmesi TRB1 Bölgesi nde büyük bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır. ĠĢbirliğinin yanı sıra tarım ile tarıma dayalı sanayinin entegrasyonuna yönelik çalıģmalar ve sektördeki örgütlerin etkinliğinin artırılması da gerekmektedir. Bölgede yatırım olanakları hakkında araģtırmalar yapılması bölgedeki yatırım miktarının artması ve bu yatırımların baģarıya ulaģması açısından önem arz etmektedir. Bölge ürünlerinin tanıtımı ve pazarlama darboğazının aģılması amacıyla, ulusal ve uluslararası ticari etkinliklere katılımın arttırılması, bölgede fuarlar düzenlenmesi ve kapasite geliģtirmeye yönelik eğitim ve danıģmanlık faaliyetlerinin birbirini tamamlayıcı Ģekilde yürütülmesi gerekmektedir. Tüm bu faaliyetlerin destekleyicisi niteliğindeki bilgi teknolojilerinin kullanımı da yaygınlaģtırılmalıdır. Sanayi açısından değerlendirildiğinde bölgede her ilde OSB olmasına rağmen, Tunceli ve Bingöl de altyapı yetersizliği nedeniyle aktif olarak kullanılamadığı dikkat çekmektedir. Malatya da ise OSB de yer kalmaması sebebiyle OSB ye arazi tahsis edilmiģ olmakla beraber altyapı çalıģmaları devam ettiğinden yeni yatırım ihtiyacı geçici olarak karģılanamamaktadır. Bölgedeki tüm OSB lerde tahsis edilen sanayi parsel sayısının toplam sanayi parsel sayısına oranının %97 olması sebebiyle mevcut OSB lerin geniģletilmesi veya yeni OSB lerin faaliyete geçirilmesi gerekmektedir. Bölgenin yenilikçilik ve rekabetçilik verilerine göre, bölgede yaratılan marka ve patent sayısının düģük olduğu görülmektedir. Bu yüzden, TRB1 ihracat verilerine göre, ihracatın büyük kısmı hammadde veya ara madde niteliğinde olup, katma değeri yüksek olmayan ürünlerdir. Bölgede yapılacak Ar-Ge faaliyetleri ile elde edilecek yeni tasarım ve TRB TASLAK BÖLGE PLANI 123

156 ürünlerle hem ürün çeģitliliğinin artırılması hem de tarım ve sanayi sektörlerinde katma değerin yükseltilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda sanayi sektöründe verimliliği artırmak ve paydaģlar arasında iliģkileri düzenlemek amacıyla kümelenme çalıģmalarının da teģvik edilmesi gerekmektedir. Bölgede ekonomik değeri olan diğer bir aktivite de turizmdir. Özellikle Nemrut Dağı ve Munzur Vadisi gibi doğal ve tarihi yerlerin daha planlı değerlendirilmesi, bölgenin turizm gelirlerini arttıracaktır. Bölgenin asıl potansiyeli ise sağlık turizmi alanındadır. Konum itibariyle bölge, yabancı turistlere de sağlık hizmeti verebilecek niteliktedir. ġimdiye kadar yeterince kullanılmamıģ olan bu potansiyel, bölgede sağlık ve turizm sektörlerinin birbirini destekleyerek geliģmesine yol açacak ve sağlıkla ilgili sanayinin geliģmesini de uyaracaktır. Bunun gerçekleģmesi için öncelikle yoğun bir Ģekilde bölgenin tanıtımı yapılmalı, turizm altyapısı iyileģtirilmeli ve turizm çeģitlendirilmelidir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 124

157 2.3. Teknik Altyapı Teknik Altyapı baģlığı altında; kentsel altyapı ve üstyapı, kentsel ve kırsal yerleģme, ulaģtırma, haberleģme ve enerji konularında TRB1 Bölgesi nin mevcut durumu detaylı olarak incelenmiģtir Kentsel Altyapı ve Üstyapı Temiz Su Sistemi TRB1 Bölgesi nin temiz su ihtiyacı kaynak ve kuyu sularından karģılanmaktadır. Tunceli ve Bingöl de temiz su ihtiyacı daha çok kaynak sularından, Elazığ da Karaçalı kaynak suyu, Altınova, Kesikköprü ve Sürsürü kuyularından temin edilmektedir. Malatya da dağınık su kaynakları Gündüzbey Kaptajı nda toplanarak isale hattına verilmektedir. Bingöl de Kürük Suyu ile kentin su ihtiyacı karģılanmaktadır. Tunceli de ise kentin su ihtiyacı Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DSĠ) tarafından açılan sondaj kuyularından karģılanmaktadır (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009; Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008) Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Bölgede kanalizasyon Ģebekesine bağlı yerleģimlerin oranına yönelik kesin bir veri bulunmamaktadır. Ġl merkezlerinde kanalizasyon altyapısı %95 e varan oranlarda tamamlanmıģ; ancak kırsal alanda bu oranın oldukça düģtüğü ve kanalizasyon altyapısında eksiklikler olduğu gözlemlenmektedir. Bölge için bir diğer önemli eksiklik ise nüfusun artması ve sanayileģmeyle beraber giderek büyüyen bir sorun olan atık suların arıtılmasına yönelik sistemlerin azlığıdır. DeĢarj edildikleri alıcı ortamın fiziki, kimyasal ve ekolojik özelliklerini değiģtirerek çevre kirliliğine yol açabilmektedir. Bölgede de benzer sorunlar mevcut olup bu bağlamda, TRB1 Bölgesi nin en önemli yatırımlarından biri Battalgazi Belediyesi ve Karakaya Baraj Gölü arasında m² lik alan üzerine kurulmuģ olan Malatya Belediyesi evsel atık su arıtma tesisidir yılında faaliyete geçen tesisin 2010 yılı itibari ile , 2020 yılı TRB TASLAK BÖLGE PLANI 125

158 itibari ile , 2030 yılı itibariyle ise eģdeğer nüfusa hizmet vermesi planlanmaktadır (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009; Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Bingöl de ise il merkezi evsel atık sularını arıtmak üzere m² lik alan üzerine kurulan tesis 2008 yılında tamamlanmıģ ve 2009 yılında faaliyete geçmiģtir (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Elazığ atık su arıtma tesisi Elazığ-Bingöl karayolunun 12. kilometresinde kurulmuģ olup tesisin faaliyete geçiģi 2000 ve 2020 yılları için 2 kademeli olarak düģünülmüģtür. ġu an 1. kademesi iģletmeye açılmıģ olan tesisin 2. kademesinin faaliyete geçmesi ile birlikte atık su debisinin 2 katına çıkacağı öngörülmektedir. Bölgenin arıtma tesisi açısından en yoksun ili Tunceli dir. Ġlde kanalizasyon suları hiçbir arıtma iģlemine tabi tutulmadan Munzur Çayı na deģarj edilmektedir. Ġnsan ve çevre sağlığını tehdit eden bu durum, atık suların altyapı sistemi ile toplanması ve arıtılmasını zorunlu kılmaktadır (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008) YeĢil Alanlar Türkiye de kentsel yeģil alanlara standart getirilmesi amacıyla tarihli 3030 Sayılı Kanun Kapsamı DıĢında Kalan Belediyeler Tip Ġmar Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile kiģi baģına düģen yeģil alan miktarı büyükģehir belediyeleri haricinde belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde 10 m², bu sınırın dıģında 14 m² olarak belirlenmiģtir. KiĢi baģına düģen yeģil alanın Elazığ da 0,4 m², Malatya da 2,62 m² olduğu dikkate alındığında Bölge nin bu standartların oldukça altında olduğu görülmektedir (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Bingöl ve Tunceli illerinde konuyla ilgili veriye ulaģılamamıģtır. Bölge deki doğal yeģil alan zenginliğinin, bu illerde yeģil alan düzenlemelerinin öncelikli görülmemesine neden olduğu değerlendirilmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 126

159 Doğalgaz Boru Hattı Bingöl ve Tunceli de doğalgaz dağıtımı yapılmamaktadır. Boru hattının döģenmesi ile ilgili olarak 2006 yılında çalıģmalara baģlanan Malatya da abone sayısı e ulaģmıģtır. Elazığ da ise doğalgaz için altyapı çalıģmaları 2007 yılında baģlamıģ olup, 2009 yılı itibari ile abone sayısı dir (Elazığgaz A.ġ., 2010; Malatyagaz A.ġ., 2010) YerleĢme ve YapılaĢma Harita 4 te de görüldüğü üzere baģta Elazığ ve Bingöl olmak üzere TRB1 Bölgesi nin geneli 1. deprem kuģağında yer aldığından, bölgedeki illerin geliģimini ve nüfusun yoğunlaģtığı alanları bu bölgenin topografik yapısı ile doğal afetler belirleyici olmuģtur. Bölgedeki yerleģme kentsel ve kırsal yerleģme olmak üzere iki baģlık altında incelenmiģtir. KAYNAK: Planevi Ltd. Şti., Harita 4: TRB1 Bölgesi Tüm YerleĢim Birimleri TRB TASLAK BÖLGE PLANI 127

160 2008 yılında bölgede inģa edilen binalar incelendiğinde, yapılaģmanın çoğunlukla ikamet amaçlı olduğu görülmektedir. Tablo 84: 2008 Yılı Ġçinde TRB1 Ġllerinde Tamamen veya Kısmen Biten Yeni ve Ġlave Yapılar Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye Ġkamet Amaçlı Binalar Bina sayısı Yüzölçümü Otel Bina sayısı Binaları Yüzölçümü Ofis-iĢyeri Bina sayısı Binaları Yüzölçümü Toptan-perakende Bina sayısı Ticaret binaları Yüzölçümü Trafik ve iletiģim Bina sayısı Binaları Yüzölçümü Sanayi binaları ve depolar Bina sayısı Yüzölçümü Kamu, eğlence, eğitim hastane veya bakım kuruluģları binaları Bina sayısı Yüzölçümü Diğer binalar Bina sayısı Yüzölçümü Toplam Bina sayısı Yüzölçümü KAYNAK: TÜİK,2010c Kentsel YerleĢme ve YapılaĢma TRB1 Bölgesi nde planlı bir kentsel yerleģmeden söz edilemez. Türkiye geneline benzer Ģekilde, nispeten yüksek ve engebeli olan eski merkezlerden daha düzlük olan yeni merkezlere doğru yerleģme eğilimi vardır. Bingöl de kullanım alanının büyük bölümü ikamet alanlarına ayrılmıģtır. ġehirdeki iģletmeler küçük ölçekli ve düģük iģ kapasiteli olduğundan ticari faaliyetler için geniģ kullanım alanına ihtiyaç duyulmamıģtır (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 128

161 Elazığ ilinin kentsel geliģimi farklı dönemlerde yapılan imar planlarına göre ĢekillenmiĢtir. Ġlk imar planı 1965 de yapılmıģ az katlı ve az yoğun dokulaģmayı hedeflemiģtir. Elazığ- Keban bölge planının uygulanmasıyla ortaya çıkan fiziksel altyapı değiģikliklerini, göç ve bunun neden olduğu sosyo-ekonomik sorunları inceleyen Fiziki YerleĢme Planı Ġmar Ġskân Bakanlığı tarafından 1968 de hazırlanmıģtır. Bu plan çalıģmasında kentin yıllık geliģmesi göz önüne alınarak Elazığ kenti mücavir alan sınırı yeniden belirlenmiģtir da Elazığ için 1/5000 lik Nazım Ġmar Planı yaptırılmıģtır de Nazım Ġmar Planı kararlarına göre 1/1000 lik Uygulama Ġmar Planları hazırlatılmıģ olup, halen uygulamada olan da bu planlardır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Elazığ da sanayi alanlarının doğu, konut alanlarının ise batıda konumlandığı görülmektedir. Güney çevre yolunun ve Malatya yolunun olduğu bölgelerdeki tarım alanları dikkate alınarak kentsel geliģme Meryem Dağı eteklerine yönlendirilmiģtir. Elazığ ın kentsel alanlarının geliģme yönünün Harput yamaçları ve Meryem Dağı etekleri tarafına doğru olması, hem düz kısımlardaki tarım alanlarının korunması hem de Harput un kentle bütünleģmesi açısından uygun bir planlama yaklaģımı olmuģtur. Aynı zamanda kamu arazilerinin bu bölgelerde yoğun oluģu, gerek kentsel sosyal donatı alanlarının gerekse kentin gereksinimi olan ve çekicilik yaratan büyük donatı kullanımlarının yer seçim kararlarının rahat verilebilmesine imkân tanımaktadır. Kentin merkezinde konumlanan ticaret bölgelerinde önemli sıkıģmalar söz konusudur. Bu nedenle kent merkezinde alternatif alanlar oluģturulmuģ, yaya ve trafik akıģının yeniden düzenlenmiģtir. Tarihi kent dokusunun korunması amacıyla ilin kuzeyindeki Harput Mahallesi kentsel sit alanı olarak ilan edilmiģ ve bu bölgeye özel koruma ve imar planları yapılmıģtır. Tarihi kent dokusunun korunması amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Harput için 2008 yılında Koruma Amaçlı Ġmar Planı yaptırılmıģtır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Malatya, uzun vadeli, planlı bir geliģim çizgisinin takip edilmemesi nedeni ile nüfus ve ekonomik faaliyetlerdeki artıģa bağlı olarak aģırı merkezli bir hal almıģtır. (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). OSB lerin de bulunduğu Malatya nın batı yönü yoğun sanayileģme eğilimi içerisindedir. ġehrin geliģim yönü de ağırlıklı olarak batı tarafıdır. AĢırı merkezileģme, kentte konut TRB TASLAK BÖLGE PLANI 129

162 fiyatlarının yüksek olmasına ve Ģehrin çevresinde önemli bir gecekondulaģmaya neden olmuģtur. Bu durum, Ģehrin deprem kuģağında olmasına rağmen yapılaģmada çok katlılığı da artırmaktadır (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Arazi yapısının kentsel geliģimi en çok etkilediği il Tunceli dir. Ġl merkezi, Ģehir içinden geçen 2 çayın yakası etrafında derelerle bölünen arazi üzerine kuruludur. Yapılar genellikle sonradan tapuları alınmıģ kaçak yapılardır. Kentin doğu kesiminde genelde tek katlı kerpiç yığma yapılardan oluģan gecekondu bölgesi vardır. Bu bölgede heyelan riski olması nedeniyle yapı yasağı konulmuģtur. Kent için öngörülen geliģme yönleri kuzey ve güneydir. Atatürk ve Ġnönü Mahalleleri topografik açıdan geliģme için en uygun yerlerdir (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Bölgedeki geliģme eksenleri ve yönü, cazibe merkezleri, etki merkezleri ve dıģ bağlantı aksları ġekil 62 da verilmiģtir. ġekil 62: TRB1 Mekansal Analizi TRB TASLAK BÖLGE PLANI 130

163 Kırsal YerleĢme ve YapılaĢma Türkiye nin tarihsel geliģim süreci içerisinde Ģekillenmeye devam eden kırsal yerleģme olgusu sosyal, ekonomik, kültürel ve coğrafi koģullara bağlı olarak dağınık bir yapı arz etmektedir. Özellikle yerleģim dokusunda görülen bu dağınıklık; insan iliģkilerinin sınırlanmasına, grup dıģı iliģkilerin geliģmemesine ve ülkenin sosyal ve kültürel zenginlik kaynağı olan alt kültür gruplarının birbirleri ile iletiģim kuramamasına neden olmaktadır. Bununla birlikte, pazar iliģkilerinin yeterince geliģememesi ve çağımızın gereği olan rekabet ortamının gerektiği ölçüde sağlanamaması gibi önemli ekonomik sıkıntıları da beraberinde getirmektedir. Bu olumsuzluklar, kırsal alana götürülen sosyal ve ekonomik altyapı hizmetlerinin ve diğer hizmetlerin maliyetinin yükselmesine neden olduğu gibi hizmetlerin verimliliğini de olumsuz yönde etkilemektedir (Doğanay, 2002). Bingöl de kırsal alandaki yapıların çoğu taģ ve toprak malzeme kullanılarak inģa edilmiģ olup son yıllarda betonarme yapılara ağırlık verildiği gözlemlenmektedir (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Elazığ da ise kırsal alandaki yapılaģmada sulama imkânlarının etkisi büyüktür. Sulanabilen topraklar, tarımsal faaliyetlerin artmasını, tarımsal ürünlere yönelik pazarın, ticaretin ve sanayinin geliģmesini ve bunlara bağlı olarak da nüfus ve yerleģmenin yoğunlaģmasını sağlamaktadır. Kırsal alanda eski binalar taģ ve kerpiç malzeme kullanılarak yapılmıģtır. Eski yapılı binalar mevcudiyetini korumakla birlikte betonarme binalar, iki katlı ve çok katlı yapılardan oluģan yeni bir yapılaģma tarzı oluģmaktadır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Malatya da kırsal alanlardaki yerleģme okul, cami gibi yapıların etrafında oluģmuģ kümeler halindeki klasik köy alanları Ģeklindedir. Bununla birlikte son zamanlarda afetlere bağlı olarak planlı bir yapılaģma da baģlamıģtır. YapılaĢma sürecinde daha çok yerel malzemeler (moloz, taģ, kerpiç, toprak) kullanılmaktadır (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Tunceli de köylerin çoğu güvenlik nedeniyle terk edilmiģ olsa da, mezra ve komlardan oluģan dağınık yerleģim birimleri varlığını sürdürmektedir. Kırsal alandaki yapılaģma TRB TASLAK BÖLGE PLANI 131

164 oldukça az olmakla birlikte, oluģturulan yeni yapılar genellikle betonarme ve yığma binalardır (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009; Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Kırsal alandaki altyapı eksikliğinin giderilmesi için 2005 yılından itibaren uygulanan KÖYDES projesi ile susuz veya suyu yetersiz köy ve bağlılarının; sağlıklı ve yeterli içme suyuna kavuģturulması ile köy yollarının kalite ve standartlarının yükseltilmesi amacıyla 2010 yılına kadar TRB1 Bölgesi ne TL pay ayrılmıģtır. Tablo 85: KÖYDES Ödenek Dağılımı ( TL) Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/TR(%) , , , , , ,54 Toplam ,93 KAYNAK: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Bu çerçevede; bölgede içme suyu ve yol olmak üzere toplamda proje tamamlanmıģtır. Tablo 86: KÖYDES Kapsamında Planlanan ĠĢlerin Son Durumu, Mayıs 2010 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 TÜRKĠYE TRB1/TR(%) Ġçme Suyu ,92 Yol ,35 Toplam ,95 KAYNAK: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Bölgeye ayrılan payın ülke genelinin yaklaģık %6 sı olmasına rağmen tamamlanan projelerin oranının %7 olması bölgenin KÖYDES projesinden baģarılı bir Ģekilde faydalandığını göstermektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 132

165 UlaĢtırma TRB1 Bölgesi, ulaģım açısından kuzey-güney ve doğu-batı arasında bir geçiģ noktası konumundadır. TRB1 Bölgesi nde mevcut ulaģım ağı Harita 5 te verilmiģtir. UlaĢım baģlığı altında karayolları, demiryolları, havaalanları ve suyolları incelenmiģtir. Harita 5: TRB1 Bölgesi UlaĢım Ağı Karayolları Bölge illeri, Adıyaman ın tamamı, Gaziantep, Diyarbakır ve MuĢ illerinin bir kısmını da içine alan merkezi Elazığ da bulunan Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü nün faaliyet alanında bulunmaktadır. Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde toplam km yol ağı mevcut olup bunun km si devlet, km si ise il yoludur km lik yol ağının %88 i asfalt kaplama olup, km si daimi açılan, km si imkân bulundukça açılan 485 km si açılamayan yollardan oluģmaktadır. Bölge sınırları içerisinde km² ye düģen yol ağı 0,08 km dir (KGM, 2010). TRB1 Bölgesi karayolları haritası Harita 6 da verilmiģtir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 133

166 KAYNAK: Planevi Ltd. Şti., Harita 6: TRB1 Bölgesi Karayolları TRB1 Bölgesi illerindeki devlet yolları Tablo 84 te verilmiģtir. Asfalt yolların tamamı sathi kaplama olup bölgede asfalt betonu yol bulunmamaktadır. ġebeke uzunluğu, asfalt yolun yanı sıra stabilize yol uzunluğunu da içermektedir. Tablo 87: TRB1 Bölgesi Ġllerindeki Devlet Yolları Devlet Yolları (Km) Asfalt Yollar ġebeke Uzunluğu Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye TRB1/Türkiye (%) 3,74 3,74 KAYNAK: KGM, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 134

167 Tablo 88: TRB1 Bölgesi Ġllerindeki Ġl Yolları Ġl Yolları (Km) Asfalt Yollar Parke Stabilize Toprak Diğer Yollar ġebeke Uzunluğu Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB Türkiye , TRB1/Türkiye(%) 5,7 2,6 12,1 11,5-6,0 KAYNAK: KGM, Tablo 89: TRB1 Bölgesi Ġllerindeki BölünmüĢ Yollar BölünmüĢ Yollar (Km) Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/Türkiye % ,95 KAYNAK: KGM, TRB1 Bölgesi illerinden Bingöl, Doğu Anadolu'nun Yukarı Fırat Bölümü nde doğu-batı yönünde uzanan ana karayollarından birinin üzerindedir. Bu karayolu batıdan Malatya ve Elazığ'dan gelerek Bingöl'e ulaģmaktadır. Doğudan Van Gölü'nün güney kıyılarından geçerek Ġran a ulaģmaktadır. Bu yol Solhan ilçesinden geçerek MuĢ yönünde devam etmektedir. Erzurum-Bingöl-Diyarbakır hattı ise kuzey-güney bağlantısını sağlamaktadır. Merkez ilçeden baģka Genç ve Karlıova ilçeleri de bu hattın üzerindedir. Adaklı ilçesinin il merkezine bağlantısı Kartal-Sancak veya Yolçatı üzerinden sağlanmaktadır. Bu il yolunun Kiğı ilçesinden sonra bir kolu Yayladere ilçesine, bir kolu da Yedisu ilçesine ulaģmaktadır. Devlet yolları, acil eylem planı kapsamında olup bölünmüģ yol çalıģmaları devam etmektedir. 69 km bölünmüģ yol çalıģması tamamlanmıģtır. Acil eylem planı kapsamında olan yollardan Elazığ-Bingöl-Solhan 11. Bölge Hudut Devlet Yolu nda bazı kesimlerin bölünmüģ yol yapımı bitmiģ olup bazı kesimler de proje aģamasındadır (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Elazığ, Doğu Anadolu yu batıya bağlayan yolların bir kavģak noktası konumundadır. Genel olarak; Ankara-Kayseri-Malatya üzerinden Elazığ a gelen devlet yolu Elazığ ı batıya bağlayan en önemli yollardan biridir. Doğu üzerinde uzanan yol Bingöl-MuĢ-Van üzerinden Ġran a ulaģmaktadır. Kuzeyde Tunceli üzerinden Kuzeydoğu Anadolu ve Karadeniz e kadar uzanmaktadır. Güneyde Diyarbakır üzerinden Güneydoğu Anadolu ya TRB TASLAK BÖLGE PLANI 135

168 geçiģ yapılır. Devlet yolları, acil eylem planı kapsamındaki yollardan olup bölünmüģ yol çalıģmaları devam etmektedir. 259 km bölünmüģ yol çalıģması tamamlanmıģtır. Elazığ- Malatya Devlet Yolu ile Elazığ-Bingöl Devlet Yolu bölünmüģ yol çalıģmaları tamamlanmıģtır. Elazığ-Bingöl Devlet Yolu ile Elazığ-Bingöl-Tunceli Devlet Yolunda da yol yapım çalıģmaları devam etmektedir. Kent içi mevcut yolların %98 lik kısmında asfaltlama çalıģmaları tamamlanmıģtır. Geri kalan %2 lik kısım da kumlanmıģ olup ihtiyaca cevap vermektedir. Yeni imara açılan yerlerde yapılaģma durumuna göre altyapı ve üst yapı çalıģmaları devam etmektedir. ġehir merkezinde yapılaģma büyük ölçüde tamamlanmıģ olduğundan ve mevcut cadde ve sokaklar çok dar biçimde projelendirildiğinden ihtiyaca gereği gibi cevap verememektedir. ġehir merkezinde çarpık kentleģmeye bağlı olarak trafik akıģında sorunlar yaģanmaktadır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Malatya, Doğu Anadolu dan batı bölgelere, Akdeniz e ve Güneydoğu ya giden yolların geçiģ merkezi olması nedeni ile karayolları bakımından geliģmiģtir. Devlet ve il yolları dıģında 415 km si asfalt, km si stabilize, km si tesviye ve 655 km si ham yol olmak üzere toplam km köy yolu bulunmaktadır. Kent içinde trafik düzeninde önemli sorunlar mevcuttur (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Tunceli deki devlet karayolu Elazığ-Erzincan-Erzurum karayolunu birbirine bağlayan yoldur. Bu yolun asfalt olan Tunceli-Elazığ arası 133 km, bir kısmı asfalt, bir kısmı da stabilize olan Tunceli-Erzincan arası ise 130 km dir. Ġlden geçen devlet karayolu, Doğu Anadolu da, kuzeyi güneye bağlayan karayolu olup, ulaģımda önemi büyüktür. Tunceli Pülümür arasında kıģın meydana gelen çığları önlemek için toplam 26 adet ve 400 m uzunluğunda yapılmıģ çığ tünelleri mevcuttur (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 136

169 Devlet Yolları (Km) İl Yolları(Km) BİNGÖL ELAZIĞ MALATYA TUNCELİ KAYNAK: KGM, ġekil 63: TRB1 Karayolu Uzunlukları, 2010 TRB1 Bölgesi ndeki illerin, bir geliģmiģlik göstergesi olarak kabul edilen yol/yüzölçümü oranları Türkiye ile karģılaģtırıldığında kilometrekareye düģen yol miktarının Bingöl de Türkiye ortalamasının altında, Malatya, Elazığ ve Tunceli de, Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Tablo 90: Yol/Yüzölçümü, 2010 Toplam Yol (km) Yüzölçümü (km 2 ) Yol/Yüzölçümü Bingöl ,065 Elazığ ,088 Malatya ,087 Tunceli ,084 TRB ,081 Türkiye ,079 KAYNAK: HGK, 2010 ve KGM, Türkiye nin en önemli sorunlarından biri olan trafik kazaları bölgede de etkilidir. Özellikle 2008 yılında ölümlü kazalar artmıģtır yılları arasında bölgedeki kazaların yaklaģık %50 sinin Malatya da gerçekleģmiģ olması dikkat çekicidir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 137

170 Tablo 91: Trafik Kazaları, 2008 Trafik Kazaları Bingöl Elazığ Kaza Sayısı Malatya Tunceli TRB Türkiye TRB1/Türkiye 1,8% 2,0% 1,9% 1,9% 1,8% 1,9% 1,8% 1,8% Bingöl Elazığ Ölü Sayısı Malatya Tunceli TRB Türkiye TRB1/Türkiye 2,2% 2,6% 2,2% 2,1% 2,0% 1,5% 2,0% 2,9% Bingöl Elazığ Yaralı Sayısı Malatya Tunceli TRB Türkiye TRB1/Türkiye 2,2% 2,4% 2,1% 2,1% 2,1% 2,2% 2,1% 2,2% KAYNAK: TÜİK, 2010c. Tablo 92 ve ġekil 64 te görüldüğü üzere, yine bir geliģmiģlik göstergesi olan motorlu taģıt sayısında, bölge içinde Malatya ve Elazığ ile Bingöl ve Tunceli arasında büyük bir fark bulunmaktadır. Fakat Malatya ve Elazığ daki ortalama motorlu taģıt sayısı da Türkiye ortalamasının altındadır. Nitekim Türkiye de ortalama her 10 kiģiye bir otomobil düģerken TRB1 Bölgesi nde her 18 kiģiye bir otomobil düģmektedir (TÜĠK, 2010c). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 138

171 Tablo 92: Motorlu Kara TaĢıtları, 2009 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/Türkiye (%) Otomobil ,26 Minibüs ,18 Otobüs ,01 Kamyonet ,39 Kamyon ,27 Motosiklet ,72 Özel amaçlı taģıtlar ,45 Traktör , BİNGÖL ELAZIĞ MALATYA TUNCELİ KAYNAK: TÜİK, 2010c. ġekil 64: Motorlu Kara TaĢıtları, Demiryolları Demiryolu açısından Türkiye, geliģmiģ ülkelere kıyasla oldukça düģük bir yoğunluğa sahiptir. Mevcut demiryolu hatları eski bir altyapıya sahip olup yüksek hız ve teknoloji açısından standartların altındadır. TRB1 Bölgesi nde de benzer durum söz konusudur (Malatyalı ĠĢ Adamları Derneği (MĠAD), 2007). Bu durum Harita 7 de görüldüğü üzere TRB1 Bölgesi için de geçerlidir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 139

172 KAYNAK: Planevi Ltd. Şti., Harita 7: TRB1 Bölgesi Demiryolları TRB1 Bölgesi demiryolları TCDD 5. Bölge Müdürlüğü faaliyet alanında bulunmakta olup Türkiye deki demiryollarının %13.44 üne sahiptir. Tablo 93: TCDD Hat Uzunlukları (km), 2008 TCDD Bölgeleri Ana Hatlar Tali Hatlar Genel Toplam (TRB1) Türkiye TRB1/Türkiye (%) 14,16 10,71 13,44 Bingöl, Doğu Anadolu Bölgesi ni doğudan batıya bağlayan demiryolu hattı üzerindedir. Kuzey ve güneyden gelen demiryolları Malatya da birleģmekte, Elazığ dan sonra Bingöl ün Genç ilçesine ulaģmakta ve MuĢ, Tatvan ve Ġran a devam etmektedir. Bingöl sınırları içerisinde 96 km. demiryolu ağı mevcuttur. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 140

173 Elazığ dan çevre bölgelere üç tane hat bulunmaktadır. Malatya dan gelen hat Yolçatı dan geçerek Maden ve Ergani üzerinden Diyarbakır a ulaģmaktadır. Elazığ il merkezi 24 km lik Yolçatı-Elazığ hattıyla Malatya dan gelen bu hatta bağlanmıģtır. Bu hat Elazığ ilinden geçerek Tatvan a ulaģır. Ġl sınırları içerisindeki demiryolu uzunluğu 304 km olup 15 istasyon bulunmaktadır. Malatya-Sivas-Kayseri-Ankara-EskiĢehir-Bilecik-Ġstanbul, Kütahya-Balıkesir-Manisa-Ġzmir-Konya-Afyon illerine ekspres treni ile yolcu ve bagaj taģıması yapılmaktadır. Malatya dan çevre bölgelere üç hat bulunmaktadır. Bunlar; KahramanmaraĢ yönünde Malatya-Narlı (98 km) hattı, Sivas yönünde Malatya-Çetinkaya (105 km) hattı, Elazığ yönünde Malatya-Yolçatı (34 km) hattı, Ģehri diğer bölgelere bağlamaktadır. TCDD 5. Bölge Müdürlüğü bu Ģehirde bulunmaktadır. Belirtilen uzunluklar hattın Malatya sınırları içinde kalan kısmını ifade etmektedir. Tunceli de demiryolu hattı bulunmamaktadır Havayolları TRB1 Bölgesi nde yalnızca Malatya ve Elazığ illerinde havaalanı mevcuttur yılında hizmete giren Elazığ Havaalanı nın Ģehre uzaklığı 12 km olup, sivil-askeri kategoridedir. 13/31 pistinin boyutu 3000 m x 45 m olup asfalt kaplamadır. Yolcuya açık alanlar 607 m 2 olup 60 araçlık otoparka sahiptir. Malatya Erhaç Havaalanı sivil-askeri kategoride olup 1941 yılında hizmete girmiģtir. ġehre uzaklığı 34 km olan havaalanının; 03/21 pistinin boyutu 3350 m x 45m dir. Pistin kaplama cinsi asfalttır. Yolcuya açık alanlar m 2 dir (DHMĠ, 2010b). Tablo 94: Bölgedeki Havaalanları Hizmete GiriĢ Yılı Havaalanı Statüsü Trafik Tipi Yolcu Kapasitesi (yolcu/yıl) Elazığ 1940 Sivil / Askeri Ġç/DıĢ Hat Malatya 1941 Sivil / Askeri Ġç/DıĢ Hat KAYNAK: DHMİ, 2010b. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 141

174 Tablo 95: Gelen-Giden Yolcu Sayısı 2008 Yılı 2009 Yılı 2009/2008 Yüzde DeğiĢimi Ġç Hat DıĢ Hat Toplam Ġç Hat DıĢ Hat Toplam Ġç Hat DıĢ Hat Toplam Elazığ ,8-154,9 Malatya ,8-6,9 5,1 Türkiye ,1 1,6 7,6 KAYNAK: DHMİ, 2010b. Tablo 96: Uçak Trafiği (Sefer Sayısı) 2008 Yılı 2009 Yılı 2009/2008 Yüzde DeğiĢimi Ġç Hat DıĢ Hat Toplam Ġç Hat DıĢ Hat Toplam Ġç Hat DıĢ Hat Toplam Elazığ ,7-60,2 Malatya ,5-7,8 11,3 Türkiye ,7 3,7 6,3 KAYNAK: DHMİ, 2010a. 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 2009/2008 Yüzde Değişimi İç Hat 2009/2008 Yüzde Değişimi Dış Hat 2009/2008 Yüzde Değişimi Toplam 20,0 0,0-20,0 Elazığ Malatya Türkiye ġekil 65: Havaalanı Yolcu Sayıları Yıllık DeğiĢim Oranları TRB TASLAK BÖLGE PLANI 142

175 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 2009/2008 Yüzde Değişimi İç Hat 2009/2008 Yüzde Değişimi Dış Hat 2009/2008 Yüzde Değişimi Toplam 0,0-10,0 Elazığ Malatya Türkiye ġekil 66: Tüm Uçak Sayıları Yıllık DeğiĢim Oranları ġekillerde de görüldüğü üzere 2009 yılında önceki yıla göre Elazığ da büyük bir hareketlenme söz konusudur. Bu durum havaalanının yeni olması ve etkin kullanılmaya baģlanmasından kaynaklanmaktadır. Tunceli ve Bingöl illerinde havaalanı bulunmamaktadır Göl ve Nehir TaĢımacılığı Keban Baraj Gölü üzerinde Elazığ-Pertek, Elazığ-ÇemiĢgezek ve Elazığ-Ağın arasında feribotlarla ulaģım sağlanmaktadır. Söz konusu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleri tarafından iģletilmektedir. Ayrıca, Malatya nın Battalgazi ilçesinde Karakaya Baraj Gölü nden Elazığ iline feribot taģımacılığı yapılmaktadır ĠletiĢim Ekonomik ve sosyal kalkınmanın gerçekleģmesinde iletiģim önemli ve belirleyici bir role sahiptir. Bu nedenle iletiģim teknolojileri, küreselleģen dünyada önemli stratejik sektörlerden birisi olarak kabul edilmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 143

176 TRB1 Bölgesi, haberleģme konusundaki birçok alanda Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Tablo 97 te bölge illeri, bölge ve ülke geneline ait haberleģme istatistikleri verilmiģtir. Tablo 97: TRB1 de ve Türkiye de HaberleĢme Ġstatistikleri, 2009 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye (%) Ġldeki baz istasyonu sayısı (2G-3G) * (Mart 2010) ,7 Dağıtılan yurt içi mektup gönderileri (bin adet) ,5 Dağıtılan yurtdıģı posta gönderileri (bin adet) ,18 Dağıtılan posta gönderileri (bin adet) ,2 Yurt içi APS sayısı (bin Adet) ,1 Yurt dıģı APS sayısı (bin Adet) Yurt içi kargo sayısı (bin adet) ,1 Yurt dıģı kargo sayısı (bin adet) PTT ĠĢyerleri ,8 PTT personeli sayısı ,5 KAYNAK: Türkiye Posta Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT), 2010; *Bilişim Teknolojileri Kurumu, Günümüzün en önemli iletiģim aracı olan mobil telefon alt yapısı incelendiğinde, bölgedeki baz istasyonu sayısının nüfusa oranının Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Türkiye deki toplam baz istasyonu sayısı iken bu sayı bölge için 864 dür. Mevcut durumda %2,3 lük bölge nüfusuna %1,7 oranında baz istasyonu düģmektedir. Tablo 97 den görüleceği gibi TRB1 Bölgesi nde yurt içi ve yurt dıģı mektup, Acele Posta Servisi (APS), kargo ve posta gönderilerinin ülke genelinde kiģi baģına düģen gönderilerin oldukça altında kaldığı görülmektedir. TRB1 Bölgesi nde toplam 112 adet PTT Ģubesi bulunmaktadır. Bu sayı olan ülke genelindeki PTT Ģube sayısı ile kıyaslandığında %0,8 lik oranla %2,3 lük nüfus oranın oldukça altında kalmaktadır. Bölgedeki PTT personel sayısı ise diğer verilerin aksine ülke geneli kiģi baģına düģen PTT personel sayısının üstündedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 144

177 2,5 2 1,5 1 0,5 0 ġekil 67: TRB1 Bölgesi Verilerinin Türkiye Verilerine Oranı, 2009 PTT nin 2003 yılından itibaren TRB1 Bölgesi ne yönelik yatırım harcamaları dikkate alındığında 2008 yılına kadar gerçekleģtirilen yatırımların ülke geneli kiģi baģına düģen yatırım harcamasının altında kaldığı görülmektedir yılında ise PTT tarafından TRB1 Bölgesi ne TL yatırım yapılmıģtır. PTT yatırımları genelde nüfus-yatırım oranına bakıldığında Bingöl ve Tunceli illerinde yoğunlaģmıģtır. Bölgeye yapılan yatırım harcamalarının %50 den fazlası bölge nüfusunun %20 sini oluģturan Tunceli ve Bingöl illerine yapılmıģtır (PTT, 2010). Tablo 98: PTT HaberleĢme Yatırım Ġstatistikleri, Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye (%) , , , ,9 * 2005 verileri bulunmamaktadır. KAYNAK: PTT, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 145

178 Bingöl ili telekomünikasyon alt yapısı yaklaģık 36 bin sabit santral kapasitesine sahip olup ilde yaklaģık 24 bin sabit telefon abonesi ve yaklaģık 7 bin Asimetrik Sayısal Abone Hattı (ADSL) abonesi bulunmaktadır (BiliĢim Teknolojileri Kurumu, 2010). Bingöl ilinde en son teknoloji olan sayısal fiber optik kablo ile 36 adet köy santralinin haberleģmesi sağlanmaktadır. Yine 13 adet köy santrali sayısal radyolink ve üç adet santral da uydu sistemi ile dünyayla haberleģmektedir. Bingöl de eski teknoloji olan analog haberleģme tekniği kullanılmamaktadır (Bingöl Valiliği, 2010a). Bingöl il merkezinde beģ, Solhan ilçesinde de bir adet olmak üzere toplam altı yerel gazete yayın yapmaktadır. Ġl genelinde üç adet özel radyo yayın faaliyetlerini sürdürmektedir. Elazığ ili telekomünikasyon alt yapısı yaklaģık 150 bin sabit telefon hattı ve 44 bin ADSL internet hattı kapasitesine sahiptir. Elazığ da yaklaģık 107 bin sabit telefon hattı kullanıcısı ve 29 bin ADSL abonesi vardır (BiliĢim Teknolojileri Kurumu, 2010). Elazığ Malatya ile beraber, bölge illerine kıyasla yerel basın ve medya konusunda iyi bir konumdadır. Elazığ ilinde günlük olarak dokuz adet yerel gazete çıkmaktadır. Ġlin ulusal düzeyde yayın yapan bir yerel düzeyde yayın yapan üç televizyon kanalı bulunmaktadır. Ayrıca, il sınırları içerisinde 10 yerel radyo kanalı bulunmaktadır. Elazığ merkeze bağlı tüm köyler internet hizmetinden faydalanabilmektedir (Elazığ Valiliği, 2010). Malatya ili telekomünikasyon alt yapısı yaklaģık 192 bin sabit santral kapasitesine sahip olup ilde yaklaģık 124 bin sabit telefon abonesi ve yaklaģık 35 bin ADSL abonesi bulunmaktadır (BiliĢim Teknolojileri Kurumu, 2010). Malatya ilinde Merkez ilçe dâhil 14 ilçe, 35 kasaba ve 501 köyde telefon bağlantısı mevcuttur. 99 köy ve 1 mezrada otomatik santral mevcut olup, 257 köy ve 259 mezraya da bu santrallerden abonelik verilmiģtir. Ġlde ortalama 5,6 kiģiye bir sabit telefon hattı düģmektedir. Ayrıca 14 mahalli radyo, 7 ulusal yayın yapan radyo temsilciliği, 5 mahalli TV, 2 adet aylık, 1 adet 15 günlük, 5 adet haftalık ve 5 adet ise yerel günlük gazete bulunmaktadır. Malatya ili iletiģiminde kullanılan telefon hatlarının %27 si yer altı, %73 ü de havai (direkt veya blokta) olarak tesis edilmiģtir. Malatya il sınırları dâhilinde, telefon hizmeti verilmeyen ilçe veya köy bulunmamakta olup, telefonlaģma oranı %100 dür (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Tunceli ili telekomünikasyon alt yapısı yaklaģık 33 bin sabit santral kapasitesine sahip olup ilde yaklaģık 20 bin sabit telefon abonesi ve yaklaģık 5 bin ADSL abonesi bulunmaktadır TRB TASLAK BÖLGE PLANI 146

179 (BiliĢim Teknolojileri Kurumu, 2010). Tunceli ilinde basın medya sektörü diğer illere oranla az geliģmiģtir. Ġlde yerel düzeyde yayın yapan iki radyo kanalı ve dört gazete bulunmaktadır. Tunceli de yerel televizyon kanalı bulunmamaktadır (Tunceli Valiliği, 2010) Enerji Ülkelerin kalkınma politikalarının temel araçlarından biri olan enerji; geliģmiģlik seviyesinin en önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Türkiye nin dünya enerji üretimindeki payı, geliģmekte olduğunu destekler Ģekilde, 2004 de %0,86 iken 2007 de %0,97 ye yükselmiģtir (US Energy Information Administration Independent Statistics and Analysis, 2010). Elektrik üretim kapasitesi açısından Türkiye nin en büyük barajlarından biri olan Keban Barajı TRB1 Bölgesi ndedir. Ancak kiģi baģına tüketilen elektrik miktarı incelendiğinde Türkiye ortalamasının altında bir tüketim gerçekleģtiği görülmektedir. Tablo 99: Bölgede Elektrik Üretim-Tüketim Durumu Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/Türkiye (%) Elektrik Üretim Kapasitesi (MW) ,2 19, KiĢi BaĢına Toplam Elektrik Tüketimi (kwh) KAYNAK: TÜİK, 2010c. Tablo 99 da görüldüğü üzere TRB1 Bölgesi nde kiģi baģına düģen toplam elektrik tüketimi 2008 yılı itibariyle kwh olarak gerçekleģmiģtir. Bu oran kwh olan Türkiye ortalamasının yarısından biraz fazladır. Tablo 100de ise TRB1 Bölgesi nin elektrik tüketiminin kullanım yerlerine göre dağılımı gösterilmektedir. Bölgedeki sanayi kuruluģlarının elektrik tüketimi incelendiğinde, Türkiye genelinin %0,8 i kadar olduğu görülmektedir. Bu oran bölge sanayisinin Türkiye ye oranla az geliģtiğini göstermektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 147

180 Tablo 100: Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi (MWh), 2008 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/ Türkiye (%) Toplam tüketim ,34 Resmi daire ,17 Sanayi iģletmesi ,81 Ticarethane ,94 Mesken ,57 Tarımsal sulama ,97 Sokak aydınlatma ,61 Diğer ,30 KAYNAK: TÜİK, 2010c. TRB1 Bölgesi nde baraj ve HES sayısı toplamda yirmi adettir. Kurulu güç toplamı yaklaģık 1.653MW iken toplam yıllık üretim miktarı 6.970GWh dır. Bununla birlikte bölgede altı baraj ve HES de inģa halindedir. Bu projelerin tamamlanmasıyla bölgenin potansiyeline 214 MW Kurulu güç 767 GWh yıllık üretim ve ha sulama alanı ilave edilmiģ olacaktır. Tablo 101: TRB1 deki Barajlar ve Hidroelektrik Santraller (HES) Güç Yıllık Üretim Sulama Alanı Baraj Adı Barajın Yeri Amacı (MW) (GWh) (ha) Akarsu/Su Kaynağı Özlüce Barajı ve HES Bingöl-Yayladere Enerji Peri Akarsuyu Gayt Barajı Bingöl-Merkez Sulama Gayt Çayı Keban Barajı Elazığ-Keban Enerji Fırat Nehri Cip Barajı Elazığ-Merkez Sulama Cip Çayı Kalecik Barajı Elazığ- Karakoçan Sulama Kalecik Çayı Hazar HES1 Elazığ-Merkez Enerji Hazar Gölü Hazar HES2 Elazığ-Merkez Enerji Hazar Gölü Keban Deresi HES Elazığ-Keban Enerji 5, Çırçır Dersi Seyrantepe HES Elazığ-Karakoçan Enerji 49,7 161,4 - Peri Çayı Çat Barajı Adıyaman-Çelikhan Sulama Abdülharap Çayı Polat Barajı Malatya-DoğanĢehir Sulama Fındık Çayı TRB TASLAK BÖLGE PLANI 148

181 Baraj Adı Barajın Yeri Amacı Güç (MW) Yıllık Üretim (GWh) Sulama Alanı (ha) Akarsu/Su Kaynağı Tablo 102: TRB1 Bölgesi ndeki ĠnĢa Halindeki Barajlar ve Hidroelektrik Santraller Güç Yıllık Üretim Sulama Alanı Baraj Adı Barajın Yeri Amacı (MW) (GWh) (ha) Akarsu/Su Kaynağı Sultansuyu Malatya-Merkez Sulama Sultansuyu Çayı Sürgü Barajı Malatya-Sürgü Sulama Sürgü Çayı Medik Barajı Malatya-Yazıhan Sulama/ Enerji 12, Tohma Çayı Derme HES Malatya-Merkez Enerji 4, Beylerderesi- Çat Barajı Kernek HES Malatya-Merkez Enerji 0,8 3 - Çat Barajı Tohma HES Malatya-Yazıhan Enerji 12, Tohma Çayı Hacılar HES Malatya-Darende Enerji 13, Tohma Çayı Keklicek HES Malatya-YeĢilyurt Enerji 5, Çat Barajı Mercan HES Tunceli-Ovacık Enerji 19, Mercan Deresi KAYNAK: DSİ, Kiğı Barajı ve HES Bingöl-Kiğı Enerji Gülbahar Bingöl- Barajı Merkez Sulama Koçan Deresi Boztepe Malatya- Barajı Yazıhan Sulama Kuruçay Yoncalı Malatya- Yoncalı Sulama Barajı Arguvan Deresi Kapıkaya Mamikan Malatya-Kale Sulama Barajı Deresi Uzunçayır Tunceli- Barajı vehes Merkez Enerji KAYNAK: DSİ, Bölge genelindeki jeotermal su kaynaklarının ortak özelliği düģük entalpi/sıcaklıkta bulunmalarıdır. Dolayısıyla bu kaynaklardan ısıtma amaçlı yararlanılması mümkündür. TRB1 Bölgesi nde rüzgâr enerjisinden yararlanılmamaktadır. Ancak bölgede belirli bir potansiyel bulunmaktadır. Bu çerçevede; iller bazında kurulabilecek rüzgâr enerjisi santrali güç kapasitesine dair bulgular Tablo 103 de gösterilmiģtir. Tabloda da görüldüğü üzere Malatya ve Elazığ ın rüzgâr enerjisi potansiyeli Bingöl ve Tunceli ye oranla daha fazladır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 149

182 Tablo 103: Ġller Bazında Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Toplam Alan (km2) 12,29 205, ,62 Toplam Kurulu Güç (MW) 65, ,12 KAYNAK: Elektrik İşleri Etüd İdaresi Genel Müdürlüğü (EİE), 2010b. Bölgede tespit edilmiģ doğalgaz rezervi bulunmamakla birlikte, Malatya ve Elazığ da özellikle hanelerde doğalgaz tüketimi yaygınlaģmaya baģlamıģtır. Tablo 104: Türkiye de GüneĢ Enerjisi Potansiyelinin Bölgesel Dağılımı Bölge Toplam Solar Radyasyon (kwh/m 2 - Yıl) Gün IĢığı Süresi (Saat/Yıl) Güneydoğu Anadolu Akdeniz Doğu Anadolu Ġç Anadolu Ege Marmara Karadeniz KAYNAK: EİE, 2010b. Doğu Anadolu Bölgesi nde; güneģ enerjisi potansiyeli yılda 1365 kwh/m 2 ve yıllık gün ıģığı süresi saattir. TRB1 Bölgesi nde güneģ enerjisinden özellikle sıcak su sağlama amaçlı yararlanılmaktadır. Bingöl de yıllık meteorolojik verilere göre Temmuz ve Ağustos ayları güneģ ıģığından en fazla yararlanılan aylardır. Ġlin yıllık ortalama güneģlenme süresi 6.36 saattir. Yıllık ortalama güneģlenme süresi 7.33 saat olan Elazığ ve 7.41 saat olan Malatya bölgede güneģ enerjisinden yararlanma açısından oldukça elveriģli olsa da konu ile ilgili yeterince çalıģma yapılmamıģtır. Tunceli ise sadece meskenlerde su ısıtma maksadıyla güneģ enerjisini kullanmaktadır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 150

183 KAYNAK: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü, Harita 8: Türkiye de Kömür Rezervleri Malatya genel anlamda kömür yataklarından yoksun olmakla birlikte Arguvan Parçikan Köyü nde linyit kömür rezervi bulunmaktadır. Elazığ ın Palu ilçesindeki kömür ise oluģumu nedeniyle ekonomik değildir. Tunceli nin Ovacık ilçesi sınırları içinde sanayide kullanılabilecek kömür yataklarının mevcut olduğu bilinmektedir. Kısa bir süre iģletilen kömür ocağının daha sonra faaliyeti durdurulmuģtur. Türkiye nin kömür rezervi haritasında da ön plana çıkan Bingöl ün Karlıova ilçesinde ise açık iģletme ile ton, kapalı iģletme ile alınabilecek ton kömür rezervi bulunmakla birlikte söz konusu sahada Ģu an için herhangi bir üretim yapılmamaktadır (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009; Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Sürdürülebilir kalkınmanın bir gereği olarak enerji verimliliği ayrı bir önem taģımaktadır. Enerji verimliliğini sağlamak için; enerji kayıplarını önlemek ve teknolojik yeniliklerle verimi arttırmak gerekmektedir. Dokuzuncu kalkınma planında da sık sık vurgu yapılan verimlilik hususu 2007 yılında 5627 sayılı kanun ile hız kazanmıģ ve 2008 yılının Enerji Verimliliği Yılı olarak ilan edilmesiyle devlet politikası haline gelmiģtir sayılı Enerji Verimliliği Kanunu nda vurgulanan enerjinin etkin kullanılması, israfının TRB TASLAK BÖLGE PLANI 151

184 önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılması TRB1 Bölgesi nin kalkınması açısından da büyük önem arz etmektedir. Tablo 105: Kayıp-Kaçak Durumu Bingöl Elazığ Malatya Tunceli TRB1 Türkiye TRB1/ Türkiye (%) Kayıp - Kaçak Miktarı (MWh) ,11 Kayıp kaçak Oranı (%) 25, ,9 10,5 14,5 KAYNAK: TÜİK, 2010c. Bölgenin elektrik kullanımındaki kayıp-kaçak miktarı MWh ile Türkiye genelinin ( MWh) %1,11 ine tekabül etmektedir. Türkiye ortalamasındaki kayıp-kaçak oranı %14,5 iken TRB1 Bölgesi %10,9 ile ortalamanın altında bir kayıp-kaçak oranına sahiptir Teknik Altyapı Analizi Teknik altyapı; elektrik, gaz, temiz su, her tür ulaģtırma, haberleģme ve arıtım gibi hizmetlerin sağlanması amacıyla yapılan tesisler ve sistemler için kullanılan bir kavramdır. Bu kapsamda TRB1 Bölgesi nin teknik altyapısı, temiz su sistemleri, arıtma sistemleri, yeģil alanlar, doğalgaz boru hattı ve yapılaģmayı kapsayan kentsel altyapı ve üst yapı ile kentsel ve kırsal yerleģme, ulaģtırma, iletiģim ve enerji baģlıkları altında incelenmiģtir. TRB1 Bölgesi su kaynakları açısından zengin bir bölge olduğundan temiz su sıkıntısı çekmemektedir; ancak Ģebeke suyunun sağlıklı bir Ģekilde dağıtılması için altyapının geliģtirilmesi gerekmektedir. Arıtma tesislerine bakıldığında ise Malatya da kurulan ve 2030 yılı itibariyle eģdeğer nüfusa hizmet vermesi planlanan evsel atık su arıtma tesisi bölgedeki en büyük yatırımdır. Bingöl ve Elazığ da da atık su arıtma tesisi bulunmaktadır. Öte yandan Tunceli de kanalizasyon suları hiçbir arıtma iģlemine tabi tutulmadan Munzur Çayı na deģarj edildiğinden insan ve çevre sağlığını tehdit eden bir durum ortaya çıkmaktadır. Benzer bir sorun bölgedeki bazı ilçe ve beldelerde de TRB TASLAK BÖLGE PLANI 152

185 görülmektedir. Bu nedenle, atık suların toplanması ve arıtılmasını sağlayacak bir altyapıya ihtiyaç duyulmaktadır. TRB1 Bölgesi ndeki doğal mesire alanları ve yeģil alanların varlığı, bölgede yeģil alan düzenlemelerinin belediyeler için öncelikli hizmet alanı olarak görülmemesine neden olmuģtur. Günümüzde bölgedeki yeģil alan varlığı, o bölgenin kültürel ve sosyal anlamda geliģmiģlik düzeyinin de önemli bir göstergesi olarak kabul edildiğinden kentsel geliģmiģlik seviyesinde çocuk parkları, spor alanları ve dinlenme alanları olarak tasarlanacak yeģil alanlar halkın yaģam kalitesi üzerinde olumlu etki yapacaktır. TRB1 Bölgesi nde Malatya ve Elazığ doğalgazdan faydalanabilmekte; ancak Bingöl ve Tunceli de doğalgaz dağıtımı yapılmamaktadır. Ucuz ve temiz enerji olarak nitelendirilebilecek doğalgazın yaygınlaģtırılması ekonomik getirilerinin yanı sıra çevresel etkenler nedeniyle de önem arz etmektedir. TRB1 Bölgesi nin geneli baģta Elazığ ve Bingöl olmak üzere 1. deprem kuģağında yer aldığından, bölgedeki illerin geliģimini ve nüfusun yoğunlaģtığı alanları bu bölgenin topografik yapısı ile bu bölgede zaman içerisinde meydana gelen doğal afetler belirlemiģtir. Bölgede özellikle göçten kaynaklanan çarpık kentleģme etkilidir. Bölgenin genelinde aģırı merkezli yerleģim nedeniyle sıkıģmıģlık söz konusudur. Bu durum sanayi tesisleri için gerekli alanların Ģehrin dıģında kurulmasına olanak sağlamaktadır. Bölgede tarım faaliyetleri en önemli geçim kaynağı olduğundan bölgedeki kırsal nüfus ve yerleģme de yoğundur; ancak kırsal yapılaģmada halen taģ, toprak, kerpiç gibi malzemeler kullanılmaktadır. Bu kapsamda özellikle deprem bölgesinde yer alması nedeniyle bölgede planlı yapılaģmanın sağlanması önemlidir. TRB1 Bölgesi, ulaģım açısından Güneydoğu Anadolu ile Karadeniz Bölgeleri arasında kuzey-güney doğrultusunda ve batı ile Doğu Anadolu Bölgesi arasında doğu-batı doğrultusunda bir geçiģ noktası konumunda olduğundan stratejik bir öneme sahiptir. Ayrıca Bölgenin 0,081 olan yol/yüzölçümü oranı 0,079 olan Türkiye oranından yüksek olup bölge içi ve dıģıyla olan karayolları ağı geliģmiģtir ve yeni yatırımlar da yapılmaktadır. Demiryolu açısından bakıldığında ise TRB1 Bölgesi içinde yer alan hat uzunluğunun Türkiye deki toplam hat uzunluğunun ancak %13,44 ünü oluģturduğu TRB TASLAK BÖLGE PLANI 153

186 görülmektedir. Tunceli demiryolu ulaģımından tamamen yoksun olup, Bingöl ise kısıtlı imkânlara sahiptir. Bölgedeki mevcut sistemlerde de halen eski teknoloji kullanıldığından demiryolundan yeterince faydalanılamamaktadır. TRB1 Bölgesi nde Malatya ve Elazığ da olmak üzere iki adet sivil-askeri uluslararası havaalanı bulunmaktadır. Bingöl de ise yeni bir havaalanının inģasına baģlanmıģtır. Bunların yanı sıra Keban ve Karakaya Baraj Gölleri üzerinde feribot taģımacılığı da yapılmaktadır. Coğrafi koģullar nedeniyle zorlaģan yolcu taģımacılığı ve lojistik hizmetler için karayolu ve demiryolunun yanı sıra havayolu ve su taģımacılığının da yoğun Ģekilde kullanılması ulaģımı kolaylaģtıracak alternatiflerdir. Günümüzde Türkiye nin hemen hemen tüm köylerinde iletiģim imkânı bulunmaktadır; ancak iletiģim konusundaki birçok alanda TRB1 Bölgesi Türkiye ortalamasının altındadır ve özellikle kullanılan teknolojinin yenileģtirilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Medya açısından bakıldığında ise Elazığ ve Malatya yerel televizyon ve radyo kanalı ile gazete sayısı açısından zengin olmakla birlikte Bingöl ve Tunceli nin medya araçlarının sayısının arttırılması ve kapasitelerinin geliģtirilmesi gerekmektedir. TRB1 Bölgesi geliģmiģlik düzeyinin bir göstergesi olarak kabul edilen enerji açısından değerlendirildiğinde elektrik üretim kapasitesi açısından Türkiye nin en büyük barajlarından biri olan Keban Barajı önem arz etmektedir. Bölgede yeni barajların inģaası da gündemdedir. TRB1 Bölgesi Türkiye elektrik üretiminin %4 ünü sağlamakta, tüketiminin ise ancak %1,34 ünü oluģturmaktadır. Bu durum bölgede sanayinin geliģmemiģ olduğunun bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Hidroelektrik santrallerinin yanı sıra gerekli yatırımların yapılması durumunda TRB1 Bölgesi, rüzgar, güneģ, jeotermal vb. alternatif enerji kaynaklarının kullanımı için de uygundur. Ayrıca sürdürülebilir kalkınmanın bir gereği olarak enerji verimliliğini sağlamak için enerji kayıplarını önlemek ve teknolojik yeniliklerle verimi arttırmak gerekmektedir. Bunların yanı sıra bölgenin bazı yörelerindeki güvenlik sorunları teknik altyapı yatırımlarının gerçekleģtirilmesini olumsuz olarak etkilemektedir. Planlanan birçok teknik altyapı yatırımının çeģitli nedenlerle zamanında tamamlanamaması da önemli bir sorundur. KÖYDES gibi projeler kapsamında içme suyu, yol, sulama, kanalizasyon vb. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 154

187 çalıģmalara destek verilmesi kırsal alana yönelik yatırımların hayata geçirilmesi açısından bir fırsat oluģturmaktadır. Bu bilgiler ıģığında hem kentsel hem de kırsal alanlarda altyapının iyileģtirilmesi ve geliģtirilmesi ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu doğrultuda ulaģım, iletiģim, doğalgaz, Ģebeke suyu, arıtma altyapılarının iyileģtirilmesi gerekmektedir. Özellikle doğal afetler ve enerji verimliliği konularında bölgede bilincin arttırılması da TRB1 Bölgesi nin önemli ihtiyaçlarındandır Çevre Çevre baģlığı altında coğrafi yapı, doğal kaynaklar, iklim, toprak ve arazi kullanımı, çevre kirliliği konularında TRB1 Bölgesi nin mevcut durumu detaylı olarak incelenmiģtir Coğrafi Yapı Toplam yüzölçümü ,6 km² olan TRB1 Bölgesi ndeki illerden Bingöl km², Elazığ 8.454,6 km², Malatya ,5 km² ve Tunceli km² yüzölçümüne sahiptir (TÜĠK, 2010c). Tablo 106: TRB1 Bölgesi Ġllerinin Yüzölçümleri Yer Yüzölçümü (km²) TRB1 Bölgesi Yüzölçümü Ġçerisindeki Payı (%) Türkiye Yüzölçümü Ġçerisindeki Payı (%) Bingöl 8.253,5 23 1,1 Elazığ 8454,6 23,5 1,1 Malatya 11776,5 32,8 1,5 Tunceli ,7 1,0 TRB1 Bölgesi ,6 100,0 4,7 Türkiye Bölgedeki illerin rakımları incelendiğinde, Bingöl ün m, Elazığ ın m, Malatya nın 900 m ve Tunceli nin m rakıma sahip olduğu görülmektedir (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 155

188 Bingöl deki yeryüzü Ģekillerinin %83 ünü oluģturan dağlar, sıra dağ niteliğindedir. Karlıova nın kuzeydoğusunda yer alan Bingöl Dağı m yüksekliği ile ilin en yüksek noktasıdır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a). Elazığ da, Maden Dağı 2620 m ile il sınırları içindeki en yüksek noktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005). Malatya daki büyük dağlar Toroslar ın uzantısı olup, Akdağ 2608 m, Bozdağ 2581 m, Beydağı m, Karakaya Tepe m, Gayrık Tepe m, ġakģak Dağı 2237 m, Kelle Tepe m, Korudağ 2100 m, Becbel Tepe m, yüksekliğe sahiptir (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004). Tunceli ilinin en yüksek noktası, Munzur Dağlarının doğusunda 3463 m yükseklikteki Akbaba Tepesidir. Doğu Toros Dağları nın uzantısı olarak batı-doğu yönünde uzanan dağlar, il alanının %70 ini kaplamaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). TRB1 Bölgesi ndeki önemli vadiler; Bingöl de Murat Nehri ve Peri Suyu Vadileri; Elazığ da Ölbe Vadisi ve Murat Vadisi nin uzantısı, Malatya da Beylerderesi ve Tohma Vadisi, Tunceli de ise Munzur, Mercan, Pülümür, Peri ve Tağar Çayı Vadisi dir. Bunlardan Ölbe ve Tohma Vadileri özellikle turistik önem arz etmektedir (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). Bölgedeki önemli ovalar arasında Bingöl de; Bingöl Ovası nın yanı sıra Genç, Karlıova, Solhan ve Sancak Ovaları gibi küçük ovalar da mevcuttur (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a). Elazığ da; batıda Baskil Ovası ile baģlayan tektonik kökenli çöküntü ovaları, doğuya doğru Kuzova, Hankendi Ovası, Uluova-Elazığ Ovası, Yarımca Ovası, Behremaz Ovası, Kovancılar-BaĢyurt Ovaları ile devam ederek kuzeydoğuda Karakoçan Ovası ile son bulmaktadır. Bunlardan; Hazar Gölü nün batısında m yükseklikteki Kavak- Gözeli Ovaları, Elazığ ın en yüksek ovalarıdır. En belirgin yüksek plato sistemini, ilin kuzeyindeki Harput Platosu oluģturur (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005). Malatya da Güneydoğu Toroslar ının kuzeyinde Malatya Ovası bulunmaktadır. Ġlin diğer ovaları DoğanĢehir, Ġzollu, Mığdı, Sürgü, Akçadağ, Yazıhan, Mandara, Çaplı, Distrik ve Erkenek ovalarıdır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004). Tunceli nin kuzey yarısındaki düzlükleri, Munzur Dağları nın güneyindeki Ovacık (Zerenik) Ovası ile YeĢilyazı Ovası dır. Pülümür Çayı Vadisi ne inen kesimdeki önemli platolar, Mercan Dağları üzerindeki Merk Yaylası TRB TASLAK BÖLGE PLANI 156

189 ve Munzur Dağları nın orta bölümünde yer alan Kepir Yaylası dır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). Türkiye nin en büyük su kaynaklarından olan Fırat ve Murat nehirleri bölgede yer almaktadırlar. Bunların dıģında bölgede yer alan önemli akarsular; Sürgü Suyu, Tohma Çayı, Kuruçay, Karasu, Peri Suyu, Göynük Suyu, Pülümür Çayı, Mercan Deresi dir (TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesi Tarım Master Planı, 2007). Bingöl ilinde büyük bir göl olmamakla beraber çok sayıda sirk adı verilen küçük göller mevcuttur. Elazığ da ise boyu 20 km olan Hazar Gölü bulunmaktadır. Malatya da doğal göl bulunmamaktadır. Tunceli de Munzur Dağları ile bu sıranın alt birikimlerini oluģturan Mercan, Avcı, Karasakal Dağları üzerinde ve BağırpaĢa Dağı nın doruklar bölgesinde, küçük buzul gölleri vardır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). Bölgedeki önemli barajlar ve göletler Harita 9 da verilmiģtir. KAYNAK: Planevi Ltd. Şti., Harita 9: TRB1 Bölgesi ndeki Barajlar ve Göletler TRB1 Bölgesi nde yer alan barajların tamamına yakını Malatya ve Elazığ illeri ve çevresinde kurulmuģtur. Karakaya Barajı 298 km² alanı ve 9,58 milyar m³ su kotu, Keban barajı 675 km² alanı ve 31 milyar m³ su kotu ile bölgenin ve ülkenin en büyük ikinci ve TRB TASLAK BÖLGE PLANI 157

190 üçüncü barajları niteliğindedir. Bölgede yer alan diğer barajlar; Sürgü Barajı, Medik Barajı, Polat Barajı, Sultansuyu Barajı, Çat Barajı, Çip Barajı ve Kalecik Barajıdır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, 2007). Bölgede karasal iklimin etkisiyle geniģ bozkır alanlar oluģmuģtur. Orman alanları Malatya ve Elazığ illerinde oldukça az olmasına karģın Tunceli ve Bingöl illeri orman alanları bakımından oldukça zengindirler ve m yüksekliğe ormanlık alanlara rastlanmaktadır. MeĢe ağırlıkta olmakla beraber söğüt, kavak ve kısa boylu çayırlara da yoğunlukla rastlanmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, 2007) Ġklim Doğu, Güneydoğu ve Ġç Anadolu iklim özelliklerinin görüldüğü TRB1 Bölgesi nde, yüksek platolarda step iklimi, ovalarda Fırat-Dicle nehirlerinden kaynaklanan ılık iklim ile sıcak ve kurak Akdeniz iklimi etkili olmaktadır. En yüksek yağıģ miktarının Bingöl ilinde görüldüğü TRB1 Bölgesi nin yağıģ haritası Harita 10 da gösterilmiģtir. KAYNAK: Planevi Ltd. Şti., Harita 10: TRB1 Bölgesi YağıĢ Haritası (mm) Karasal iklimin hüküm sürdüğü Bingöl de kıģ ayları kar yağıģlı ve soğuk, yaz ayları ise sıcak ve kuraktır. Ġlde dört mevsimin etkileri tamamen görülmekle birlikte, genel olarak TRB TASLAK BÖLGE PLANI 158

191 Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık yaz mevsimi kısa, kıģ mevsimi ise uzun sürer. Yaz-kıĢ ve gece-gündüz sıcaklık farklarının yüksek olduğu ilde, yazın 40 C ye ulaģan sıcaklık, kıģın -25 C ye kadar düģmektedir (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a). Tablo 107: Bingöl Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) Bingöl Ortalama Sıcaklık ( C) -2,3-1,4 3,7 10,9 16,3 22,1 26,8 26,3 21,1 13,9 6,6 0,5 Ort. En Yüksek Sıcaklık ( C) 2 3,4 8,9 16,6 22,8 29,3 34,7 34,7 29,9 21,3 12,2 4,6 Ort. En DüĢük Sıcaklık ( C) -5,7-5 -0,4 5,9 10,2 14,7 19,1 18,6 13,6 8,1 2,4-2,7 Ort. GüneĢlenme Süresi (saat) 3,2 4,7 5,2 5,8 7,8 9,9 10,2 9,7 8,8 6,3 4,3 2,7 Ortalama YağıĢlı Gün Sayısı 12,5 12,5 13, ,9 6,1 2,1 2 2,6 8,6 9,4 13,1 Ort. YağıĢ Miktarı (kg/m 2 ) ,6 20,6 6,9 4,1 9,2 66, En Yüksek Sıcaklık ( C) 13, ,3 28,6 33,4 37, , ,2 En DüĢük Sıcaklık ( C) ,2 1 6,2 8,8 10,5 4,2-2, KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Karasal iklime sahip olan Elazığ da barajların ve güney ve batıdan nem geçiģlerinin etkisiyle iklim ılımanlaģmıģtır. Elazığ, 12,9 C ile bölgede içinde Malatya'dan sonra en yüksek yıllık ortalama sıcaklığa sahip ildir (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Tablo 108: Elazığ Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) Elazığ Ortalama Sıcaklık ( C) -0,6 0,6 5, ,9 22,6 27,3 26,6 21,3 14,2 6,8 1,8 Ort. En Yüksek Sıcaklık ( C) ,9 17,8 23,3 29,3 34,2 33,9 29,3 21,3 12,2 5,3 Ort. En DüĢük Sıcaklık ( C) -3,6-3,2 0,7 6,3 10,3 14,8 19,1 18,7 14 8,5 2,7-1,1 Ort. GüneĢlenme Süresi (saat) 2,8 4,1 5,6 6,9 9,3 11,8 12,5 11,9 10 7,2 4,8 2,4 Ortalama YağıĢlı Gün Sayısı 11,8 11, ,4 11,1 4,1 2,1 1,7 2,6 7,5 9,2 11,9 Ort. YağıĢ Miktarı (kg/m 2 ) 36,9 40,7 50,3 64,8 52,6 12,7 1,7 0,5 7,1 47,7 46,3 43,4 En Yüksek Sıcaklık ( C) 12,2 17,3 26, ,4 37,2 42,2 40,1 37,8 31,7 21,8 15,2 En DüĢük Sıcaklık ( C) ,8 0 6,7 6, , KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, TRB TASLAK BÖLGE PLANI 159

192 Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Karasal ve Akdeniz iklimlerinin birlikte görüldüğü Malatya da yazları sıcak ve kurak, kıģları yağıģlı ve soğuk geçer. Gece-gündüz, yaz-kıģ sıcaklık farkları yüksek olan Malatya da yıllık sıcaklık ortalaması 13,3 C dir (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Tablo 109: Malatya Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) Malatya Ortalama Sıcaklık ( C) 0,3 1,7 6, , ,4 26,8 22,2 15,1 7,3 2,1 Ort. En Yüksek Sıcaklık ( C) 3,8 5,9 11,7 18,5 23,7 29,4 34,1 33,7 29,3 21,4 12,2 5,5 Ort. En DüĢük Sıcaklık ( C) -2,5-1,9 2,1 7,6 11, ,7 15,4 9,7 3,5-0,6 Ort. GüneĢlenme Süresi (saat) 3,3 4,5 5,8 7,3 9,3 11,6 12,5 11,8 9,9 7,3 5,2 3 Ortalama YağıĢlı Gün Sayısı 10,5 11,5 11,6 11,8 11 5,2 1,5 1,6 2,5 7,1 9,4 11,1 Ort. YağıĢ Miktarı (kg/m 2 ) 36,4 37, ,8 48,5 18,7 2,4 1 5, ,6 38,5 En Yüksek Sıcaklık ( C) 14,2 18,6 27,2 30, ,2 40, , En DüĢük Sıcaklık ( C) ,2 0, ,4 5,7-1, KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Karasal iklimin hakim olduğu Tunceli de kısa süren yaz ayları sıcak ve kurak, uzun süren kıģlar ise çok soğuk ve yağıģlı geçmektedir. Gece-gündüz arasında ve aylara göre sıcaklık farkları çok yüksektir. Ġlin kuzeyde 3500 m yükseltili dağlık alanları ile güneyde 700 metreye kadar alçalan çok engebeli arazi yapısı, sıcaklık, yağıģ, rüzgâr ve güneģlenme gibi iklim verileri açısından önemli farklılıklar yaratmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). Tablo 110: Tunceli Ġli Ġklim Verileri ( arası uzun yıllar ortalaması) Tunceli Ortalama Sıcaklık ( C) -1,6-0,2 5, ,5 27,3 26,8 21,6 14,5 6,9 1,1 Ort. En Yüksek Sıcaklık ( C) 2,5 4,4 10,4 17,6 23,3 29,3 34,6 34,7 30,1 22,1 12,9 5,1 Ort. En DüĢük Sıcaklık ( C) -5,3-4,3 0,5 6,3 10,1 14, ,5 13,4 8,1 2,1-2,1 Ort. GüneĢlenme Süresi (saat) 3,5 4,4 5,5 6,6 9 11, ,5 9,9 7 4,9 2,9 Ortalama YağıĢlı Gün Sayısı 12,1 12,4 13,5 14,1 13,3 5,4 2,2 1,8 3 8, ,3 TRB TASLAK BÖLGE PLANI 160

193 Ort. YağıĢ Miktarı (kg/m 2 ) ,5 18,6 3,1 3 14, En Yüksek Sıcaklık ( C) 14 18, ,8 33,6 37,4 42,2 40,6 37,9 33,3 23,7 18 En DüĢük Sıcaklık ( C) ,1 0,3 5,3 9,2 10,8 2,6-3, KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Doğal Kaynaklar Tarımsal Toprak ve Ekilebilir Alan Türkiye iklim, topografya ve toprak verileri dikkate alınarak 30 temel tarım havzasına ayrılmıģtır. TRB1 Bölgesi nin içinde yer alan Malatya, Elazığ ve Bingöl; Fırat, Harput Tarım Havzası nda, Tunceli ise Otlukbeli, Kösedağ, Munzur Tarım Havzası nda bulunmaktadır. Fırat, Harput Tarım Havzası nda; arpa, ayçiçeği, buğday, çavdar, kanola, kuru fasulye, mercimek, mısır, nohut, pamuk, yağlık zeytin üretimi desteklenecek olup aspir, çeltik, soya, yulaf üretimi desteklenmeyecektir. Otlukbeli, Kösedağ, Munzur Tarım Havzası nda ise arpa, buğday, çavdar, kuru fasulye, mısır, nohut, yulaf üretimi desteklenecek olup kanola, aspir, ayçiçeği, çeltik, mercimek, soya üretimi desteklenmeyecektir. Bingöl ün bir kısmı ise Malazgirt, Süphan, Van Gölü Tarım Havzasında bulunmaktadır. Bingöl de genel olarak kahverengi topraklar, bazaltik topraklar ve kahverengi orman toprakları hâkimdir. Bunun yanında, kuzeyde kestane rengi topraklar bulunmaktadır. Ovalar ve havzalarda alüvyonlu ve kollüvyonlu topraklar bulunmaktadır. Bingöl de I-IV üncü sınıflarda bulunan arazi miktarı ha olup, toplam ekilebilir tarım arazisi ise ha dır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a). Elazığ'da tarım alanlarında üç tip toprak hâkimdir. Bunlardan kahverengi topraklar en fazla olup ilin kuzeydoğusu hariç diğer tüm bölgelerinde bulunmaktadır. Ġkinci büyük toprak grubu bazaltik topraklar olup bu grubu kollüviyal topraklar takip etmektedir. Toplam tarım arazisi ha olup, I.-IV. sınıf arazi miktarı toplamı ha'dır. Ancak, söz konusu arazinin tarıma elveriģli kısmı yalnızca ha dır. (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 161

194 Malatya da en fazla kahverengi topraklar mevcuttur. Toplam ekilebilir tarım alanı ha dır. I.sınıf ile IV. sınıf arasındaki toplam ekilebilir alan ha olup, V. Sınıf ile VIII. Sınıf arasındaki alan ise ha dır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004). Tunceli de üç tip toprak hâkimdir. Bunlar kahverengi topraklar (kuzey ve güney), kahverengi orman toprakları (doğu) ve kireçsiz kahverengi orman topraklarıdır. Tunceli de toplam ekilebilir arazi ha olmakla birlikte, I-IV üncü sınıf arazi miktarı sadece ha dır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b) Su Kaynakları Türkiye 26 adet hidrolojik havzaya ayrılmıģtır. Havzaların ortalama yıllık toplam akıģları 186 milyar m 3 tür. Havza verimleri birbirlerinden farklı olup, TRB1 Bölgesi nin de içinde bulunduğu Fırat ve Dicle havzalarının toplam ülke potansiyelinin yaklaģık % 28,4 üne sahip olduğu görülmektedir (DSĠ, 2010). Bingöl, 11,6 hm3/yıl yeraltı suyu, hm3/yıl yerüstü suyu olmak üzere toplam 9.884,6 hm3/yıl su potansiyeline sahiptir (Bingöl Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Bingöl Merkez ve Genç ilçesinin içme suyu ihtiyacını karģılayacak Kürük Suyu Projesi tamamlanmıģtır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2008). Elazığ ın toplam su kaynakları potansiyeli, yerüstü su kaynaklarından (Fırat, Dicle ve diğer akarsular) ,9 hm³/yıl, emniyetli iģletme rezervi olan yeraltı su kaynaklarından (Uluova, Kuzova, Elazığ, Behremaz, Karakoçan ve Baskil ovaları) 115 hm³/yıl olmak üzere 361,9 hm³/yıl ı bulmaktadır. Türkiye geneliyle karģılaģtırıldığında, Elazığ ilinin su kaynakları potansiyeli bakımından oldukça avantajlı olduğu görülmektedir. Diğer taraftan, son yıl içinde gerçekleģtirilmiģ büyük baraj projeleri (Keban ve Karakaya) ile il topraklarının önemli bir bölümü su yüzeyi durumuna dönüģmüģ, il adeta bir yarımada durumunu kazanmıģ, dolayısıyla önemli derecede ek bir su potansiyeli ortaya çıkmıģtır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005). Malatya ili sınırları içerisindeki yer altı su potansiyeli toplam 75,5 hm³/yıl dır. Malatya kent olarak su miktarı açısından sorunu olmayan iller arasındadır. Genelde yöre halkı TRB TASLAK BÖLGE PLANI 162

195 tarafından sulama suyu olarak kullanılan önemli su kaynakları Ģunlardır: Derme Kaynağı, Horata Pınarı, Elemendik Kaynakları, Davullu Kaynakları, Beylerderesi Kaynakları (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Tunceli de yerüstü ve yer altı su kaynakları 3.114,2 m³/yıl hacme sahip olup bunun %99 u yüzey kaynaklardan (nehir, göller) oluģmaktadır. Ġlde hm³/yıl yerüstü su rezervi ile 2,2 hm³/yıl yeraltı su rezervi olmak üzere toplam 3.114,2 hm³/yıl su kaynağı mevcuttur. Ġlin ortalama su ihtiyacı 175 lt/sn olmakla beraber kaynaklardan 112 lt/sn su ancak sağlanmaktadır (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). Bingöl deki maden suyu kaynakları ise; Kiğı ilçesi iki evler madensuyu, Yedisu ilçesi YeĢilgöl Madensuyu, Kiğı ilçesi Dimilyan Maden suyu ve Yedisu (Çemre) ilçesi maden suyudur (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2008). Tunceli deki maden suyu kaynakları ise; Merkez - Harçik Madensuyu, Merkez - Anafatma Suyu, Nazımiye ilçesi - AĢağıdoluca Maden Suyu, Pülümür ilçesi - Bozada Suyu ve Mazgirt Ġlçesi - Bağın Kaplıcası dır (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Bingöl de mevcut jeotermal kaynaklar, 62º C sıcaklıktaki Karlıova ilçesi Göynük Hacıyan Kaplıcası, 36 ºC - 47 ºC sıcaklıktaki Bingöl Merkez Kös Kaplıcası, 48 ºC sıcaklıktaki Yayladere Hasköy Kaplıcası, 52 ºC sıcaklıktaki Kiğı Ġlçesi Harur Kaplıcası dır. (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2008). Elazığ il sınırları içerisinde jeotermal alan, Karakoçan daki Golan Kaplıcaları dır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Malatya da Ġspendere Ġçmesi, Malatya-Elazığ yolu üzerinde Malatya'nın 28 km doğusunda Ġspendere Köyü nde olup su sıcaklığı 24 ºC dir. Kudret Hamamı, Darende de Tohma Çayı kenarında bulunmaktadır. Suyun sıcaklığı 21,5 ºC dir. Hamampınarı Ilıcası, Hekimhan ilçesinde olup su sıcaklığı 29 ºC dir (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009) Ormanlar Bingöl ili orman alanı ha dır. Bu rakamın genel arazi miktarına oranı %27,49 dur. Ormanlar çoğunlukla meģe, diģbudak, kızılağaç, ardıç ve titre kavaktan oluģmaktadır TRB TASLAK BÖLGE PLANI 163

196 (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a). Elazığ daki orman-fundalık alan ha olarak verilmektedir. Ormanlar çoğunlukla meģe (%90-95), ardıç, karaçam, sedir, akasya, menengiç badem vb. ağaç çeģitlerinden oluģmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005). Malatya da, doğal ve plantasyon olarak ha orman alanı bulunmaktadır. Ormanlarda çoğunlukla meģe, kayın, çam, ardıç ve kavak ağaçları yetiģmektedir. Orman içi ve civarındaki köyler orman köyleri olarak kabul edilmiģ olup buralara muhafaza amaçlı özel yardımlar sağlanmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004). Tunceli ilinde, doğal ve plantasyon olarak ha orman bulunmaktadır. Ormanlarda, çoğunlukla meģe, ardıç, diģbudak, kızılağaç, akçaağaç ve kavak gibi ağaçlar bulunmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). Tablo 111: TRB1 Bölgesi Orman Alanları, Orman Arazisi (ha) Ġl Arazisi Ġçindeki Yüzdesi Bingöl ,49 Elazığ ,2 Malatya Tunceli TRB ,44 Türkiye ,20 KAYNAK: T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, BiyoçeĢitlilik Bingöl ün florasında sığırkuyruğu, laden, kekik, sütleğen, yabani yonca, çançiçeği, yabani menekģe, geniģ ve dar yapraklı çayır otu ağırlıktadır. Ġlin faunası tilki, tavģan, ayı, kurt, sincap, sansar, dağ keçisi ve domuz gibi hayvanlardan oluģmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006a). Elazığ florasında çeģitli türlerde buğdaygil ve baklagil, yem bitkileri, kuģburnu, kekik, keven, ıģkın vs. bulunmaktadır. Baskil ilçesinde yöresel olarak Dombala denilen soğanımsı bitki, ilaç sanayi için aranan bir bitkidir. Orman bitkilerinden Menengiç (Çedene) ağacının meyveleri kahve yapımında kullanılmaktadır. Elazığ faunasında mevcut TRB TASLAK BÖLGE PLANI 164

197 ormanlarda keklik, yaban domuzu, vaģak, yırtıcı kuģlar, dağ keçisi, tilki, kurt, bıldırcın, tavģan vb. hayvanlar bulunmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2005). Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı ile DSĠ tarafından ildeki gölet, baraj ve doğal göl alanlarında balıklandırma çalıģmaları sürdürülmektedir. Ġlin sınırlarındaki su kaynaklarında yetiģen nadir balık türleri, tor grypus (gabut), barbus esocinus (turna), capoeta capoeta umla (siraz, karabalık), kosswigichthys asquamatus tur (Elazığ Ġl Tarım Master Planı, 2005). Malatya florasında yoğunlukla meģe, ahlat, alıç, kara çalı, sakız ağacı, keven, potaryum, ayrık, kekik ve yumak otu mevcuttur. Malatya ya özgü çeģitli kayısı türleri, Arapgir siyah köhnü üzümü, YeĢilyurt dalbastı kirazı, Akçadağ hocamız armudu, Hekimhan cevizi vs. yöreye has çeģitlerdir. Malatya da fauna olarak yabani domuz, tilki, tavģan, keklik, yabani ördek, yabani kaz, kurt, çakal, bıldırcın, kaya güvercini, üveyik, sansar, sakarmeke ve çulluk orman alanlarında yaģamaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2004). Ayrıca Malatya da Derme Suyu dıģındaki akarsularda, zengin sayılabilecek bir biyoçeģitlilik vardır. Akarsularda en çok rastlanan balık türü alabalıktır. Fırat Irmağı nda alabalık dıģında bol miktarda sazan, yayın ve kum balığı vardır. Bunlara ek olarak Fırat nehri ve Tohma çayında su kaplumbağası, yengeç ve tatlı su midyesine rastlanmaktadır. Beydağlarındaki sularda kayabalıkları vardır (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Tunceli florasında hâkim ağaç cinsi meģedir. Diğerleri karaağaç, akçaağaç, ceviz, yabani fındık, söğüt, çınar, asma, kızılağaç, diģbudaktır. Bunlardan kavak, ceviz, söğüt, kızılağaç, asma ve karaağaç su boyunca karıģık bir galeri meydana getirir. Yamaçlar kayalık olmayan yerlerde meģeliktir. Dünyada çok nadir rastlanan huģ ağacı mercan vadisinde doğal yaģama ortamı bulmuģtur. Tunceli faunasında Munzur Vadisi ve çevresi, av hayvanları bakımından oldukça zengindir. Vadide bulunan av hayvanları; ayı, kurt, vaģak, tilki, sansar, porsuk, sincap, tavģan, yaban domuzu, yaban keçisi, çengel boynuzlu dağkeçisi, kartal, akbaba, doğan, Ģahin, atmaca, ürkeklik, keklik, çil keklik, turna, kaz, toy, ördek türleri ve çulluktur. Alabalık mevcut fauna içerisinde önemli bir yere sahiptir (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2006b). Keban Baraj Gölü nün ÇemiĢkezek, Göktepe, Peri ve Pertek avlak sahası içerisinde; karabalık (capoeta sp.), sazan TRB TASLAK BÖLGE PLANI 165

198 (cyprinus carpio), tatlı su kefali (leuciscus cephalus), bıyıklı balık (barbus sp.) ve kerevit (astacus leptodacthlus) mevcuttur (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008) Madenler Bölgedeki baģlıca endüstriyel hammadde ve metalik maden yatakları demir, kurģun-çinko, fosfat ve disten olarak sayılabilir. Bingöl ilindeki maden yatakları çoğunlukla Genç ilçesinde bulunmaktadır. (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), 2010). MADEN Tablo 112: Bingöl Ġli Madenleri KAYNAĞI Bakır-KurĢun-Çinko (Cu-Pb-Zn) Genç-Servi-ÇobançeĢmesi Köyü Çimento Hammaddeleri (KireçtaĢı Kil) Alikirek Köyü Sahası Demir (Fe) Genç-Avnik KoĢal, Gonaçtepe, Haylandere, Hamek, Arduvan, Kelmetepe, Kılhaz ve Ġbrahiman Demir yatak ve zuhurları Disten (Dis) Fosfat (P) Kaolen (Kao) KAYNAK: MTA, Genç-Halveliyan Sahası Genç-Avnik Apatitli Manyetit Sahalar Merkez-Kurudere Köyü Sahası Elazığ ili ve çevresi, özellikle metalik maden yatakları açısından Türkiye nin en önemli bölgelerinden bir tanesidir. Bölgedeki baģlıca endüstriyel hammadde ve metalik maden yatakları baģta krom ve mermer olmak üzere, bakır, kurģun, çinko, demir, manganez, Ģelit, florit ve kireçtaģı olarak sayılabilir. 26 milyon ton olan (%20 Cr2O3 ve üzeri) Türkiye krom potansiyelinin %45 lik bölümü Guleman bölgesinde bulunmaktadır. Elazığ, endüstriyel hammadde açısından da baģta Alacakaya ilçesindeki Elazığ viģnesi olarak adlandırılan mermer olmak üzere önemli oluģumlara sahiptir. Mermer dıģında ildeki diğer endüstriyel hammaddeler florit ve kireçtaģıdır (MTA, 2010). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 166

199 Tablo 113: Elazığ Ġli Madenleri MADEN Altın (Au) Bakır-KurĢun-Çinko (Cu-Pb-Zn ) Demir (Fe) Florit (F) KireçtaĢı (Kçt) Krom (Cr) Manganez (Mn) Mermer (Mr) Molibden (Mo)-Wolfram (ġel) KAYNAK: MTA, KAYNAĞI Keban (Fırat batısı) Au Sahası Keban-Simli Pb-Zn ĠĢletmesi Keban-Zeytindağı zuhuru YurtbaĢı-Gurbet zuhuru Palu-Kedek zuhuru Sivrice-Helezür Sahası Ergani-ġeyhyüt Tepe Sahası Ergani-Türbe (Kafir,TopaluĢağı,Mihrapdağı) Sahası Palu-Karaçör (Deri) zuhuru Keban-Nallıziyaret Yatağı Keban-Bergayın zuhuru Keban-Karamağaradere zuhuru Ergani-Ana Yatak Ergani-Mihrapdağı Sahası Ergani-Hacan Sahası Ergani (Mızır Tepe, Mergen Tepe, Kısabekir) zuhuru Baskil NazaruĢağı Sivrice-Uslu bakır sahası Merkez-AĢvan Sahası Baskil-KarakaĢ Sahası Keban-(Yahyalı ve Birivan-Hemzikan) Zuhurları Keban-Karamadara Sahası Sivrice (Örençay Köyü) Sahası Elazığ-Cipköy Ġl genelinde: 22 adet yatak ve zuhur gurubu saptanmıģtır Karakoçan (Sağın), Maden (Hazerik, Keydan, Satırlı, Körez, Değirmendere, ġadıyan, Elbistan) Sahaları Guleman-Altınoluk Köyü Yatağı-ELAZIĞ VĠġNE Keban-Soğanlıköy Türkiye nin tek, dünyanın da sayılı yataklarından biri olan profillit yatağı Malatya Pütürge'de bulunmaktadır. Metalik maden açısından, bu yöre demir ve bakır yönüyle zengindir. Ayrıca ilde dolomit, florit, vermikülit, tras, mermer ve çimento hammaddeleri bulunmaktadır. Türkiye nin en önemli demir yataklarından biri olan Hekimhan demir yatağı, Malatya dadır (MTA, 2010). TRB TASLAK BÖLGE PLANI 167

200 MADEN Tablo 114: Malatya Ġli Madenleri LOKASYON Bakır-KurĢun-Çinko (Cu-Pb-Zn) Çimento Hammaddeleri (Çmh) Demir (Fe) Dolomit (Dol) Florit (F) Krom (Cr) Kum-Çakıl (Kçm) Pirofillit (Prf) Vermikülit (Ver) Tuğla-Kiremit KAYNAK: MTA, YeĢilyurt-Görgü Sahası Darende Sahası Hekimhan-Hasançelebi Demir Yatağı Hekimhan-Deveci Demir Yatağı Hekimhan-Karakuz Demir yatağı Hekimhan-ġırzı Demir yatağı Kuluncak, DüĢüksöğüt, Kızılolukboynu ve Yunnuk Demir zuhurları DoğanĢehir-Sürgü (Gösten tepe, Çej Tepe, ÇakĢak Tepe, Demir Tepe) Demir Zuhurları Hekimhan-Zorbahan Dağı Sahası Darende-Kuluncak Sahası Hekimham-Bıcır Sahası Arapgir-Tahma Çayı Sahası Arapgir-Arapgir Çayı Sahası Darende-Yazıköy, Ortaköy Sahaları Pütürge Pirofillit Yatağı Darende Sahası Ġl civarlarında Tunceli de değiģik yaģ aralığında kayaçlar bulunmaktadır. Tunceli ili gerek metalik gerek endüstriyel hammaddeler bakımından çok zengin potansiyele sahip değildir (MTA, 2010). MADEN Bakır (Cu) Jips (Jips) Krom (Cr) Kum-Çakıl (Kçm) Tuğla-Kiremit (TğKi) KAYNAK: MTA, Tablo 115: Tunceli Ġli Madenleri LOKASYON Ovacık (Mamlıs, Kakbil) zuhuru Pardı Köyü Sahası Pülümür-Bağderesi Sahası Resmezza Der-Zilezur Sahası Ovacık (Çolaklar, Harmikızılçayır, Berke) Sahaları Merkez-Munzur, Pülümür Çayları Sahaları ÇemiĢkezek-Togardere Sahası Mazgirt-Lazlan, Göktepe Köyü Sahası Ovacık-Çakmaklı Köyü Sahası Pertek-Hozat Dere Sahası Mazgirt -Akpazar Sahası TRB TASLAK BÖLGE PLANI 168

201 Çevre Kirliliği SanayileĢme ve teknolojik geliģmeler ile birlikte üretimin ve tüketimin hızla artması sonucu; hava, su ve toprak hızla kirlenmekte ve doğanın kendi kendini yenileme niteliği zarar görmektedir (Toprak, 2006). Bu kapsamda çevre kirliliği; hava kirliliği, su kirliliği ve toprak kirliliği olmak üzere üç alt baģlık altında incelenmiģtir Hava Kirliliği Elazığ'da hava kirliliğine müsait meteorolojik koģullar ve ĢehirleĢme, hava kirliliğinin artmasına sebep olmuģtur (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Tunceli ilinde sanayi geliģmediğinden önemli boyutta hava kirliliği söz konusu değildir. Kullanılan düģük kalorili ve kalitesiz kömürler nispi kirliliğe yol açmaktadır (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Malatya ve Bingöl illerinde konuyla ilgili bir çalıģmaya ulaģılamamıģtır Su Kirliliği Bingöl ilinin merkez Düzağaç Mahallesi nde 2003 depremini müteakip 2016 adet konut yapılmıģ olup, bu konutların evsel atık suları yine aynı mahallede yapılan atık su arıtma tesisine verilmektedir. Ayrıca Kaleönü Mahallesi nde faaliyet gösteren Et ve Balık Kurumu tesislerinin arıtma tesisleri mevcuttur. Bingöl Belediye BaĢkanlığı tarafından yapılmakta olan atık su arıtma tesisi inģaatı devam etmektedir. Su kirliliğinin önlenmesi, gerekli tüm noktalarda atık su arıtma tesislerinin inģa edilmesi ve iģletilmesi ile mümkün olabilmektedir (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2008). Elazığ, DSĠ 9. Bölge Müdürlüğünce yapılan su kalitesi örnekleme çalıģmalarına göre su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan nedenler; endüstriyel ve evsel atık suların direk deģarj edilmesi ve ziraatta kullanılan kimyasalların akarsulara karıģmasıdır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Özellikle Murat Nehri, Doğu Anadolu Bölgesi nin kirlilik yükünü Keban Baraj Gölü ne taģımaktadır. Dolayısıyla Keban Baraj Gölü mansabındaki diğer barajların tamponu TRB TASLAK BÖLGE PLANI 169

202 durumundadır. Bu nedenle gün geçtikçe artan oranda kirlenmektedir. Sulama amacıyla inģa edilen Cip Baraj Gölü, yoğun hayvancılık ve gübre kullanımına bağlı olarak giderek kirlenme eğilimi göstermektedir. AĢırı yapılaģma ve evsel atık suların göle direkt deģarjı Hazar Gölü nün temel kirlilik sorunlarını oluģturur. Göle doğrudan deģarj yapan tesis olmamakla birlikte göl kıyısında bulunan tesis ve iģletmelerin sızdırmasız foseptik çukurları ve bazılarının atık su arıtma tesisleri bulunmaktadır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Keban Baraj Gölü yağıģ havzasının çok büyük olması ve havzanın orman ve bitki örtüsünden yoksun olması, hem erozyonu arttırmakta hem de havzadaki ilk baraj gölü olan Keban Baraj Gölü nün kirlenmesine neden olmaktadır. Sadece fiziksel ve biyolojik tasfiyenin yapıldığı tesiste, %60 azot, %30 fosfor giderimi gerçekleģtirilmektedir. Bu değerler gölün ötrofik (besi) düzeyini artırmaktadır. Keban Baraj Gölü çevresindeki sanayi kuruluģları da kirletici kaynak konumundadır. Özellikle Ģeker fabrikası, YurtbaĢı Nahiyesi kısmında besin maddesi yönünden kirlilik arz etmektedir. Ayrıca Ferrokrom ġark Kromları ĠĢletmesi, gölde ağır metal kirliliğine neden olmaktadır. Sonuç olarak, Murat Nehri giriģi ve Uluova Bölgesi nde yoğun kirlilik gözlenmektedir. Baraj Gölü nün Pertek önlerinde Munzur ve Peri Suları nın temiz olması, göl suyunun nispeten seyrelmesine neden olmakta ve bu bölgenin derin olması, gölün tabakalaģmasını sağlamaktadır (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Malatya da göl kirlenmesinin ana unsurları akarsular ve atmosferik olaylardır. Akarsularla taģınan çözünmüģ ve askıdaki maddelerin önemli miktarı erozyon ve kimyasal çözünme sonucu oluģur. Ayrıca asit yağmurları da kirliliği artırmaktadır. Göle karıģan kirleticilerin büyük bir kısmı akarsular, endüstriyel atıklar ve drenaj yoluyla taģınmasına karģılık, atmosferle kirliliğin taģınması da son derece önemlidir. Havadaki kirleticilerin yağıģlar ve rüzgâr gibi atmosferik etkenlerle uzun mesafelere taģınması ve yer üstü sularına karıģması sonucu su kirliliği meydana gelmektedir. Ġlin en büyük baraj gölü olan Karakaya Baraj Gölü; hizmete yıl önce girmiģ olmasına rağmen bugün büyük bir kirlenme ile karģı karģıyadır. Bunun en önemli nedeni çevredeki yerleģim alanlarının, Malatya nın ve sanayi kuruluģlarının atık sularının arıtılmaksızın baraj gölüne karıģan derelere bırakılmalarıdır. Malatya atık su arıtma tesisi faaliyete geçmiģtir. Karakaya Baraj Gölü yalnız kent sularının değil sanayi kuruluģlarının atıkları ile de kirlenme sorunu ile karģı karģıyadır. Büyük ve TRB TASLAK BÖLGE PLANI 170

203 küçük ölçekli sanayi kuruluģları atıklarını doğrudan ya da dolaylı olarak Karakaya Baraj Gölü ne boģaltmaktadır (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Tunceli de yerleģim yerleri içinde geçen akarsularımıza, atık su ve kanalizasyon sisteminin herhangi bir ön arıtıma tabi tutulmadan boģaltılması akarsularda kirliliğe neden olmaktadır (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008) Toprak Kirliliği Hava veya sularda meydana gelen her türlü kirlenme aynı zamanda toprağı da kirletmektedir. Evsel atıklarla birlikte endüstriyel, ticari, madencilik, tarım faaliyetleri sonunda ortaya önemli miktarda katı atıklar çıkmaktadır. Bu atıkların toplanması ve depolanması çeģitli Ģekillerde toprak kirliliğine neden olmaktadır (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2008). Tarım ve hayvancılığa dayalı ekonomisi ve sosyal hayatı ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin önemli yerleģim birimlerinden biri olan Elazığ ilinde, katı atıklar çevresel etkileri dikkate alınmadan, seçilmiģ bir alana bırakılmaktadır. Elazığ-Malatya yolu üzerinde, Elazığ kentine 8 km uzaklıktaki Meryem Dağı eteklerine bırakılan atıklar, kent merkezinin bu güzergâha doğru geliģmesi nedeniyle Ģehrin içerisinde kalmıģ bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri' ne yakın olarak kurulmuģ bulunan Ferrokrom ĠĢletmesi'nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metal yıkanmasıyla ilgili olarak yapılan çalıģmalarda fabrika cürufunun; krom, kurģun, demir, gümüģ ve baryum gibi metallerin zaman içerisinde su kaynaklarına karıģması ve toprak tarafından da önemli ölçüde absorbe edilmesi olası bulunmuģtur. (Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008). Malatya da toprak kirliliğinin oluģmasında evsel, endüstriyel ve tarımsal faaliyetler sonucunda oluģan katı ve sıvı atıkların oldukça önemli bir yeri vardır. Evsel ve endüstriyel katı atıklar toplanarak çöp depolama sahasında bertaraf edilmektedir. Ancak ildeki çöp depolama alanının geçirgen olması yer altı sularını kirletmekte ve bazı bölgelerde toprakların tarımsal amaçlı olarak kullanılmasına engel olmaktadır. Nüfus yoğunluğu ve endüstriyel faaliyetlerin fazla olduğu Malatya da kiģi baģına düģen katı atık miktarı artmaktadır. ġehir merkezine çok yakın oluģturulan ve düzensiz olan çöp sahaları toprağı TRB TASLAK BÖLGE PLANI 171

204 kullanılamaz hale getirirken, bir taraftan da sağlık sorunlarını ve tehlikelerini de beraberinde getirmektedir (Malatya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009). Tunceli ilinde sanayi geliģmediğinden sanayi atıkları konusunda önemli bir kirlilik yoktur. Ancak evsel kökenli atıklar direkt olarak akarsulara verilmektedir (Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008) Çevre Durum Analizi Çevrenin korunması ve doğal kaynakların etkin ve akılcı kullanımı için tüm planların çevre konusuyla iliģkilendirilmesi ve plan kararlarının çevre üzerindeki etkilerinin tartıģılması gerekmektedir. Doğal kaynakların ve enerjinin etkin yönetimi ve çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasını amaçlayan TRB Bölge Planı nda çevre konusu ayrı bir ana baģlık olarak ele alınmıģ ve bu bölümde sırasıyla coğrafi yapı, iklim, doğal kaynaklar ve çevre kirliliği incelenmiģtir. TRB1 Bölgesi ,6 km 2 olan yüzölçümü ile toplam ülke yüzölçümünün %4,7 sine sahiptir. Bölge illerinden Bingöl ve Tunceli yüksekliği metreyi aģan yükseltilerle görece daha dağlık bir coğrafyaya sahipken, Malatya ve Elazığ daha düz ve alçak coğrafyası ile Doğu Anadolu Bölgesi içinde belirgin bir farklılık göstermektedir. TRB1 Bölgesi nde nüfus yoğunluğunun düģük ve sanayinin geliģmemiģ olduğu Bingöl ve Tunceli de el değmemiģ doğa yapısı ve doğal zenginlikler bulunmakta olup turizm, organik tarım vb. konularda değer arz eden söz konusu bu yerlerin korunması için gerekli çevre bilincinin geliģtirilmesi ile ilgili çalıģmalar yapılmalıdır. Küresel ısınmanın olumsuz etkilerinin de hissedildiği TRB1 Bölgesi nde genel olarak karasal iklim etkili olmakla birlikte, ovalarda özellikle barajlardan ve akarsulardan kaynaklanan ılıman iklim görülmektedir. Ayrıca Ġskenderun-MaraĢ koridorunun bir etkisi olarak Malatya ve Elazığ da Akdeniz ikliminin de etkisi görülmektedir. Bölge genelinde iklim yapısı tarıma elveriģlidir. Ayrıca bölgede görülen yüksek güneģlenme süresi alternatif enerji kaynaklarının geliģtirilmesi açısından önemlidir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 172

205 Ülkemizin en büyük su kaynaklarından olan Fırat ve Murat nehirleri ile yine bu nehirler üzerine kurulmuģ bulunan ve ülkemizin en büyük ikinci ve üçüncü barajları olan Keban ve Karakaya Barajlarının yer aldığı TRB1 Bölgesi su kaynakları bakımından oldukça zengin bir bölge olarak dikkat çekmektedir. Bölgede yer alan baraj gölleri ile Hazar Gölü (Elazığ) özellikle tarım, su ürünleri yetiģtiriciliği ve turizm alanlarında önemli değerler taģımaktadır. Bingöl ve Tunceli deki maden suyu kaynakları ile yine Bingöl ve Elazığ daki (Karakoçan-Golan) jeotermal kaynaklar ve kaplıcalar TRB1 Bölgesi nin diğer önemli yer altı kaynaklarıdır. Yüksek sıcaklık değerlerine sahip jeotermal kaynaklar alternatif enerji kaynaklarının geliģtirilmesi anlamında önem taģırken, maden suları ve kaplıcalar özellikle sağlık turizmi konusunda ciddi alternatif oluģturma potansiyeli arz etmektedir. TRB1 Bölgesi, orman alanları bakımından ülke ortalamasının altında bir orana sahip olmakla beraber Bingöl ve Tunceli de ülke ortalamasının üstünde orman alanı mevcuttur. Bu orman alanlarının korunması ve ağaçlandırma çeģitliliği göz önünde bulundurularak iyileģtirilmesi özellikle erozyonun önlenmesi açısından önem taģımaktadır. Bölge genelinde görülen bölgeye has zengin biyoçeģitlilik ile ilgili çevre bilincinin geliģtirilerek bölge florasının ve faunasının korunmasına yönelik çalıģmalar yapılmalıdır. TRB1 Bölgesi maden kaynakları bakımından zengin bir bölgedir. Demir, bakır ve kurģun bölge genelinde en yaygın maden kaynakları olarak dikkat çekmektedir. Guleman bölgesinde çıkarılan krom (Türkiye krom potansiyelinin %45 ini karģılamakta), Hekimhan bölgesinde çıkarılan demir, Alacakaya ilçesinde çıkarılan ve Elazığ ViĢnesi olarak adlandırılan mermer ile Pütürge ilçesinde bulunan profillit (Türkiye deki tek, dünyada sayılı profillit yataklardan biri) bölgenin en önemli maden kaynaklarıdır. Ancak bu kaynaklardan özellikle iģleme tesislerinin eksikliği nedeniyle gerektiği kadar faydalanılamamaktadır. Bu nedenle bölgedeki mevcut doğal kaynakların verimli ve etkin kullanılması, korunması ve iyileģtirmesi yönünde çalıģmalar yapılmalıdır. Sanayinin yaygın olmaması nedeniyle TRB1 Bölgesi nde hava kirliliğinin diğer geliģmiģ bölgelere nispeten daha az görülmesine yol açmıģtır. Elazığ ve Malatya illerinde doğalgaz kullanımının yaygınlaģtırılması; Bingöl ve Tunceli de ise doğalgaz dağıtımına TRB TASLAK BÖLGE PLANI 173

206 baģlanması bölgede temiz enerji kullanımı açısından önem taģımaktadır. Bölge illerinde hava kirliliğinin tespit edilmesine yönelik çalıģmaların bulunmaması önemli bir eksikliktir. Bu konuya yönelik araģtırma altyapısının kurulması çevre kirliliğine yönelik değerlendirme yapılması açısından gereklidir. Bölgede zengin olan su kaynaklarının kirliliğinin nedenleri ise endüstriyel ve evsel atık suların direk su kaynaklarına deģarj edilmesi, arıtma tesislerinin bulunmaması ve tarımda kullanılan kimyasallardır. Bölgede özellikle atık arıtma tesislerinin eksikliğinden kaynaklanan sorunlar hem çevre hem de insan sağlığı açısından bölge için büyük tehlike arz etmektedir. Benzer bir durum endüstriyel ve evsel atıklar ile bilinçsiz zirai ilaçlama ve gübreleme nedenleriyle toprak kirliliği için de geçerlidir. Bölgede bu sorunun bertarafına yönelik toplumsal bilinç oluģturulmalı, mevcut sistemler iyileģtirilmeli ve yeni yatırımlar hızlandırılmalıdır. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 174

207 3. ÜST ÖLÇEKLĠ PLANLAR, PROGRAMLAR VE BÖLGEDE YAPILMIġ GEÇMĠġ UYGULAMALAR Planlamada bütüncül yaklaģımın gerçekleģtirilmesi için farklı planlama düzeyleri arasında uyumun gözetilmesi gerekmektedir. Ülke ve bölge düzeyindeki geliģme planlarının birbirini destekleyerek yürütülmesi, bu ilkeye sadık kalınmasına bağlıdır. TRB Bölge Planı hazırlanırken üst ölçekli plan ve programlarda belirlenen öncelikler ve stratejiler göz önüne alınmıģ, planın bu hususlara uygun olmasına özen gösterilmiģtir. Bu bölümde Dokuzuncu Kalkınma Planı, Doğu Anadolu Projesi, BirleĢmiĢ Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 gözden geçirilmiģ ve bu belgelerin temel önermeleri ortaya konulmuģtur. Ayrıca, Bölgeye yönelik olarak geçmiģte yürütülen ve halen devam etmekte olan Doğu Ġlleri Kalkınma Birliği ile IPA (Instrument for Pre-Accession Aid) Rekabet Edebilirlik BileĢeni uygulamalarına iliģkin bilgiler de verilmiģtir Dokuzuncu Kalkınma Planı Dokuzuncu Kalkınma Planı, AB Mali Takvimi dikkate alınarak arasını kapsayacak Ģekilde hazırlanmıģtır. Plan, Türkiye nin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda gerçekleģtirmeyi hedeflediği dönüģümleri ortaya koyan temel politika dokümanıdır. Plan, Ġstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaģan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüģen, AB ye üyelik için uyum sürecini tamamlamıģ bir Türkiye vizyonuna ulaģmak amacıyla hazırlanmıģtır. Dokuzuncu Kalkınma Planı aģağıdaki stratejik amaçları geliģme eksenleri olarak belirlemiģtir: Rekabet gücünün artırılması Ġstihdamın artırılması BeĢeri geliģme ve sosyal dayanıģmanın güçlendirilmesi Bölgesel geliģmenin sağlanması Kamu hizmetlerinde kalitenin ve etkinliğin artırılması TRB TASLAK BÖLGE PLANI 175

208 Planın temel ilkeleri ise aģağıdakilerden oluģmaktadır: Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül bir yaklaģım esastır. Toplumsal katılımcılık ve diyalog güçlendirilerek, toplumsal katkı ve sahiplenmenin sağlanması esastır. Ġnsan odaklı bir geliģme ve yönetim anlayıģı esastır. Rekabetçi bir piyasa, etkin bir kamu yönetimi ve demokratik bir sivil toplum geliģme sürecinde birbirini tamamlayan kurumlar olarak iģlev görecektir. Kamusal hizmet sunumunda; Ģeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, verimlilik ve vatandaģ memnuniyeti esastır. Devletin ticari mal ve hizmet üretiminden çekilerek, politika oluģturma, düzenleme ve denetleme iģlevlerinin güçlendirilmesi esas olacaktır. Politikalar oluģturulurken kaynak kısıtlılığı göz önünde bulundurularak önceliklendirmeler yapılacaktır. Uygulamanın vatandaģa en yakın birimlerce yapılması esastır. Toplumsal yapımızın ve bütünlüğümüzün ortak miras ve paylaģılan değerler çerçevesinde güçlendirilmesi esastır. Doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayıģ içinde korunması esastır. Planda bölgesel geliģmenin stratejik bir öncelik olarak belirlenmesi planın baģarısı açısından önemlidir. Nitekim planın ilerleyen bölümlerinde, Türkiye de gerek kentsel ve kırsal yerleģim birimleri gerekse bölgeler arasındaki sosyo-ekonomik dengesizliklerin önemini koruduğu belirtilmektedir. Yoğun göç hareketlerinin kentler üzerinde yarattığı baskı, vatandaģların yaģam kalitesine olumsuz etki etmektedir. Bölgelerin sorunlarına ve potansiyellerine göre geliģtirilmiģ politikaların gerekliliği, planın vurguladığı diğer bir önemli konudur. Yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı geliģmenin sağlanması için bölgelere özel hazırlanmıģ planların yerelde sahiplenilmesi kritik öneme sahiptir. Planda bahsedilen katılımcılık ilkesine TRB Bölge Planı hazırlanırken dikkat edilmiģtir. Ayrıca Dokuzuncu Kalkınma Planı nın bir diğer ilkesi olan sürdürülebilir kalkınma anlayıģı, TRB Bölge Planı nın üzerine bina edildiği temellerden birisi olmuģtur. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 176

209 Dokuzuncu Kalkınma Planı nda ulusal rekabet gücünü artırmak için gerekli görülen hususlardan tarımsal yapının etkinleģtirilmesi, sanayi ve hizmetlerde yüksek katma değerli üretim yapısına geçiģin sağlanması, Ar-Ge ve yenilikçiliğin sağlanması TRB Bölge Planı nda da vurgulanmıģtır Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi Belgesi; kırsal kalkınma faaliyetlerine bütüncül bir politika çerçevesi oluģturmak, Ulusal Kırsal Kalkınma Planı na esas teģkil etmek, ulusal ve uluslararası kaynaklarla finanse edilecek kırsal kalkınma program ve projelerinin hazırlanması ve uygulanmasında ilgili kesimlere perspektif sağlamak amacıyla hazırlanmıģtır. (DPT, 2006) 2006 yılında hazırlanan bu strateji belgesinde kırsal kalkınma; kırsal alanda, sürdürülebilir doğal kaynak kullanımını esas alarak, bir taraftan kırsal kesimin gelir düzeyinin ve yaģam kalitesinin yükseltilmesi yoluyla geliģmiģlik farklarının azaltılması amacına yönelen, diğer taraftan çevresel ve kültürel değerlerin korunmasını ve geliģtirilmesini gözeten, yerelde farklılaģan sosyal, kültürel ve ekonomik özellikleri, ihtiyaçları, potansiyelleri ve dinamikleri dikkate alarak çok sektörlü yaklaģımla planlanan faaliyetler bütünü olarak kabul edilmektedir (DPT, 2006). Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi nde aģağıda belirtilen stratejik amaçlar belirlenmiģtir. Ekonominin geliģtirilmesi ve iģ imkânlarının artırılması Ġnsan kaynaklarının, örgütlenme düzeyinin ve yerel kalkınma kapasitesinin geliģtirilmesi Kırsal alan fiziki altyapı hizmetlerinin geliģtirilmesi ve yaģam kalitesinin artırılması Kırsal çevrenin korunması ve geliģtirilmesi Nüfusunun %35,2 si kırsal kesimde yaģayan TRB1 Bölgesi için de kırsal kalkınma hayati önem arz etmektedir. Bu nedenle kırsal kalkınma, bölge planında amaçlardan biri olarak belirlenmiģ ve kırsal kesimde ekonomik ve sosyal geliģmenin sağlanması için gereken öncelikler ifade edilmiģtir. Kırsal alanlarda ekonominin çeģitlendirilmesi, altyapının TRB TASLAK BÖLGE PLANI 177

210 güçlendirilmesi, eğitim ve sağlık hizmetlerine eriģimin artırılması TRB1 Bölge Planı nın kırsal kalkınma için önemli gördüğü stratejilerdendir Türkiye Turizm Stratejisi (2023) Türkiye Turizm Stratejisi, turizm sektöründe, kamu ve özel sektörün yönetiģim ilkesi çerçevesinde iģbirliğini gündeme taģıyan ve stratejik planlama çalıģmalarının yönetimi ve uygulanmasına yönelik açılımlar hedefleyen bir çalıģmadır yılında 2023 yılına yönelik bir vizyonla hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi ve Eylem Planı ile üretim, yönetim ve uygulama süreçlerinde sektörün önüne bir yol haritası konularak yönlendirilmesi temel amaç olarak kabul edilmiģtir. Belgede, turizm sektörünün güçlendirilmesine yönelik 15 adet strateji belirlenmiģtir. Turizmde tanıtımın ve markalaģmanın öneminin vurgulandığı belgede, alternatif turizm türlerinden öncelikli olarak sağlık turizmi ve termal turizm, kıģ turizmi, golf turizmi, deniz turizmi, ekoturizm ve yayla turizmi, kongre ve fuar turizminin geliģtirilmesi öngörülmüģtür. TRB1 Bölgesi için de turizm geliģtirilmesi gereken öncelikli alanlardan birisidir. Bu kapsamda bölgede alternatif turizm alanlarının geliģtirilmesi ve yenilikçi yöntemlerle bölgenin tanıtımının yapılması Bölge Planı nda üzerinde durulan hususlardandır Doğu Anadolu Projesi (DAP) Doğu Anadolu bölgesindeki 16 ili kapsayan DAP, bölgeler arası geliģmiģlik farklarını azaltmayı hedefleyen projelerden biridir. DAP ta ekonomik, sosyal, çevresel ve mekansal olmak üzere dört tane temel hedef belirlenmiģtir: KiĢi baģına düģen geliri ve istihdamı artırmak Kalkınmayı hızlandıracak faaliyetlerin yaygınlaģtırılmak Çevreyi korumak, iyileģtirmek ve kalkınmanın sürdürülebilirliğini sağlamak Alt bölge merkezlerini birer sanayi ve hizmet merkezi olarak güçlendirmek ve doğu-batı göçünün önünde bir filtre oluģturmak TRB TASLAK BÖLGE PLANI 178

211 DAP ta, Malatya, Elazığ, Erzurum, Van geliģimlerinin çevrelerine yayılacağı öngörülen dört çekim merkezi olarak belirlenmiģtir. Bu merkezlerden ikisinin TRB1 Bölgesi nde olması, Bölge Planı nda da etkisini göstermiģ ve stratejiler, bu illeri bölgede kalkınmanın sürükleyici gücü yapacak Ģekilde oluģturulmuģtur. DAP Ana Planı nda öncelikli olarak müdahale edilmesi gereken yedi alan öngörülmüģtür: Ġnsan kaynaklarının geliģtirilmesi Örgütlenmenin yaygınlaģtırılması Altyapının temini Mera ıslahı ve yönetimi Çevre kalitesinin iyileģtirilmesi Yoksullukla mücadele Finansman Bölge Planı nda her bir alan için durum tespiti yapılmıģ ve çözüm önerileri getirilmiģtir BirleĢmiĢ Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri 2000 yılında 147 devlet ve hükümet baģkanlarının da dâhil olduğu 189 ulusun temsilcileri BirleĢmiĢ Milletler in önderliğinde bir araya gelerek Binyılın Kalkınma Hedeflerinin Belirlendiği Tarihi zirveyi gerçekleģtirmiģlerdir. Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH), aģırı yoksulluğa ve açlığa 21. Yüzyıl içinde son vermeyi amaçlayan Binyıl Bildirgesine dayanan hedeflerdir. BKH, insani kalkınmaya yönelik olarak yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması, tüm bireyler için temel eğitim, toplumsal cinsiyet eģitliğinin sağlanması ve kadının konumunun güçlendirilmesi, çocuk ölümleri, anne sağlığı, HIV/AIDS, sıtma ve diğer salgın hastalıklarla mücadele, çevresel sürdürülebilirlik ve kalkınma için küresel ortaklık konularını içermektedir. Bu hedeflerin çoğunluğu üzerinde tüm taraflar anlaģmıģlardır. Bu nedenle, göstergelerin üretilmesi konusunda, Türkiye nin de aralarında bulunduğu, uluslararası çabaların tüm taraflar üzerinde doğrudan etkisi bulunmaktadır yılına kadar tüm ülkelerin BKH göstergeleri çerçevesinde gerekli çalıģmaları yapmaları, kendi kalkınma süreçlerine ve küresel kalkınma sürecine katkıda bulunmaları beklenmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 179

212 Binyıl Kalkınma Hedefleri aģağıdakilerden oluģmaktadır: Mutlak yoksulluğu ve açlığı ortadan kaldırmak Herkesin temel eğitim almasını sağlamak Kadınların konumunu güçlendirmek ve toplumsal cinsiyet eģitliğini geliģtirmek Çocuk ölümlerini azaltmak Anne sağlığını iyileģtirmek HIV/AIDS, sıtma ve diğer salgın hastalıklarla mücadele etmek Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması Kalkınma için küresel ortaklıklar geliģtirmek TRB Bölge Planı nda kadınların konumunu güçlendirme ve çevresel sürdürülebilirlik konularına özellikle vurgu yapılmıģtır. Bölgenin kalkınma sürecinde toplumsal cinsiyet eģitliğinin geliģmesi ve çevrenin korunması öncelikli alanlar arasında görülmüģtür. Aynı zamanda bölgenin geliģmesi için sınır ötesi iģbirliklerinin önemine de değinilmiģ ve bölgeyi uluslararası pazarlara entegre etmek için stratejiler geliģtirilmiģtir Doğu Ġlleri Kalkınma Birliği (DOKAB) Türkiye ile AB iliģkileri çerçevesinde ekonomik ve sosyal uyuma yönelik katılım öncesi mali yardımların kullanımına aracılık etmek ve bu doğrultuda, TRA2, TR72, TR52 ve TRB1 bölgelerinin, istihdam düzeyi ve rekabet gücünün artırılması yoluyla bölgeler arasındaki geliģmiģlik farklarının azaltılmasını sağlamak amacıyla oluģturulun Ağrı, Kayseri, Konya, Malatya hibe programının TRB1 deki uygulama birimi olarak Doğu Ġlleri Kalkınma Birliği 2005 yılında kurulmuģtur (DOKAB, 2010). Hibe programı boyunca, toplam 327 kiģiye proje uygulama, satın alma ve izleme bilgi sistemi konularında eğitim verilmiģtir. STK lar ve KOBĠ lerden toplam 279 katılımcıya bölgesel paydaģlar, potansiyel faydalanıcılar ve gelecek AB fonları konusunda eğitim verilerek proje hazırlama becerisi ve AB fonları ile ilgili farkındalık arttırılmıģtır. Ayrıca yerel yönetimlerden toplam 57 katılımcıya sözleģme dokümanları hazırlama eğitimi verilmiģtir. Toplam 101 tarımsal yayım elemanına kiģisel geliģim, hayvancılık ve meyvecilik konularında, 1535 çiftçiye ise örgütlenme, hayvancılık, arıcılık ve meyvecilik TRB TASLAK BÖLGE PLANI 180

213 konularında eğitim verilerek ilgililerin bilgi ve deneyimlerinin artmasına katkı sağlanmıģtır (DOKAB, 2010). Tablo 116 : DOKAB Tarafından TRB1 de Desteklenen Projelerin Ġl ve BileĢen Bazında Dağılımı, 2010 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Toplam KOBĠ YKG Altyapı Toplam KAYNAK: DOKAB, 2010 DOKAB tarafından verilen hibelerden faydalanmak üzere birliğe 419 proje sunulmuģ ve bunların 104 ü kabul edilmiģtir. Hibe miktarı olmak üzere toplam bütçe büyüklüğüne sahip 104 projenin 37 si KOBĠ, 41 i Yerel Kalkınma GiriĢimi (YKG), 26 sı altyapı bileģenlerinden seçilmiģtir (DOKAB, 2010). 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 31,83 30,69 23,48 13,99 Bingöl Elazığ Malatya Tunceli ġekil 68 : TRB1 de DOKAB ın Dağıttığı Hibelerin Ġllere Göre % Dağılımı, 2010 DOKAB tarafından dağıtılan hibe miktarının dağılımı incelendiğinde, Tunceli nin %13,99 ile en az hibe alan il olduğu, Elazığ ve Malatya nın bölgeye dağıtılan toplam hibenin %62 sinden fazlasını aldığı, Bingöl ün ise %23,48 ile ortalama bir fayda sağladığı görülmektedir. TRB TASLAK BÖLGE PLANI 181