Fatma İnceoğlu (2009)

Transkript

1 Fatma İnceoğlu (2009)

2 SORUNLAR- İHTİYAÇLAR? İyi yönetilmeyen laboratuar Yetersiz personel Sahte raporlar Eksik veri KARŞILAŞTINIZ MI? Yetkisiz kişilerce onaylanan sonuç Kalibrasyonsuz cihaz Yetersiz arşiv

3 TARİHÇE 1970 Yılında FDA, toksikoloji laboratuarında KARŞILAŞMIŞ da ilk taslak, 1979 da da uygulama (21 CFR part 58) başlamıştır. GLP kuralları OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) tarafından geliştirilmiş ve ilk kez 1981 de yayınlanmıştır. OECD GLP Direktif 87/18/EEC, 88/320/EEC, 99/12/EC Avrupa Birliği'nde GLP sistemi iki temel direktif ile uygulanmaktadır: 2004/9/EC: "İyi Laboratuar Uygulamalarının Denetimi ve Doğrulanması" (eski 88/320/EEC) 2004/10/EC: "İyi Laboratuar Uygulamaları kurallarının uygulanması ve bu kuralların kimyasal madde testlerinde uygulamalarının doğrulanması"

4 TÜRKİYE İyi Laboratuar Uygulamaları Prensipleri ve Test Laboratuarlarının Belgelendirilmesine Dair Yönetmelik, Resmi Gazete: 25 Haziran Sayı : İyi Laboratuar Uygulamalarının Denetlenmesi ve Çalışmaların Kontrolüne Dair Yönetmelik, Resmi Gazete: 25 Haziran Sayı : YENİ! İyi Laboratuar Uygulamaları Prensipleri, Test Birimlerinin uyumlaştırılması, İyi Laboratuar Uygulamalarının ve çalışmaların denetlenmesi hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete: 9 Mart Sayı : 27516

5 GLP BELGELENDİRME ABD FDA EPA OECD & AVRUPA BİRLİĞİ BAKANLIKLAR TÜRKİYE SAĞLIK BAKANLIĞI (kozmetik, tıbbi, pestisit) TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI (vet. iaç, gıda ve yem katkı) ÇEVRE BAKANLIĞI (tehlikeli kimyasal yönet. kapsamı)

6 TÜRKİYE DE SON DURUM EŞLEŞTİRME PROJESİ; ( ) Türkiye; Avrupa Birliği mevzuatına uyum sağlayabilmek için "İyi Laboratuar Uygulamaları" (GLP) kalite sistemini kurarak kimyasal madde ve ürünlerin güvenilirliği alanında yürütülen klinik araştırmalar dışındaki çalışmalarda GLP kurallarını uygulamak zorundadır. Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı koordinasyonunda; Sağlık Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TÜRKAK (Ulusal izleme otoritesi).

7 OECD NİN GLP TANIMI OECD İyi Laboratuar Uygulamaları İlkeleri (1997) İyi Laboratuar Uygulamaları (İLU), klinik dışı sağlık ve çevre güvenliği çalışmalarının planlandığı, yürütüldüğü, izlendiği, kaydedildiği, arşivlendiği ve raporlandığı organizasyon süreci ve koşulları ile ilgili bir kalite sistemidir.

8 İyi Laboratuar Uygulamaları İyi Laboratuar Uygulamaları nda AMAÇ; Endüstriyel kimyasal madde ve ürünlerin güvenilirlik test verilerinin ülkeler arasında karşılıklı tanınması için ön şart olan kaliteyi ve güvenilirliği sağlamaktır. Kimyasal maddelerin ve ürünlerin sağlığa ve çevreye etkilerinin belirlenmesine yönelik test verilerinin kalitesinin karşılaştırılabilir nitelikte olmasını ve ülkeler arasında kabul edilebilirliğini sağlayarak gereksiz test tekrarlarını, deney hayvanı kullanımını, zaman ve kaynak israfını önlemektir.

9 GLP NEDİR? ORGANİZASYO NEL SÜREÇ (KURUMSAL İŞLEMLER) KOŞULLAR İLU (GLP)

10 KOŞULLAR PLANLAMA UYGULAMA KOŞULLAR İZLEME KAYDETME RAPORLAMA

11 UNSURLAR KOŞULLAR (KAYNAKLAR) İNSAN (PERSONEL YETKİNLİK, DENEYİMİ) FİZİKSEL (ALAN, YERLEŞİM, ÇALIŞMA ŞARTLARI, CİHAZ, HİJYEN, AYIRMA, VB) KURALLAR ÇALIŞMA PLANI VEYA PROTOKOLLER (prosedürler) STANDART OPERASYON PROSEDÜRLERİ (TALİMATLAR, 5n 1k) KILAVUZLAR (METOD, STANDART) KARAKTERİZASYONLAR (Tanımlama) TEST MADDELERİ (TEST VE REFERANS MADDELER) DOZ FORMLARI KİMYASAL ANALİZLER DÖKÜMANTASYON HAM VERİLER SONUÇ RAPORU ARŞİVLEME KALİTE GÜVENCE ISO 17025

12 GLP PRENSİPLERİ 1. İşletme (Test Birimi) organizasyonu ve personel 2. Kalite güvence programı 3. Tesis, yerleşim 4. Cihaz, malzeme ve reaktif 5. Test sistemleri 6. Test ve referans madde 7. Standart çalışma prosedürleri 8. Çalışmanın performansı 9. Sonuçların raporlanması 10. Kayıtların ve materyallerin muhafazası

13 1. Laboratuar Yönetimi ve Personel Laboratuar yönetiminin GLP ya uyum için tam sorumlulukları Çalışma yöneticisinin GLP çalışmasının yürütülmesi sorumlulukları Baş Sorumlu sorumlulukları Çalışma personelinin sorumlulukları

14 2. Kalite Güvence Programı Kalite Güvence Programı, çalışmanın yürütülüşünden bağımsız olan ve test kuruluşunun yönetiminin İyi Laboratuar Uygulamaları İlkelerine uymasını sağlamak üzere tasarlanmış, tanımlı bir sistemdir (personel dahil).

15 3. Test (Birimi) Laboratuarları (Tesis- Yerleşim) Genel; Uygun büyüklük, yapı ve yerleşim Farklı etkinliklerin yeterince ayrı tutulması Test Sistemi; Test sistemlerinin tehlike seviyesine göre oluşumu Test sistemlerini etkilemeyecek şekilde uygun alan (ör. Havalandırma, basınç, sıcaklık vb) Çapraz kirlenme için önlemler (ör. Malzeme- techizat depoların ayrılması) Test ve Referans Maddeleri; Güvenli depo ve alanlar Arşiv Atık Bertarafı (örn. Kullanılan besiyerlerinin sterilizasyonu)

16 4. Cihazlar, Malzemeler ve Reaktifler Uygun Yerleşim ve yeterli kapasiteye sahip olmalıdır. Düzenli olarak temizlenmeli, bakımı yapılmalı ve kalibre edilmelidir ve bu etkinliklerin kayıtları tutulmalıdır. Kalibrasyonlar ulusal ve uluslararası standartlarda izlenebilmelidir. Kimyasallar, reaktifler ve çözeltiler ne olduklarını, son kullanım tarihlerini, özel depolama talimatlarını, kaynaklarını, hazırlanma tarihlerini ve kararlılıklarını belirtecek şekilde işaretlenmelidir. Bir çalışmada kullanılan aletler test sistemlerine olumsuz etki etmemelidir. Kimyasal, reaktif, çözelti SKT etiketi

17 5. Test Sistemleri Fiziksel / Kimyasal (aletler) Biyolojik Biyolojik test sistemlerinde verilerin kalitesini garantilemek için uygun depolama, saklama, taşıma ve bakım koşulları Hastalıklardan ari karantina prosedürleri Geliş tarihi ve geliş koşullarının kayıtları Test sistemlerinin belirlenmesi Hijyen prosedürleri

18 6. Test ve Referans Maddeleri Test Nesnesi bir çalışmanın konusu olan bir nesnedir. Referans Nesnesi ( kontrol nesnesi ) test nesnesi ile bir kıyaslama temeli oluşturmak üzere kullanılan bir nesne anlamına gelir. Kabul, Muamele, Örnekleme ve Depolama Tanımlama (Karekterizasyon); kabul tarihi, son kullanım tarihi, alınan miktarlar, çalışmalarda kullanılan miktarlar. Prosedürler: Homojenlik ve kararlılığı sağlayacak Kirlenmeyi ya da karışmayı önleyecek Depolama koşullarındaki kararlılığı sağlayacak Analitik amaçlarla numune alımını sağlayacak biçimde belirlenmelidir.

19 7. Standart Çalışma Prosedürleri Numune kabulü, etiketleme, örnekleme, hazırlık Ölçüm aletlerinin kullanım, bakım, temizlik ve geçerliliği Reaktif ve doz oranlarının hazırlanması Kayıt tutma, raporlama, muhafaza, kayıt ve raporların tekrar kullanımı Alanların hazırlık ve çevresel kontrolü Test sistemleri nakil, konum ve nitelik belirleme Çalışma öncesi, sırası ve bitiminde işlem Bertaraf (atık) Haşere, temizlik madde kullanımı Kalite güvence işlemleri

20 8. Çalışma Performansı Çalışma Planı Çalışma Planının İçeriği Çalışmaların Yürütülmesi Belgelemede 5N1K kuralı: Kim, Ne, Ne zaman, Nerede, Neyle, ve Neden yaptı? GLP nin temel ilkesi: kaydedilmeyen = yapılmamıştır

21 9. Çalışma Sonuçlarının Raporlanması Genel Her çalışma için hazırlanmalıdır. Verilerin geçerliliği ve GLP ya uygunluk konularında sorumluluk alındığını belirtmek amacıyla çalışma müdürü tarafından imzalanmalı ve tarih atılmalıdır. Son raporda yapılacak düzeltmeler ve eklemeler, ekler biçiminde yapılmalıdır. Sonuç Raporunun İçeriği Çalışmanın tanımı Sponsora ve test kuruluşuna ilişkin bilgi Tarihler QAU (KG uygunluk) beyanı Malzeme ve test yöntemlerinin tanımı (OECD test kılavuzu) Sonuçların saklanması

22 10. Kayıtların ve Malzemelerin Saklanması ve Depolanması GLP sisteminin genel felsefesi, geriye dönük doğruluk araştırmalarına olanak sağlamaktır. Arşiv: doğru tasarlanmalı ve uygun biçimde yönetilmelidir. Arşivlerde aşağıdakiler saklanmalıdır (süre ilgili makam tarafından belirlenir): Çalışma planı, ham veriler, test numuneleri ve referans nesneleri, örnekler ve her çalışmanın son raporu Tüm Kalite Güvence denetimlerinin kayıtları, ana zaman çizelgeleri Personel yetkinliği, eğitimi, deneyimleri ve iş tanımları Cihazların bakım ve kalibrasyon kayıtları Bilgisayar sistemlerinin teyit belgeleri SOP lerin geçmişine ilişkin dosyalar Çevre izleme kayıtları

23 Özetle İLU (GLP) KG (QA) KK (QC)

24 GIDA SEKTÖRÜ YASAL YÖNETMELİKLER ULUSLAR ARASI GEÇERLİ STANDARTLAR MÜŞTERİ TALEPLERİ GIDA GÜVENLİĞİ

25 GIDA LABORATUARLARI FİZİKSEL KİMYASAL ENSTRÜMENTAL MİKROBİYOLOJİ KATKI KALINTI BİYOGÜVENLİK AMBALAJ İYİ LABORATUAR UYGULAMALARI

26 Gıda Sektörü Uygulamaları TS EN 12128/Şubat 2002 Biyoteknoloji- Araştırma, Geliştirme ve Analiz Laboratuarları- Mikrobiyoloji Laboratuarlarının Korunma Seviyeleri, Risk Alanları, Yerleri ve Fiziksel Güvenlik Kuralları ISO 7218 sayılı "TS 7894 ISO 7218; Gıda ve Hayvan Yemlerinin Mikrobiyolojisi Mikrobiyolojik Muayeneler için Genel Kurallar" RG 25854/Haziran 2005 Kontrol Laboratuarlarının kuruluş ve görevleri hakkında yönetmelik

27 Gıda Sektörü nde GLP Personel; laboratuar kuralları ve testler konusunda eğitimli olmalı. Özellikle mikrobiyoloji laboratuarı çalışanlarının risk altında bulunduğu unutulmamalı. İşletmede uygulanan Yönetim Sistemi ne entegre çalışma planı (kontrol planı), prosedürler, metot talimatları, cihaz kullanım kılavuzları etkin kullanılmalı.

28 Gıda Sektörü nde GLP Tesis, Altyapı, Yerleşim Güvenlik düzeyine göre tanımlanmalı (ISO 7000, ISO 3864) Kurulacak test sistemine göre güvenlik düzeyi bilinmeli *Gıda laboratuarlarındaki yaygın mikrobiyoloji testlerinde güvenlik düzeyi 2 dir. Güvenlik Düzeyi 2: İnsan hastalıklarıyla geniş çapta ilişkili, ancak sıçrama veya havaya karışarak solunum yolu ile enfeksiyon yaptığı bilinmeyen mikroorganizmalar ile açık tezgah üzerinde çalışmak. Örnek: Salmonella spp., Bacillus cereus, Listeria monocytogenes

29 Gıda Sektörü nde GLP Girişler sınırlanmalı Bulaşma riski en aza indirilmeli (akış planı) Alanlar ayrılmalı (*deney tip ve sayısı) Numune teslim ve muhafaza alanı, Numune Hazırlama alanı, İnceleme ve inkübasyon alanı, Referans m/o hazırlama alanı, sterilizasyon, yıkama alanları, vb.) Patojen laboratuarı ayrılmalı ya da güvenlik kabini kurulmalı Her test bölümü için uygun genişlik m 2

30 Gıda Sektörü nde GLP Ekim esnasında hava akımı olmamalı. Laboratuar çalışma havasında mikroorganizma yükü olabildiğince az olmalıdır. 15 dakika süre ile kapağı açık bırakılan bir Plate Count Agar da 15 koloni olması kabul edilebilir bir değerdir. Üretim alanındaki havalandırmadan farklı ve negatif hava basıncı olmalı.

31 Hijyen ve Güvenlik Kuralları ÇALIŞAN GÜVENLİĞİ- ANALİZ GÜVENLİĞİ Laboratuarda bir şey yenilmemeli, içilmemeli Tırnaklar temiz olmalı Koruyucu kıyafet giyilmeli Çalışma öncesi ve sonrası el yıkanmalı Ekim sırasında konuşulmamalı

32 Hijyen ve Güvenlik Kuralları Laboratuar her zaman temiz olmalı Çalışma öncesi ve sonrası, çalışma alanı %70 alkol çözeltisi ile dezenfekte edilmeli Kullanılan besiyerler ve konuldukları alanlar (dolap, otoklav) dezenfekte edilmeli, Test suşları kilitli dolapta, stok tutularak ayrı depolanmalı Laboratuar temizliği doğrulanmalı (Üretim alanı bulaşanın olmadığının kanıtı)

33 Hijyen ve Güvenlik Kuralları Acil çıkış önlemleri alınmış olmalı Kimyasal kullanımı konusunda güvenlik kuralları bilinmeli Cam ve sert plastik kırılması sonrası etkin temizlik tanımlanmalı ve uygulanmalı Herhangi bir yaralanmada yara hemen korunmalı ve kaydedilmeli

34 Hijyen ve Güvenlik Kuralları Örnek Önlemler Bunzen Beki ile özenin sterilizasyonu Aşılama Kabini Otomatik Pipet kullanımı Dezenfeksiyon Kişisel Sağlık (Listeria analizinde hamile çalışamaz)

35 Özet Çalışma Yöntemi Prosedür hazırlanır, onaylanır. Geçerli test metotlarının talimatları oluşturulur. Örnek tanımlaması yapılır. Verilerin tümü kayıt edilir, orijinal sonuçlar saklanır. Değerlendirme ve sonuç raporları arşivlenir.

36 Gıda Sektörüne Faydaları Gıda fabrikalarında bulunan laboratuarların her biri ilgili dalda özel araştırma birimi olmaya adaydır. Laboratuar iyi yönetilmez ve iyi uygulamalar tam olarak gözetilmezse faydadan çok işimize engel ve risk teşkil edebilir. Sonucu yorumlanmayan testler zaman kaybıdır. Laboratuar test sonuçları iyi analiz edilirse hem ürün geliştirme, uygunsuz ürün yönetimi hem de kontrol planında belirtilen iş yükü konusunda bize rehberlik eder.

37 Gıda Güvenliği? ISO yönetim sisteminde laboratuarlar doğrulama merkezleridir. HACCP planımızın uygunluğunu ancak kritik noktalarımızda uyguladığımız kontrolün yeterliliğini kanıtlayarak görebiliriz. Proses kontrolde önleyici olarak geliştirdiğimiz test ve faaliyet zincirinde iyi laboratuar uygulamaları daha iyi üretim yapmamıza da olanak sağlayacaktır.

38 Çevre ve Sağlık Güvenliği? Domuz gribinin laboratuar kazası sonucu yayıldığını söyleyen Avustralyalı bilim adamlarına karşın WHO kanıt olmadığını söylüyor.

39 Denge Dezavantajları Avantajları

40