A RESEARCH STUDY FOR MEASURING BURNOUT LEVEL OF STUDENTS ATTENDING BANKING AND INSURANCE PROGRAMS OF VOCATIONAL HIGH SCHOOLS

Transkript

1 MESLEK YÜKSEKOKULU BANKACILIK VE SİGORTACILIK ÖĞRENCİLERİNİN TÜKENMİŞLİK DÜZEYİNİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR ÇALIŞMA* Hulusi DOĞAN 1 Mümin ESER 2 Özet Çalışmanın ana amacı mesleğe yeni atılacak olan meslek yüksekokulu Bankacılık ve Sigortacılık Programlarında okuyan öğrencilerin tükenmişlik düzeylerini belirlemeye çalışmaktır. Bu amaç doğrultusunda Maslow un Tükenmişlik Ölçeği kullanılarak Adnan Menderes Üniversitesi Nazilli Meslek Yüksekokulu ve Yenipazar Meslek Yüksekokulunda okuyan Bankacılık ve Sigortacılık Programı öğrencilerinde duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarıdaki düşmenin tespit edilerek sonuçlarının değerlendirilmesi bu çalışmanın temel amaçları içerisinde yer almaktadır. Çalışmanın ana kütlesini oluşturan kayıtlı 1000 dolayında öğrencinin 240 ına ulaşılması (anket uygulanması) hedeflenmektedir. Programlardaki sekiz sınıftan tesadüfî seçilecek 30 öğrenciye anket uygulanması, hedeflenen kitleye ulaşım için yeterli olacaktır. Verilerin analizinde SPSS., istatistiksel farklılık-ilişkilerin analizinde t-test, korelasyon Anova testleri kullanılacaktır. Anahtar Kelimeler: Meslek yüksekokulu, Tükenmişlik, Bankacılık ve sigortacılık, Maslow, Kişisel başarı. A RESEARCH STUDY FOR MEASURING BURNOUT LEVEL OF STUDENTS ATTENDING BANKING AND INSURANCE PROGRAMS OF VOCATIONAL HIGH SCHOOLS Abstract This study aims to determine the burnout level of students attending Banking and Insurance Programs of Vocational High Schools. The study aims to measure emotional burnout, desensitization, and decrease in personal success levels of students attending Banking aan Insurance Programs of Nazilli and Yenipazar Vocational High Schools by using Maslow Burnout Scale. About 1000 students attending Banking and Insurance Programs of Nazilli and Yenipazar Vocational High School is the research population of the study. 30 students will be randomly selected from each department to reach 240 completed 1 Doç Dr Hulusi DOĞAN, Adnan Menderes Üniversitesi, İİBF, hulusidogan@gmail.com 2 Öğr. Gör. Mümin ESER, Adnan Menderes Üniversitesi, Nazilli MYO, mumineser@hotmail.com *Bu çalışma II. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sosyal ve Teknik Bilimler Kongresi (MESTEK) nde bildiri olarak sunulmuştur. 125

2 questionnaries from Nazilli and Yenipazar Vocational High Schools. SPSS.16 statistical program will be used to analyze data. Correlation, t-test, and Anova will be used to test research hypotheses. Key Words: Vocational high school, Burnout, Banking and insurance, Maslow, Personal success. Giriş Küreselleşmenin olumsuz etkilerinin gittikçe hissedilmeye başladığı yüzyılda insanlar arası ilişkilerde ortaya çıkan tükenmişlik kavramı eğitim kurumlarında kendini daha çok hissettirmeye başlamıştır. Tükenmişlik; duygusal tükenme, yorgun hissetme, bitkinlik, stres şeklinde öğrenciler üzerinde etkili olmaktadır. Hizmet sektörüne ara eleman yetiştiren meslek yüksekokularının bankacılık ve sigortacılık programlarında okuyan öğrencilerin eğitimleri sırasında ortaya çıkmaya başlayan tükenmişlik sendromu iş hayatına atılmaya çalıştıkları dönemde ve iş hayatına atıldıklarında olumsuz bir etken olarak karşılarında tekrar çıkacaktır. Tükenmişlik Kavramı Tükenmişlik kavramı üzerine bir çok çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalarda ortaya çıkan ortak yön yüzyüze çalışan insanlarda tükenmişliğin çok daha fazla hissedildiğidir. Maslach a göre tükenmişlik işi gereği yoğun duygusal taleplere maruz kalan ve sürekli diğer insanlarla yüz yüze çalışmak durumunda olan kişilerde görülen fiziksel bitkinlik, uzun süreli yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının, yapılan işe, hayata ve diğer insanlara olumsuz yansıması ile oluşan bir sendrom dur. (Ardıç & Polatçı, 2008:69-96) diye tanımlamıştır. Günümüzde tükenmişliğin en çok kullanılan ve kabul gören tanımı üç boyutlu tükenmişlik tanımıdır. Duygusal tükeneme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı hissidir. (Tetik, 2011: ) Tükenmişlik sendromunun başlangıç merkezi olan duygusal tükenme; duygusal yönden yoğun çalışma temposunda olan kişilerin kendilerini zorlaması ve diğer insanların duygusal talepleri altında ezilmesi karşısında bir tepki olarak ortaya çıkar. (Gezer vd., 2009: ) Günümüz ekonomik koşullarında ailelerinden uzakta üniversite eğitimini sürdüren öğrencilerde sınıfta kalma korkusu, aileye ne söyleyecem korkusu, okulda gördüğü derslerin iş hayatında işe yaramayacağı korkusu ve sınav korkusu gibi ailenin, çevrenin bu duygusal talepleri altında ezilen öğrencilerde olumsuzluğa yol açmaktadır. Duyarsızlaşma; kişinin bakım ve hizmet verdiklerine karşı, duygudan yoksun biçimde tutum ve davranışlar sergilemesini içermektedir. (Kaçmaz, 2003:29-32) Yoğun baskılar altında kalan öğrenciler belli bir dönem sonra ailesine, okuluna, öğretim elemanlarına karşı tavır davranışları tamamen mekanik olarak duygudan yoksun biçimde gerçekleşmektedir. Bu durum ise okula gitmeme, yalan söyleme ve öğretim elemanlarına karşı gelme gibi tepkilere yol açmaktadır. Düşük kişisel başarı; Maslach a göre bu boyut kişinin kendini olumsuz değerlendirme eğiliminde olmasını ifade eder. Bu boyutu yaşayan bireyler sürekli olarak kendilerine Ben ne yapıyorum?, Ben neden buradayım?, Benim bu işi 126

3 seçmem hatamıydı? gibi sorular sorarlar. (Aras & Karakiraz, 2013:1-13) Bu tip soruları kendilerine yönelten öğrenciler belli bir süre sonra kendilerine olan inanmışlıkları en alt düzeye ineceğinden derslerde başarısız olma ve okul uzatma şeklinde sonuçlara yol açacaktır. Genel olarak tükenmişlin öğrenciler üzerinde yol açacağı sonuçlara bakacak olursak; Sınıfta kalma korkusu, Aileye açıklama yapma korkusu, Derslerin iş yaşamında işe yaramayacağı korkusu, Sınav korkusu, Okula gitmeme, Aileye yalan söyleme, Öğretim elemanlarına karşı gelme, Başarısızlık, Okulun normal döneminde bitirilememesi, gibi sonuçlara neden olabilmektedir. Bu durum da psikolojik ezilmişlik ve beraberinde tükenmişliği getirebilmektedir. 3.1.Amaç Yöntem Bu çalışmanın amacı üniversite öğrencilerinde tükenmişlik düzeyinin ölçülmesidir. Mesleğe ara eleman yetiştiren Nazilli Meslek Yüksekokulu ve Yenipazar Meslek Yüksekokulu, Bankacılık ve Sigortacılık öğrencileri örneğinde inceleme yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır. Nazilli Meslek Yüksekokulu ve Yenipazar Meslek Yüksekokulu, Bankacılık ve Sigortacılık öğrencileri arasında tükenmişlik düzeylerinde fark var mıdır? Cinsiyet olarak gururlandırıldığında öğrenciler arasında tükenmişlik düzeylerinde fark var mıdır? 3.2. Evren ve Örneklem Çalışmanın evrenini Adnan Menderes Üniversitesi, Nazilli Meslek Yüksekokulu ve Yenipazar Meslek Yüksekokulu, Bankacılık ve Sigortacılık öğrencileri oluşturmaktadır. Nazilli Meslek Yüksekokulu Meslek Yüksekokulu, Bankacılık ve Sigortacılık Programından tesadüfî örneklem yoluyla seçilmiş 120 öğrenci, Yenipazar Meslek Yüksekokulu Meslek Yüksekokulu, Bankacılık ve Sigortacılık Programından tesadüfî örneklem yoluyla seçilmiş 120 öğrenci çalışmanın örneklemini oluşturmaktadır. 127

4 3.3 Veri Toplama ve Analiz Yöntemi Çalışmada veri toplama yöntemi olarak hazır verilerden yararlanma ve anket yöntemleri kullanılmıştır. Çalışmanın teorik alt yapısının oluşturulmasında veri tabanlarından ve internetten tarama yapılarak gerekli kitap ve makaleler temin edilmiştir. Üniversite öğrencilerinin tükenmişlik düzeylerini belirlemek için anket uygulanmıştır. Çalışmanın verilerinin elde edildiği ankete katılan öğrencilerin, tükenmişlik düzeyi kavramı hakkında bilgi sahibi olduğu ve verilerin analiz sonucu elde edilecek bulguların Nazilli Meslek Yüksekokulu ve Yenipazar Meslek Yüksekokulu için genellenebilir oldukları varsayılmaktadır. Anket çalışmasından elde edilen verilerin analizi için SPSS(Statistical Package for Social Sciences) paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıma uyduğu varsayılarak istatistiksel analiz yöntemi olarak t-testi uygulanmıştır. 3.4 Bulgu ve Değerlendirmeler Demografik Özelliklerle İlgili Bulgu ve Değerlendirmeler Çalışmada demografik değişkenler okul, cinsiyet, mezun olduğu okul üzerinden gösterilmektedir. Bu demografik özelliklerle ilgili istatistikler Tablo 1 de yer almaktadır: Tablo 1 : Katılımcıların Demografik Özellikleri Demografik Özellikler Demografik Özellikler Frekans f Yüzde % Kümülatif Yüzde % Okul Nazilli MYO Yenipazar MYO Öğrenim Türü 1. Sınıf NÖ 61 25,4 25,4 1. Sınıf NÖ 54 22,5 47,9 2. Sınıf İÖ 57 23,8 71,7 2. Sınıf İÖ 68 28,3 100 Cinsiyet Kız ,2 64,2 Erkek 86 35,8 100 Mezun Olduğu Okul Düz Lise ,1 42,1 Anadolu Lisesi 28 11,7 53,8 Meslek Lisesi ,

5 3.4.2 Katılımcıların Tükenmişlik, İnancını Kaybetme ve Öz Yeterlilik Özellikleriyle İlgili Bulgu ve Değerlendirmeler Tablo 2 : Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Karşılaştırmalı Tükenmişlik Düzeyleri: T-Test Sonuçları (1=Tamamen Katılıyorum, 5=Hiç Katılmıyorum) Araştırma Değişkenleri MYO Mean Std. Dev. F. Sig.. Tükenmişlik Yenipazar Nazilli T1: Derslerim sebebiyle kendimi duygusal olarak tükenmiş Yenipazar hissediyorum Nazilli T2: Sabah kalktığımda kendimi yorgun hissederim ve okulda bir güne Yenipazar daha katlanmak zorundayım diye düşünürüm. Nazilli T3: Okulda geçen bir günün sonunda kendimi bitkin hissediyorum. Yenipazar Nazilli T4: Ders çalışmak ya da derse girmek benim için gerçekten bir stres Yenipazar kaynağıdır. Nazilli T5: Derslerim sebebiyle tükenmiş durumdayım. Yenipazar Nazilli İnancını Kaybetme Yenipazar Nazilli İK1: Okul başladıktan sonra derslere ilgim gittikçe azaldı Yenipazar Nazilli İK2: Derslerimin ileride yararlı olup olmayacağı konusunda inancımı Yenipazar kaybettim. Nazilli İK3: Gördüğüm derslerin önemli ve anlamlı olduklarından şüpheliyim. Yenipazar Nazilli İK4: Derslere yönelik hevesim azaldı. Yenipazar Nazilli Öz Yeterlilik Yenipazar Nazilli ÖY1: Derslerimle ilgili sorunları etkili bir biçimde çözebilirim. Yenipazar Nazilli ÖY2: İyi bir öğrenci olduğuma inanıyorum. Yenipazar Nazilli ÖY3: Hedeflerime ulaştıkça daha çok çalışma arzusu ile doluyorum. Yenipazar Nazilli ÖY4: Derslerim esnasında pek çok ilginç şey öğrendim. Yenipazar ÖY5: Girdiğim derslerde sınıfa etkili katkılarımın olduğu inancındayım. ÖY6: Derslerde yapılması gerekenlerle ilgili etkili olduğum konusunda kendime güveniyorum. Nazilli Yenipazar Nazilli Yenipazar Nazilli *p<0.05 Maslow tükenmişlik ölçeği, üç alt boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutlar tükenmişlik, inancını kaybetme ve öz yeterliliktir. Bu boyutlar dikkate alınarak yapılan okul bazında değerlendirmede iki okul öğrencileri arasında istatistiksel açıdan tükenmişlik, inancını kaybetme ve öz yeterlilik düzeylerinde anlamlı bir fark bulunamamıştır. Tükenmişlik düzeyi dikkate alınarak yapılan değerlendirmede Yenipazar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin genel tükenmişlik ortalaması olarak bulunmuş, Nazilli Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin genel tükenmişlik 129

6 ortalaması ise olarak bulunmuştur. İnancını kaybetme düzeyi dikkate alınarak yapılan değerlendirmede Yenipazar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin genel tükenmişlik ortalaması olarak bulunmuş, Nazilli Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin genel tükenmişlik ortalaması ise olarak bulunmuştur. Öz yeterlilik düzeyi dikkate alınarak yapılan değerlendirmede Yenipazar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin genel tükenmişlik ortalaması olarak bulunmuş, Nazilli Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin genel tükenmişlik ortalaması ise olarak bulunmuştur. Tablo 3 : Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Cinsiyet Ayrımı Yapılarak Tükenmişlik Düzeyleri:T-Test Sonuçları (1=Tamamen Katılıyorum, 5=Hiç Katılmıyorum) Araştırma Değişkenleri MYO Mean Std. Dev. F. Sig.. Tükenmişlik Kız Erkek T1: Derslerim sebebiyle kendimi duygusal olarak tükenmiş Kız hissediyorum Erkek T2: Sabah kalktığımda kendimi yorgun hissederim ve okulda bir Kız güne daha katlanmak zorundayım diye düşünürüm. Erkek T3: Okulda geçen bir günün sonunda kendimi bitkin hissediyorum. Kız * Erkek T4: Ders çalışmak ya da derse girmek benim için gerçekten bir stres Kız kaynağıdır. Erkek T5: Derslerim sebebiyle tükenmiş durumdayım. Kız Erkek İnancını Kaybetme Kız Erkek İK1: Okul başladıktan sonra derslere ilgim gittikçe azaldı Kız Erkek İK2: Derslerimin ileride yararlı olup olmayacağı konusunda inancımı Kız kaybettim. Erkek İK3: Gördüğüm derslerin önemli ve anlamlı olduklarından Kız şüpheliyim. Erkek İK4: Derslere yönelik hevesim azaldı. Kız Erkek Öz Yeterlilik Kız * Erkek ÖY1: Derslerimle ilgili sorunları etkili bir biçimde çözebilirim. Kız Erkek ÖY2: İyi bir öğrenci olduğuma inanıyorum. Kız * Erkek ÖY3: Hedeflerime ulaştıkça daha çok çalışma arzusu ile doluyorum. Kız Erkek ÖY4: Derslerim esnasında pek çok ilginç şey öğrendim. Kız ÖY5: Girdiğim derslerde sınıfa etkili katkılarımın olduğu inancındayım. ÖY6: Derslerde yapılması gerekenlerle ilgili etkili olduğum konusunda kendime güveniyorum. Erkek Kız * Erkek Kız Erkek *p<

7 Ölçekte yer alan boyutlar tükenmişlik, inancını kaybetme ve öz yeterliliktir. Bu boyutlar dikkate alınarak yapılan cinsiyet bazında değerlendirmede kız erkek öğrenciler arasında istatistiksel açıdan tükenmişlik, ölçeğinde okulda geçen bir günün sonunda kendimi bitkin hissediyorum sorusunda anlamlı bir fark ortaya çıkmış kız öğrenciler 2.25 ortalama ile 2.65 ortalama ile cevap veren erkek öğrencilere göre okulda geçen günün sonunda kendini bitkin hissettiklerini belirtmişlerdir. İnancını kaybetme ölçeğinde anlamlı bir fark bulunamamıştır. Öz yeterlilik ölçeğinde İyi bir öğrenci olduğuma inanıyorum sorusunda anlamlı bir fark ortaya çıkmış kız öğrenciler 2.11 ortalama ile 2.25 ortalama ile cevap veren erkek öğrencilere göre iyi öğrenci olduklarına inançları daha az olduğu söylenebilir. Öz yeterlilik ölçeğinde Girdiğim derslerde sınıfa etkili katkılarımın olduğu inancındayım sorusunda anlamlı bir fark ortaya çıkmış kız öğrenciler 3.06 ortalama ile 2.77 ortalama ile cevap veren erkek öğrencilere göre girdiğim derslerde sınıfa etkili katkılarımın olduğu inancını belirtmişlerdir. Tükenmişlik düzeyi dikkate alınarak yapılan değerlendirmede kız öğrencilerin genel tükenmişlik ortalaması olarak bulunmuş, erkek öğrencilerin genel tükenmişlik ortalaması ise olarak bulunmuştur. İnancını kaybetme düzeyi dikkate alınarak yapılan değerlendirmede kız öğrencilerin genel inancını kaybetme ortalaması olarak bulunmuş, erkek öğrencilerin genel inancını kaybetme ortalaması ise olarak bulunmuştur. Öz yeterlilik düzeyi dikkate alınarak yapılan değerlendirmede kız öğrencilerin genel öz yeterlilik ortalaması olarak bulunmuş, erkek öğrencilerin genel öz yeterlilik ortalaması olarak bulunmuştur. Öz yeterlilikte önemli bir olduğu görülmüştür. Kız öğrencilerinin, erkek öğrencilere göre daha az öz yeterlilik yaşadığı ortaya çıktığı görülmüştür. Sonuç ve Öneriler Tükenmişliğin incelendiği çalışmamızda okul bazında yapılan incelemede iki yüksekokul öğrencileri arasında tükenmişlik açısından çok fazla fark olmadı görülmektedir. Tükenmişlik ölçeğinde kız öğrencilerde ortaya çıkan daha fazla tükenmişliğin nedenleri arasında kız öğrencilerin dersler ve okul açısından erkek öğrencilere nazaran daha fazla sorumluluk sahibi olması nedeniyle her başarısızlıkta daha fazla yıkıma uğradıkları söylenebilir. Oysa cinsiyet açısından yapılan incelemede önemli farklılıklar ortaya çıktığı görülmektedir. Bu farklılıklar göz önüne alınarak yeni çalışmalar yapılması uygun olabilir. Öğrencilerde ortaya çıkan bu olumsuz durumu öz yeterliliklerini daha fazla arttırarak ve daha fazla okulda sosyalleştirerek aşmaya çalışabiliriz. Üniversite hayatı içerisinde akademisyenler, öğrenciler ve çalışanlar mutluysa üniversite eğitimi kaliteli ve sosyal olarak devam eder. Üniversite öğrencileri bu nedenle büyük umutlarla geldikleri üniversite yaşamından çok şey beklemektedirler. Oysa üniversitelerde akademisyenlerin sorunları çözüme kavuşmazsa, çalışanlar yeterli haklara sahip olmazsa, öğrenciler kaliteli eğitim alamazsa üniversite hayatındaki kişiler psikolojik ve sosyal olarak yıkıntı yaşayabilirler. Hayata atılmanın son adımı olan üniversitelerden öğrenciler yıkılmadan mezun olurlarsa ülke geleceğinde önemli roller aldıklarında büyük katkılar sağlarlar. 131

8 Kaynakça Aras, M. & Karakiraz A. (2013). Zaman Temelli İş Aile Çatışması Düşük Başarı Hissi ve İş Tatmini İlişkisi: Doktora Yapan Araştırma Görevlileri Üzerinde Bir Araştırma. Siyaset Ekonomi ve Yöntem Araştırmaları Dergisi, 1(4), Ardıç, K. & Polatçı, S. (2008). Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerine Bir Uygulama. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), Gezer, E., Yenel, F. & Şahan, H. (2009). Öğretim Elemanlarının Tükenmişlik Düzeyleri İle Sosyo Demografik Değişkenleri Arasındaki İlişki. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), Kaçmaz, N.(2003). Tükenmişlik (Burnout) Sendromu. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 68, Tetik, S. (2011). Öğretim Elemanlarının Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi: Salihli Meslek Yüksekokulu Örneği. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13),