Farkýndalýk Temelli Terapiler ve Terapötik Süreçler

Transkript

1 DERLEME Farkýndalýk Temelli Terapiler ve Terapötik Süreçler Mindfulness Based Therapies and Therapeutic Processes Pelin Devrim Çatak 1, Kültegin Ögel 2 1 Uz.Psk., Mod Psikolojik Danýþmanlýk ve Eðitim Merkezi, 2 Doç.Dr., Acýbadem Üniversitesi Psikiyatri Bölümü, Ýstanbul ÖZET Farkýndalýk (mindfulness), dikkatin þimdiki ana yöneltilerek, anlýk deneyimlerin yargýlanmadan ve kabullenmeyle gözlemlenmesine dayanmaktadýr. Farkýndalýk, otuz yýla yakýn bir süredir Batý'daki psikoterapi yaklaþýmlarý içerisinde bir terapi yöntemi olarak kullanýlmaktadýr. Kökenleri Doðu'nun kiþisel geliþim pratiklerine dayanan farkýndalýðý, psikolojik süreçler temelinde açýklamaya çalýþan pek çok çalýþma olduðu görülmektedir. Farkýndalýkla ilgili araþtýrmalarýn bir bölümü Farkýndalýk Temelli Terapilerin etki mekanizmalarýna yöneliktir. Üst biliþ, duygulaným düzenleme, dikkat düzenleme ve içsel maruz býrakma Farkýndalýk Temelli Terapilerin içerdiði deðiþim mekanizmalarý olarak önerilmiþtir. Farkýndalýðý üstbiliþsel bir bilgi iþlemleme süreci olarak ele alan görüþlerde, farkýndalýðýn içerdiði biliþsel uzaklaþma yoluyla, iþlevsiz üst biliþ inanýþlarýnýn etkisinin azaldýðý belirtilmektedir. Farkýndalýðýn duygulaným düzenleme üzerindeki olumlu etkileri Farkýndalýk Temelli Terapi uygulamalarýna önemli bir etki mekanizmasý olarak ortaya çýkmaktadýr. Farkýndalýðýn duygulanýmsal toleransý ve iþlevsel duygulaným düzenlenmesini desteklediðini belirten görüþler bulunmaktadýr. Þimdiki ana odaklanmýþ dikkatin, farkýndalýðýn temel bileþenlerinden olduðu düþünülmektedir. Farkýndalýðýn dikkat süreçleri üzerindeki etkilerini inceleyen çalýþmalarda, farkýndalýk ile dikkat bileþenleri arasýnda iliþki bulunduðu görülmüþtür. Olumlu veya olumsuz tüm içsel yaþantýlara yönelimi içeren farkýndalýðýn, içsel maruz býrakma yöntemiyle benzer etki mekanizmasýna sahip olduðu düþünülmektedir. Farkýndalýðýn biliþsel ve duygulanýmsal süreçlerle iliþkisini açýklayan pek çok görüþ ve bulgu ortaya konulduðu görülmektedir. Anýlan bulgular farkýndalýðýn operasyonel düzeyde tanýmlanmasý ve Farkýndalýk Temelli Terapilerin etkililiðinin yükseltilmesi açýsýndan önemli bir adýmdýr. Anahtar Sözcükler: farkýndalýk, üst biliþ, dikkat, duygu düzenleme, maruz býrakma. () SUMMARY Mindfulness is based on focusing attention to present moment and observing present moment experiences in a non-judgmental and accepting way. Mindfulness has been applied as a therapy method in Western psychotherapy practice for almost thirty years. While mindfulness stems from Eastern contemplative practices, a number of studies had investigated the psychological processes underlying mindfulness. Some of these studies focused on explaining the change mechanisms through which mindfulness-based interventions have their therapeutic effects. Meta-cognition, emotion regulation, attention regulation and interoceptive exposure have been suggested as change mechanisms involved in mindfulness based therapies. The notion explaining mindfulness as a meta-cognitive information processing asserts that the decentering involved in mindfulness decreases the effects of maladaptive meta-cognitive beliefs. The incremental effect of mindfulness on emotion regulation is another proposed effect mechanism in mindfulness-based interventions. This view suggests that mindfulness supports emotional tolerance and adaptive emotion regulation. The present-focused attention is regarded as a fundamental component of mindfulness. In studies investigating the effects of mindfulness on attentional processes, relationships have been found between mindfulness and the components of executive attention. It has also been proposed that interoceptive exposure technique and mindfulness operate through a similar therapeutic mechanism since mindfulness involves orientation towards all negative and positive subjective experiences. A number of views have been proposed regarding the relation between mindfulness and cognitive and emotional processes and the findings supported the effects of mindfulness on these processes. This is an important step towards explaining mindfulness on an operational level and increasing the effectiveness of mindfulness-based interventions. Key Words: Mindfulness, meta-cognition, attention, emotion regulation, exposure. Makalenin geliþ tarihi: , Yayýna kabul tarihi:

2 Çatak PD, Ögel K. GÝRÝÞ Farkýndalýk (mindfulness), dikkatin anlýk yaþantýlara odaklanmasýný ve içsel deneyimlerin gözlemlenmesini içeren bir zihin ve beden pratiðidir. Farkýndalýk kavramý kökenlerini Doðu'da uygulanan meditasyon pratiklerden almaktadýr. Farkýndalýk meditasyonu olarak adlandýrýlan bu pratikte, dikkat sürekli olarak nefes alýþ veriþe, beden duyumlarýna, duygulara veya zihnin akýþýna yani düþüncelere odaklanmaktadýr. Bütün bu içsel deneyimler, yargýsýzca ve kabullenmeyle gözlemlenmektedir (Kabat-Zinn 2005). Farkýndalýk, otuz yýla yakýn bir süredir Batý'daki psikoterapi yaklaþýmlarý içerisinde bir terapi yöntemi olarak kullanýlmaktadýr (Kabat-Zinn 1982, Linehan 1993, Hayes ve ark. 1999, Segal ve ark. 2002). Farkýndalýðýn Doðu'nun spiritüel gelenekleriyle yakýn iliþkisi yanýnda, farkýndalýðý psikolojik bir süreç olarak tanýmlama çabalarý da sürmektedir (Bishop ve ark. 2004, Shapiro ve ark. 2006). Önerilen bir tanýma göre farkýndalýk, dikkatin istemli bir þekilde ve yargýsýzca anlýk deneyimlerin akýþýna yöneltilmesidir (Kabat-Zinn 2003). Farkýndalýðýn bir baþka tanýmýnda, öznel deneyimlerin ayrýmsanmasý ve kabullenilmesinden söz edilmektedir (Siegel ve ark. 2009). Baer (2003) ise, farkýndalýðý içsel ve dýþsal uyarýcý akýþýnýn yargýsýz bir þekilde gözlemlendiði bir süreç þeklinde tanýmlamaktadýr. Görüldüðü gibi farkýndalýðýn çok sayýda operasyonel tanýmý mevcuttur. Operasyonel tanýmlarýn çokluðu, farkýndalýðýn birden fazla bileþeni olmasýnýn doðal bir yansýmasýdýr. Birbirinden farklý bu tanýmlar birlikte deðerlendirildiðinde, þimdiye odaklý dikkat, içsel gözlem, yargýsýzlýk ve kabullenmenin farkýndalýðýn temel bileþenleri olduðunun söylenmesi mümkündür. Farkýndalýk Temelli Terapiler, danýþanlarýn farkýndalýk düzeyini arttýran çeþitli teknik ve alýþtýrmalarýn kullanýldýðý terapi yaklaþýmlarýdýr. Bu yaklaþýmlarýn bir bölümü yoðun meditasyon uygulamalarýný içermektedir (Kabat-Zinn 1982, Segal ve ark. 2002). Diðer yaklaþýmlarda ise çeþitli biliþsel ve yaþantýsal alýþtýrmalar yoluyla farkýndalýk düzeyinin geliþtirilmesi amaçlanmaktadýr (Linehan 1993, Hayes ve ark. 1999). Farkýndalýk Temelli Terapiler, depresyon (Barnhofer ve ark. 2009, Kuyken ve ark. 2009), kaygý bozukluklarý (Roemer ve Orsillo 2002, Folette ve ark. 2006), yeme bozukluklarý (Kristeller ve ark. 2006) ve madde baðýmlýlýðý (Witkiewitz ve ark. 2005) gibi bir çok psikolojik soruna yönelik olarak uygulanmaktadýr. Farkýndalýk Temelli Terapiler, biliþsel-davranýþçý terapiler içerisinde deðerlendirilmektedir. Hayes (2004) Farkýndalýk Temelli Terapileri, davranýþ terapilerinin "üçüncü dalgasý" olarak nitelemiþtir. Farkýndalýðýn Temelli Terapilerin, Biliþsel Terapilerle birlikte deðerlendirilmesindeki en önemli etken, farkýndalýðýn içerdiði diðer biliþsel yaklaþýmlarla benzer deðiþim mekanizmalarýna dayanmasýdýr. Üstbiliþ, duygu düzenleme, dikkat düzenleme ve maruz býrakma Farkýndalýk Temelli Terapilerde yer alan ortak deðiþim mekanizmalarýndan bazýlarýdýr (Teasdale 1999, Wells 2002, Baer 2003, Lynch ve Bronner 2006). Farkýndalýk ve Farkýndalýk Temelli Terapi, ülkemizdeki psikoterapi pratiðinde henüz yaygýnlýk kazanmamýþ bir yaklaþýmdýr. Ülkemizde yayýnlanan güncel bir gözden geçirme çalýþmasýnda (Çatak ve Ögel 2010), farkýndalýk psikolojik bir süreç olarak kavramsal düzeyde ele alýnmýþtýr. Bu gözden geçirme çalýþmasýnda ise Farkýndalýk Temelli Terapilerde bulunan deðiþim mekanizmalarýna iliþkin güncel araþtýrma ve bulgularýn aktarýlmasý amaçlanmýþtýr. Üstbiliþ Farkýndalýðý biliþsel süreçler açýsýndan ele alan pek çok çalýþma, farkýndalýðý üstbiliþle iliþkilendirmektedir (Toneatto 2002, Wells 2002, Bishop ve ark. 2004, Garland 2007, Corcoran ve Segal 2008). Wells'e (2002) göre farkýndalýk, uzaklaþmýþ (decentered) bir bakýþ açýsý içermektedir. Farkýndalýkta oluþan biliþsel uzaklaþma etkisiyle, iþlevsiz üst biliþ inanýþlarýnýn etkisi azalmaktadýr. Böylece kendine odaklý tekrarlayan (perseverative) düþünme örüntüleri deðiþebilmektedir. Wells (2002) farkýndalýkta üst biliþsel bilgi iþlemleme yapýldýðýna dikkat çekmektedir. Buna göre, farkýndalýk düþüncelerin gerçekle eþdeðer olarak deðerlendirildiði nesnesel bilgi iþleme düzeyinden (Wells ve Matthews 1996) uzaklaþmayý saðlamakta ve üst biliþsel bilgi iþlemlemeye geçilmektedir. 86

3 Farkýndalýk Temelli Terapiler ve Terapötik Süreçler Teasdale (1999) ise farkýndalýðýn üst biliþsel içgörüyü arttýrdýðýný belirtmektedir. Bu görüþe göre, farkýndalýkta zihin akýþýnýn gözlenmesi sonucu üstbiliþsel bir içgörü açýða çýkmaktadýr. Böylece düþüncelerin bilinç akýþýnýn geçici ürünleri olduðu ve gerçeði temsil etmedikleri kavranabilmektedir. Bu görüþü temel alan Farkýndalýk Temelli Biliþsel Terapi'de farkýndalýk, düþüncelere mesafe kazanmayý pekiþtiren bir beceri olarak öðretilmektedir. Teasdale ve ark. (2002) tarafýndan yürütülen bir çalýþmada Farkýndalýðýn üst biliþsel içgörüyü arttýran etkisi gösterilmiþtir. Duygu Düzenleme Farkýndalýk Temelli Terapilerin içerdiði etki mekanizmalarýndan birisi de duygusal düzenlemedir. Farkýndalýðýn duygusal düzenleme açýsýndan olumlu etkileri bulunduðu ve duygusal düzenlemede iyileþme saðladýðý düþülmektedir (Lynch ve Bronner 2006, Hayes ve Feldman 2004, Coffey ve Hartman 2008, Roemer ve ark. 2008, Mitmansgruber ve ark. 2009). Farkýndalýðýn duygusal düzenleme üzerindeki etkilerini ele alan çalýþmalar, Gross (1998) tarafýndan önerilmiþ olan duygu düzenleme süreçlerini temel almýþtýr. Gross (1998), duygu düzenlemeyi öncül ve tepki odaklý olarak iki bölümde ele almýþtýr. Buna göre, öncül duygu düzenlemesi, duygusal tepkiyi tetikleyen ipuçlarýnýn deðerlendirilmesini içermektedir. Tepki odaklý duygusal düzenleme ise açýða çýkmýþ duygusal tepkinin çeþitli bileþenlerinin düzenlenmesini içermektedir. Farkýndalýðýn duygusal düzenleme üzerindeki etkileriyle ilgili çalýþmalarýn bir bölümünde, farkýndalýðýn tepkisel düzenleme aþamasýndaki etkileri incelenmiþtir (Brown ve Cordon 2009). Bu çalýþmalarda farkýndalýðýn, özellikle ruminasyon (Nolen-Hoeksema, 1991) ya da bastýrma (suppression, Wegner 1994) gibi tepkisel düzenleme mekanizmalarý üzerindeki etkilerine bakýlmýþtýr. Söz konusu araþtýrmalarýn sonuçlarý, farkýndalýðýn ruminasyonu ve bastýrmayý azalttýðýný göstermiþtir (Wiveka ve ark. 2004, Bowen ve ark. 2007, Jain ve ark. 2007). Yeniden deðerlendirme (Reappraisal ve ark. 1964), duygusal düzenlemenin öncül aþamasýnda bulunan yer alan bir biliþsel bir mekanizmadýr. Yeniden deðerlendirmenin duygu düzenleme açýsýndan olumlu sonuçlarý bulunduðu gösterilmiþtir (Gross 1998). Farkýndalýðýn duygusal düzenleme üzerindeki etkilerinin tepki aþamasýyla sýnýrlandýðý ve yeniden deðerlendirmeyi etkilemeyeceði görüþü mevcuttur (Hoffman ve Asmundson 2008). Ancak, farkýndalýðýn yeniden deðerlendirmeyi etkilediði yönünde görüþler de bulunmaktadýr (Garland 2007, Linehan ve ark. 2007, Walach ve ark. 2008). Garland'a (2007) göre, farkýndalýk stresör uyarýcýlarla ilgili yapýlan birincil deðerlendirmelere mesafe kazandýrmaktadýr. Böylece pozitif içerikli ikincil deðerlendirmelerin yapýlmasý kolaylaþmaktadýr. Güncel bir araþtýrmada (Garland ve ark. 2009) bu görüþü destekleyen bulgulara ulaþýlmýþ ve farkýndalýðýn pozitif yeniden deðerlendirmeyle iliþkili olduðu görülmüþtür. Farkýndalýðýn duygusal düzenleme üzerindeki etkilerine iliþkin bir diðer görüþ ise duygusal tolerans ile ilgilidir (Roemer ve ark. 2008). Bu görüþe göre farkýndalýk, istenmeyen duygularý kabullenmeyi saðlamakta ve olumsuz duygulara karþý tolerans kapasitesini arttýrmaktadýr. Dikkat Düzenleme Farkýndalýk dikkatin istemli bir þekilde anlýk yaþantýlara odaklanmasýný içermektedir. Bu nedenle farkýndalýðýn bir çok tanýmýnda, dikkat farkýndalýðýn temel bir bileþeni olarak deðerlendirilmiþtir (Teasdale ve ark. 1999, Bishop ve ark. 2004). Farkýndalýk ve dikkatle ilgili çalýþmalarýn bir bölümünde, farkýndalýk doðrudan kendine özgü bir dikkat biçimi olarak tanýmlanmýþtýr. Bu çalýþmalarda farkýndalýk dikkatinin fiziksel ve duygusal iyi olma hali (well-being) ile olumlu iliþkisi bulunduðu, depresyon ve kaygý belirtileriyle ise olumsuz iliþkisi olduðu görülmüþtür (Brown ve Ryan 2003, Zvolensky ve ark. 2006). Bu çalýþmalar, farkýndalýðýn içerdiði ana odaklanmýþ dikkatin, olumsuz kendine odaklanma tarzlarýndan farklý nitelik taþýdýðýna iþaret etmektedir. Farkýndalýðýn dikkat süreçleri üzerindeki etkisini inceleyen diðer çalýþmalarda, yönelim, uyarým (alerting), sürekli dikkat, odak deðiþtirme (switching) gibi dikkat bileþenlerinin farkýndalýkla iliþkisi araþtýrýlmýþtýr. Jha ve ark. (2007) tarafýndan yürütülen bir çalýþmada, 8 haftalýk farkýndalýk eðiti- 87

4 Çatak PD, Ögel K. mi sonrasýnda dikkat yönelimi ve uyarýmýnda artma olduðu görülmüþtür. Farkýndalýðýn sürekli dikkat (sustained attention) üzerindeki etkileri inceleyen çalýþmalarda bulunmaktadýr (Anderson ve ark. 2007, Chambers ve ark. 2009, Schmertz ve ark. 2009). Bu çalýþmalarýn bir bölümünde farkýndalýðýn sürekli dikkat kapasitesini arttýrdýðý görülmüþtür (Chambers ve ark. 2009). Ancak farkýndalýðýn sürekli dikkat performansý üzerinde bir etkisi olmadýðýný gösteren bulgular da mevcuttur (Anderson ve ark. 2007, Schmertz ve ark. 2009). Farkýndalýk ve odak deðiþtirme arasýndaki iliþkiyi inceleyen araþtýrmalarda ise çeliþkili sonuçlar elde edildiði görülmektedir. Farkýndalýðýn odak deðiþtirme performansýný arttýrdýðýný gösteren bulgularýn yanýnda (Zylowska ve ark. 2009), odak deðiþtirme kapasitesinin farkýndalýktan etkilenmediðini gösteren bulgularýn da mevcuttur (Chambers ve ark. 2009). Maruz Býrakma Maruz býrakma (Craske ve ark. 2000) biliþsel ve davranýþsal yaklaþýmlarda yaygýn olarak kullanýlan bir terapi yöntemidir. Farkýndalýðýn bir terapi yöntemi olarak, maruz býrakma yöntemiyle ortak etki mekanizmasýna sahip olabileceðine yönelik görüþler bulunmaktadýr. Farkýndalýðýn özellikle içsel maruz býrakma yöntemiyle benzer þekilde deðiþime yol açtýðý düþünülmektedir (Kabat-Zinn ve ark. 2002). Ýçsel maruz býrakma, kaygýnýn somatik belirtilerinin istemli olarak açýða çýkarýlmasýna ve bu somatik duyumlara odaklanýlmasýný içermektedir. Farkýndalýk pratiðinde benzer þekilde, dikkat sürekli olarak düþünce, duygu, dürtülere, bedensel duyumlara yöneltilmektedir ve bu yaþantýlar kabullenmeyle gözlemlenmektedir. Ýçsel uyaranlara istemli olarak odaklanma ve kaçýnmadan gözlemleme sonucunda, içsel duyumlardan kaynaklanan duygusal rahatsýzlýðýn da azaldýðý düþünülmektedir (Baer 2003). Yakýn tarihli bir araþtýrmada, farkýndalýk ve maruz býrakma arasýndaki iliþki incelenmiþtir (Carmody ve ark. 2009). Bu araþtýrma, farkýndalýðýn istenmeyen içsel yaþantýlara temas etme isteðini arttýrdýðýný göstermiþtir. Bir diðer araþtýrmada ise (Arch ve Craske 2006), 15 dakikalýk süren farkýndalýk alýþtýrmasýnýn sonrasýnda, katýlýmcýlarýn olumsuz içeriðe sahip görsel malzemeyi izleme isteklerinde artýþ olduðu görülmüþtür. Söz konusu bulgular, farkýndalýk pratiðinin, maruz býrakmaya benzer bir yolla istenmeyen ve kaçýnýlan yaþantýlara yönelme kapasitesini arttýrdýðýna iþaret etmektedir. Sonuç Farkýndalýðýn psikolojik sorunlar üzerindeki olumlu etkilerini gösteren bulgularýn artmasý ile birlikte, Farkýndalýk Temelli Terapilerin içerdiði deðiþim mekanizmalarýna yönelik araþtýrmalar artýþ göstermiþtir. Bu araþtýrmalarýn sonuçlarý, farkýndalýðýn psikolojik bozukluklarýn içerdiði ortak biliþsel ve duygusal süreçler üzerinde etkili olduðuna iþaret etmektedir (Baer 2007). Üst biliþ, çeþitli psikolojik bozukluklarýn biliþsel yapýsýnda rol oynamaktadýr (Rachman ve Safran 1991, Wells 1995). Üst biliþe dayalý bilgi iþleme modellerine göre (Barnard ve Teasdale 1991, Wells ve Matthews 1996), üst biliþsel süreçlerdeki iþlevsizlikler, psikopatalojiyle iliþkilidir. Mevcut gözden geçirme çalýþmasýnda aktarýlan ve farkýndalýðýn üst biliþ üzerindeki etkilerini gösteren bulgularýn bu yönden önem taþýdýðý görülmektedir. Ancak farkýndalýðýn üst biliþsel bir bilgi iþlemleme olduðu önermesini destekleyecek daha fazla veriye ihtiyaç duyulduðunu söylenebilir. Farkýndalýk Temelli Terapilerde bulunduðu düþünülen bir diðer deðiþim mekanizmasý da duygusal düzenlemedir. Kaygý bozukluklarý, yeme bozukluklarý ya da alkol kötüye kullanýmý gibi çeþitli bozukluklarda görülen duygusal düzenleme sorunlarý (Johnson ve Larson, 1982, Cooper ve ark. 1995, Mennin ve ark. 2005) göz önüne alýndýðýnda, farkýndalýðýn duygusal süreçler üzerindeki olumlu etkisinin de önem kazanmaktadýr. Dikkat düzenlemesi, farkýndalýðýn etkili olduðu bir diðer deðiþim mekanizmasý olarak ön plana çýkmaktadýr. Farkýndalýk ve dikkat süreçlerine iliþkin aktarýlan bulgularýn bir bölümü, farkýndalýk ile dikkat regülasyonu arasýndaki iliþkiye destek saðlamaktadýr. Ancak araþtýrmalarýn bi bölümünde çeliþkili sonuçlar elde edildiði de görülmektedir. Farkýndalýðýn dikkat süreçleri üzerindeki etkisine iliþkin bulgular deðerlendirilirken, aktarýlan 88

5 Farkýndalýk Temelli Terapiler ve Terapötik Süreçler araþtýrmalarýn yöntemsel çeþitliliðinin göz önüne alýnmasý yararlý olabilir. Araþtýrmalarýn bir bölümünde katýlýmcýlara farkýndalýk eðitimi verildikten sonra gerçekleþen deðiþiklikler incelenirken, bazý araþtýrmalar da ise farkýndalýk eðitimin verilmeden doðrudan temel seviye ölçümleri esas alýnmýþtýr. Gelecekteki araþtýrmalarda, özellikle farkýndalýk eðitim ardýndan dikkat süreçlerinde gerçekleþen deðiþliklilerin incelenmesi, farkýndalýðýn dikkat düzenlemesi üzerindeki etkileri açýsýndan daha aydýnlatýcý olabilir. Farkýndalýk, tüm bedensel duyumlarýn tekrarlayan þekilde gözlemlenmesine dayanmaktadýr. Farkýndalýðýn bu biçimsel niteliði nedeniyle içsel maruz býrakma ile farkýndalýk arasýnda paralellik kurulmuþtur. Uygulama açýsýndan dikkate alýnabilecek bir nokta, içsel maruz býrakma yönteminde nefes ya da baþdönmesi gibi somatik duyumlarýn istemli bir þekilde açýða çýkarýlmasýdýr. Farkýndalýk pratiðinde ise bedensel duyumlar istemli olarak tetiklenmemekte, duyumlarýn olaðan akýþý izlenmektedir. Otto (2008) içsel maruz býrakma ve farkýndalýk arasýndaki bu yöntemsel farký, "sýcak" ve "soðuk" süreçler olarak ayýrmaktadýr ve bu süreçlerin duygusal tolerans üzerindeki farklý etkileri bulunabileceðine dikkat çekmektedir. Farkýndalýkla ilgili araþtýrmalar, farkýndalýðýn operasyonel düzeyde tanýmlanmasý, farkýndalýðýn ölçülmesi, Farkýndalýðýn Temelli Terapilerin etkililiði ve deðiþim mekanizmalarý eksenlerinde ilerlemektedir. Farkýndalýðýn etki mekanizmalarýna iliþkin çalýþmalarýn, Farkýndalýk Temelli Terapilerin içerdiði deðiþim süreçlerine ýþýk tutmaya baþladýðý görülmektedir. Farkýndalýk Temelli Terapilerin deðiþim mekanizmalarýna iliþkin bulgular, farkýndalýðýn operasyonel düzeyde tanýmlamasýna da katký saðlayacaðýný söylemek mümkündür. Farkýndalýkta yer alan deðiþim mekanizmalarýnýn anlaþýlmasý, Farkýndalýk Temelli Terapilerin etkililik düzeylerinin artmasýna da katký saðlayacaktýr. Yazýþma adresi: Uz.Psk. Pelin Devrim Çatak, Mod Psikolojik Danýþmanlýk ve Eðitim Merkezi, Bakýrköy, Ýstanbul, Anderson ND, Lau MA, Segal ZV ve ark. (2007) Mindfulnessbased stress reduction and attentional control. Clin Psychol Psychother, 14: Arch JJ, Craske MG (2006) Mechanisms of mindfulness: emotion regulation following a focused breathing induction. Behav Res Ther, 44: Baer RA (2003) Mindfulness training as a clinical intervention: a conceptual and empirical review. Clin Psychol Sci Pract, 10: Baer RA (2007) Mindfulness, assessment, and transdiagnostic processes. Psychol Inq, 18: Barnard PJ, Teasdale JD (1991) Interacting cognitive subsystems: a systemic approach to cognitive-affective interaction and change. Cognition Emotion, 5:1-39. Barnhofer T, Crane C, Hargus E ve ark. (2009) Mindfulnessbased cognitive therapy as a treatment for chronic depression: a preliminary study. Behav Res Ther, 47: Bishop SR, Lau, M, Shapiro S ve ark. (2004) Mindfulness: a proposed operational definition. Clin Psychol Sci Pract, 11: Bowen S, Witkiewitz K, Dillworth TM ve ark. (2007) The role of thought suppression in the relationship between mindfulness meditation and alcohol use. Addict Behav, 32: Brown KW, Ryan RM (2003) The benefits of being present, mindfulness and its role in psychological well-being, J Pers Soc Psychol, 84: KAYNAKLAR Brown KW, Cordon, S (2009) Toward a Phenomenology of Mindfulness: Subjective Experience and Emotional Correlates, Clinical Handbook of Mindfulness, 1. Baský, F. Didonna (Editör), New York, Springer Publishing, s Carmody J, Baer RA, Lykins, ELB ve ark. (2009) An empirical study of the mechanisms of mindfulness in a mindfulness-based stress reduction program. J Clin Psychol, 65:1-14. Chambers R, Lo BCY, Allen NB (2009) The impact of intensive mindfulness training on attentional control, cognitive style, and affect. Cognitive Ther Res, 32: Coffey KA, Hartman M (2008) Mechanisms of action in the inverse relationship between mindfulness and psychological distress. Comp Health Prac Rev, 13: Cooper ML, Frone MR, Russell M ve ark. (1995) Drinking to regulate positive and negative emotions: a motivational model of alcohol use. J Pers Soc Psychol, 69: Corcoran KM, Segal ZV (2008) Metacognition in depressive and anxiety disorders: current directions. Int J Cogn Ther, 1: Craske MG, Barlow DH, Meadows EA (2000) Mastery of your anxiety and panic: Therapist guide for anxiety, panic, and agoraphobia, San Antonio, Graywind Publishing/The Psychological Corporation. Çatak PD, Ogel K (2010) Bir terapi yöntemi olarak farkýndalýk. Nöropsikiyatri Arþivi, 47:

6 Çatak PD, Ögel K. Folette V, Palm KM, Pearson, AM (2006) Mindfulness and trauma: implications for treatment. J Rat-Emo Cognitive-Behav Ther, 24: Garland E, Gaylord S Park J (2009) The role of mindfulness in positive reappraisal. Explore, 5: Garland EL (2007) The meaning of mindfulness: a second order cybernetics of stres, metacognition and coping. Comp Health Prac Rev, 12: Gross JJ (1998) Antecedent and response-focused emotion regulation: Divergent consequences for experience, expression, and physiology. J Pers Soc Psychol,74: Hayes AM, Feldman G (2004) Clarifying the construct of mindfulness in the context of emotion regulation. Clin Psychol Sci Pract, 11: Hayes SC, Strosahl KD, Wilson KG (1999) Acceptance and Commitment Therapy: an Experiental Approach to Behaviour Change, New York, Guilford Press. Hayes, SC (2004) Acceptance and commitment therapy, relational frame theory, and the third wave of behaviour therapy. Behav Ther, 35: Hofmann SG, Asmundson GJ (2008) Acceptance and mindfulness-based therapy: new wave or old hat? Clin Psychol Rev, 28: Jain S, Shapiro SL, Swanick S ve ark. (2007) A randomized controlled trial of mindfulness meditation versus relaxation training: Effects on distress, positive states of mind, rumination, and distraction. Ann Behav Med, 33: Jha AP, Krompinger J, Baime M (2007) Mindfulness training modifies subsystems of attention. Cogn Affect Behav Neurosci, 7: Johnson C, Larson R (1982) Bulimia: An analysis of moods and behavior. Psychosom Med, 44: Kabat-Zinn J (1982) An outpatient program in behavioral medicine for chronic pain patients based on thepractice of mindfulness meditation: theoretical considerations and preliminary results. Gen Hosp Psychiatry, 4: Kabat-Zinn J (2003) Mindfulness-based interventions in context: past, present, and future. Clin Psychol Sci Pract, 10(2): Kabat-Zinn J (2005) Full Catastrophe Living: Using the Wisdom of Your Body and Mind to Face Stress, Pain, and Illness, 3.baský, New York, Bantam Dell, s.34. Kabat-Zinn J, Massion MD, Kristeller J ve ark. (1992) Effectiveness of a meditation-based stress reduction program in the treatment of anxiety disorders. Am J Psychiatry, 149: Kristeller JL, Baer RA, Quillian-Wolever R (2006). Mindfulness-based approaches to eating disorders, Mindfulness and Acceptance-Based Interventions: Conceptualization, Application, and Empirical Support. 1. Baský, R. Baer (Ed), San Diego CA, Elsevier, s Kuyken W, Byford S, Taylor RS ve ark.(2008) Mindfulnessbased cognitive therapy to prevent relapse in recurrent depression. J Consult Clin Psychol, 76: Lazarus RS, Alfert E. (1964) Short-circuiting of threat by experimentally altering cognitive appraisal. J Abnorm Soc Psychol, 69: Linehan MM (1993) Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder. New York, Guilford. Linehan MM, Bohus M, Lynch TR (2007) Dialectical Behavior Therapy for Pervasive Emotion Dysregulation, Handbook of Emotion Regulation, 1. Baský, JJ Gross (Ed), New York, The Guilford Press, s Lynch TR, Bronner LL (2006) Mindfulness and Dialectical Behaviour Therapy: application with depressed older adults with personality disorders. Mindfulness and Acceptance Based Treatment Approaches, 1. Baský, R. Baer (Ed), USA, Academic Press, s Mennin DS, Heimberg RG, Turk CL ve ark. (2005) Preliminary evidence for an emotion dysregulation model of generalized anxiety disorder. Behav Res Ther, 43: Mitmansgruber H, Beck TN, Höfer S ve ark. (2009) When you don't like what you feel: experiential avoidance, mindfulness and meta-emotion in emotion regulation. Pers Indiv Differ, 46: Nolen-Hoeksema S (1991) Responses to depression and their effects on the duration of depressive episodes. J Abnorm Psychol, 100: Otto MW (2008) Anxiety sensitivity, emotional intolerance, and expansion of the application of interoceptive exposure: commentary on the special issue. J Cogn Psychother, 22: Rachman S & Shafran R (1991) Cognitive distortions: thoughtaction fusion, Clin Psychol Psychother, 6: Roemer L, Lee JK, Salters-Pedneault K ve ark. (2008) Mindfulness and emotion regulation difficulties in generalized anxiety disorder: Preliminary Evidence for Independent and Overlapping Contributions. Behav Ther, 40: Roemer L, Orsillo SM (2002) Expanding our conceptualization of and treatment for generalized anxiety disorder: integrating mindfulness/acceptance-based approaches with existing cognitive-behavioural models. Clin Psychol Sci Prac, 9: Schmertz SK, Anderson PL, Robins DL (2009) The relation between self-report mindfulness and performance on tasks of sustained attention, J Psychopathol Behav Assess, 31: Segal ZV, Williams JMG, Teasdale JD (2002) Mindfulnessbased Cognitive Therapy for Depression: A New Approach to Preventing Relapse, New York, Guilford Press. Shapiro, SL, Carlson LE, Astin JA ve ark. (2006) Mechanisms of mindfulness. J Clin Psychol, 62: Siegel RD, Germer CK, Olendzki A (2009) Mindfulness: what is it? where did it come from?, Clinical Handbook of Mindfulness, 1. Baský, F. Didonna (Ed), New York: USA, Springer Publishing, s Teasdale J, Segal Z, Williams J (1995) How does cognitive therapy prevent depressive relapse and why should attentional control (mindfulness) training help? Behav Res Ther, 33: Teasdale JD (1999) Metacognition, mindfulness and modification of mood disorders. Clin Psychol Psychother, 6:

7 Farkýndalýk Temelli Terapiler ve Terapötik Süreçler Teasdale JD, Moore RG, Hayhurst H ve ark. (2002) Metacognitive awareness and prevention of relapse in depression: empirical evidence. J Consult Clin Psychol, 70: Toneatto T (2002) A metacognitive therapy for anxiety disorders: buddhist psychology applied, Cogn Behav Pract, 9: Walach H, Lynch S, Marie-Louise G (2008) Mindfulness-based coping with university life, (MBCUL): A randomised wait-list controlled study. Eur J Integ Med, 1: Wegner DM (1994) Ironic processes of mental control. Psychol Rev, 101: Wells A (1995) Meta-cognition and worry: a cognitive model of generalized anxiety disorder. Behav Cogn Psychother, 23: Wells A (2002) GAD, metacognition, and mindfulness: an information processing analysis. Clin Psychol Sci Pract, 9: Wells A, Matthews G (1996) Modeling cognition in emotional disorder: The S-REF model. Behav Res Ther, 32: Witkiewitz K, Marlatt GA, Walker D (2005) Mindfulness-based relapse prevention for alcohol and substance use disorders. J Cognit Psychother, 19: Wiveka R, Goldin PR, Carmona PA ve ark. (2004) The effects of mindfulness meditation on cognitive processes and affect in patients with past depression. Cognit Ther Res, 28: Zvolensky MJ, Sondra ES, Alison CM ve ark. (2006) Incremental validity of mindfulness based attention in relation to the concurrent prediction of anxiety and depressive symptomology and perceptions of health. Cognit Behav Ther, 35: Zylowska L, Ackerman DL, Yang MH ve ark. (2008) Mindfulness meditation training in adults and adolescents with ADHD. J Atten Disord, 11: