Kentlerde Yapýsal ve Yeþil Alanlardaki Hava ve Yüzey Sýcaklýklarýnýn Ýrdelenmesi: Ankara Örneði

Transkript

1 Ekoloji 18, 69, (2008) ARAÞTIRMA NOTU Kentlerde Yapýsal ve Yeþil Alanlardaki Hava ve Yüzey Sýcaklýklarýnýn Ýrdelenmesi: Ankara Örneði Ülkü DUMAN YÜKSEL* Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlýk Fakültesi Þehir ve Bölge Planlama Bölümü, 06570, Maltepe, Ankara-TÜRKÝYE *Corresponding author: Özet Günümüz büyük kentlerinde yeþil alanlarýn ve buharlaþma yüzeylerinin azalmasý; beton ve asfaltla kaplanmýþ yüzeylerin, yapýsal alanlarýn artmasý ve bu alanlarda kullanýlan yapý malzemelerinin sýcaklýðý daha iyi iletme ve yüksek sýcaklýk depolama özelliklerine sahip olmalarý gibi nedenlerle, deðiþen meteorolojik parametreler yerel ve bölgesel ölçekte iklim deðiþimine neden olmakta; büyük kentler kendilerine özgü iklimleri olan alanlar haline gelmektedirler. Ankara kentinde hýzlý ve yoðun yapýlaþma sonucunda etrafýndaki kýrsal alanlardan farklýlaþmalar ve sýcaklýklarda deðiþimler olduðu bilinmektedir. Bu çalýþmada öncelikle Landsat uydu görüntülerinden faydalanýlarak Ankara Metropolündeki yüzey sýcaklýklarý analiz edilmiþtir. Yapýlan bu analiz sonuçlarýna baðlý olarak seçilen farklý arazi kullanýmý/arazi örtüsüne ve farklý yüzey sýcaklýðýna sahip 3 alanda (Migros, Bahçelievler ve Anýtkabir) sabit meteorolojik ölçüm aletleri ile 11 Temmuz-11 Eylül 2005 tarihleri arasýnda hava sýcaklýðý ölçümleri yapýlmýþtýr. Araþtýrma sonucunda yüzey sýcaklýðýnýn büyük asfalt-beton kaplý alanlarda oldukça yüksek, yeþil alanlarda ise düþük olduðu belirlenmiþtir. Hava sýcaklýðý da yüzey sýcaklýðýna paralel þekilde büyük asfalt-beton kaplý alanlarda yüksek, yeþil alanlarda ise düþüktür. Ýbreli ve yapraklý aðaç gruplarý ile beton kaplý yüzey arasýndaki anlýk hava sýcaklýðý farký 15 C'ye kadar çýkabilmektedir. Anahtar Kelimeler : Ankara, hava sýcaklýðý, Landsat, uzaktan algýlama, yeþil alanlar, yüzey sýcaklýðý. Investigation of Air Temperature and Surface Temperatures in Built-Up and Green Areas in the Cities: The Case of Ankara City Abstract In contemporary metropolitan cities, as a result of lessening green areas and evaporation surfaces, and increasing asphalted surfaces and built areas with materials which have more heat conveying and storing properties meteorological parameters change and cause local and regional climate changes which makes the cities unhealthy places that have their own climatic properties. Although it is known that in Ankara, the temperature is changing as a result of rapid and dense urbanization. With this study, first the surface temperatures utilizing Landsat satelite image at regional scale in Ankara metropolitan area caused by the changes in land use and land coverage is determined. In three case areas (Migros, Bahçelievler and Anýtkabir) having different densities of built up areas and various sizes of green areas determined in the light of the former study, air temperature measurements between 11 July-11 September 2005 has done. At the end of the study it's determined that surface temperature is higher in areas covered with asphalt-concrete, while it's lower in gren areas. Relatedly air temperature is higher in areas covered with asphalt-concrete, while it's lower in gren areas. The simultaneous air temperature difference in conifer and decidious tree groups, and concrete covered surfaces may rise up to 15 C Keywords : Air temperature, Ankara, green areas, Landsat, remote sensing, surface temperature. Yüksel UD (2008) Kentlerde Yapýsal ve Yeþil Alanlardaki Hava ve Yüzey Sýcaklýklarýnýn Ýrdelenmesi. Ekoloji 18, 69, GÝRÝÞ 2000 yýlýnda dünya nüfusunun %47'si (2,9 milyar kiþi) kentsel alanlarda yaþarken 2030 yýlýna gelindiðinde dünya nüfusunun %60'ýnýn kentlerde yaþamasý beklenmektedir (Anonymous 2005). Bugün dünya yüzeyinin sadece %0,2 'sinin kentsel alan olduðu (Matzarakis 2001) ve kentleþme ve kentlileþme eðilimi böyle devam ederse kentsel alanlarýn daha da artacaðý göz önünde bulundurulduðunda, kentleþmenin iklim sistemi üzerindeki baskýlarýnýn artmasý büyük bir sorun olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Bilindiði üzere kentler, bitki örtüsünün yok edildiði, geçirimsiz yüzeylerin ve yapýsal alanlarýn yoðun olduðu, doðal drenaj ve su akýþýnýn deðiþtirildiði; su, enerji, bitki örtüsü, topografya ve malzemelerde çok büyük Geliþ: / Kabul:

2 Kentlerde Yapýsal ve Yeþil Alanlardaki Hava ve Yüzey... Ekoloji dönüþümlerin yaþandýðý mekanlardýr. Bu dönüþümler sonucunda kentteki süreçler arasýnda karmaþýk deðiþimler yaþanmakta ve kent iklimi etrafýndaki kýrsal alanlara oranla bölgesel ve yerel ölçekte farklýlýklar göstermektedir. Bu farklýlýk ve deðiþimler kentte yaþayan nüfus arttýkça daha da artmakta, daha fazla insan bu deðiþimlerden olumsuz yönde etkilenmektedir (Þekil 1). Kentleþmenin atmosferik parametreler üzerindeki etkilerine iliþkin çalýþmalarýn tüm bu olumsuz geliþmeler ve tehditler sonucunda hýzla arttýðý görülmektedir. Kent iklimi konusunda yapýlan araþtýrmalar incelendiðinde yýllarý arasýnda 830, yýllarý arasýnda 560'dan fazla makalenin yazýldýðý tespit edilmiþtir (Yüksel 2005). Kent iklimi ile ilgili çalýþmalar, iklim deðiþikliði, kent planlama, enerji dengesi, hava kirliliði, biyoiklim, atmosfer sýnýr tabakasý fiziði gibi konularda yapýlmaktadýr. Bu çalýþmalarýn arasýnda aðaçlar ve yeþil alanlarýn kentsel alanlardaki iklimsel açýdan önemine ve etkilerine iliþkin de pek çok çalýþma yer almaktadýr. Streiling ve Matzarakis (2003) Almanya- Freiburg'da aðaçlýk bir alanla aðaçsýz bir alan arasýndaki ortalama hava sýcaklýðýnda yaklaþýk 1 C fark olduðunu ve aðaç sayýsý arttýkça, bu farkýn da arttýðýný tespit etmiþtir. Shashua-Bar ve Hoffman (2000) bitki örtüsüyle kaplý yüzeylerin ayný renkteki diðer cansýz malzemelere oranla daha düþük radyatif sýcaklýklara sahip olmasýndan ötürü bu alanlarda maksimum sýcaklýklar arasýndaki farkýn 20 K'i geçebileceðini belirtmiþtir. Sproanken-Smith ve Oke (1998) Akdeniz ikliminde yer alan Vancouver ve Sacramento kentlerindeki parklarýn çevresindeki yapýsal alanlara oranla genelde 1-2 C daha serin, ideal koþullarda ise 5 C daha serin olduðunu belirtmiþtir. Bu fark aðaçlarýn varlýðý, sayýsý, aðaçlarýn türü, parkýn sulamasý gibi faktörlere baðlýdýr. Bu araþtýrma ile yapýsal alanlar, yeþil alanlar ve sýcaklýk arasýndaki iliþkilerin ortaya çýkarýlarak daha saðlýklý-yaþanabilir ve sürdürülebilir kentlerin oluþumu için yeþil alanlarýn öneminin saptanmasý ve bu önemin sayýsal verilerle Ankara kenti örneðinde ortaya konmasý amaçlanmaktadýr. MATERYAL VE METOT Materyal Bu çalýþma sýrasýnda; araþtýrma alanýna ait fiziksel verilerin analizi için Milli Savunma Bakanlýðý Harita Genel Komutanlýðý'nýn 1/25.000, 1/ ölçekli basýlý topografik haritalarý; yüzey sýcaklýklarýnýn Þekil 1. Kent nüfusu ve hava sýcaklýðý arasýndaki iliþki (Duman ve Juyal 2004). belirlenmesi için 2002 yýlýna ait Landsat-7 ETM uydu görüntüsü; altlýk pafta olarak ve analizlerin doðruluðunun sýnanmasý için Ankara kentine ait hava fotoðraflarýndan yararlanýlmýþtýr. Analizler sonucunda belirlenen farklý yüzey sýcaklýðýna sahip üç alanda sýcaklýða iliþkin ölçüm yapmak üzere üç adet sýcaklýk kaydedici kullanýlmýþtýr. Metot Araþtýrma Ankara kentinin yüzey sýcaklýklarýnýn belirlenmesi ve belirlenen yüzey sýcaklýklarýna baðlý olarak seçilen örneklem alanlarda hava sýcaklýðýnýn ölçülmesi olmak üzere iki temel aþamadan oluþmaktadýr. Her iki aþamada farklý yöntemler kullanýlmýþtýr. 1. Aþama :Yüzey sýcaklýðýnýn belirlenmesi Araþtýrmanýn bu aþamasýnda Erdas Imagine 8.5 ve Arc GIS 9.0 yazýlýmlarý kullanýlmýþtýr. Çalýþmanýn aþamalarý: -Uydu seçimi Bu çalýþma için termal banta sahip olan Landsat uydu görüntüsü tercih edilmiþ ve çalýþmada tarihli Landsat 7-ETM uydu görüntüsü kullanýlmýþtýr. -Geometrik dönüþüm Görüntüler ham olarak temin edildiði için yeryüzü koordinatlarýna oturtulmasý gerekmektedir. Çalýþma alanýna iliþkin görüntü Erdas Imagine 8.5 programýnda GCP (Yer kontrol noktalarý)ler yardýmýyla UTM koordinatlarýna dönüþtürülmüþtür. Geometrik dönüþüm yapýldýktan sonra geometrik düzeltmenin ikinci aþamasýnda orijinal piksel deðerlerinin yani eski görüntünün parlaklýk deðerlerinin deðiþmemesi için "en yakýn komþuluk" 67

3 Ekoloji Yüksel (nearest neighbour) metodu kullanýlarak görüntü yeniden örneklenmiþtir. En yakýn komþuluk yönteminde rektifiye edilmiþ görüntüdeki yeni pikselin parlaklýk deðeri, orijinal görüntüde merkezi bu piksele en yakýn pikselin parlaklýk deðerine dönüþtürülür. Bu yöntem, hesaplanmasý en kolay ve en hýzlý yöntemdir. Tercih edilmesinin baþka bir nedeni ise, yeniden örnekleme sýrasýnda parlaklýk deðerlerinde büyük bir deðiþimin olmamasýdýr (Doðu 1997). -Termal analiz: Termal analizde Landsat uydu görüntüsünün termal bantlarý kullanýlarak yüzey sýcaklýk daðýlýmý ortaya konulmuþtur. Streutker (2003)'e göre yüzey sýcaklýðý; yüzey enerji bilançosu (dengesi), atmosferik durum ve yüzeyin termal özellikleri, fiziksel faktörler vb. pek çok deðiþkene baðlýdýr. Yüzey sýcaklýklarýnýn daðýlýmýný belirlemek için çalýþmada Erdas Imagine 8.5 programý tarafýndan Landsat 7-ETM uydu görüntüsü için geliþtirilmiþ olan modül kullanýlmýþtýr. Bugüne kadar Türkiye'de yüzey sýcaklýðý analizlerinde "parlaklýk deðeri" ne baðlý olarak yüzey sýcaklýklarý ortaya konulmuþtur. Bu çalýþmada ise Esri þirketi tarafýndan bu tip analizler için geliþtirilmiþ olan modül kullanýlmýþtýr. Bu da çalýþmaya özgün bir deðer katmaktadýr. Termal analiz modeli, Landsat uydu görüntülerinin altýncý bantýndan parlaklýk sýcaklýðýný hesap etmek için geliþtirilmiþtir. Model, her görüntünün minimum ve maksimum sayýsal deðerlerini dikkate alarak yüzey sýcaklýðýný tespit etmektedir. II.Aþama: Hava sýcaklýðýnýn belirlenmesi Uydu görüntüsünün termal analizi sonucunda elde edilen bulgular doðrultusunda Ankara kentinde farklý yüzey sýcaklýðýna ve farklý arazi örtüsüne sahip 3 alanda sabit meteorolojik ölçüm cihazý kurularak 11 Temmuz-11 Eylül 2005 tarihleri arasýnda her yarým saatte bir hava sýcaklýðý ölçümü yapýlmýþtýr. Ölçüm istasyonlarýnýn kurulacaðý yerler belirlenirken göz önünde bulundurulan diðer kriterler; istasyonlar arasýndaki rakým farkýnýn 100m'den fazla olmamasý, istasyonlarýn ayný bakarlý olmasý, istasyonlarýn 5 km x 5 km'lik bir alanda kurulmasýdýr Birinci istasyon 2002 yýlý termal analizine göre Ankara kent merkezinde en yüksek yüzey sýcaklýðýna sahip alanlardan biri olan 860 rakýmlý Migros'a, ikinci istasyon Ankara kent merkezi genelinde görülen ve ortalama yüzey sýcaklýk deðerine sahip rakýmlý Bahçelievler'e, üçüncü istasyon ise Ankara kent merkezinde en düþük yüzey sýcaklýðýna sahip alanlardan biri olan 880 rakýmlý Anýtkabir'e kurulmuþtur. (Ölçüm istasyonlarýnýn kurulduðu alanlar Þekil 2'de görülmektedir.) Bu alanlara kurulan istasyonlarda sýcaklýk ölçümü gölgede yapýlmýþtýr. Ýstasyonlar yerden 2 m yükseklikte kurulmuþtur. Tek bir noktada yapýlan ölçümlerde, yerden 2 m yükseklikte yapýlan ölçümler ile yüzeye daha yakýn noktalarda yapýlan sýcaklýk ölçümleri karþýlaþtýrýldýðýnda, yere yakýn yapýlan ölçümler albedo, toprak nemi ya da topraðýn termal özellikleri gibi yer yüzeyindeki malzemelerin termal özelliklerinden çok daha fazla etkilendiðinden, elde edilen deðerlerde sapmalar olabilmektedir. Bu nedenle çalýþma kapsamýnda yapýlan ölçümler yerden 2 m yükseklikte yapýlmýþtýr. Ölçümlere 11 Temmuz 2005 tarihinde baþlanmýþ, 11 Eylül 2005 tarihine kadar kesintisiz olarak devam edilmiþ, her bir istasyonda sýcaklýk parametresine iliþkin 3024 ölçüm yapýlmýþtýr. Verilerin deðerlendirilmesi aþamasýnda, Temmuz 2005 tarihleri arasýnda elde edilen ölçümlerde teknik nedenlerden ötürü hatalar olduðu ve ölçümler saðlýksýz olduklarý için deðerlendirmeye alýnmamýþtýr. Sonuçta 18 Þekil 2. Ankara kentinde meteorolojik ölçüm istasyonlarýnýn kurulduðu noktalar.

4 Kentlerde Yapýsal ve Yeþil Alanlardaki Hava ve Yüzey... Ekoloji Temmuz-11 Eylül 2005 tarihleri arasýnda her bir istasyondan elde edilen hava sýcaklýðý parametresine ait 2688 veri deðerlendirmeye alýnmýþtýr. Ölçüm istasyonlarýndan elde edilen hava sýcaklýðýna iliþkin veriler bilgisayar ortamýna aktarýlarak Microsoft Excel programýnda düzenlenmiþtir. Düzenleme yapýlmasýnýn ardýndan farklý istasyon verilerinin karþýlaþtýrmalarý yapýlmýþtýr. BULGULAR Araþtýrma alaný Ýç Anadolu Bölgesi'nde, Ankara ili sýnýrlarýnda Ankara kent merkezi ve çevresini kapsayacak þekilde belirlenmiþtir ve toplam olarak km 2 'lik bir alaný içermektedir. Ankara kentinin seçilmesinin nedeni Ankara'nýn baþkent olduktan sonra çok hýzlý geliþen ve hýzlý kentleþme sürecini hala yaþayan bir kent olmasýdýr. Ankara'nýn 1927 yýlýnda olan toplam nüfusu 73 yýlda 10 kat artarak 2000 yýlýnda 'a yükselmiþtir. Kentsel nüfus 1927 yýlýnda iken 2000 yýlýnda 'dir. Bu açýdan bakýldýðýnda Ankara'nýn kentleþmesinin kent iklimine olan etkilerini incelemek ve sonuçlarýný irdelemek çok önemli bir konu olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Ankara kentinin iklimi incelendiðinde; kentin bir bozkýr karakteri taþýdýðý görülmektedir. Günlük, aylýk ve mevsimlik büyük sýcaklýk deðiþimleri iklimi sertleþtirmektedir (Memlük 1982). Ankara genel olarak ýlýman iklim kuþaðý içinde yer almasýna karþýn bulunduðu bölgenin taþýdýðý doðal özellikler nedeniyle kýþlarýn sert ve soðuk, yazlarýn kurak ve sýcak geçtiði bir iklim karakteri gösterir. En sýcak ay Temmuz ve Aðustos, en soðuk ay ise Ocak ayýdýr. En sýcak ay ile en soðuk ay arasýndaki sýcaklýk farký 24 C'dir (Barýþ 1995). Bölgede yýllýk ortalama sýcaklýk 13,1 C ile 8,2 C arasýnda deðiþmektedir. Bölgenin yýllýk ortalama sýcaklýðý 10,7 C'dir (Anonymous 2000). Tablo 1'de yer alan Ankara Merkez istasyonunu kentsel, Etimesgut ve Esenboða istasyonlarýný yarý kentsel/yarý kýrsal istasyonlar olarak tanýmlamak mümkündür. Bu istasyonlara ait yýllýk ortalama sýcaklýk verileri incelendiðinde Ankara Merkez istasyonu (kentsel istasyon) ile aralarýnda 0,5 ve 1,8 C'lik farklýlýklar olduðu görülmektedir. En sýcak ay olan Temmuz ayýndaki deðerler karþýlaþtýrýldýðýnda Ankara Merkez istasyonu ile aralarýndaki aylýk ortalama sýcaklýk farký 0,4 ve 1,7 C olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Bu deðerlerden Ankara kentinde, etrafýndaki yarý kentsel-yarý kýrsal alana oranla hava sýcaklýklarýnda artýþýn oluþtuðunu söylemek mümkündür. Ankara Kentinde Yüzey Sýcaklýklarý Daðýlýmý Landsat 7-ETM uydu görüntüsünün 6. bantý kullanýlarak 2002 yýlýna ait yüzey sýcaklýklarý tespit edilmiþ ve Ankara kentine ait yüzey sýcaklýk daðýlýmý haritasý hazýrlanmýþtýr (Þekil 3). Yüzey sýcaklýk daðýlýmý haritasý, standart sapmaya göre en düþük, düþük, orta, yüksek ve en yüksek yüzey sýcaklýðýna sahip alanlar olmak üzere 5 grupta hazýrlanmýþtýr yýlý termal analizi incelendiðinde yüzey sýcaklýklarýnýn en düþük deðerinin 3,29 C, en yüksek deðerinin ise 47,6 C olduðu, 2002 yýlýnda kentsel yerleþimin sýcaklýðýnýn 30,7 ile 33,8 C arasýnda yoðunlaþtýðý görülmektedir. Analiz sonucuna göre Akköprü-MÝGROS ile Bilkent-REAL Alýþveriþ Merkezlerinin olduðu bölgeler en yüksek yüzey sýcaklýðýna sahip alanlardýr. Bu yüksek deðerin nedeni ise bu alanlardaki büyük otoparklar olduðu düþünülmektedir. AOÇ, Cebeci Devlet Mezarlýðý, ODTÜ, Çankaya'nýn güneyi, BATIKENT'in kuzeyi düþük yüzey sýcaklýðýna sahip alanlardýr. Bu alanlarda görülen düþük yüzey sýcaklýklarýnýn temelinde aðaç dokusunun yattýðý düþünülmektedir uydu görüntülerinin alýndýðý Haziran ayýnda otsu bitki örtüsü henüz kurumadýðýndan yeþil alan miktarý da fazladýr ve bu faktör yüzey sýcaklýðýný etkilemektedir. Bilindiði üzere bitki örtüsüne sahip alanlar çýplak zeminlere oranla daha düþük yansýtma deðerine sahip olduklarýndan yüzey sýcaklýðý da bu alanlarda daha düþük olmaktadýr. Ölçüm Yapýlan Ýstasyonlara Ait Hava Sýcaklýðý Verileri: Hava sýcaklýðý ölçümü yapýlan alanlar kýsaca tanýmlanacak olursa; Migros istasyonu Migros Alýþveriþ Merkezi binasýnýn güneybatýsýndadýr ve bulunduðu alan tamamen geçirimsiz döþeme malzemesi ile kaplýdýr. Bu istasyonun kurulduðu alaný % 100 yapýsal alan olarak tanýmlamak mümkündür. Bahçelievler istasyonu, bu semtte bir konuta ait bahçe içerisinde yer almaktadýr. Ýstasyon konutun güneybatý cephesine kurulmuþtur ve bu alanda yaya yolu (geçirimsiz döþeme malzemesi ile kaplý) çim alan, çalý ve aðaçlar yer almaktadýr. Bahçelievler istasyonunun bulunduðu alan kýsmen yapýsal ve kýsmen bitki örtüsüne sahip alan olarak tanýmlanabilir. Anýtkabir istasyonu ise; Anýtkabir'in bahçesinin 69

5 Ekoloji Yüksel güneybatýsýndaki seralarýn bulunduðu alanýn yakýnýna kurulmuþtur. Ýstasyon; sýk yapraklý ve ibreli aðaç dokusunun bulunduðu yani arazi örtüsü olarak sadece bitki örtüsünden oluþan bir alanda yer almaktadýr. Ýstasyonun bulunduðu nokta sýk ve yoðun yapraklý aðaçlarla kaplýdýr. Ölçüm yapýlan tarihler arasýndaki günlük ortalama sýcaklýk deðerleri karþýlaþtýrýldýðýnda; Migros istasyonu en yüksek ortalamaya sahipken, bunu Bahçelievler ve Anýtkabir istasyonu izlemektedir (Þekil 4). Migros istasyonuna ait günlük en düþük ortalama sýcaklýk 15,94 C, günlük en yüksek ortalama sýcaklýk 30,04 C, Bahçelievler istasyonuna ait günlük en düþük ortalama sýcaklýk 16,03 C, günlük en yüksek ortalama sýcaklýk 28,60 C, Anýtkabir istasyonuna ait günlük en düþük ortalama sýcaklýk 15,04 C, günlük en yüksek ortalama sýcaklýk 27,69 C olarak tespit edilmiþtir. Ölçüm yapýlan tarihler arasýnda istasyonlarda gözlenen en düþük sýcaklýklar incelendiðinde Migros istasyonunda görülen en düþük sýcaklýk 5 Eylül 2005 tarihinde 6:00'da 6,22 C olarak gözlenmiþtir. Ayný saatte Bahçelievler istasyonunda ölçülen deðer 11,77 C, Anýtkabir istasyonunda ölçülen deðer ise 9,82 C'dir. Ölçüm yapýlan tarihler arasýnda Bahçelievler istasyonunda görülen en düþük sýcaklýk 4-5 Eylül 2005 tarihlerinde saat 5:30 ve 7:00 arasýnda 11,77 C olarak gözlenmiþtir.ayný tarih ve saatlerde Migros istasyonunda ölçülen deðerler 6,22 C ile 11,38 C arasýnda, Anýtkabir istasyonunda ölçülen deðerler ise 9,82 C ile 11,38 C arasýnda deðiþmektedir. Anýtkabir istasyonunda görülen en düþük sýcaklýk 5 Eylül 2005 tarihinde 5:30 ve 7:30 arasýnda 9,82 C olarak ölçülmüþtür. Ayný saatlerde Migros istasyonunda ölçülen deðerler 6,22 C ile 12,16 C arasýnda Bahçelievler istasyonunda ölçülen deðerler ise 11,77 C ile 12,16 C arasýnda deðiþmektedir. Üç istasyonda da en düþük sýcaklýklar benzer tarih ve saatlerde görülmüþtür ancak sýcaklýklar arasýnda belirgin farklýlýklar bulunmaktadýr. Ölçüm yapýlan tarihler arasýnda istasyonlarda gözlenen en yüksek sýcaklýklar incelendiðinde Migros istasyonunda görülen en yüksek sýcaklýk 17 Aðustos 2005 tarihinde 13:00'de 47,96 C olarak gözlenmiþtir. Ayný saatte Bahçelievler istasyonunda ölçülen deðer 37,88 C, Anýtkabir istasyonunda ölçülen deðer ise 33,17 C'dir. Ölçüm yapýlan tarihler arasýnda Bahçelievler istasyonunda görülen en yüksek sýcaklýk 17 Aðustos 70 Þekil 3. Ankara kentinde yüzey sýcaklýklarý daðýlýmý (Yüksel 2005). Þekil 4. Meteorolojik ölçüm yapýlan 3 istasyon ve DMÝ Ankara Merkez istasyonuna ait günlük ortalama sýcaklýk deðerleri tarihinde 17:00'de 41,05 C olarak gözlenmiþtir. Ayný saatte Migros istasyonunda ölçülen deðer 38,77 C, Anýtkabir istasyonunda ölçülen deðer ise 36,13 C'dir. Anýtkabir istasyonunda görülen en yüksek sýcaklýk 17 Aðustos 2005 tarihinde 16:30 ve 17:00 de 36,13 C olarak ölçülmüþtür. Ayný saatlerde Migros istasyonunda ölçülen deðerler 38,77 C ile 43,91 C, Bahçelievler istasyonunda ölçülen deðerler ise 37 C ile 41,05 C'dir. Üç istasyonda da en yüksek sýcaklýklar da benzer tarihte görülmüþtür ve sýcaklýklar arasýnda belirgin farklýlýklar bulunmaktadýr. Yaþam konfor koþullarý dikkate alýndýðýnda, istasyonlar arasýnda gözlenen ortalama 15 C'lik fark ciddi problemler yaratacaktýr. Ölçüm istasyonlarý arasýnda anlýk sýcaklýk farklýlýklarý incelendiðinde oldukça dikkate deðer farklarýn olduðu görülmektedir. Migros istasyonu ile Bahçelievler istasyonu arasýnda ölçüm yapýlan süre içerisinde sýcaklýk bakýmýndan görülen en büyük

6 Kentlerde Yapýsal ve Yeþil Alanlardaki Hava ve Yüzey... Ekoloji Tablo 1. Ankara ve Etimesgut istasyonlarýnýn aylýk ve yýllýk ortalama sýcaklýk deðerleri ( C) (Anonymous 2000). P: Periyot Tablo 2. Ýstasyonlar arasýnda en fazla sýcaklýk farkýnýn gözlendiði günler. farklýlýk 17 Aðustos 2005 tarihinde 12:30'da gözlenmiþtir. Migros istasyonunda sýcaklýk 47,43 C iken Bahçelievler istasyonunda sýcaklýk 32,34 C'dir. Ýki istasyon arasýndaki sýcaklýk farký 15,09 C'dir ve bu oldukça önemli bir farklýlýktýr. Ayný saatte Anýtkabir istasyonundaki sýcaklýk ise 31,93 C ve Migros-Anýtkabir istasyonlarý arasýndaki sýcaklýk farký 15,5 C'dir. Bahçelievler-Anýtkabir istasyonlarý arasýndaki sýcaklýk farký ise 0,41 C'dir. Ölçüm yapýlan süre içerisinde Migros ve Anýtkabir istasyonlarý arasýnda gözlenen sýcaklýklar karþýlaþtýrýldýðýnda anlýk en büyük sýcaklýk farkýnýn 17 Aðustos 2005 tarihinde 12:30'da yani Migros- Bahçelievler istasyonlarý ile ayný gün ve saatte oluþtuðu tespit edilmiþtir. Bu tarihte Migros- Anýtkabir istasyonlarý arasýndaki sýcaklýk farký yukarýda da belirtildiði gibi 15,5 C'dir (Tablo 2). Bahçelievler-Anýtkabir istasyonlarý arasýnda gözlenen en yüksek sýcaklýk farký 30 Aðustos 2005 tarihinde 13:00'de görülmüþtür. Bu tarih ve saatte Bahçelievler istasyonundaki sýcaklýk 33,59 C iken Anýtkabir istasyonundaki sýcaklýk 25,56 C'dir. Ýki istasyon arasýndaki sýcaklýk farký 8,03 C'dir. Ayný saatte Migros istasyonunda gözlenen sýcaklýk ise 31,93 C'dir. Ýstasyonlar arasýndaki sýcaklýk farkýnýn en düþük olduðu saatler incelendiðinde; genellikle sabah 6:00-7:00 ve öðleden sonra 18:00-19:00 arasýnda 3 istasyon arasýnda sýcaklýk farkýnýn olmadýðý; akþam saat 21:00-24:00 arasýnda ise sýcaklýk farkýnýn çok düþük olduðu görülmektedir. Migros, Bahçelievler ve Anýtkabir istasyonlarýndan elde edilen veriler genel deðerlendirmenin yaný sýra sabah, öðle ve akþam olmak üzere 3 grup oluþturularak farklýlýklarý açýsýndan incelenmiþ ve istasyonlardan elde edilen veriler arasýndaki farklýlýklarýn istatistiksel olarak anlamlý olup olmadýðý varyans analizi tekniði ve Tukey testi kullanýlarak haftalar bazýnda deðerlendirilmiþtir. Bu deðerlendirme sonucunda Migros, Bahçelievler ve Anýtkabir istasyonlarýnda hava sýcaklýðý bakýmýndan "sabah" saatlerinde grup ortalamalarý arasýndaki farkýn istatistik olarak önemli(p<0,01), "öðle" saatlerinde grup ortalamalarý arasýndaki farkýn istatistik olarak önemli(p<0,01) ve "akþam" saatlerinde grup ortalamalarý arasýndaki farkýn 4 hafta önemli, 4 hafta ise istatistik olarak önemsiz olduðu belirlenmiþtir. TARTIÞMA Kentlerde yüzey sýcaklýðýnýn incelenmesi; yüzey sýcaklýðýnýn kent atmosferinin alt tabakalarýndaki hava sýcaklýðý üzerinde etkili olmasý, yüzeyin enerji dengesini (bilançosunu) deðiþtirmesi, kentlilerin yaþam konforunu belirleyen enerji deðiþimlerini etkilemesi ve yapýlarýn iç ikliminin belirlenmesine yardýmcý olmasý (Voogt ve Oke 2003), kýsaca kentteki insanlar ve diðer canlýlar açýsýndan oldukça önemli olan iklimsel koþullar hakkýnda bilgi vermesi nedeniyle önemlidir. Yüzey sýcaklýðý belirlenirken, yeryüzeyindeki objelerden belli dalga boylarý arasýnda yayýlan enerji, uydulardaki, hava araçlarýndaki ya da yeryüzeyinden belli yüksekliklere yerleþtirilen platformlardaki sensörler tarafýndan algýlanýr ve bu sensörler algýlayýcýlara ulaþan termal raydansýn kentteki mekansal daðýlýmýný "görürler". Kentlerdeki yüzey sýcaklýklarý ile ilgili ilk çalýþma 1972 yýlýnda Rao tarafýndan yapýlmýþ ve günümüze kadar da pek çok farklý konularda devam etmiþtir. 1970'li yýllardan günümüze kadar termal uzaktan algýlama ile yapýlan bu çalýþmalar üç grupta toplanmýþtýr (Voogt ve Oke 2003). Birinci gruptaki çalýþmalar, kentteki termal özellikleri ve daðýlýmý mekansal açýdan açýklamaya yöneliktir. Bu grupta termal uydu görüntülerinden elde edilen yüzey sýcaklýðýnýn mekansal daðýlýmý, arazi kullanýmý/arazi örtüsü ile iliþkilendirilerek deðerlendirilir. Ýkinci gruptaki çalýþmalar kentsel yüzey enerji dengesini belirlemeye yöneliktir. Üçüncü grupta ise, kentlerdeki atmosferik ýsý adalarý ile yüzey ýsý adalarý arasýndaki iliþki, termal uzaktan algýlama ile araþtýrýlmaktadýr. Bu gruptaki çalýþmalarda uydulardan, hava araçlarýndan ya da yerden yapýlan gözlemler kent atmosferi modelleri ile birleþtirilerek yüzey ve hava sýcaklýðý arasýndaki iliþki incelenmektedir. 71

7 Ekoloji Yüksel Yapýlan bu çalýþmada baþlangýçta Landsat termal görüntüsü kullanýlarak radyometrik yüzey sýcaklýðýnýn mekansal daðýlýmý Ankara kenti genelinde incelenmiþ ve bu daðýlým arazi kullanýmý/arazi örtüsü verileri ile birleþtirilerek yorumlanmýþtýr. Bu nedenle Ankara kentinde yapýlan bu çalýþma, yöntemi ve kapsamý açýsýndan ele alýndýðýnda, Voogt ve Oke tarafýndan yapýlan sýnýflamalardan birinci ve kýsmen de üçüncü gruptaki çalýþmalara girmektedir. Bu araþtýrma ülkemizde, uydu görüntülerinden elde edilen parlaklýk deðerleri ile yapýlan termal analizlere göre yüzey sýcaklýklarýnýn belirlenmesinde kullanýlan yeni bir alternatifin sonuçlarýný sunmaktadýr. Ancak çalýþmanýn sýnýrlýlýðý Landsat uydu görüntülerinin termal bantýnýn 60m çözünürlükte olmasýdýr. Görüntünün çözünürlüðü arttýðý takdirde yüzey sýcaklýðýnýn arazi örtüsüyle iliþkisi, daha detaylý olarak ortaya konabilecektir. Ayrýca çalýþma Ankara kentinde belli alanlarda hem yüzey hem de hava sýcaklýðýný incelediði ve bu alanlarda yüzey ýsý adalarý ile atmosferik ýsý adalarý arasýndaki iliþkiyi (farklýlýk/benzerliði) ortaya koyduðu için üçüncü grupta yer almaktadýr. Ankara kenti yüzey sýcaklýk daðýlýmý arazi kullanýmý/arazi örtüsü ile birlikte irdelendiðinde beklenildiði gibi, bitki örtüsü ile kaplý alanlarýn genelinin, parklarýn ise yapýsal alan/yeþil alan oranýna baðlý olarak bir bölümünün daha serin olduðu görülmüþtür. Kentteki en soðuk bölgeler AOÇ, Cebeci Devlet Mezarlýðý, ODTÜ yerleþkesindeki aðaçlandýrýlmýþ alanlar gibi büyük aðaç gruplarýnýn ve özellikle ibreli türlerden oluþan gruplarýn olduðu alanlardýr. Analizde, yoðun kentsel alanlar, çýplak toprak zeminler, büyük geçirimsizbetonla kaplý zeminlerin ve de özellikle asfalt yüzeylerin daha sýcak olduðu görülmüþtür. Literatürde kentlerdeki yüzey sýcaklýklarýyla ilgili çalýþmalarda; Phoenix, Houston, gibi büyük kentlerin Merkezi Ýþ Alanlarý olarak tanýmlanan kent merkezlerinde belirgin bir sýcaklýk artýþýnýn olduðu, kentin çeperlerine doðru gidildikçe sýcaklýðýn azaldýðý görülmüþtür. Ancak bu tip bir yüzey sýcaklýk artýþý Ankara kent merkezinde tespit edilmemiþtir. Nichol, Singapore kent merkezinde ve konut alanlarýnda Landsat uydu görüntülerini kullanarak yaptýðý çalýþmasýnda ortalama yüzey sýcaklýðýnýn aðaçlýk alanlarda 32,9 C, çim alanlarda 35,6 C, beton yüzeylerde ise 40,7 C olduðunu bulmuþtur. Aðaçlýk alanlarda sýcaklýk 28,7 C'ye kadar düþebilmektedir 72 (Yu, Hien 2006). Yapýlan bu araþtýrmada Ankara kentinde ortalama yüzey sýcaklýðýnýn aðaçlýk alanlarda 25 C, çim alanlarda C, büyük beton ve asfalt yüzeylerde 45 C olduðu görülmüþtür. Yine bu çalýþmada konut alanlarýnda ve yapýlaþmýþ mekanlarda yüzey sýcaklýðý C, çýplak toprak zeminlerde 40 C civarýndadýr, aðaç dokusunun yoðun olduðu alanlarda ise yüzey sýcaklýðý 15 C'ye kadar düþebilmektedir. Ankara ve Singapore kentlerinde görülen yüzey sýcaklýklarýndaki farklýlýðý deðiþik iklim bölgelerinde olmalarý ile açýklamak mümkündür. Ancak her iki kentte de farklý arazi örtülerinin yüzey sýcaklýk deðerlerindeki paralellik oldukça anlamlýdýr. Ankara kentindeki yüzey sýcaklýklarýnýn deðerlendirilmesinin ardýndan düþük, orta ve yüksek yüzey sýcaklýðý ve farklý arazi örtüsü/arazi kullanýmýna sahip üç alanda kurulan istasyonlardan elde edilen hava sýcaklýðý verileri incelendiðinde, elde edilen veriler arasýnda istatistiksel olarak anlamlý farklýlýklar bulunduðu görülmüþtür. Bu farklýlýðýn temelinde ise istasyonlarýn yer aldýðý alanlardaki yeþil alan ve yapýsal alan miktarýnýn farklý olmasýnýn yattýðý düþünülmektedir. Bu üç ayrý ölçüm istasyonundan elde edilen veriler Ankara'nýn iklimini temsil ettiði düþünülen Devlet Meteoroloji Ýþleri (DMÝ) Ankara Merkez istasyonu verileri ile karþýlaþtýrýldýðýnda, deðerlerin Ankara Merkez istasyonu verilerinden farklý olduðu görülmektedir. DMÝ Ankara Merkez istasyonuna ait veriler Bahçelievler istasyonu verilerinin deðerlerine daha yakýn gözükmektedir. Ýstasyonlar arasýndaki anlýk sýcaklýk farklýlýklarý incelendiðinde en büyük farklýlýk, 17 Aðustos 2005 tarihinde öðle saatlerinde gözlenmiþtir. Asfalt ve beton malzemeden oluþan Migros istasyonunda sýcaklýk 47,43 C iken; çim alan, aðaç ve beton malzemeden oluþan Bahçelievler istasyonunda sýcaklýk 32,34 C olup buna göre iki istasyon arasýndaki anlýk sýcaklýk farký 15,09 C'dir. Ayný saatte sýk yapraklý ve ibreli aðaç dokusunun bulunduðu Anýtkabir istasyonundaki sýcaklýk 31,93 C iken Migros-Anýtkabir istasyonlarý arasýndaki sýcaklýk farký ise 15,5 C'dir. Bahçelievler-Anýtkabir istasyonlarý arasýndaki sýcaklýk farký ise 0,41 C'dir. Ca ve ark. (1998), Tama New Town'da Aðustos ayýnda öðle saatlerinde asfalt ve beton zemin üzerinde hava sýcaklýðýnýn 55 C, ayný anda parktaki çim alanda 40,3 C, aðaçlarýn taç kýsmýnda 37,8 C ve aðaçlarýn arasýnda 31 C olduðunu belirlemiþtir.

8 Kentlerde Yapýsal ve Yeþil Alanlardaki Hava ve Yüzey... Ekoloji Ankara kentindeki ölçümlerden elde edilen hava sýcaklýðý verileri de benzer sonuçlar göstererek, asfalt-beton zeminde yüksek, çim-çalý-aðaç-beton karýþýk olan alanda düþük, salt aðaçlýk alanda en düþük deðeri göstermiþtir. Park ve yakýn çevresindeki konut alanlarýnda yapýlan araþtýrmalarda park içindeki bir alanla konut adalarý içindeki otoparkta hava sýcaklýðý arasýndaki farklýlýðýn en önemli nedenlerinin, bu yüzeylerden yayýlan hissedilir ýsýnýn farklý olmasý (bu deðer öðle saatinde asfaltla kaplý yüzeyde 360W/m 2, çýplak toprakta 160W/m 2 'dir), yüzeyler tarafýndan atmosfere geri yayýlan uzun dalga boylu radyasyonun atmosferin ilk 100 m'lik kýsmýnda tutulmasý ve yeryüzeyine yakýn yerlerde havanýn ýsýnmasýný saðlamasý, özellikle konut alanlarýnda havalandýrma, trafik ve diðer insan aktiviteleri yüzünden antropojenik ýsýnýn dolayýsý ile hava ýsýsýnýn artmýþ olmasý olduðu belirlenmiþtir (Ca ve ark. 1998). Bu durum Ankara kentinde istasyonlar arasýndaki sýcaklýk farkýnýn en düþük olduðu saatlerin genellikle sabah 6:00-7:00 ve öðleden sonra saat 18:00-19:00 arasý olmasýný; akþam saat 21:00-24:00 arasýnda ise sýcaklýk farkýnýn çok düþük olmasýný da açýklamaktadýr. Bu saatlerde güneþten gelen ve yüzeyden geri yansýyan ýþýnlar vasýtasýyla ýsýnma olmadýðýndan ya da çok az olduðundan üç istasyon arasýnda sýcaklýk farký da düþük olmaktadýr. SONUÇLAR Kentlerde yapýlaþmaya baðlý olarak ortaya çýkan iklimsel deðiþikliðin büyüklüðü ve etki alaný, her kentin kendine özgü fiziki özellikleri, morfolojisi, arazi kullanýþ biçimleri, kültürel ve sosyo-ekonomik yapýsýna baðlý olarak farklýlýk göstermektedir. Avissar (1996) kent iklimi ile ilgili yaptýðý simülasyonlarda, kentsel termal koþullar üzerinde kentsel alanýn büyüklüðünün de etkili olduðundan ve her kent için bir optimal büyüklükten söz etmiþtir. Bu "optimal" büyüklük, kent ve yakýn çevresinin yapýsýna, kent alanýnýn ne kadarýnýn bitki örtüsü ile kaplý olduðuna baðlýdýr. Kent içerisinde yer alan parklar gibi büyük yeþil alanlar da, bulunduðu bölgenin hava sýcaklýklarýný etkiler ve kentsel alanýn termal koþullarýný iyileþtirir. Jauregui, Mexico City'deki yaklaþýk 500 ha büyüklüðündeki Chapultepec Parkýnýn 2 km çevresindeki hava sýcaklýðýný etkilediðin belirlemiþtir (Shashua-Bar ve Hoffman 2000). Ca ve ark. (1998) ise Tama New Town'da 35 ha büyüklüðündeki kent parkýnýn eðer rüzgar da kuvvetli ise 1 km uzaðýna kadar hava sýcaklýðý üzerinde etkili olduðunu belirlemiþtir. Ýsveç- Guthenburg'da yapýsal alanlarda gündüz ve gece, farklý iklim koþullarýnda, geceleri yapýsal alanlarýn daha sýcak olduðu; bu sýcaklýk farkýnýn yoðun kentsel alanlarda bulutsuz gecelerde 8 C'ye kadar çýkabildiði görülmüþtür. Bulutsuz günlerde, gündüz, yerleþim alanlarý kent dýþýna göre daha serindir. Bulutlu günlerde ise bu alanlar yaklaþýk 2,5 C daha sýcaktýr. Bu sonuçlardan görüldüðü üzere hava sýcaklýðý yapýlaþmýþ alanlarda günlük ve farklý hava koþullarýnda deðiþiklik göstermektedir (Svensson ve Eliasson 2002). Saito, Kumamoto (Japonya) kentinde yaz aylarýnda yeþil alanlarýn termal etkilerini belirlemek için kent içinde ve kent çeperlerinde yaptýðý çalýþmasýnda yapýsal yoðunluðu yüksek alanlarýn daha yüksek sýcaklýða sahip bölgeler olduðunu, yeþil alan miktarý arttýkça hava sýcaklýðýnýn da düþtüðünü tespit etmiþtir. 60m-40m boyutlarýndaki küçük bir yeþil alan dahi belirgin bir soðutma etkisi göstermektedir. Yeþil alan ve çevresi arasýndaki maksimum sýcaklýk farký 3,8 C olabilmektedir. Shashua Bar'ýn Tel Aviv kentinde 11 adet aðaçlý küçük yeþil alanda yaptýðý araþtýrmada aðaç gruplarýnýn altýndaki ve çevredeki alanlarda hava sýcaklýðýný iki temel faktörün belirlediðini saptamýþtýr. Gölgenin dýþýnda geometri ve aðaç karakteristiklerinin hava sýcaklýðýnýn düþürülmesi üzerinde etkisi bulunmaktadýr. Bu alanlarýn soðutma etkisi 100m çevrelerine kadar etkili olmaktadýr. Literatürde yer alan bu çalýþmalar yeþil alanlarýn kentlerdeki termal yapýyý belirgin bir þekilde iyileþtirdiðini söylemek mümkündür. Bu çalýþmalar yeþil alanlarýn hava sýcaklýðý üzerindeki etkisini çarpýcý bir þekilde ortaya koymanýn yaný sýra kullanýlan bitkisel materyalin nitekliklerinin önemini de ortaya koymaktadýr. Araþtýrma sonucunda yaz aylarýnda Ankara kentinde yoðun yapýlaþmýþ alanlarda hava ve yüzey sýcaklýklarýnda artýþ tespit edilmiþtir. Bu sorunun temelinde Cumhuriyet'in ilanýndan günümüze kadar Ankara kentinde aþýrý nüfus artýþýna baðlý olarak plansýz ve düzensiz kentleþme sonucunda yapýlaþmýþ alanlarýn hýzla artmasý; Ankara'nýn topografik, morfolojik ve iklimsel yapýsý ve sýnýrlarý dikkate alýnmaksýzýn geliþen bir kent haline gelmesinin yattýðý düþünülmektedir. Ankara kentinde 1985 yýlýnda km 2 olan kentsel yerleþim 2002 yýlýnda %8,9 oranýnda artarak

9 Ekoloji Yüksel km 2 'ye ulaþmýþtýr. Yapýlaþmýþ alanlardaki bu artýþa karþýn yeþil alanlar km 2 'den km 2 'ye çýkarak %3,1 oranýnda artýþ göstermiþtir. Ancak bu deðer kýsmen yanýltýcýdýr; çünkü yeþil alan miktarý yoðun yerleþimin olduðu kent merkezinde deðil ODTÜ ormaný gibi çeþitli üniversite ve kamu kuruluþlarýna ait alanlarda artmýþtýr. Dolayýsý ile kent merkezinde gecekondularýn çok katlý apartmanlara dönüþümü, belli bölgelerde kat sayýsýnýn artmasý gibi nedenlerle yoðunluk artarken yeþil alan miktarý artmamýþ ve bu geliþimlerin sonucunda Ankara kenti iklimi ve çevre kalitesi açýsýndan sorunlu bir alan haline gelmiþtir (Yüksel 2005). Kentsel peyzajlarda oluþan sýcaklýk deðiþiklikleri enerji tüketimi ve hava kalitesini olduðu kadar insanlarýn saðlýðýný ve konforunu doðrudan ve dolaylý olarak etkilemekte ve bu nedenle kentsel planlamada hava sýcaklýðý ve farklý alan kullaným kategorileri arasýndaki etkileþimi bilmek gerekmektedir. Bu da ancak yapýlacak interdisipliner, detaylý ve kapsamlý çalýþmalarla ortaya konabilecektir. Yapýlan bu çalýþma bir baþlangýç niteliði taþýmaktadýr. TEÞEKKÜR Bu araþtýrma için kullandýðým uydu görüntülerinin ve meteorolojik ölçüm aletlerinin alýmýnda maddi ve manevi olarak beni destekleyen babam ve anneme çok teþekkür ederim. KAYNAKLAR Anonymous (2000) Köppen Yöntemine Göre Ankara Ýklimi. Devlet Meteoroloji Ýþleri Genel Müdürlüðü Yayýn No: 2000/01, Ankara. Anonymous (2005) Population Reference Bureau. Eriþim tarihi Avissar R (1996) Potential Effects of Vegetation on the Urban Thermal Environment. Atmospheric Environment 30, Barýþ E (1995) Ankara Kentinde Hava Kirliliði Sorununun Çözümünde Peyzaj Mimarlýðý Açýsýndan Alýnmasý Gerekli Önlemler. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlýðý Anabilim Dalý, Ankara. Ca VT, Asaeda EM, Abu EM (1998) Reduction in Air Conditioning Energy Caused by a Nearby Park. Journal of Energy and Buildings 29, Doðu D (1997) Uydu Görüntülerinden Yararlanýlarak Tematik Harita Yapýmý. Yüksek Lisans Tezi, Yýldýz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeodezi ve Fotogrametri Anabilim Dalý, Ýstanbul Duman Ü, Juyal M (2004) Climate, Design and Sustainable Cities. In: Ural O(ed), Proceedings of the XXXII IAHS World Congress on Housing Sustainability of the Housing Projects, September , Trento, Matzarakis A (2001) Die thermische Komponente des Stadtklimas. Meteorologischesn Institut der Universität Freiburg, Nr: 6, Freiburg. Memlük Y (1982) Ankara Kenti ve Yakýn Çevresi Ýklimi Oluþturan Etmenlerin Kentsel Yerleþimler Yönünden Ýncelenmesi ve Deðerlendirilmesi Üzerinde Bir Araþtýrma. Doçentlik Tezi, A.Ü. Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlýðý Bölümü, Ankara. Shashua-Bar L, Hoffman ME (2000) Vegetation as a Climatic Component in the Design of an Urban Street:An Empirical Model for Predicting the Cooling Effect of Urban Green Areas with Trees. Journal of Energy and Buildings 31, Spranken-Smith RA, Oke TR (1998) The Thermal Regime of Urban Parks in Two Cities with Different Summer Climates. International Journal of Remote Sensing 18, 11, Streiling S, Matzarakis A (2003) Influence of Single and Small Clusters of Trees on the Bioclimate of a City: A Case Study. Journal of Arboriculture 29, 6, Streutker DR (2003) A Study of the Urban Heat Island of Houston-Texas. PhD Thesis, Rice University Department of Physics and Astronomy, Houston, Texas. Svensson MK, Eliasson I, (2002) Diurnal Air Temperatures in Built-Up Areas in Relation to Urban Planning. Landscape and Urban Planning 61, Yu C, Hien WN (2006) Thermal benefits of city parks. Energy and Buildings 38, Yüksel Ü (2005) Ankara Kentinde Kentsel Isý Adasý Etkisinin Yaz Aylarýnda Uzaktan Algýlama ve Meteorolojik Gözlemlere Dayalý Olarak Saptanmasý ve Deðerlendirilmesi Üzerinde Bir Araþtýrma. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlýðý Anabilim Dalý, Ankara. 74