BĠST Sınai Endeksi nde Yer Alan ġirketlerin Finansal Performans Analizi

Transkript

1 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan BĠST Sına Endeks nde Ye Alan ġketlen Fnansal Pefomans Analz Al KÖSE Doç. D. Mamaa Ünvestes,Bankacılık ve Sgotacılık Yüksekokulu, Aktüeya Bölümü, Öğetm Üyes Demet ÇEKĠCĠ Lsansüstü Öğencs, Öz: KüeselleĢen dünyada Ģletmele atık faklı boyutla kazanmıģtı. Sınılaın otadan kalktığı günümüz Ģ dünyasında Ģletmele paza paylaını atıaak büyümek, gelģmek ve ekabet avantajı sağlamak stemektedle. ĠĢletmele bu doğultuda haeket ede ve kaala alıla. Alınan bu kaalaın amaçlanan düzeyde geçekleģp geçekleģmedğn gömek çnde bazı göstegelee htyaç duyala. ĠĢletmele pefomanslaına bakaak kaalaının etknlğn göüle. ÇalıĢmamızın amacı paametk olmayan yöntemleden b olan ve zaflama analzn (VZA) kullanaak Ģletmelen fnansal pefomanslaını değelendmekt. Bu amaçla, dönemnn son yılı tbayle BĠST 00 Endeks nde bulunan BĠST SINAĠ Endeks Ģketlenn fnansal etknlkle paametk olmayan yöntemleden b olan ve zaflama analz (VZA) kullanılaak değelendlmģt. Analze, BĠST SINAĠ Endeks ne kote olan ayıca 205 yılı tbayle BĠST 00 Endeks nde ye alan 30 Ģket dahl edlmģt. Bu bağlamda yöntem çn geekl olan gd kümes; Ca Oan, Stok Dev Hızı, Alacak Dev Hızı, Fnansal Kaldıaç Oanı ve Fnansman Oanından oluģuken; çıktı kümesnde PD/DD, ROA, ROE ve Fyat Kazanç Oanı değģkenle ye almaktadı. Analze uygun ve zaflama yöntem olaak gd odaklı ölçeğe göe değģken getl model (BCC) seçleekfnansal pefomans değelendmes yapılmıģtı. Sonuç olaak yılla tbayle etkn ve etkn olmayan Ģketle bellenmģt. Bunun yanında, çalıģmada etkn olmayan fmalaın etkn hale geleblmele çn geekl potansyel yleģtme oanlaı da hesaplanmıģtı.çalıģmada etkn olmayan Ģketlen yüksek olan Ca Oanlaını düģümele, Stoklaına daha az kaynak ayımalaı, Fnansal Kaldıaç Oanı değelen azaltmalaı, Kalılık değelen ve Hsse Sened Fyatlaını attııcı statejle uygulamalaı duumunda etkn Ģketle gubuna ulaģacaklaı tespt edlmģt. Anahta Kelmele: BĠST SINAÎ Endeks, BĠST 00 Endeks, Ve Zaflama Analz, Fnansal Pefomans Analz, Etknlk Analz. 45

2 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) Fnancal Pefomance Analyss of thecompanes n thebist Abstact: Busnesses have acqued new dmensons n globalzed wold. The busnesses am to develop, gow and mantan a compettve advanta gebynceasngthe maket shaen today'sbusnesswoldwheebodeshavedsappeaed.thebusnessesact n thswayandtakedecsons. Theyneedsomendcatostoseewhethethedecsonsbecometue n a satsfactoywayo not. Thebusnessesassessthepefomancetoseeeffcency of thedecsons.theam of oustudy s toevaluatethefnancalpefomance of thebusnessesbyusng Data Envelopment Analyss (DEA) whch s a nonpaametcmethod. Bythelastyea of thepeodbetweentheyeas of 20 and 205 thefnancaleffcency ofthe BIST Industal Index companesthatweealeadypesented n BIST 00 Index weeevaluatedthoughdeamethod.the30 companesthatweebothavalable n thebist 00 Industal Index and BIST 00 Index weeanalyzed.thenputset has thefollowngfactos;cuentrato, InventoyTunoveRato,RecevableTunoveRato, Fnancal LeveageRatoandFnancngRato; whletheoutput set has thefollowngfactos: Maket Value/Book Value, Retun On Assets(ROA), Retun On Equty (ROE)andThePcetoEanngsRato. As a Data Envelopment Analyss method,thenputoentedvaableetuntoscale model (BCC) has beenadoptedfothefnancalpefomanceassessment.. As a esult, effectveandneffectvecompaneshavebeendentfedbyyeas.inodetomakenef fectvecompaneseffectve, thempovngateshavebeencalculated. Tobecome an effectvecompanyfollowngstepsshould be taken; educton of thehghcuentatolevels, lessesouceallocatonstonventoy,educton of thefnancalleveageatoandthepactce of thestategesthathelpstoasethepoftabltyandshaepces. Keywods:BIST Industal Index, BIST 00 Index, Data Envelopment Analyss, Fnancal Pefomance Analyss,Effcency Analyss. GĠRĠġ ĠĢletmele küeselleģen dünyada ekabet edeblmek, üünlen yutç ve yutdıģına satablmek, hedef ve amaçlaını geçekleģtmek ve en önemls hayatta kalablmek çn kaala alıla. Alınan bu kaalaın stenlen düzeyde geçekleģp geçekleģmedğn göeblmek çnde bazı göstegelee htyaç duyala. Bunun çnde Ģletme gdle ve Ģletme çıktılaı bbyle 46

3 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan kaģılaģtıılı. Bu kaģılaģtımalada Ģketlen pefomanslaı değelendlmģ olu. Pefomans kavamı, b Ģ yapan beyn, gubun ya da teģebbüsün o Ģle stenlen hedeflee ne kada ulaģılabldğnn ncel ve ntel olaak tanımlanmasıdı. Pefomans, amacın geçekleģtlme oanıdı. Sözlük anlamıyla pefomans, kapaste kullanım deecesd(gülcü, Tuta, vd. 2004: 0). ġketle pefomanslaını ölçeblmek çn önceden bellenmģ hedef ktelene htyaç duymaktadı. Bu ktele doğultusunda pefomans düzeyle ölçülü. Buada öneml olan pefomans ktelenn doğu bellenmesd. ġketle bu ktele dkkate alaak pefomans düzeylen otaya koyala. ġketlen pefomanslaının değelendlmesnde baģvuulan yöntemleden b de etknlk analzd. Etknlk ölçüm yöntemle oan analz, paametk ve paametk olmayan yöntemle olaak üçe ayılmaktadıla. Oan analz, tek b çıktının tekb gdye oanını esas alaak değelendme yapaken paametk yöntemle,bden fazla gd ve b çıktı aasındak nedensellk lģksne dayanaak etknlkyapısını bellemeye çalıģıla. Paametk olmayan yöntemle se bden fazla çıktı ve gdnn söz konusu olduğu ve üetm fonksyonuna yönelk b vasayımın bulunmadığı yöntemled (Köse, 200: 86). Blg çağında yaģayan toplumla he geçen gün kendlen gelģtmek, değģmlee ayak uydumak ve yenlkle otaya çıkamak zoundadı. Refah sevyesn attımak steyen ülkele elndek kaynakla doğultusunda en fazla çıktıyı en veml elde edecek Ģeklde üetm yapmak stemektedle. Üetm sanay ya da dğe sm le malat sanay ülkelen gelģmesnde öneml etkenle oynamaktadı. KüeselleĢen dünyada malat sanay daha da öneml b yapıya kavuģmuģtu. Ülkemz mll gel çesnde de oldukça öneml b paya sahp olan malat sanay ülkemzn dıģaıya göndedğ üün bazlı tcaet düzeynde de öneml b paya sahpt. Bu yüzden Tük Sanay s elndek kaynaklaı en veml Ģeklde kullanaak en fazla çıktıya ulaģmak zoundadı. Ġmalat sektöünün ülkemz çn öneml b yee sahp olması nedenylebosa Ġstanbul da Ģlem göen, pyasa değe-ģlem hacm en yüksekolup malat sanaynde ye alan fmalaın hsse senetlenn bulunduğu endeks olan BĠST SINAĠ Endeks le Bosa Ġstanbul Pay Pyasası çn temel endeks olaak kullanılan BĠST 00 Endeks çalıģmada baz alınmıģtı. Bu çalıģmada dönemnnson yılı tbayle BĠST 00 Endeksnde bulunan BĠST SINAĠ Endeks Ģketlenn fnansal etknlkle paametk olmayan yöntemleden b olan ve zaflama analz (VZA) kullanılaak değelendlmģt. 47

4 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) BĠST 00 Endeks ve BĠST SINAĠ Endeks 26 Aalık 985 tahnde kuulan ve 3 Ocak 986 tahnde 40 Ģketle faalyete geçen Ġstanbul Menkul Kıymetle Bosası (ĠMKB) 27 yıllık faalyetnn adından Ġstanbul Menkul Kıymetle Bosasını (ĠMKB), Vadel ĠĢlemle ve Opsyon Bosası nı (VOB) ve Ġstanbul Altın Bosası nı (ĠAB) aynı çatı altında toplayaak uluslaaası b fnans dev olaak tahnde yen b döneme adım ataak faalyetlene Bosa Ġstanbul Aġ unvanıyla devam etmekted. Ġstanbul Menkul Kıymetle Bosası nın (ĠMKB) unvanının Bosa Ġstanbul A.ġ. olaak değģmesnden dolayı Pay Pyasası ve Boçlanma Aaçlaı Pyasası nda Ģlem gömekte olan menkul kıymetleden hesaplanmakta olan endekslen adlaında ye alan ĠMKB kısaltması da BĠST olaak değģtlmģt. Bosa Ġstanbul un baģlıca amacı ve faalyet konusu; Kanun hükümle ve lgl mevzuat çeçevesnde,semaye pyasası aaçlaının,kambyo ve kıymetl madenle le kıymetl taģlaın ve Semaye Pyasası Kuulunca uygun göülen dğe sözleģmelen, belgelen ve kıymetlen sebest ekabet Ģatlaı altında kolay ve güvenl b Ģeklde, Ģeffaf, etkn ekabetç, düüst ve stkalı b otamda alınıp satılablmesn sağlamak,bunlaa lģkn alım satım emlen sonuçlandıacak Ģeklde b aaya getmek veya bu emlen b aaya gelmesn kolaylaģtımak ve oluģan fyatlaı tespt ve lan etmek üzee pyasala, pazala, platfomla ve sstemle le teģklatlanmıģ dğe paza yele oluģtumak, kumak ve gelģtmek, bunlaı ve baģka bosalaı veyahut bosalaın pyasalaını yönetmek ve/veya Ģletmek ve ana sözleģmesnde yazılı olan dğe Ģled ( 206). BĠST Pay Endeksle, Bosa Ġstanbul da Ģlem göen paylaın gupla halnde otak pefomanslaının ölçülmes amacıyla oluģtuulmuģtu( 206). Ocak 986 da kullanılmaya baģlanılan BĠST 00 Endeks, Bosa Ġstanbul Pay Pyasası çn temel endeks olaak kullanılmaktadı. Yıldız Paza ve Ana Paza da Ģlem göen Ģketlele, Kolektf Yatıım Üünle ve YapılandıılmıĢ Üünle Pazaı nda Ģlem göen gaymenkul yatıım otaklıklaı ve gģm semayes yatıım otaklıklaı aasından seçlen 00 paydan oluģmakta olup, BĠST 30 ve BĠST 50 endekslene dahl paylaı da kapsa.bosa Ġstanbul da Ģlem göen payla, yılda 4 kez gözden geçleek, BĠST 00 Endeksnde ye alacakla bellen. Seçm, Ulusal Paza da Ģlem göen Ģketlele, Kuumsal Üünle Pazaı nda Ģlem göen gaymenkul yatıım otaklıklaı ve gģm semayes yatıım otaklıklaı paylaı aasından yapılı. Payla fl dolaģımdak paylaın pyasa değene ve günlük otalama Ģlem hacmne göe büyükten küçüğe doğu sıalanı. He k sıalamada üst sıalada olanla endekse alını. Dönemsel değģklkle, lgl endeks dönem baģından en az 0 gün önce lan edl( 206). 48

5 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan Tük hsse sened pyasasının öneml b kısmını sanay hssele oluģtumaktadı. Bu sanay hsselenn takp edlmes amacıyla oluģtuulan BĠST Sına Endeks, sanay sektöünde faalyet gösteen Ģketlen hsse sened fyatlaında zaman çnde meydana gelen toplu değģm hakkında pyasa katılımcılaına fk vemekted (Akel, 204:33). BĠST Sına Endeks yılından tbaen hesaplanmaktadı ( 206). LĠTERATÜR TARAMASI MAHADEVAN(2002) taafından yapılan çalıģmada, Malezya da malat sektölende yıllaı aasında 28 endüstnn vemllkle VZA yöntemyle hesaplanmıģ ve Malezya dak malat sektöünün gelģmnn yıllık toplam faktö vemllğnn % 0,8 altında olduğu sonucuna ulaģmıģtı. GÖZÜ nün (2003) çalıģmasında, ĠMKB ye kote olmuģ 9 tekstl Ģletmesnn yılı pefomanslaı gd yönelml olaak VZA leölçülmüģ,gd vele olaak; Pesonel Sayısı,DuanValıkla,ÖdenmĢSemaye,Stokla kullanılıken, çıktı vele olaak Net SatıĢla, Net Dönem Kaı analze dahledlmģt.analz sonucuna göe otalama teknk etknlk ve ölçek etknlğ göz önüne alındığında 9 Ģketten 5 tanes 200 ve 2002 yıllaında tam etknlğe ulaģmıģ,7 tanes teknk etknlğe ulaģmakla blkte ölçek etknlğn sağlayamamıģ, 5 Ģletme se he 2 dönemde de etknlğn sağlayamamıģtı. LO ve LU (2006), VZA yı kâlılık ve maj olmak üzee k aģamalı olaak Tayvan dak holdnglee uygulamıģladı. Faktöel ölçüm ve BCC modellen bleģteek yaptıklaı analz sonucunda holdnglen, daha küçük Ģletmelee göe etkn olduğu sonucuna ulaģmıģladı. YALAMA ve SAYIM (2008) çalıģmalaında, Ġstanbul Menkul Kıymetle Bosası na kote olan malat sektöündek Ģketlen 2005 Aalık dönem tbayle gdye yönelk VZA yöntem kullanılaak Ca oan, Fnansal Kaldıaç Oanı, Özkaynakla/Toplam Aktfle, Özkaynakla/Toplam Yabancı Kaynakla, KVYK/Toplam Pasfle, Madd Duan Valıkla/Özkaynakla, Net satıģla/aktfle, Net satıģla/özkaynakla velen gd olaak, Özsemaye Kalılığı ve Aktf Kalılığını se çıktı olaakbaz almıģla ve pefomanslaınıkaģılaģtımıģladı. IMKB ye kote malat sektöünün 2005 Aalık dönem tbayle otalama etknlk skou %83,94 olaak hesaplanmıģtı. 57 fmanın 34 ü etkn bulunmuģtu.etkn olmayan fmalaın etkn hale geleblmele çn geekl potansyel yleģtme oanlaı da hesaplanaak önelede bulunulmuģtu. SARANGA(2009), Hndstan da oto yedek paça endüstsndek 50fmanın vemllğn VZA yöntemyle ncelemģt. Buna göe, teknolojnnkullanılması vemllkte öneml b etk göstemezken, kısa dönemde çalıģmasemayes 49

6 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) yönetmndek etknlğn, endüstde opeasyonel vemllğ atıdığısonucuna ulaģılmıģtı. ATA ve YAKUT(2009), Tükye de malat sektöünde faalyet gösteen fmalaın etknlkölçümle dönem tbayle çıktıya yönelk Ve Zaflama Analz(VZA) yöntemyle geçekleģtlmģve fnansal açıdan değelendlmģt. Yapılan analz sonucunda etkn ve etknolmayan sektöle tespt edlmģ ve sektölen etknlklen atıablmele çn geeklönelede bulunulmuģtu.analz sonuçlaına göe dönemnde süekl etkn olan sektö bulunmamaktadı. LĠU ve WANG(2009), Tayvan da baskılı deve(pcb) malatı yapanfmalaın pefomansının değelendldğ çalıģma VZAyöntemyle malat sektöü fmalaının vemllklen hesaplamıģ ve PCBmalatı yapan fmalaın vemsz olduklaını otaya koymuģtu. ALTIN (200) çalıģmasında ĠMKB Sına Endeksne Kayıtlı 42 Ģketn 2008 yılı vele, sabt get (CCR) vasayımı kullanılaak VZA le mal etknlğ ölçülmüģtü. ÇalıĢmada kullanılan gd vele; Ca Oan, Lkdte Oanı, Nakt Oan, Fnansal Kaldıaç Oanı ve Fnansman Oanı dı.aktf Kalılık Oanı ve Pyasa Değe çıktı ves olaak kullanılmıģtı.sonuç olaak küesel mal kzn yaģandığı 2008 yılında 42 Ģketten 44 ünün etkn kalmayı baģadığı sonucuna ulaģmıģtı. Ayıca uygulamada etkn Ģketlen aldıklaı efeans kümele veleek, etkn olmayan Ģketlee, kendlen bu etkn Ģketle le kıyaslama yapma olanağı sağlanmıģtı. ARIĞ (20)ĠMKB'de Ģlem göen malat sanay Ģketlennfnansal etknlklenn 2009 yılı değelendlmesnde analz çn en uygun VZA olaak gd yönelml CCR model seçlmģ,bu doğultuda gd kümes değģkenle Ca Oan, Lkdte Oanı, Nakt Oanı, Fnansal Kaldıaç Oanı ve Fnansman Oanı olaak bellenmģt. Çıktı kümes değģkenlende se Aktf Kâlılık Oanı (ROA), Özsemaye Kâlılık Oanı (ROE), SatıĢlaın Gets (ROS) ve Pyasa Değe/Defte Değe ye almaktadı.49 Ģket çesnden toplamda 34 tanes etkn oluken malat sanaynn otalama etknlk skou yüzde 82,75 olaak hesaplanmıģtı. Bunun yanında, çalıģmada etkn olmayan fmalaın etkn hale geleblmele çn geekl potansyel yleģtme oanlaı da hesaplanaak önelede bulunulmuģtu. KARAKURT (20) aaģtımasının amacı, Ġstanbul Sanay Odası (ĠSO) nınlk 500 büyük sanay kuuluģu aasından ĠMKB'de Ģlem göen, seçlmģ 82 fmanın 2009 yılı çn etknlğn, VZA le ncelemekt. Analzde, gdye yönelk ölçeğe göe sabt getl (CCR) teknğ kullanılmıģtı.çalıģmasında 3 ayı gd ve çıktı set oluģtuulmuģtu. Gd vele Özkaynak,Toplam Aktfle, Ġsthdam Sayısı olup 3 sette de sabt tutulmuģtu.çıktıla se A modelnde SatıĢ Hâsılatı (Net), Dönem Net Kâı/ Zaaı; B modelnde Pyasa Değe,Get; C modelnde se SatıĢHâsılatı (Net), 50

7 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan Dönem Net Kâı/ Zaaı, Pyasa Değe, Get olaak bellenmģt. Kâlılık velene göe yapılan VZA sonuçlaına bakıldığında 82 Ģketten 9 Ģketn, pyasa velene göe yapılan VZA sonuçlaına bakıldığında 0 Ģketn, Kâlılık ve pyasa velene göe yapılan VZA sonuçlaına bakıldığında se 9 Ģketn etkn olduğu göülmekted.genel olaak çalıģma da üç model çn de analz sonuçlaına bakıldığında Ģketlen büyük çoğunluğunun etknlk sınıına ulaģamadığı, bu Ģletmele çn efeans guplaı oluģtuulup etkn olablmele çn geeken potansyel yleģtme oanlaı elde edlmģt. SOBA, AKCANLI ve EREM (202)ĠMKB ye kayıtlı seçlmģ Ģletmelee yönelk olaak VZA ve Topssmetodlaı yadımıyla yapılan etknlk ölçümü ve pefomans değelendmes yıllaına at ca oan, fnansal kaldıaç, semaye yetellk oanlaı gd olaak; net satıģ, net kâ majı, net kâ/özsemaye, net kâ /valık toplamı oanlaı se çıktı olaak belleneek ölçülmüģtü. ÇalıĢmada VZA yöntem çıktıya yönelk olaak yapılmıģtı.taģ ve topağa dayalı sektöde 2008 yılında 26 Ģletme aasından 4 tane göel etkn Ģletme olduğu, 2009 yılında se 8 tane etkn Ģletme olduğu sonucu elde edlmģt. 200 yılında tane etkn Ģletme olduğu sonucuna vaılmıģtı.metal eģya, makne ve geeç yapım sektöünde 2008 ve 2009 yıllaında 25 Ģletme aasından göel etkn olan Ģletme sayısı 9, söz konusu sektöde 200 yılında etkn olan Ģletme sayısı taned. Bu çalıģmanın sonucunda taģ ve topağa dayalı sektöle le metal eģya makne ve geeç yapım sektölende faalyet gösteen Ģletmelen enej kullanım malyetlenn yüksek olduğu göülmüģtü. ORÇUN, ÇĠMEN ve ġahġn (204) çalıģmalaında, ĠMKB 00 endeksnde ye alan 25 malat sanay Ģketnn 2008 kz önces ve sonasındak döneme lģkn etknlk düzeyle gdye yönelk VZA yöntem (CCR) le ölçülmüģ, adından geçekleģtlen süpe etknlk analz le de etkn olan Ģketle aasında b sıalama yapılmıģtı. ÇalıĢmada gd ve olaak; Ca Oan, Alacak Dev Hızı Oanı, Stok Dev Hızı Oanı, Uzun Vadel Boç/Özsemaye Oanı ve Fnansal Kaldıaç Oanı; çıktı ve olaak, Aktf Kalılığı ve Özsemaye Kalılığı kullanılmıģtı. Analz sonucunda, Ģketlen yalnızca 3 tanes kz önces ve kz sonası dönemde etkn olaak faalyetlen geçekleģteblmģled. KUġKONMAZ (204) Bosa Ġstanbul da Ģlem göen 90 üetm Ģketn dönemn kapsayan mal pefomansıvza legeçekleģtlmģt.çalıģmasında ölçeğe göe sabt get vasayımı altında çıktıya yönelk CCR Model analz uygun göülmüģtü.gd ve çıktı değģkenlen etkn olan ve etkn olmayan bmlen bblenden ayıģmasını zolaģtımamak adına kısıtlı tutulmuģtu.çalıģmada kullanılan gd vele;caoan,fnansal Kaldıaç Oanı ve Özkaynakla/Aktf Toplamı dı. Çıktı ves olaak se Net Ka Majı ve Aktf Dev Hızı kullanılmıģtı. Analz sonucu ncelendğnde etkn fma sayısı otalamasının 75,2 olduğu 5

8 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) göülmekted. Ancak, kz dönemlende etkn fma sayısının otalamanın aģağısına doğu geledğ saptanmıģtı. VERĠ ZARFLAMA ANALĠZĠ Paametk olmayan etknlk ölçme yöntemlenden b olan VZA,benze gdlele benze çıktıla üeten kaa veme bmlenn (KVB),göel etknlklenn ölçülmesnde kullanılan, doğusal pogamlama temell b yöntemd. VZA yadımıyla b Ģletmedek kaa alma bmlenn etknlğn ölçmennyanı sıa, fmala aasında da etknlk kaģılaģtımalaı yapılmaktadı. Bu sayede gd mnmzasyonu veyaçıktı maksmzasyonu amaçlaına da ulaģılmaktadı. Tüm VZA modelle; etknlk ölçümükonusunda hemen hemen he sektöde uygulama alanı bulmaktadı. B üetm süecnn çoklu gdçıktıağına sahp olduğu duumladavza teknğ çoklu kaa alma bmlenn etknlğnölçmeye mkân tanıyan lnee pogamlama yöntem olaak aaģtımacılaın kaģısına çıkmaktadı(ebneasoul ve Yavaan, 2009: 42-48). Kamu ve özel sektöde uygulama alanı bulan VZA bugüne kada; beledyele, yeel yönetmle, aske bmle, hastanele, eczanele, eğtm kuumlaı, otelle, bankala, sgota Ģketle, emekllk Ģketle, estoanla, havaalanlaı, bosaya kote olmuģ Ģketle, spo takımlaı, taımve sanay alanında üetm yapan fmala, madenclk sektöünde faalyet gösteen Ģketle, lojstk fmalaı vb. kaa bmlenn yönetm pefomanslaını değelendmek, kaģılaģtımalaını yapmak, nsp kaynak kullanım etknlklen ölçmek amacıyla kullanılmıģtı.vza üzene yapılmıģ çalıģmalaın gün geçtkçe sayısı ve kullanılan sektö çeģtllğ atmaktadı. Ve Zaflama Analz Modelle VZA modelle ölçeğe göe sabt veya değģken getl olmak üzee 2 guba ayılıla. Bu modellede kend aalaınla yönelmlene göe; gd yönelml, çıktı yönelml ve yönelmsz modelle olmak üzee 3 guba ayılıla. Gd yönelml modelle, bell b çıktı düzeyn elde edeblmek çn etkn olmayan kaa bmlenn gdlen ne kada azaltmalaı geektğn bellemeye çalıģan modelled. Çıktı yönelml modelle se velen b gd bleģm le etkn olmayan kaa bmlenn etkn hale geleblmes çn çıktılaın ne kada atıılması geektğn bellemeye çalıģan modelled..(kecek, 200: 64) CCR Model 957 de Faell n etknlk tanımlaından yola çıkılaak gelģtdğ lk VZA model ölçeğe göe sabt get vasayımına dayanan Chanes-Coope-Rhodes kısaca CCR modeld. Bu model Faell den 20 yıl sona Faell n düģüncele ıģığında Chanes,Coope ve Rhodes çoklu gd ve çıktılı üetm bmlenn 52

9 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan 53 göel etknlğn ölçen b model olaak gelģtlmģt (Wade ve Lay, 2009:6). CCR yöntem ölçeğe göe sabt get vasayımına dayanı. Eğe j. kaa bmnn etknlğ h j se amaç, bu değen maksmzasyonu olmalıdı. Bu duumda amaç fonksyonu, gd odaklılık vasayımı altında aģağıdak lk maksmzasyon fomülü le fade edlken doğusal pogamlama mantığı le knc maksmzasyon fomülü Ģeklnde fade edl (Yavuzve ĠĢç, 203:6). m n j x v y u Enbh Kısıtla; 0 0 m n v u x v y u n j y u Enbh m v x 0, 0 n m v u x v y u Çıktı odaklılık duumunda se CCR yöntemne lģkn doğusal pogamlama model aģağıdak gb elde edl. (Yavuzve ĠĢç, 203:6) m j x v Enkg n u y 0, 0 n m v u x v y u

10 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) Ġste gd odaklı ste çıktı odaklı düģünülsün, b kaa vec kaa noktalaının etknlklene CRR yöntemyle kaa vemek styosa yukaıda tanımlanan model bütün kaa noktalaı çn uygulamalıdı. Kuulan model he b kaa noktası çn çözüldüğünde he b kaa noktası çn toplam etknlk ölçütle elde edlecekt. Bu ölçütlen e eģt veya üstünde olması kaa noktalaı çn etknlğ, den küçük olmalaı se kaa noktalaının etknszlğn göste.(yavuzve ĠĢç, 203:6). BCC Model VZA nın genel olaak kullanılan b dğe model Banke, Chanes, and Coope taafından 984 de gelģtlen BCC modeld.(bowln,998:8)bcc model ölçeğe göe değģken get altında he b kaa bm çn sadece teknk etknlğ ölçmesne mkan ve. CCR model (ölçeğe göe sabt get altında) hem ölçek etknlğ hemde teknk etknlğn ölçe. (Bowln,998:9) BCC modelnn CCR modelnden tek fakı, ölçeğe göe değģken get vasayımı altında he b kaa bm çn çözülecek doğusal pogam sonucu elde edlecek (etkn olmayan b kaa noktası çn etkn olası gd çıktı bleģm oluģtumak çn geeken blgy sağlayan değe) değelenn toplamının e eģt olmasıdı.bcc yöntemnn model aģağıda velmģt.(yavuz ve ĠĢç,203:62). Amaç fonksyonu, Enk k Kısıtla, N j y j y jk k k x k N j x j jk 0 N j j CCR ve BCC modelle aasındak fak, etknlk sınılaınınoluģmasında kendsn daha net göstemekted. CCR modelnde tek gd ve tek çıktı duumu çn etknlk sınıının Ģekl, ölçeğe göe sabt get vasayımından dolayı ojnden geçen b doğu bçmnded. BCC modelnde se etknlk sınıının Ģekl, ölçeğe göe değģken get söz konusu olduğu çn paçalı doğusal ve ç bükeyd (Okusoy ve Tezsüücü, 204: 4). 54

11 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan Toplamsal Yöntem CCR ve BCC modelle gd veya çıktı odaklı olaak değelendmekted. Eğe b model, bu k çeģt odaklanmayı da beabe değelendyosa toplamsal modeld. Toplamsal model, etknlk değelen aylak değģkenlee bakaak belle.eğe aylak değģken yoksa etkn,en az b aylak değģken sıfı değlse etkn değld.( Sueyosh ve Sektan,2009:766) Çapımsal Model Bu model, dğe VZA modellenden faklı olaak logatmk kısıtlaı çemekted. Gdye ve çıktıya yönlendmenn olmadığı model ekonometk yazımlada kullanılmaktadı(bakıcı, 2006: 45). Ve Zaflama Analznn Güçlü ve Zayıf Yönle VZA nın güçlü ve zayıf yönle aģağıdak gb sıalanabl.(kecek, 200: 80-8) VZA nın güçlü yönle; VZA da çok sayıda gd ve çıktı b aada ele alınabl. VZA, gdle ve çıktıla aasındak lģklen bell fonksyonel Ģekllede olmasını Ģat koģmamaktadı. Homojen bmlen bbleyle kaģılaģtıılmasını sağla. VZA çalıģmasında kullanılan gd ve çıktıla faklı bmlele fade edlmģ olablle. VZA le etknlğ ölçülen bmlen etkn hale getleblmes çn seçenek yolla belle. VZA çalıģması le kaa vec gd ve çıktı değģkenlen belleyeek üetm süecn geektğ gb tanıyabl. VZA çalıģması esnasında elde edlen tüm vele ve sonuçla b ve tabanında toplanabl. VZA, statstksel sını yöntemlende otaya çıkaılan otalama fonksyonun yene, en etkn gözlemlen oluģtuduğu sını fonksyonu kullanı. VZA nın zayıf yönle; VZA çalıģmasında ncelenen kaa bm çn öneml b gd veya çıktının göz adı edlmes yanıltıcı sonuçlaa neden olabl. VZA çalıģmasında ele alınan kaa bm sayısı az olup, gd ve/veya çıktı sayısı fazla olduğunda etkn kaa veme bm sayısı fazla olu. Bazı gd ve çıktı ölçülenn kaltatf olduğu duumlada sonuçlaın güçlülüğü azalmaktadı. 55

12 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) VZA modelle statk b analz Ģeklnde olup, tek zaman kestnde uygulanı. Analz sonuçlaına göe he b kaa veme bm çn tek etknlk tahmnleycs elde edl ve bu tahmnleycnn statstksel özellklenn bellenmes zodu. VZA gd ve çıktılaa lģkn yapılacak ölçüm hatalaına kaģı oldukça duyalıdı. VZA çalıģmasında aģıı deecede büyük ya da küçük gd ve/veya çıktı değelene sahp olan kaa veme bmlenn bulunması, etknlk sınıının oluģmasını zolaģtımaktadı. VZA uygulamasında he b kaa bm çn ayı be DP model oluģtuulacağı çn çok büyük poblemlede çözümün elde edlmes çn uzun zaman geekecekt. VZA çalıģmasında kaa bmle etkn veya etkn olmayan bmle olaak değelendlmekted. Ancak en etkn bm, kolayca elde edlememekted. VZA çalıģmasında ele alınan kaa bmlenn dğelene göe üstünlüğü göecel olduğu çn lgl bmlen tek olaak değelendldğnde geçekten etkn olup olmadığı konusunda youm olanağı sağlanmaktadı. UYGULAMA Amaç ve Kapsam Bu bölümünde, çalıģmanın asıl konusunu oluģtuan BĠST SINAĠ Endeks le BĠST 00 Endeks nde ye alan Ģketlee yönelkfnansal pefomans analzndek lk adım olaak, BĠST 00 Endeks le BĠST SINAĠ Endeks aasındak lģknn valığının statstksel olaak otaya konulması amaçlanmıģtı. Yöntem ĠlĢknn valığı analz, Koelasyon analz kullanılaak Peasonkoelasyon katsayısı yadımıyla ncelenmģ ve sonuçla youmlanmıģtı. Koelasyon Analz Koelasyon Analz,k değģken aasındak doğusal lģky veya b değģkenn k veya daha çok değģken le olan lģksn test etmek, vasa bu lģknn deecesn ölçmek çn kullanılan statstksel b yöntemd (Kalaycı, 204:5).Koelasyon analznde değģkenle aasındak koelasyonu ölçmek çn kullanılan koelasyon katsayılaı; Peason, Speaman sıa koelasyonu, Ph, Kendall stau, olağanlık katsayısı ve Eta dı (Kalaycı, 204:7). Uygulamanın amacı doğultusunda, k süekl değģkenn doğusal lģksnn deecesnn ölçümünde kullanılan Peason katsayısı tech 56

13 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan edlmģt.ġk değģken aasındakkoelasyon katsayısı youmlanıken koelasyon katsayısının mutlak değece e yaklaģması lģknn yüksek olduğunu, sıfıa yaklaģması lģknn düģük olduğunu Ģaet etmekted (Kalaycı, 204:6) Yıllaına ĠlĢkn Koelasyon Analz Sonuçlaı BĠST-00 Endeks le BĠST SINAĠ Endeksnn dönem çesndek günlük kapanıģ vele analzde kullanılmıģ olup, analz yılla tbayle yapılaak he yıla lģkn koelasyon değele bellenmģt.çalıģmanın koelasyon analzne yönelk hpotezle aģağıdak gbd; H 0 :BĠST-00 Endeks le BĠST SINAĠ Endeks aasında lģk yoktu. H :BĠST-00 Endeks le BĠST SINAĠ Endeks aasında lģkvadı. Koelasyon analz sonucunda değģkenle aasındak koelasyon katsayılaı aģağıda bellenmģt. Tablo Yıllaına ĠlĢkn Koelasyon Analz Sonuçlaı PeasonCoelaton 0,778 0,976 0,867 0,968 0,895 Sg. (2-taled) 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 N yılı velene göe H 0 ed, H kabul yan BĠST-00 Endeks le BĠST SINAĠ Endeks aasında 0,0 önem sevyesnde 0,778 le yüksek düzeyde poztf yönlü ve anlamlı b lģk bulunmaktadı.204 yılında 0,976 koelasyon değe le çok yüksek düzeyde, 203 yılında 0,867 koelasyon değe le yüksek düzeyde, 202 yılında 0,968 koelasyon değe le çok yüksek düzeyde ve 20 yılında se 0,895 koelasyon değe le yüksek düzeyde BĠST-00 Endeks le BĠST SINAĠ Endeks aasında 0,0 önem sevyesnde poztf yönlü ve anlamlı b lģk bulunmaktadı. BĠST SINAĠ Endeksnde Ye Alan ġketlen Ve Zaflama Analz le Pefomans Analz Uygulaması Amaç ve Kapsam ÇalıĢmanın bu bölümünde b öncek uygulamada koelasyon analz yadımıyla bellenmģ olan BĠST 00 Endeks le BĠST SINAĠ Endeks aasındak lģkye dayanaak, dönemnn son yılı tbayle BĠST 00 Endeks nde ye alan BĠST SINAĠ Endeks ndek Ģketlenfnansal pefomanslaını otaya koyablmek çnvzakullanılmıģtı.uygulamadabġst 57

14 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) SINAĠ Endeks ndenanalz ktelene göe seçlen Ģketlen son 5 yıl çesndek fnansal değģkenle temel alınaak uygulanan VZA nın sonucu olan pefomans değelene göe, öne çıkan Ģketlen vefnansal pefomansatıģlaına/azalıģlaına sebep olan etkenlen tesptnn bellenmes amaçlanmıģtı. Yöntem VZA, b çok modelle ç çe geçmģ b fk, düģünce ve metodoloj topluluğudu. CCR ve BCC modelle bu yöntemn en temel k modeld. Bu modelle, gdye yönelk ve çıktıya yönelk olmak üzee k gupta ncelenebl. Gdye ve çıktıya yönelk VZA modelle, temelde bblene çok benzemekle beabe gdye yönelk VZA modelle, bell b çıktı bleģmn en etkn Ģeklde üeteblmek amacıyla kullanılacak en uygun gd bleģmnn nasıl olması geektğn aaģtıı. Çıktıya yönelk VZA modelle bell b gd bleģm le en fazla ne kada çıktı bleģm elde edlebleceğn aaģtımaktadı (Chanes, Coope andrhodes, 978:430).Bu sebeple, çalıģmadahang VZA modelnn kullanımına kaa velmes, uygulama süecnde ye alan gd ve çıktılaın kontol edlp edlemedğne bağlı bulunmaktadı. Eğe gdle üzende kontol mevcutsa gd odaklı b model kuulması,eğe çıktıla üzende kontol mevcutsa çıktı odaklı model kuulması geekmekted. Aynı zamanda; gdledek değģm le aynı oanda çıktı mktaının değģtğ yan ölçeğe göe sabt getnn söz konusu olduğu vasayıldığında CCR modelnden, ölçeğe göe değģken get olduğu daha esnek duumlada BCC modelnden yaalanılablmekted.çalıģmada Ģletmele mnmum gdle le maksmum çıktıla elde etmey amaçlaken gdle üzende kontolle söz konusu olması nedenyle gd odaklı model tech edlken gdledek değģmn aynı oanda çıktılaa yansıması söz konusu olmadığı çn çalıģmada gd odaklı BCC model kullanılmıģtı. Kaa Veme Bmle VZA,gd ve çıktı değģkenlenn poztf olduğu Kaa Veme Bmlenn(KVB), homojenlğn geekt (Wllam, 998:9).Uygulamada kullanılacakkvb len üetm teknolojle açısından bbne benze olmalaı elde edlecek sonuçlaın anlamlı olablmes açısından çok önemld. Bu bağlamda, çalıģmanın KVB lebosa Ġstanbul Pay Pyasası çn temel endeks olan BĠST 00 de ye alan BĠST SINAĠ Endeks hsse senetlene sahp Ģketle olaak bellenmģt.bġst SINAĠ Endeks ulusal pazada Ģlem göen,sadece sanay sektöünde ye alan Ģketleden oluģmaktadı. Aynı sektöde faalyet göstemes, uygulamada kullanılan KVB len üetm teknolojle açısından bbne benze yan homojen olduğunun göstegesd. 58

15 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan Uygulamada BĠST SINAĠ Endeks nde dönemnde ye alan Ģketle, son yıl tbayle BĠST 00 Endeks nde ye alması kısıtıyla KVB olaak seçlmģt. Ġntenet aacılığıyla ve adeslende yayınlanan endeks vele kullanılaak son 5 yıldı BĠST SINAĠ Endeks nde ye alan hsse sened sayısı30, son yıl tbayle BĠST 00 Endeks ve BĠST SINAĠEndeks nde ye alan otak hsse senetle sayısı 4 olaak bellenmģt.analzde değģkenlen poztf değel olması geekllğnden dolayıbazı değģkenlende negatf değelee sahp olan 8 Ģket analze alınmamıģtı. Ayıca 3 Ģketn 205 yılsonu vele henüz açıklanmadığı çn uygulama dıģında tutulmuģtu. Sonuç olaak BĠST SINAĠ Endeks nde ye alan 30Ģket analze tab tutulmuģtu. Tablo 2.Kaa Veme Bmle ve Kodlaı Kalemclk ADEL 6 GöltaĢ Çmento GOLTS 2 Aksa AKSA 7 Gübe Fabkalaı GUBRF 3 Alkm Kmya ALKIM 8 Katonsan KARTN 4 Anadolu Cam ANACM 9 Konya Çmento KONYA 5 Açelk ARCLK 20 Kodsa Global KORDS 6 Aygaz AYGAZ 2 Otoka OTKAR 7 BagfaĢ BAGFS 22 Pak Elektk Madenclk PRKME 8 Bousan Mannesmann BRSAN 23 Petkm PETKM 9 Bsa BRĠSA 24 Soda Sanay SODA 0 Coca Cola Ġçecek CCOLA 25 Tat Gıda TATGD Çmsa CIMSA 26 TofaĢ Otomobl Fabkalaı TOASO 2 Ege Endüst EGEEN 27 Takya Cam TRKCM 3 Eeğl Dem Çelk EREGL 28 TüpaĢ TUPRS 4 Fod Otosan FROTO 29 Tük Taktö TTRAK 5 Good-Yea GOODY 30 Ülke Bsküv ULKER Modelde kullanılan KVB le le gd/çıktı sayılaı aasındak lģkye yönelk olaak üç faklı yaklaģım söz konusudu.noman ve Stoke (99) çalıģmalaında, KVB sayılaının, gd ve çıktı sayısı toplamının fazlasından büyük olması geektğn fade edeken, Dyson vd. (200) KVB sayılaının, gd ve çıktı sayısı toplamının 2 katından büyük olmasını, Vassloğlu ve 59

16 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) Gokas(990) se KVB sayılaının, gd ve çıktı sayısı toplamının 3 katından büyük olmasını savunmuģladı. ÇalıĢmada bu üç yaklaģım da sağlanmaktadı. Gd sayısı m, çıktı sayısı n olmak üzee; m =5, n=4 se, KVB >m+n+ çn, 30>0 (=5+4+) KVB > 2.(m+n) çn, 30>8 (=2(5+4)) KVB> 3.(m+n) çn, 30>27(=(3(5+4)) Gd ve Çıktı Değşkenle ÇalıĢmada Ģketlen fnansal tablolaından yaalanaak, mevcut duumunun değelendlmes ve geleceğe lģkn tahmnlen yapılmasına yadımcı olan fnansal analz oanlaı dkkate alınmıģ olup değģken sayısı attıkça analzn güvenl ve açıklayıcı olmaktan uzaklaģması soununa kaģı, bbyle aynı yapıda olupkoelasyonu yüksek olan oanladan en etkl olan b tanes analze dahl edlken dğe/dğele analz dıģında bıakılmıģtı. Gd değģkenle olaak,ģketlen fnansal pefomanslaını değeleme ölçütü olaak kullanılacak fnansal oanladan; Ca Oan, Stok Dev Hızı, Alacak Dev Hızı, Fnansal Kaldıaç Oanı ve Fnansman Oanı,kullanılıken, çıktı değģkenle olaak se Pyasa Değe/ Defte Değe (PD/DD), ROA, ROE ve Fyat Kazanç Oanı kullanılmıģtı. AĢağıda uygulamada kullanılangd/çıktı değģkenle vefomülasyonlaınaye velmģt. Tablo 3. Gd ve Çıktı DeğĢkenle ve Fomülasyonlaı G.Ca Oan G2.Stok Dev Hızı G3.Alacak Dev Hızı G4.Fnansal Kaldıaç Oanı G5.Fnansman Oanı Ç.PD/DD Ç2.ROA (Aktf Kalılık Oanı) Ç3.ROE (Özsemaye Kalılık Oanı) Ç4.Fyat Kazanç Oanı Gd DeğĢkenle Dönen Valıkla / Kısa Vadel Yabancı Satılan Malın Malyet Kaynakla / Otalama Stok Kedl SatıĢla Tutaı / Otalama Tca Alacakla Yabancı Kaynakla/ Aktf Toplamı Öz Kaynakla / Yabancı Kaynakla Çıktı DeğĢkenle Pyasa Değe / Defte Değe Net Ka / Aktf Toplamı Net Ka / Özkaynakla Hsse Sened Fyatı / Hsse BaĢına Kazanç 60

17 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan G.Ca Oan Ca oan, b Ģketn kısa süel yabancı kaynaklaını kaģılayablme gücünü ölçmek ve çalıģma semayesnnyetellğn saptamak çn kullanılan b asyodu.caoanın den küçük olması Ģketn, kısa vadel yabancı boçlaını ödemede güçlük çektğnn göstegesd. Semaye pyasasının yetence gelģmedğ gelģmekte olan ülkelede oanın,5 olmasının boç ödeme gücü açısından yetel olacağı le süülebl (Önce, 966:9).Ca oanın geeğnden yüksek olması, Ģketn vemsz çalıģmasına ve yatıım kâlılığının düģmesne sebebyet veeceğnden azu edlmemekted. G2.Stok Dev Hızı B Ģletmede stok dev hızı, stoklaın ne kada çabuk b Ģeklde nakde çevldğn göste (Aktan ve Bodu, 2006:62).Stok dev hızının yüksek olması Ģletmenn stoklaa daha az kaynak ayıdığını ve satıģlaının yüksek olduğunu, ayıca stoklaın Ģketn kaına daha fazla katkı yaptığını göste. Stok dev hızının düģük olması Ģketn pefomansının stenlen vemllkte ve etknlkte olmadığını göste. G3.Alacak Dev Hızı Alacak dev hızı b Ģletmenn alacaklaının tahsl yeteneğn ve lkdtesn gösteen b ölçüttü (Ceylan, 200:34).Alacak dev hızının yüksek olması alacaklaın kısa süede tahsl edldğn göste ve bu Ģletmenn lehne olan b duumdu. ĠĢletme alacaklaını kısa süede tahsl edeek nakt akıģı sağla ve lkdtesnn yüksek olduğunu göste. Alacak dev hızın düģük olması Ģletmenn alacaklaını uzun süede tahsl ettğn ve nakıģ akıģı açısından zoluk çektğn göste. Bu oanın youmlanmasında geçmģ yıllaa at dev hızı veya aynı Ģ kolundak fmalaın dev hızı le kaģılaģtıılı. G4.Fnansal Kaldıaç Oanı Fnansal kaldıaç oanı, fmanın fnansmanında yabancı kaynakladan ne düzeyde faydalandığını gösteen oandı (Akgüç, 2006:33).ġketlen toplam valıklaının ne kadalık kısmının yabancı kaynakladan fonlandığı, gösteen bu oan, ayıca Ģket çn b sk gösteges olaak da kullanılabl. Eğe zo b döneme gese, fnansal kaldıacı yüksek b fmanın boçlaını ödeyememes olasıdı ( Bealey, Myes ve Alan, 997:470). G5.Fnansman Oanı ĠĢletmelen mal yetellğnn bellenmesnde kullanılan oandı. Bu oanın olması özkaynakyabancı kaynak denges açısından yetel olaak göülü. Oanın den büyük olması Ģletmede kullanılan valıklaın büyük b kısmının 6

18 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) özkaynakla le fnanse edldğ; den küçük çıkması se, Ģletmede yabancı kaynak fnansmanın daha fazla olduğu ve bunun sonucunda faz ve boç ödemede güçlük çekebleceğ sonucuna vaılabl. Ç.PD/DD (Pyasa Değe / Defte Değe) Bu oan Ģketlen hsse senetlenn BĠST de oluģan fyatı ve toplam hsse sened sayısı le hesaplanan pyasa değenn, Ģketn özsemayesne oanlanmasıyla elde edl.pd/dd, Ģketlen pyasada oluģan değelenn, Ģket özsemayelenn kaç katı olduğunu göste.ġketn PD/DD oanının, sektö otalamasından düģük olması sten. Ayıca bu oanın den küçük olması da beklen.pd/dd hsse sened baģına düģen özsemaye tutaına kaģılık, hsse sened almak çn ne kada ödememz geektğn göstedğnden;oanın den küçük olması hsse sened fyatının Ģket değene göe ucuz olduğunu, yüksek olması se, hsse sened fyatının Ģket değene oanla pahalı olduğunu göste. Yan oan n üzendeyse hsse pahalı olaak Ģlem göüyodu ve ucuzlaması beklen. Oan den küçükse hssenn ucuz kaldığını, taleple blkte fyatının atableceğ öngöülü. Ç2.ROA Aktf kalılığı oanı olaak da smlendlen ROA, valıklaın Ģletmede ne düzeyde etkn kullanıldığını göstemek çn kullanılı. Bu oan, aktf kalılığı oanı olaak da blnmekted. Aktf kalılığı, Ģletmelen ulaģmıģ olduklaı net kada aktflen etknlğn ölçmede kullanılan b oandı. Bu hesaplamanın sonunda çıkan katsayı ne kada büyükse Ģketn valıklaının ka yaatma konusunda o kada baģaılı kullanıldığı düģünülü. Ç3.ROE Bu oan, Ģletmede otaya çıkaılan kaın yüzde kaçının özkaynak taafından meydana getldğn göste. ROE, Ģletme paydaģlaı taafından oluģtuulan özkaynağın b bmne düģen net ka tutaını otaya çıkamaktadı. PaydaĢla taafından bu oanın yüksek olması azu edl. Ç4.Fyat/Kazanç Oanı Hsse sened antabltes olaak da smlendlen bu oan, geek Ģletmeyeyatıımda bulunan mevcut otakla geekse yatıımda bulunmayı düģünen potansyelotakla çnbüyük önem az etmekted. Hsse sened fyat /kazanç oanı, hsse senednn bosadeğenn, hsse baģına elde edlen kazanca oanlanması yöntemylehesaplanı (Akıncı ve Edoğan, 995:5).B Ģketten beklenen get oanıyükseldkçe F/K düģe. Yüksek F/K oanlaı se o Ģketlen gelecektek büyüme fısatlaınınbüyüklüğünün b göstegesd. Buda bze b Ģketn sk le F/K oanında tes lģk olduğunu göste. 62

19 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan Fmalaın büyümeye yönelk mkanlaı yüksek se fyat/kazanç oanlaı da yüksek kabul edl. Yüksek fyat/kazanç oanın kabul edleblmes çn, yatıımcılaın, Ģletmenn hızlı büyüme potansyelne nanmalaı geek (Ceylan, 200:6). Uygulamada Kullanılan KVB len Pefomanslaının Ölçülmes ve Sonuçlaın Değelendlmes ÇalıĢmada dönemnnson yılı tbayle BĠST 00 Endeks nde bulunan ve lgl dönemdebġst SINAĠ Endeks nde ye alanģketlenfnansal pefomans analz, beltlen dönem tbayle yıllık olaak değelendlmģt. ÇalıĢmada kullanılan vele yılsonu tbayle konsolde olmayan blançoladan elde edlmģ olup BCC Gd odaklıvzayadımıyla pefomans ölçümü yapılmıģtı.analzn adımlaının, dönemne lģkn olaak he yıl çn ayıntılı olaak açıklanması çok ye kaplayacağı çn çalıģmada önek teģkl etmes amacıyla sadece 205 yılına lģkn analz detaylı olaak açıklanmıģ olup dönemn dğe yıllaına lģkn sadece sonuç değele tablo olaak velp değelendlmģt. 205 Yılı İtbayle Pefomans Analz 205 yılı tbayle, analz ktelene göe seçlenbġst SINAĠ Endeks nde ye alan Ģketlen pefomans analz uygulamasında, BCC Gd odaklıvzakullanılaak,aģağıdak sonuçlaa ulaģılmıģtı. Tablo Yılı Etknlk Sonuçlaı Kaa Veme Bmle Etknlk Değele Kaa Veme Bmle Etknlk Değele. Kalemclk 6.GöltaĢ Çmento 2.Aksa 7.Gübe Fabkalaı 0, Alkm Kmya 8.Katonsan 4.Anadolu Cam 9.Konya Çmento 5.Açelk 20.Kodsa Global 0, Aygaz 2.Otoka 7.BagfaĢ 22.Pak Elek. Madenclk 8.Bousan 23.Petkm Mannesmann 9.Bsa 24.Soda Sanay 0.Coca Cola 25.Tat Gıda Ġçecek.Çmsa 26.TofaĢ Otomobl 63

20 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) Fab. 2.Ege Endüst 27.Takya Cam 0, Eeğl Dem 28.TüpaĢ Çelk 4.Fod Otosan 29.Tük Taktö 5.Good-Yea 30.Ülke Bsküv Tablo 4, analz ktelene göe seçlen Ģketlen 205 yılı etknlk sonuçlaını göstemekted. Bu sonuçlaa göe 30 Ģket aasından 27 Ģket ( Kalemclk, Aksa, Alkm Kmya, Anadolu Cam, Açelk, Aygaz, BagfaĢ, Bousan Mannesmann, Bsa, Coca Cola Ġçecek, Çmsa, Ege Endüst, Eeğl Dem Çelk, Fod Otosan, Good-Yea, GöltaĢ Çmento, Katonsan, Konya Çmento, Otoka,PakElektk Madenclk, Petkm, Soda Sanay, Tat Gıda, TofaĢ Otomobl Fabkalaı, TüpaĢ, Tük Taktö, Ülke Bsküv) %00 etkn çıkaken, 3 Ģketn (Gübe Fabkalaı, Kodsa Global, Takya Cam) etkn olmadığı bellenmģt. Etkn olmayan Ģketle aasında etknlk sınıına en yakın hsse sened 0,965 etknlk değeyle Takya Cam oluken, 0,94 etknlk değeyle en düģük değe alan ĢketKodsa Global olmuģtu. Otalama etknlk değe 0,995ken standat sapması 0,0 d. Bu aģamada analz sonucunda etknlk değe l'e eģt olanla, etkn Ģketleolaak bellenken, 'n altında etknlk değene sahp Ģketle etkn olmayan ve pefomanslaını attıablmek çn gd ve/veya çıktı değģkenlende değģklkle yaatması geeken Ģketle olaak değelendlle (Köse, 200: 92). VZA etkn olan ve etkn olmayan KVB lenn ayımını yapa.fakat etkn olan tüm KVB lenn etknlk değene sahp olması nedenyle etkn olan KVB lenn kend çlende ayımını yapmak mümkün olmamaktadı. Bu poblemn üzenden Andesen ve Petesen ın (993) tasaladığı süpe etknlk oanı metoduyla gelnmekted. Süpe etknlk skou,etkn olan KVB lenetknlk skolaını veya den büyük değe alacak Ģeklde yenden oluģtuulması le elde edl (Chales ve Kuma, 202:23). Süpe etknlk analz, Ģketlen elde ettkle geçek etknlk değelenn bellenmes ve etkn KVB aasındak etknlk sıalamasının yapılablmes çn kullanılı. Analze konu olan etkn KVB lenn süpe etknlk sonuçlaı Tablo 5 de velmģt. Tablo Yılı Süpe Etknlk Analz Sonuçlaı Kaa Veme Sko Sıala Bmle ma Sıala ma Kaa Veme Bmle Sko 64

21 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan Konya Çmento 3, Tat Gıda, Kalemclk 2, Ülke,0577 Bsküv 3 GöltaĢ Çmento 2, Açelk,043 4 Katonsan,958 9 Aksa, Tük Taktö, Good-Yea, Bousan Mannesmann, Soda Sanay, Bsa, Petkm, Pak Elek., Anadolu,00088 Madenclk Cam 9 Aygaz, BagfaĢ 0 Fod Otosan, Coca Cola Ġçecek Alkm Kmya, Ege Endüst 2 TofaĢ Otomobl, Otoka Fab. 3 Çmsa, Takya 0, Cam 4 TüpaĢ, Gübe Fabkalaı 0, Eeğl Dem Çelk, Kodsa Global 0, yılı sonuçlaına göe etknlk değe en yüksek olan Ģket 3,86607sko sonucuyla Konya Çmento olmuģtu. 27 etkn Ģketn süpe etknlk otalaması,36497 olmuģtu. Etknlk skouna bağlı olaak elde edlen sıalamalaın pefomans değeleme sıalaması olaak düģünülmes duumunda 205 yılında fnansal pefomansı en y olan lk 5 Ģket (Konya Çmento, Kalemclk, GöltaĢ Çmento, Katonsan ve Tük Taktö) en y fnansal pefomansa sahp Ģketle olaak elde edlken fnansal pefomansı kötü olan Ģketle se Takya Cam, Gübe Fabkalaı ve Kodsa Global olaak tespt edlmģt. VZA le etkn olmayan Ģketlen efeans kümele de elde edlmekted. Refeans kümes, etkn Ģketleden oluģmakta ve etkn olmayan Ģketlen kend efeans kümelendek etkn Ģketlee yakın olduklaını Ģaet etmekted. Etkn olmayan Ģketle, etknlk değelen yükseltmele çn efeans kümelendek Ģketlen ağılık değelen dkkate alıla. (Köse, 200: 92). Etkn olmayan Ģketlen efeans kümele Tablo 6 da velmģt. 65

22 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) Tablo Yılı Etkn olmayan KVB lenn Refeans Kümele ג KVB Etknlk Değe Refeans Kümele Gübe Fabkalaı Kodsa Global Takya Cam 0, , , Kalemclk 0,0849 BagfaĢ 0,58355 Bousan Mannesmann 0,20805 Otoka 0,0928 Tük Taktö 0,0307 Kalemclk 0,5966 Aksa 0,647 BagfaĢ 0,22749 Bousan Mannesmann 0,0432 Katonsan 0,0454 Kalemclk 0,56548 Aksa 0,28875 Coca Cola Ġçecek 0,0274 Good-Yea 0,833 Yukaıdak tabloda göüleceğ üzee etkn olmayan Ģketlen efeans kümele ve bunlaa at olan yoğunluk değele (ג) beltlmģt. Uygulama sonucu etkn olmayan Ģketlen efeans kümele; Gübe Fabkalaı çn Kalemclk, BagfaĢ, Bousan Mannesmann, Otoka ve Tük Taktö; Kodsa Global çn Kalemclk, Aksa, BagfaĢ, Bousan Mannesmann ve Katonsan; Takya Cam çn Kalemclk, Aksa, Coca Cola Ġçecek vegood- Yea Ģketlenden oluģmuģtu. Kalemclk en çok efeans alınan Ģket olmuģtu. Tabloda ye alan,ג etkn olmayan b kaa noktası çn etkn olası gd çıktıbleģm oluģtumak çn geeken blgy sağlayan değeolup(yavuz,ġģç ג. eģtt 62) ölçeğe göe değģken get kullanıldığı çn toplamlaı e 203: değen kullanılaak etkn olmayan KVB lenn etknlk düzeyne ulaģablmes çn hedeflenen değele bulunabl. Refeans kümelende bulunan etkn Ģketlen skolaına ulaģablmek çnetkn olmayan Ģketlen, gd ve çıktı değģkenle oanlaında ne gb değģklkle yapılması geektğn açıklayan,potansyel yleģtme (PĠ)yüzdele Tablo 7 de velmģt. 66

23 TRAKYA CAM KORDSA GLOBAL GÜBRE FABRĠKALARI A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan Tablo Yılı Etkn Olmayan ġketlen Gd ve Çıktı DeğĢkenlene ĠlĢkn Potansyel ĠyleĢtme (PĠ) Oanlaı KVB DEĞĠġKENLER GERÇEKLEġEN HEDEF FARK PĠ (%) Ca Oan,7902,04-0, ,84 Stok Dev Hızı 3,907 2, ,8223-5,84 Alacak Dev Hızı 7, , , ,84 Fnansal Kaldıaç Oanı,9072, ,63-5,84 Fnansman Oanı 0,8076 0,6829-0,957-4,9 PD/DD,80042, ROA 2,6394 7, , ,96 ROE 9, , , ,98 Fyat Kazanç Oanı 2, , , ,20 Ca Oan,50335,4503 0, ,87 Stok Dev Hızı 3,460 2,9363-0,8297-5,87 Alacak Dev Hızı 5, , ,9767-7,69 Fnansal Kaldıaç Oanı 0,9924 0,9330-0, ,87 Fnansman Oanı,2693,9475-0, ,87 PD/DD 0,94599, , ,2 ROA 4, ,86224, ,50 ROE 0, ,473 28, ,29 Fyat Kazanç Oanı 9,287 9, Ca Oan 2,73840, , ,74 Stok Dev Hızı 4, ,9376-0,4074-3,47 Alacak Dev Hızı 5,9652 2, , ,92 Fnansal Kaldıaç Oanı 0, ,8307-0, ,47 Fnansman Oanı,2679,2799-0, ,47 PD/DD 0, ,0274, ,60 ROA 3,2862 2, , ,27 ROE 6, , , ,65 Fyat Kazanç Oanı 0,767 0, Etkn olmayan he b Ģketn, gd ve çıktı değģkenlenn potansyel yleģtme yüzdelene lģkn açıklamala benzelk göstedğnden, çalıģmada yalnızca, yıllaı genelnde etkn olmayan Takya Cam Ģketnn toplam etknszlğne neden olan değģkenlen potansyel yleģtme değelene yönelk açıklamalaa ye velmģt. Takya Cam Ģketnn efeans kümesndek Ģketlee göe toplam etknszlğ; gd değģken olaak kullanılan; Ca Oan, Stok Dev Hızı, Alacak Dev Hızı, Fnansal Kaldıaç Oanı ve Fnansman Oanı değģkenlenn fazlalıklaı le çıktı değģken olan PD/DD, ROA, 67

24 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) ROE nneksklğnden kaynaklanmaktadı. Bu duumda Takya Cam Ģket Ca Oanını %42,74, Stok Dev Hızını, Fnansal Kaldıaç Oanını, Fnansman Oanını %3,47, Alacak Dev Hızını %49,92 oanında azaltaak; PD/DD y %260,60, ROA yı %290,27, ROE y%375,65 oanında atıaak efeans kümesnde bulunan Kalemclk, Aksa, Coca Cola Ġçecek, Good- YeaĢketle gb etkn hale geleblecekt Dönemne İlşkn Pefomans Analz dönemne lģkn BCC Gd odaklı VZA uygulanmıģ ve yılla tbayle etknlk, efeans kümele ve potansyel yleģtme oanlaı Ekle kısmındabeltldğ gb toplu olaak elde edlmģt. Ek. de ye alan dönem süpe etknlk analz sonuçlaına göe;etknlk skouna bağlı olaak elde edlen sıalamalaın pefomans değeleme sıalaması olaak düģünülmes duumunda,20 yılı fnansal pefomansı en y olan lk 5 Ģket Pak Elektk Madenclk, Coca Cola Ġçecek, Otoka, Kalemclk ve Katonsan ken, fnansal pefomansı kötü olan Ģketle se Gübe Fabkalaı, Aksa, Alkm Kmya, Takya Cam, TofaĢ Otomobl Fabkalaı ve Good-Yea olaak tespt edlmģt. 202 yılı çn fnansal pefomansı en y olan lk 5 Ģket Otoka, Kalemclk, Petkm, Aygaz ve Çmsa;203 yılı çn Konya Çmento, Kalemclk, Tat Gıda, Çmsa ve Katonsan 204 yılı çn Kalemclk, Tük Taktö, Pak Elektk Madenclk, Katonsan ve Alkm Kmya, 205 yılı çn Konya Çmento, Kalemclk, GöltaĢ Çmento, Katonsan ve Tük Taktö oluken, fnansal pefomansı kötü olan Ģketle se 202 yılı çn Bousan Mannesmann, Alkm Kmya, TofaĢ Otomobl Fabkalaı, Ülke Bsküv, Gübe FabkalaıveGood- Yea; 203 yılı çnanadolu Cam, Good-Yea, Takya Cam ve Soda Sanay; 204 yılı çn GöltaĢ Çmento, Eeğl Dem Çelk, Anadolu Cam, Açelk, Takya Cam ve Soda Sanay; 205 yılı çn se Takya Cam, Gübe Fabkalaı ve Kodsa Global olaak tespt edlmģt. Kalemclk süpe etknlk sonuçlaına göe stkalı olaak, yıllaı aasındak etknlk sıalaması yüksek olan lk 5 Ģket aasına gmģt.son 5 yılda en yüksek süpe etknlk sko sonucuna sahp Ģket, 20 yılı pefomansıyla Pak Elektk Madenclk olmuģtu. Buna ağmen sonak yıllada Pak Elektk Madenclk 204 yılı haç lk 5 Ģket aasında ye alamamıģtı.etknlk değe sıalamasında, Takya Cam 202 yılı haç, değenn altındak sko sonuçlaıylason sıalada ye alan etkn olmayan Ģketle aasındadı. Etkn olmayan Ģketlen, etknlklene ulaģablmele çn efeans alması geeken Ģketle Ek 2 degöstelmģt.etkn olmayan he b Ģketn, gd ve 68

25 A.Köse, D. Çekc BĠST Sına Endeks nde Ye Alan çıktı değģkenlenn efeanskümelene lģkn açıklamala benzelk göstedğnden, çalıģmada yalnızca, yıllaı genelnde etkn olmayan Takya Cam Ģketnn yılla tbayle efeans kümesne yönelk açıklamalaa ye velmģt. Buna göe; 20 yılı çn Takya Cam Ģketnn efeans alması geeken Ģketle aasında Kalemclk, Aygaz, Çmsa, Konya Çmento ye alıken, 203 yılında Kalemclk, Bagfas, Çmsa, GöltaĢ Çmento, Kodsa Global, Tat Gıda; 204 yılında Kalemclk ve Good-Yea; 205 yılında se Kalemclk, Aksa, Coca Cola Ġçecek, Good-Yea ye almaktadı.202 yılında Takya Cam etkn olduğu çn efeans kümes velmemģt. Ek 3 de velen Dönemne At Etkn Olmayan KVB ĠlĢkn Potansyel ĠyleĢtme Oanlaı (PĠ) sonuçlaına göe; Etkn olmayan he b Ģketn, gd ve çıktı değģkenlenn potansyel yleģtme yüzdelenn açıklanması oldukça uzun süeceğnden ve potansyel yleģtme yüzdelene lģkn açıklamala benzelk göstedğnden, buada yalnızca yılla tbayle gd/çıktı değģkenlenden Ģddetl değģm yaģanan Ģketlen potansyel yleģtme oanına ye velmģt. 20 yılı çn; Takya CamĢketnn efeans kümesndek Ģketlee göe toplam etknszlğ; gd değģken olaak kullanılan; Ca Oan, Stok Dev Hızı, Alacak Dev Hızı, Fnansal Kaldıaç Oanı ve Fnansman Oanı değģkenlenn fazlalıklaı le çıktı değģken olan PD/DD, ROA, ROE, Fyat Kazanç Oanı nın eksklğnden kaynaklanmaktadı. Bu duumda Takya Cam Ģket; Ca Oanını,Stok Dev Hızını, Fnansal Kaldıaç Oanını, Fnansman Oanını %0,08, Alacak Dev Hızını %24,2 oanında azaltaak; PD/DD y %69,7, ROA yı %42,52, ROE y %8,0, Fyat Kazanç Oanını %6,27 oanında atıaak efeans kümesnde bulunan Ģketle gb etkn hale geleblecekt. 202 yılı çn; Gübe Fabkalaı Ģket, Ca Oanını,Alacak Dev Hızını %6,95, Stok Dev Hızını %7,5, Fnansal Kaldıaç Oanını %38,37, Fnansman Oanını %47,32 oanında azaltaak; PD/DD y %48,05, ROA yı %2,95, ROE y %8,57, Fyat Kazanç Oanını %69,28oanında atıaak, efeans kümesnde bulunan Ģketle gb etkn hale geleblecekt. 203 yılı çn Takya Cam; Ca Oanını,Stok Dev Hızını, Alacak Dev Hızını, Fnansal Kaldıaç Oanını, Fnansman Oanını %7,03 oanında azaltaak; PD/DD y %78,90, ROA yı %227,79, ROE y %263,44 oanında atıaak, efeans kümesnde bulunan Ģketle gb etkn hale geleblecekt. 204 yılı çn Anadolu Cam; Ca Oanını %35,94,Stok Dev Hızını %64,27, Alacak Dev Hızını %67,79, Fnansal Kaldıaç Oanını, Fnansman Oanını %6,54 oanında azaltaak; PD/DD y %353,8, ROA yı %55,8, 69

26 KSÜ Sosyal Blmle Degs Clt:3 Sayı:2 (206) ROE y %77,35, Fyat Kazanç Oanını %57,08 oanında atıaak, efeans kümesnde bulunan Ģketle gb etkn hale geleblecekt. 205 yılı çn Takya Cam; Ca Oanını %42,74,Stok Dev Hızını, Fnansal Kaldıaç Oanını, Fnansman Oanını %3,47, Alacak Dev Hızını %49,92 oanında azaltaak; PD/DD y %260,60, ROA yı %290,27, ROE y %375,65 oanında atıaak efeans kümesnde bulunan Ģketle gb etkn hale geleblecekt. SONUÇ Rekabet otamının gdeek attığı, he geçen gün teknolojnn değģtğ ve gelģtğ günümüz küeselleģen dünyasında b Ģket oluģtuan bmlen pefomanslaının devamlı olaak gözlenmes ve bu bmlen pefomanslaının Ģketn genel pefomansını ne bçmde ve nasıl etkledğöneml b konudu. Bunun temel sebeb, Ģketlen uyguladıklaı statejle çn kaynak dağılımı yapmasında pefomans ölçümüne htyaç duymalaıdı. Pefomans analzyle Ģketle valıklaını kouyaak gelecekte otaya çıkablecek olumsuzluklaı eken teģhs etme ve önlem alma mkânı sağlayablecekled. Bu bağlamda Bosa Ġstanbul Endeksle çesnde öneml b yee sahp olan, malat sektöü hsse senetlen baındıan BĠST SINAĠ Endeks nde bulunan,aalaındak poztf yönlü lģkye dayanaak, 205 yılı tbayle Bosa Ġstanbul un temel endeks olan BĠST 00 Endeks nde ye alan hsse senetlene sahp Ģketlenfnansal pefomans değelendmes, çalıģmanın amacını oluģtumaktadı.bu amaç doğultusunda paametk olmayan statstksel yöntemleden b olan VZAkullanılmıĢtı.Analze, BĠST SINAĠ Endeks ne kote olan ayıca 205 yılı tbayle BĠST 00 Endeks nde ye alan 30 Ģket dahl edlmģt.bu bağlamda yöntem çn geekl olan gd kümes; Ca Oan, Stok Dev Hızı, Alacak Dev Hızı, Fnansal Kaldıaç Oanı ve Fnansman Oanından oluģuken; çıktı kümesnde PD/DD, ROA, ROE ve Fyat Kazanç Oanı değģkenle ye almaktadı.kvb len pefomans analz yıllaı aasında ayı ayı geçekleģtlmģ olup, söz konusu ölçümledeyılsonu konsolde olmayan blançoladan elde edlen veleden yaalanılmıģtı. VZA modellenden değģen ölçek vasayımı altında gd odaklı ölçeğe göe değģken getl (BCC) modelle pefomans değelendmes yapılmıģtı. 20 yılı pefomans değelendmesne göe; 24 Ģket etkn oluken,6 Ģket etkn olamamıģtı. Etkn olamayan Ģketle; Aksa, Alkm Kmya, Good-Yea, Gübe Fabkalaı,TofaĢ Otomobl Fabkalaı ve Takya Cam dı. Etkn olmayan Ģketlee en çok efeans göstelen Ģketle Kalemclk ve Çmsa olmuģtu. 202 yılı pefomans değelendmesne göe; 24 Ģket etkn oluken,6 Ģket etkn olamamıģtı. Etkn olamayan Ģketle; Alkm Kmya, Bousan 70