İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...13

Transkript

1 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ BÖLÜM İSLAM DİN EĞİTİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ: İSLAM DA EĞİTİM VE ÖĞRETİM Zeki Salih Zengin 1.1. İslam Öncesi Arap Toplumunda Eğitim Hz. Peygamber Döneminde Eğitim Mescid-i Nebevi Suffa Küttâb Medrese Öncesi İslam Dünyasında Eğitim Faaliyetleri Medreselerin Kurulmasından Sonra Eğitim Çalışmaları Medrese Programlarında Yer Alan İlimler ve Öğretim Usulleri Osmanlı Medreseleri Tanzimat Döneminden Sonra Din Eğitimi Çalışmaları Medreseler ve Din Eğitimi Mektepler ve Din Eğitimi Yaygın Din Eğitimi BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE: EĞİTİM, ÖĞRETİM VE DİN Yıldız Kızılabdullah 2.1. Eğitim ve Öğretim Eğitimin Oluştuğu Yerler Eğitimin Amaçları Din (İlahiyat, Nakil, Gelenek) İlahiyat Nakil ve Gelenek...52

2 2.3. Eğitim-Din İlişkisi Eğitimin Hedefleri ve Din Eğitim-Öğretim ve İnanç BÖLÜM DİN EĞİTİMİ NİN BİLİMSELLEŞMESİ/NELİĞİ Muhiddin Okumuşlar - Fatih Genç 3.1. Din Eğitimi ve Din Eğitimi Bilimi Din Eğitimi Din Eğitimi Bilimi Din Eğitimi Bilimi nin Doğuşu ve Gelişimi Din Eğitimi Bilimi nin İmkânı ve Bilimsel Konumu Din Eğitimi Bilimi nin Alanı ve Sınırları Din Eğitimi Bilimi nin Amacı ve Görevleri Din Eğitimi Bilimi nde Araştırma Yöntem ve Teknikleri Teorik Çerçeve Din Eğitimi Bilimi nde Yöntem Sorunu Din Eğitimi Bilimi nde Kullanılan Araştırma Yöntem ve Teknikleri Kuramsal (Teorik) Araştırma Normatif Yöntem Manevî Bilimsel-Hermenötik Yöntem Deneysel (Ampirik) Araştırma Niceliksel Yaklaşım Niteliksel Yaklaşım Din Eğitimi Bilimi nin Araştırma Alanları Din Eğitimi Bilimi nin Diğer Bilimlerle İlişkisi Din Eğitimi Bilimi nin Bilimler Arasındaki Yeri Din Eğitimi Bilimi nin Diğer Bilimlerle İlişkisi BÖLÜM İLK VE ORTA ÖĞRETİMDE DİN ÖĞRETİMİ: KURAMSAL ÇERÇEVE Süleyman Akyürek 4.1. Örgün Din Eğitim ve Öğretimi Okulda Din Öğretiminin Yeri Okulda Din Öğretiminin Önemi...96

3 Bireyin Gelişimine Katkı Yönünden Bireyin Sosyalleşmesine Katkı Yönünden Kültürleme Yönünden Bireyin Yaşamını Anlamlandırma Çabasına Katkı Yönünden Anlamlı Öğrenmelerin Oluşması Yönünden Öğrenilenleri Günlük Hayatla İlişkilendirme Yönünden Problem Çözme Becerisinin Gelişimine Katkı Yönünden Evrensel Kültüre Katkı ve Hukuki Açısından BÖLÜM İLK VE ORTA ÖĞRETİMDE DİN ÖĞRETİMİ (DİN DERSLERİ) Tuğrul Yürük Giriş İlköğretim Cumhuriyetin Kuruluşu ve Tek Parti Dönemi ( ) Çok Partili Dönem ( ) Sonrası Dönem Ortaöğretim Cumhuriyetin Kuruluş ve Tek Parti Dönemi ( ) Çok Partili Dönem ( ) Sonrası Dönem Bugünkü Durum Örgün Din Öğretimi Modelleri Mezhebî/Doktriner Din Öğretimi Mezhep Merkezli Dinlerarası Açılımlı Din Öğretimi Mezheplerüstü Din Öğretimi Mezheplerarası Din Öğretimi Dinlerarası/Kültürlerarası/Çokkültürlü Din Öğretimi Modeli Fenomenolojik Din Öğretimi Sonuç

4 6 6. BÖLÜM MESLEKİ ORTA ÖĞRETİM: İMAM HATİP LİSELERİ Adem Korukcu 6.1. Tarihsel Gelişim İmam-Hatip Liselerinin Eğitim Sistemimizde Yer Alışı Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu ve İmam-Hatip Liseleri İmam ve Hatip Mekteplerinin Kapanması İmam-Hatip Liselerinin İhtiyaca Bağlı Olarak Yeniden Açılması Kesintisiz Sekiz Yıllık Eğitimle Birlikte İmam-Hatip Liselerinin Duraklaması ve Gerilemesi İmam-Hatip Liselerinin Türk Milli Eğitim Sistemindeki Yeri ve Önemi Meşrûiyet Tartışmaları İmam-Hatip Liseleri nde Yaşanan Bazı Problemler Yeni Eğitim Yasası (4+4+4) Çerçevesinde İmam-Hatip Liselerinde Ortaya Çıkan Gelişmeler İmam-Hatip Liselerinin Geleceği ve Fonksiyonu İmam-Hatip Okullarının Mevcut Yapısı ve Proje Okulları Sonuç ve Öneriler BÖLÜM YÜKSEK ÖĞRETİMDE DİN EĞİTİM VE ÖĞRETİMİ Nevzat Yaşar Aşıkoğlu 7.1. Tarihsel Gelişim Darulfünun İlahiyat Fakültesi Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yüksek İslam Enstitüleri İslami İlimler Fakültesi Eylül 1980 Sonrası İlahiyat Fakülteleri Günümüzde İlahiyat Fakültelerinin Yeniden Yapılandırılması: Programlarında Değişimi Zorunlu Kılan Nedenler Öğretim Hedeflerinin (Misyonun) Genişlemesi ve Çeşitlenmesi Hızlı Sosyal ve Kültürel Değişim Örgün Din Öğretimi Programlarının Değişmesi Mill Eğitim Bakanığı nın Öğretmenlere Yönelik Genel ve Özel Alan Yeterlikleri Belirlemesi...193

5 Diyanet İşleri Başkanlığı nın Beklentileri ve Din Hizmetleri Personelinde Aradığı Yeterlikleri Belirlemesi AB Süreci ve Akreditasyon Çalışmaları YÖK, Yüksek Öğretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Çalışması İlahiyat Fakültelerinde Değişimi Engelleyen Unsurlar Fakülte Dışı Müdahaleler ve YÖK Kararları Yasal Düzenlemelere Aykırı Bölüm Açma Uygulamaları Uzaktan Eğitim Uygulamaları Kredi Sınırlamaları Öğretmenlik eğitiminin Fakülte lisans programlarından çıkarılması Fakültelerdeki Öğretim Hedeflerinin (Yeterliklerin) Netleştirilememesi ve Alan taassubu İlahiyat Fakültelerinde Değişime Yönelik Öneriler Akademik Yapı İle İlgili Öneriler İlahiyat Lisans Öğretimi İle İlgili Öneriler İlahiyat Fakültesi Öğretim Programı Önerileri BÖLÜM DÜNYADA DİN EĞİTİM VE ÖĞRETİMİ Mehmet Zeki Aydın 8.1. Okulda Din Eğitimi Tartışmaları Dinî Eğitimden, Din Öğretimine Geçiş Çeşitli Ülkelere Göre Din Derslerinin Statüsü Din Öğretiminde Yaklaşımlar/Modeller Din Eğitimi Yaklaşımı (Mezhebe/Dine Dayalı Öğretme Yaklaşımı: Confessional) Dinler Hakkında Öğretim Yaklaşımı (Mezhebe/Dine Dayalı Olmayan Öğretme Yaklaşımı: Non-Confessional) Dinî Bilgilerin Başka Derslerde Verildiği Model Bazı Ülkelerde Din Öğretimi Uygulamaları Avrupa Ülkelerinde Din Öğretimi Almanya Avusturya Belçika

6 Danimarka ve Finlandiya Fransa Hollanda İngiltere İspanya İsveç İtalya Norveç Polonya Portekiz Yunanistan Amerika da Din Öğretimi Amerika Birleşik Devletleri: Kanada (Kebek Eyaleti): Uzak Doğu ve Asya da Din Öğretimi Japonya: Kırgızistan: Arap Ülkelerinde Din Öğretimi Ürdün Suudi Arabistan Tunus Türkiye deki Din Öğretimi İle Diğer Bazı Ülkelerdeki Uygulamaların Karşılaştırılması BÖLÜM KÜLTÜRLERARASI DİN EĞİTİMİ Muhammet Şevki Aydın - Cemil Osmanoğlu 9.1. Kültürlerarası Din Eğitiminin Doğuşu Küreselleşme ve Küresel Sorunlar Kültürlerarası Karşılaşmalar ve Karşılaştırmalı Çalışmalar Din Eğitiminin Küreselleşmesi Kültürlerarası Din Eğitiminin Kavramsal Düzlemi Çoğulluk ve Çoğulculuk Çokkültürlülük ve Çokkültürcülük Çokkültürlü Eğitim Kültürlerarası Eğitim Kültürlerarası Din Eğitiminin Mahiyeti Kültürlerarası Din Eğitiminin Teolojik Temelleri Kültürlerarası Din Eğitiminin Diyalojik Temelleri...262

7 Kültürlerarası Din Eğitiminin Amaç ve Kapsamı Din Eğitiminde Yeni Gelişmeler ve Yorumlayıcı Yaklaşım BÖLÜM YAYGIN DİN EĞİTİMİNİN NELİĞİ Recai Doğan Yaygın Din Eğitiminin Tarihsel Gelişimi Yaygın Din Eğitiminin Tanımı Yaygın Din Eğitiminin Amacı ve Önemi Yaygın Din Eğitiminin Hedef Kitlesi Yaygın Din Eğitiminin Gerçekleştirilme Alanları ve Zamanları Yaygın Din Eğitiminin Vasıtaları Yaygın Din Eğitiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler Yaygın Din Eğitiminin Problemleri BÖLÜM CAMİ EKSENLİ DİN EĞİTİMİ Hüseyin Yılmaz Tarihten Günümüze Camiler Camiler ve Önemi Camilerin Tarihsel Gelişimi Camilerin Sosyo-Kültürel Fonksiyonları Cami Eğitimi ve Unsurları Cami Eğitiminin Tanımı Cami Eğitiminin Amaç ve Önemi Cami Eğitimini Yürütenler Cami Eğitiminin Hedef Kitlesi Çocuklar ve Gençler Yetişkinler Kadınlar Cami Eğitimi İle İlgili Etkinlikler Hutbe Vaaz Cami Dersleri Yaz Kur an Kursları

8 BÖLÜM KUR AN KURSLARINDA DİN EĞİTİMİ Mehmet Korkmaz Kur an Öğretiminin ve Kur an Kurslarının Gelişim Süreci Başlangıcından Cumhuriyete Kur an Öğretimi ( ) Kuruluşundan Günümüze Kur an Kursları ( ) Günümüzde Kur an Kursları Kur an Kurslarının Amaçları Kur an Kurslarının İşlevleri Kur an Kursu Çeşitleri Yüzünden Okuma Eğitimi Verilen Uzun Süreli Kur an Kursları Program ve Öğretim Materyalleri Öğrenci Öğretici Öğretim Mekânı Hafızlık Eğitimi Verilen Kur an Kursları Program ve Öğretim Materyalleri Öğrenci Öğretici Öğretim Mekânı Yaz Kur an Kursları Program ve Öğretim Materyalleri Öğrenci Öğretici Öğretim Mekânı Kur an Kurslarıyla İlgili Bazı Sorunlar ve Öneriler BÖLÜM AİLEDE DİN EĞİTİMİ Remziye Ege Çeşitli Aile Tanımları Yaygın Aile Tutumları Çocuğun Eğitiminde Ailenin Görevi Aile Çocuğa Ne Öğretir?...365

9 13.5. Ailede Eğitim Ailede Din Eğitimi Okul Öncesi Çocukta Allah Anlayışı Okul Öncesi Çocukta Dua Anlayışı Okul Öncesi Çocuğun Dini Soruları ve Cevapları Okul Dönemi Ailede Din Eğitimi Sonuç Yerine BÖLÜM DİNÎ SOSYAL HİZMET ALANLARI Saadettin Özdemir Aile İrşat ve Rehberlik Büroları Aile İrşat ve Rehberlik Bürolarının Çalışma Yöntemleri Aile ve Rehberlik Bürolarında Dini Danışmanlık ve Rehberlik Amaçlı Din Hizmetlerinin Özellikleri Aile ve Rehberlik Büsosunda Görevlendirilecek Personelin Niteliği Çocuk Evleri (Yetiştirme Yurtları, Çocuk Yuvası ve Sevgi Evleri) Sosyal Hizmetlerin Tarihçesi Çocuk Evleri (Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurduyla İlgili Kavramlar) Çocuk Evleri nde (Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtlarında) Dinî Sosyal Hizmetlerin Konumu ASPB (Çocuk Evleri) nde Dinî Sosyal Hizmetlerin Hukukî Boyutu Din Eğitimi Hizmetlerini Verecek Personelin Niteliği Din Eğitimi Hizmetlerinin Sunumunda Öncelik Verilmesi Gereken Konular Huzurevleri Yaşlılık Dönemi ve Din Eğitimi Huzurevlerinde Dinî Danışmanlık ve Rehberlik Amaçlı Din Hizmetleri Huzurevlerinde Din Hizmetlerinin Verilişinde Görev Alacak Personelin Niteliği

10 BÖLÜM CEZAEVLERİNDE DİNİ İLETİŞİM VE REHBERLİK Şuayip Özdemir Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Uygulaması Cezaevlerinde Uygulanan İlk Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Müfredat Programı ve Faaliyetleri Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Uygulamasında Diyanet İşleri Başkanlığının Üstlendiği Fonksiyon Adalet Bakanlığının Görev ve Yükümlülükleri Diyanet İşleri Başkanlığının Görev ve Yükümlülükleri Cezaevleri Din ve Ahlak Bilgisi Dersi Müfredat Programının Yeniden Hazırlanması ve Genel Prensipler Din ve Ahlak Bilgisi Dersinin Amaçları Din ve Ahlâk Bilgisi Dersinin Eğitim ve Öğretiminde Uyulması Gereken Hususlar Mahkûmların Uyumu ve Topluma Kazandırılmasında Din Eğitiminin Rolü Cezaevlerinde Din ve Ahlak Bilgisi Dersine Giren Cezaevi Vaizlerinin Mahkûmların Eğitiminde Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar Cezaevlerinde Din Eğitiminin Temel Problemleri YAZAR ÖZGEÇMİŞLERİ...433

11 ÖNSÖZ Din eğitiminin Türkiye de bilimsel yöntemlerle ele alınarak araştırılıp incelenmesi ve alanın bilimselleşmesinin tarihi oldukça yenidir. Dolayısıyla bu durumdan alandaki çalışmaların gerek sayısı gerekse niteliği etkilenmiştir. Ancak İlahiyat Fakültelerinde din eğitiminin, anabilim dalı hâline gelişinden sonra bu alanda çok önemli bilimsel çalışmalar yapılmış ve yayınlanmıştır. Başlangıçta yayınlanan çalışmalar, din eğitimi olgu ve sürecini daha çok giriş mahiyetinde tarihi, alanı, yöntemleri, problemleri vb. açılardan ele alan eserlerdir. Zamanla din eğitimi ile ilgili daha spesifik derinliğine bilimsel eserler verilmeye başlanmıştır. Bunların bir kısmı din eğitiminin tarihi gelişimi, bilimselleşmesi, din eğitim ve öğretimi özel öğretim yöntemleri, din eğitim ve öğretiminin gerçekleşme alanları bir kısmı ise örgün ve yaygın din eğitiminin problemlerine yöneliktir. Türkiye de din eğitimi olgusu ve sürecini bütünlük içinde derinliğine ele alan çalışmalar, ancak yeni yeni yayınlanmaya başlamıştır. Elinizdeki bu eserde de din eğitimi bütün boyutlarıyla ele alıp incelenmeye çalışılmıştır. 13 Değişik üniversitelerin İlahiyat Fakültelerinde görev yapan alanının uzmanı akademisyenlerce yazılan elinizdeki Din Eğitimi El Kitabı adlı eser, daha çok üniversite öğrencilerinin ve bu alana ilgi duyanların pratik gereksinimlerini karşılamak üzere hazırlanmış bir çalışmadır. Eser, okurların din eğitimi alanını bir bütün halinde incelemelerini, alanla ilgili sorularını yanıtlamayı ve zaman zaman onları düşündürerek daha farklı kaynaklara yönlendirmeyi amaçlayan bir başvuru eseri niteliğindedir. Eser, din eğitimi olgu ve sürecini bir bütünlük halinde ele alan onaltı bölümden oluşmaktadır. Bu çerçevede eser; İslam din eğitiminin tarihsel gelişimi, temel kavramlar, din eğitiminin bilimselleşmesi, örgün din eğitimi (hem Türkiye de hem de dünyada ilk, orta ve yüksek öğretimde din eğitim ve öğretimi) ve yaygın din eğitimi (aile, Kur an kursları, cami, cezaevleri vb.) gibi ana bölümlerden oluşmaktadır. Elinizdeki eser ilk baskısını yaptıktan sonra pek çok İlahiyat Fakültesi nde ders kitabı olarak okutulmaya başlandı. Kitabı okutan bütün hocalarımıza teşekkür ediyoruz. Kitapla ilgi geri dönüşleri de büyük bir titizlikle değerlendirdik. Bu baskıda bazı değişiklikler ve eklemeler yaptık. Bundan son-

12 raki baskılarda da eseri hocalarımızın eleştiri ve katkılarıyla geliştirmeye devam edeceğiz. Eserin bölümleri kendi alanlarının uzmanları akademisyenlerce yazılmıştır. Bu bağlamda yoğun akademik çalışmalarına rağmen yazılarıyla destekleyen değerli arkadaşlarımız ve hocalarımız Prof. Dr. Zeki Salih Zengin, Doç. Dr. Yıldız Kızılabdullah, Prof. Dr. Muhiddin Okumuşlar, Doç. Dr. Fatih Genç, Prof. Dr. Süleyman Akyürek, Yrd. Doç. Dr. Tuğrul Yürük, Doç. Dr. Adem Korukcu, Prof. Dr. Mehmet Zeki Aydın, Prof. Dr. Muhammet Şevki Aydın, Yrd. Doç. Dr. Cemil Osmanoğlu, Prof. Dr. Nevzat Aşıkoğlu, Doç. Dr. Mehmet Korkmaz, Prof. Dr. Hüseyin Yılmaz, Doç. Dr. Saadettin Özdemir ve Prof. Dr. Şuayip Özdemir e katkılarından dolayı minnet borçluyuz. Projeyi başlatıp eserin kaliteli bir şekilde ortaya çıkması için örnek bir yayıncı disiplini gösteren ve ellerlinden gelen yardımları esirgemeyen Grafiker Yayınlarına ve ekibine çok teşekkür ediyoruz. 14 Editörler Prof. Dr. Recai Doğan Doç. Dr. Remziye Ege