İş Sağlığı ve Güvenliği I. 7. Hafta Ders Notları. İSG nin Önemi, Amaçları ve Faydaları İş Kazası Oluşum Teorileri. Yrd. Doç. Dr.

Transkript

1 İş Sağlığı ve Güvenliği I 7. Hafta Ders Notları İSG nin Önemi, Amaçları ve Faydaları İş Kazası Oluşum Teorileri Yrd. Doç. Dr. Yasin KABALCI

2 İSG nin Önemi İSG nin Amaçları İSG nin Faydaları İSG nin Tarafları İş Kazası Oluşum Teorileri

3 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ İnsanın en temel hakkı olan yaşama hakkını tehdit eden ve çoğu kez karşımıza kazalar ve meslek hastalıkları olarak çıkan tehlikelerden insanları korumak, zararlı unsurları ortadan kaldırmak veya en alt düzeye indirmek, tehditlerin zamanında tespit edilmesini sağlamak, önlenmesi mümkün olmayan durumların kötü sonuçlarının en aza indirilmesi için çaba göstermek, kısacası daha güvenli bir çalışma ortamı sağlamaktır.

4 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMAÇLARI İş sağlığı ve güvenliğinin temel amaçları 3 başlık altında toplanmaktadır: 1) Çalışanın güvenliğini sağlamak 2) İşletmenin güvenliğini sağlamak 3) Üretimin güvenliğini sağlamak Çalışanların güvenliğinin sağlanması diğer maddelerin dolaylı olarak gerçekleşmesine imkan sağlamaktadır. Sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışanların verimlerinde gerçekleşen artışlar çalışanları mutlu ettiği gibiişverenleri de memnun edecektir. İş sağlığı ve güvenliği anlayışınınyukarıdaki genel amaçlarının dışında diğer amaçları da şöyle sıralanabilir:

5 1. İş ile çalışanlar arasında uyumun tesis edilmesi. 2. Meydana gelen iş kazalarını ve meslek hastalıklarını tespit ederek tedavi olmalarını temin etmek. 3. Karşılaşılan zararların derecelerini objektif ve bilimsel yollarla belirleyip değerlendirmek. 4. Bütün iş kollarında çalışanları tıbbi, fiziksel ve ruhsal açıdan en üst seviyeye çıkartmak. 5. İşyeri ortamında sağlığa zarar verebilecek etkenleri hijyenik önlemlerle ortadan kaldırmak. 6. İşletmelerde yeterli güvenlik tedbirleri alarak iş görenlerin yanında işletmeyi de korumak. 7. Muhtemel kazaları engelleyerek verimliliği arttırmak.

6 Bu amaçlarla birlikte ulaşılmak istenen hedefler ise; Sıfır risk, Sıfır iş kazası, Sıfır meslek hastalığı, Tam güvenli bir iş ortamı Bu amaçların uygulanması sırasında tam anlamıyla güvenli bir işyerinin oluşturulamayacağı göz önünde bulundurulmalıdır. SORU: İşyerlerinde neden tam anlamıyla güvenli bir ortam oluşturulamaz?

7 İSG NİN FAYDALARI İş Sağlığı ve Güvenliği tedbirlerinin uygulanması sadece çalışana değil, işletmeye ve ülke ekonomisine de fayda sağlamaktadır. Bu faydaları sıralamak gerekirse; Çalışanlar Açısından Faydaları Güvenlik önlemleri alınmış iş ortamında çalışanlar, moral yönünden güvenli ve sağlıklı olacakları için üretim sürecine uyum sağlayarak iş gücü verimini artıracaklardır. Çalışanlar ve bakmakla yükümlü oldukları aileleri, meydana gelen iş kazaları/meslek hastalıkları sonucu ekonomik sıkıntıya girecek, çalışanlar belki de eski sağlığına bir daha kavuşamayacak olmanın moral çöküntüsünü ömür boyu taşıyacaklardır. Kazaların ölümle sonuçlanması ise çalışan ve ailesinin karşılaşabileceği en büyük tehlikedir. Bu nedenle iş güvenliği önlemleri çalışan ve ailesinin kazalar yüzünden doğabilecek ekonomik sıkıntılarını engellemektedir.

8 İşletmeler Açısından Faydaları Çalışanlar için sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulması, çalışanların memnuniyetini sağlayacağından, bunun sonucunda verimlilik artışı olacak ve bu da üretim kalitesini artıracaktır. Üretim kalitesinin artması ise firmanın gelirlerinin artmasını sağlayacaktır. İşyerinde alınacak tedbirlerle, iş kazalarından veya güvensiz ve sağlıksız çalışma ortamından dolayı doğabilecek makine arızaları ve devre dışı kalmaları, patlama olayları, yangın gibi işletmeyi tehlikeye düşürebilecek durumlar ortadan kaldırılacağından işletme güvenliği desağlanmış olmaktadır.

9 Ülke Ekonomisi Açısından Faydaları İş kazaları ve meslek hastalıkları zaman, malzeme ve iş gücü kaybına neden olmakta ve ülke ekonomisine büyük zarar vermektedir. İş kazaları sonucu ölen veya sakatlananların çalışma hayatından çekilmesiyle, onların çalışabilecekleri sürede sağlayabilecekleri üretim ve gayri safi milli hasılaya katkılarından ve çalışırken ödedikleri sosyal sigorta priminden yoksun kalınmaktadır. Bunun yanında, İSG tedbirlerinin uygulanmasıyla, üretim kapasitesinin olumsuz etkilenmesi önlenir ve ülke kaynaklarının gereksiz yere yok olmasının önüne geçilmiş olur. İhracat alanında ise, güvenlik önlemlerinin uygulanması ülkelerin pazar paylarının ve rekabet edilebilirliğin artmasına yardımcı olacaktır.

10 İSG NİN TARAFLARI DEVLET Yasa yapar. Denetim görevini üstlenir. Adli ve idari yaptırımlar uygular. İŞVEREN/İŞVEREN SENDİKASI İşyerlerinde İSG kurallarının uygulanmasını sağlar. İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi istihdam eder. Mevzuat doğrultusunda yükümlülüklerini yerine getirir. İşyerini denetler. ÇALIŞAN/ÇALIŞAN SENDİKASI İşyerlerindeki talimatlara uygun şekilde davranır. İşyerlerinde İSG ile ilgili önerilerde bulunur. İSG konusunda eksiklikleri bildirir.

11 İŞ KAZASI OLUŞUM TEORİLERİ 1) Domino Teorisi (Kaza Zinciri) 1. Halka 2. Halka 3. Halka 4. Halka 5. Halka Domino Teorisine göre her halka kazaya neden olan bir durumu temsil eder. Bu nedenle bu halkalardan biri ortadan kaldırılırsa kazanın oluşmasının da önüne geçilebilir. Bu halkaları inceleyecek olursak;

12 1. Halka: İnsan, doğa karşısında zayıftır. Bu nedenle ne kadar önlem alırsak alalım zarar kaçınılmazdır. Örneğin, parmağımızı kapıya sıkıştırdığımızda parmağımız kopabilir, ezilebilir, kırılabilir. İşte bu durum insan bedeninin doğa karşısındaki zayıflığıdır. Eğer vücudumuz zayıf olmasaydı bu durumdan dolayı hiç bir zarar görmezdi ve kaza da olmazdı. 2. Halka: Kişisel özürlerdir. Dikkatsizlik, pervasızlık, sinirlilik, önem vermeme ve ihmal gibi kişisel özürler kazaların ikinci nedenidir. İnsanların bu beşeri zaafları eğitim ve disiplinle kısmen düzeltilebilir.

13 3. Halka: Güvensiz hareketler ve durumlardır. İnsanlar tarafından sergilenen güvenli olmayan davranışlar ve mekanik veya fiziki tehlikeler kazaların doğrudan nedenleridir. İnsanın kişisel özürlerinin olması her zaman için kazaya uğramasını gerektirmez. Bir insanın, örneğin dikkatsizliği bir kazaya neden sayılabilmesi için, çalışması sırasında da dikkatsiz bir hareket yapmış olmasıyla kaza zincirini tamamlar. Güvensiz hareketler, çalışanların çalışmaları esnasında güvenlik kurallarına uymayarak hareket etmelerini ifade eder. Güvensiz durumlar ise, işyerinde bulunan mekanik, fiziksel tehlikeleri ifade eder. Yani kısaca işverenden ve işyerinden kaynaklanan tehlikelerdir.

14 Güvensiz Hareketler Güvensiz Durumlar 1) KKD kullanmamak 2) Makine koruyucularını sökmek 3) Bilgili olmadığı işi yapmak 4) Hasarlı makinelerin kullanılması 1) KKD temin edilmemesi 2) Makine koruyucusuz makine almak 3) Eğitim verilmeden kişinin çalıştırılması 4) Makinelerin periyodik kontrollerinin yapılmaması

15 4. Halka: Kaza İlk 3 halka birleşerek zarar veya hasar verme potansiyeli olan kazayı meydana getirir. 5. Halka: Yaralanma/ölüm Kaza sonunda hafif, ağır ya da ölümlü sonuçlar meydana gelir.

16 2. Heinrich İş Güvenliği Aksiyomu Teorisi Bu teori 10 ilkeden meydana gelmektedir. Bu ilkeler kazanın neden meydana geldiğini, sonuçlarının ne olduğunu, önlenmesi için neler yapılması gerektiğini ifade eder. 1. İlke: Bu aksiyomlardan ilki kaza zincirinin 3. halkası olan güvensiz hareket ve şartların önlenmesini ve ortadan kaldırılması için yapılan çalışmaları içermektedir. 2. İlke: İş kazalarının nedenlerinin %88 i çalışanların güvensiz hareketlerinden, %10 u güvensiz koşullardan ve %2 si de nedeni bilinmeyen sebeplerden oluşmaktadır.

17 3. İlke: Kaza sonucu meydana gelebilecek zararın büyüklüğünün ne olacağı önceden bilinemez. Örneğin aynı kaza bir işyerinde ölümle sonuçlanırken başka bir işyerinde maddi hasarla sonuçlanabilir. Bu tamamen şansa bağlıdır. 4. İlke ( Kuralı): Bir işyerinde veya bir toplum kesiminde meydana gelen 330 kazadan; biri ölümle veya daimi iş göremezlikle, 29 u bir günden fazla istirahati gerektiren kazalar ve 300 tanesi ise zarar vermeyen kazalardır. Bu sonuç zararsız kazaların üzerinde durulması gerektiğini ortaya koyar.

18 5. İlke: İnsanın güvensiz hareketleri başlıca 4 nedene dayanır: İnsanın bünyesinde, tabiatında olan uygunsuz tavırlar, Bilgi ve tecrübe eksikliği, Fiziksel uygunsuzluk, Uygun olmayan fiziki ortam koşullarıdır. 6. İlke: Kazalardan korunmak için aşağıdaki yazılı olan 4 çalışma şekli uygulanır. Mühendislik çalışmaları İkna ve teşvik çalışmaları Ergonomiden yararlanma Disiplin önlemleri Bu çalışma şekilleri aynı zamanda bu konudaki önem ve öncelik sırasını belirler.

19 7. İlke: Kazalardan korunma önlemleri ile üretimin artırılması yöntemleri birbirine paraleldir. Bir işyerinde üretimi artırmak, kaliteyi yükseltmek, maliyeti düşürmek için yapılacak çalışmaların İSG çalışmaları ile birlikte yapılabileceğini gösterir. 8. İlke: İş güvenliği ile ilgili çalışmalar üst yönetim tarafından benimsenir ve yürütülürse etkili ve faydalı olur. 9. İlke: Formen, ustabaşı gibi ilk yönetici elemanların kazaların önlenmesinde önemli rol oynadıkları belirlenmiştir. Çünkü bu elemanlar doğrudan çalışanlarla iletişim kurmakta ve onları etkilemektedirler.

20 10. İlke: İş güvenliği çalışmalarına yön veren insani duyguların yanında, iş güvenliğinin sağlanmasında itici rol oynayan mali faktörler de vardır. Bu faktörler: Doğrudan maliyetler Mahkeme masrafları Tazminatlar Kaza anında yapılan ilkyardım masrafı Geçici ve sürekli iş göremezlik Cezai hüküm bedelleri Dolaylı maliyetler İşgücü kaybı Üretim kaybı Siparişlerin zamanında yetişememesinden doğan kayıp Soruşturma masrafları Makinelerin yenilenmesi masrafı İşyerine güvensizliğin artması nedeniyle yaşanan kayıp İşyerinin itibar kaybı Kaza nedeniyle diğer çalışanların işlerini aksatmaları Yeni eleman bulma maliyeti Kaza geçiren çalışanın işe döndükten sonra veriminin düşmesi Kaza geçiren çalışan nedeniyle işlerin yeniden düzenlenmesi

21 Görüldüğü üzere aslında doğrudan maliyetler dolaylı maliyetlerin oldukça altındadır. Bu nedenle işverenler yaşanan kazaların bedellerini kolayca ödeyebileceklerini düşünmektedirler. Ancak yapılan araştırmalar gösteriyor ki dolaylı maliyetler doğrudan maliyetlerin neredeyse 10 katını bulmaktadır.