HIZLI TÜKETİLEN ÜRÜNLER FİYAT ENDEKSİ (HTFE) Zafer YÜKSELER

Transkript

1 HIZLI TÜKETİLEN ÜRÜNLER FİYAT ENDEKSİ (HTFE) Zafer YÜKSELER 17 Şubat 2012

2 Giriş: 1 Ülkemizde enflasyon gelişmeleri, TÜİK tarafından hazırlanan Üretici ve Tüketici Fiyatları Endeksleri aracılığıyla takip edilmektedir. Üretici fiyatları endeksi, genelde tarım ve sanayi sektörlerindeki fiyat hareketleri hakkında bilgi sağlarken, tüketici fiyatları endeksi hane halkı tüketim harcamaları sepetinde yer alan mal ve hizmet fiyatlarındaki değişimi göstermektedir. Tüketici fiyatları endeksinin hesaplanabilmesi için, fiyatların takip edileceği seçilmiş bir mal ve hizmet sepetinin belirlenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Hanelerin belirli bir dönemde yaptıkları tüketim harcamalarına konu olan mal ve hizmetlerin neler olduğu Hane Halkı Bütçe Anketleri ile belirlenmektedir. Hane halklarının yıllık tüketim harcamaları içinde yer alan mal ve hizmet tüketimlerinin paylarından yararlanarak, 2003 temel yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) kapsamındaki ürünlerin ağırlıkları tespit edilmektedir. Bu mal ve hizmet sepeti ve sepet içindeki madde ağırlıkları Türkiye ortalamasını yansıtmakta ve enflasyon bu sepete göre hesaplanmaktadır. TÜİK hane halkı bütçe anketleri aracılığıyla, her yıl TÜFE madde ağırlıklarını güncellemekte ve TÜFE kapsamına alınacak veya kapsamdan çıkartılacak ürünleri belirlemektedir. Kamuoyunda açıklanan enflasyon oranlarına yönelik sık, sık eleştiriler gelmektedir. Farklı gelir ve tüketim kalıbına sahip haneler, TÜFE mal ve hizmet sepeti ve madde ağırlıklarının kendi tüketim kalıplarını yansıtmadığını, dolayısıyla açıklanan enflasyon oranlarının kendi hissettikleri enflasyonu yansıtmadığını ileri sürmektedirler. Tüketim kalıplarındaki farklılığa ilave olarak, TÜFE kapsamında yer alan bazı mal ve hizmetlerin belirli bir hanenin aylık ve yıllık tüketim harcamaları ile ilişkisinin zayıf olması da enflasyon oranlarının tartışılmasına neden olmaktadır. Özellikle bu durum, her ay veya her yıl tüketimi söz konusu olmayan bazı dayanıklı ve yarı dayanıklı mallar ile hizmetlerden kaynaklanmaktadır. Bu çalışma ile hane halkının düzenli geliri ile daha güçlü ilişkisi olduğu düşünülen ve hane halkı tarafından sıkça tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki gelişimi izlemek amacıyla, Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi (HTFE) oluşturulması amaçlanmıştır. TÜFE Genel Endeksi ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri: Tüketici fiyatlarına ilişkin bilgiler ve hesaplamalar Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılmaktadır. Tüketici fiyat endeksleri, belirli bir referans döneminde belirli bir kitle tarafından satın alınan mal ve hizmetlerle belirlenen bir sepetin maliyetini, zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişimlerini ölçmektedir. Dolayısıyla ilgili fiyat endeksleri, tüketicilerin satın alma gücünde zaman içinde meydana gelen değişmelerin göstergesi olarak kullanılan en yaygın ölçütlerdir 2. TÜİK, tüketicilerin satın alma güçlerinde zaman içinde meydana gelen değişimleri daha tutarlı ölçebilmek için, Hane Halkı Bütçe Anketi verilerinden yararlanarak tüketilen mal ve hizmetlerin genel endeks içindeki ağırlıklarını, her yıl yeniden belirlemektedir. Aşağıdaki tabloda, Avrupa Birliği Ülkeleri (AB) ile Türkiye de ana harcama gruplarının TÜFE genel endeksi içindeki ağırlıkları verilmektedir. AB ülkeleri ana harcama grup ağırlıkları ile Türkiye nin ağırlıkları karşılaştırıldığında belirgin bir farklılık görülmektedir. Zorunlu harcama olarak tanımladığımız, gıda-alkolsüz içecekler, giyim-ayakkabı ve konut harcamaları toplamı, 2007 yılında AB ülkelerinde yüzde 37,0 paya sahip iken, Türkiye de bu harcama gruplarının payı, aynı yılda, yüzde 2,4 olmuştur dönemi incelendiğinde, ana harcama gruplarının ağırlıklarında önemli bir değişim olmuş ve zorunlu harcamaların TÜFE içindeki payı yüzde 1 Bu çalışmadaki görüş ve değerlendirmeler yazarına aittir, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmaz. 2 T.C.Merkez Bankası, Türkiye İçin Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri, Çekirdek Enflasyon Çalışma Raporu, 3 Şubat 200.

3 4,42 den yüzde 4,3 e gerilemiştir. Bu dönemde, ulaştırma ve ev eşyası grubunun paylarında belirgin bir yükselme, genelde diğer grupların paylarında ise düşüş gözlenmiştir Tablo:1- Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) Ana Grup Ağırlıkları TÜRKİYE AB Gıda ve Alkolsüz İçecekler 1,30 2,42 28,47 26,78 26,22 Alkollü İçecekler ve Tütün 4,38 4,67,06,0,21 Giyim ve Ayakkabı 6,62 8,0 7,8 7,22 6,87 Konut 1,17 16,1 16,62 16,46 16,44 Ev Eşyası 6,7 6,47 7,22 6,3 7,4 Sağlık 3,78 2,71 2,66 2,40 2,2 Ulaştırma 1,22 10,42 11,60 1,1 16,73 Haberleşme 3,11 4,82 4,41 4,64 4,60 Eğlence ve Kültür 10,30 3,60 3,16 2,70 2,8 Eğitim 1,14 2,1 2,1 2,32 2,18 Lokanta ve Oteller,,87 6,40,8,63 Çeşitli Mal ve Hizmetler 8,46 4,87 4,3 3,61 3,40 TOPLAM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Zorunlu Harcamalar (1) 37,0 4,42 2,4 0,46 4,3 Kaynak: TÜİK ve Eurostat. (1) Gıda ve Alkolsüz İçecekler, Giyim ve Ayakkabı ile Konut Grubu toplamıdır. Bilindiği gibi, 2001 krizinin ardından T.C.Merkez Bankası Kanunu nda yapılan değişiklikle, Merkez Bankası nın temel görevi fiyat istikrarını sağlamak olarak belirlenmiş ve Merkez Bankası fiyat istikrarı amacına ulaşmak için, döneminde örtük enflasyon hedeflemesi rejimini uygulamıştır. Enflasyonda olumlu gelişmelerin sağlanması ve para politikasının etkinliğinin artmasıyla birlikte, 2006 yılı başından itibaren açık enflasyon hedeflemesi rejimine geçilmiştir. Bu çerçevede, enflasyon hedefi Merkez Bankası ve Hükümet tarafından ortaklaşa TÜFE genel endeksi esas alınarak belirlenmeye başlanmıştır. Tüketici fiyatları endeksi, hane halkı tüketimine konu olan mal ve hizmetleri önemli ölçüde kapsaması ve kamuoyu tarafından anlaşılır olması nedeniyle, enflasyonun temel ölçütlerinden biri olarak kabul edilmekte ve uluslar arası alanda da politika uygulayıcıları tarafından genelde tercih edilmektedir 3. Ancak, merkez bankaları tüketici fiyatları genel endeksini hedef değişken olarak seçmelerine karşın, para politikası uygulamalarında ve enflasyon analizlerinde çekirdek enflasyon göstergelerini de sık, sık kullanmaktadırlar. Bunun temel nedeni, tüketici fiyatlarının geçici fiyat dalgalanmaları nedeniyle (örneğin dolaylı vergi artışı ve petrol başta olmak üzere emtia fiyatlarındaki yükselişlerin yarattığı arz şokları) temel enflasyon eğilimini yansıtmakta yetersiz kalmasıdır. Merkez bankalarının para politikasını belirlerken, bu geçici eğilimleri dikkate almaları ve bunun için de çeşitli çekirdek enflasyon göstergelerinin oluşturulması ihtiyacı gündeme gelmiştir. TÜİK, 2003 temel yıllı TÜFE ile birlikte çekirdek enflasyon göstergeleri olan Özel Kapsamlı TÜFE göstergelerini de açıklamaya başlamıştır. TCMB ve TÜİK ortak çalışması ile yedi adet özel kapsamlı TÜFE göstergesi belirlenmiştir. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri oluşturulurken dışlama yöntemi kullanılmış, tanımların kamuoyu tarafından anlaşılır ve iktisadi açıdan anlamlı olması esas alınmıştır 4. Mevsimlik ürünler, işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkilertütün ürünleri, fiyatları yönetilen/yönlendirilen ve dolaylı vergiler dışlanarak yedi adet özel kapsamlı TÜFE tanımı yapılmıştır. Zaman içinde, altın ve işlenmiş gıda ürünlerinin dışlandığı iki adet tanım daha yapılmıştır. Son yıllarda Merkez Bankası enflasyon ve para politikası değerlendirmelerinde, ağırlıklı olarak Özel Kapsamlı H-Endeksi (işlenmemiş gıda, enerji, alkollü içkiler, tütün ürünleri ve altın hariç) ile Özel Kapsamlı I-Endeksindeki (H-Endeksinden işlenmiş gıda çıkartılmıştır) fiyat gelişmelerini ön plana çıkarmaktadır. 3 TCMB (200) 4 TCMB (200)

4 Tablo:2-Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (Yıllık Ortalama Endeks Değerleri ve Yüzde Değişim) Ort. Yıllık Yüzde Grup Kapsamı Değişim A Mevsimlik Ürünler Hariç 100,00 1,3 8,74 B İşlenmemiş Gıda Ürünleri Hariç 100,00 186,4 8,11 C Enerji Hariç 100,00 18,84 8,0 D İşlenmemiş Gıda ve Enerji Hariç (B ve C Hariç) 100,00 180, 7,70 E Enerji ve Alkollü Ürünler+Tütün Ürünleri Hariç 100,00 17,2 7,62 F (E) ve Fiyatları Yönetilen/Yönlendirilen Diğer Ürünler, Dolaylı Vergiler Hariç 100,00 186,81 8,12 G (F) ve (B) Hariç 100,00 181,14 7,71 H (D) ve Alkollü İçkiler, tütün Ürünleri ve Altın Hariç 100,00 171,06 6,4 I (C), Gıda ve Alkolsüz İçecekler, Alkollü İçkiler ile Tütün Ürünleri ve Altın Hariç 100,00 167,62 6,67 TÜFE GENEL ENDEKSİ 100,00 18, 8,3 Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız. Son yıllarda, uluslararası piyasalarda enerji, altın ve gıda fiyatlarındaki yükseliş yanı sıra ülkemizdeki iklim koşullarının da etkisiyle, TÜFE kapsamında yer alan enerji fiyatları ile işlenmiş ve işlenmemiş gıda fiyatlarında hızlı artışlar gözlenmiştir. Bu durum, TÜFE genel endeksi ile özel kapsamlı TÜFE göstergeleri arasında önemli bir farklılaşmaya yol açmış ve enflasyon hedefinden büyük ölçüde uzaklaşılmasına da neden olmuştur. Yukarıdaki tabloda yer alan son sekiz yıldaki yıllık ortalama fiyat artışları incelendiğinde, TÜFE genel endeksi ile H ve I- Endeksleri arasında belirgin bir farklılaşma olduğu gözlenmektedir. Bu durum, özellikle 12 aylık enflasyon oranları karşılaştırıldığında, bazı dönemlerde daha belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Nitekim 2007 yılı son çeyreği ile 200 yılı ilk çeyreği arasında ve 2010 yılı başı ile 2011 yılı ilk çeyreği arasında, TÜFE geneli ile I-Endeksinden hesaplanan 12 aylık enflasyon önemli ölçüde farklılaşmıştır (Bakınız Grafik:1 ve Ek Tablo:4). Grafik:1-TÜFE Genel ve I-Endeksinde 12 Aylık Enflasyon Oranları (%) TÜFE I-Endeksi

5 Hızlı Tüketilen Ürünler: Tüketici fiyatları endeksinin amacı, hane halkları tarafından belirli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla satın alınan mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyindeki değişimini ölçmektir. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri ise, Tüketici Fiyatları Endeksinden bazı alt kalemlerin dışlanması yoluyla oluşturulan fiyat endeksleridir. Özel kapsamlı fiyat endekslerinin amacı, tüketici fiyatlarında gözlenen tüm geçici etkilerin arındırılması ile fiyat değişimlerini ölçmektedir. Bu nedenle, uluslar arası piyasalardaki fiyat hareketlerine bağlı enerji fiyatları, mevsimsel etkilere maruz ürünlerin fiyatları, devletin kontrolünde belirlenen fiyatlar ve dolaylı vergilerin (KDV, ÖTV gibi), tüketici fiyatları endeksinden kademeli olarak ayrıştırılması ile hesaplanmaktadır 6. Bu endeksler, enflasyonun geleceğine ilişkin tahmin edici gücü yüksek olan, enflasyonun eğilimini belirleyen ve para politikasının oluşturulmasına yardımcı olan göstergelerdir. Tüketici fiyatları endeksinin hesaplanabilmesi için, fiyatların takip edileceği seçilmiş bir mal ve hizmet sepetinin belirlenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Hanelerin belirli bir dönemde yaptıkları tüketim harcamalarına konu olan mal ve hizmetlerinin neler olduğu Hane Halkı Bütçe Anketi ile belirlenmektedir. Bu mal ve hizmet sepeti, haneler, gelir grupları ve yerleşim yerleri itibariyle farklılık gösterebilmektedir. Ancak, belirlenen mal ve hizmet sepeti Türkiye ortalamasını yansıtmaktadır. Farklı tüketim kalıplarına sahip haneler, seçilen mal ve hizmet sepetine göre hesaplanan TÜFE enflasyon oranlarına genelde kuşku ile yaklaşmakta ve enflasyon oranları kamuoyunda sıkça tartışılmaktadır. Hanelerin Türkiye genelinden farklı bir tüketim kalıbına sahip olmaları yanı sıra TÜFE mal ve hizmet sepetinde yer alan bazı mal ve hizmetlerin hanelerin aylık ve yıllık tüketimlerinde yer almaması da sorun yaratmaktadır yılı itibariyle 2003 temel yıllı Tüketici Fiyatları Endeksinde 444 madde yer almaktadır. Bu maddelerin tümü incelendiğinde, bazı mal ve hizmetlerin belirli bir hanenin günlük yaşamına konu olmadığı, aylık ve yıllık tüketim harcamaları ile ilişkisinin oldukça zayıf olduğu görülmektedir. Örneğin, otomobil, televizyon, bilgisayar, koltuk ve yemek odası takımı vb. gibi ürünlerin satın alımı veya konutun boya ve badanası, doğalgaz abonmanlığı gibi maddeler ilgili hanenin aylık veya yıllık tüketim harcamasına konu olmayan, ancak 3 yıllık bir dönemde hane halkı tüketimine konu olan ürünler olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, bu tür tüketim mallarının satın alınmasında, ilgili hanenin düzenli gelirinden ziyade, geçmiş dönem tasarrufları ile borçlanmanın daha ağırlıklı bir finansman kaynağı olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, hane halkı açısından TÜFE ve özel kapsamlı TÜFE göstergelerinden hesaplanan fiyat artışlarından çok, hane halkı tarafından sıkça tüketilen mal ve hizmet fiyatlarındaki gelişmeler daha önemli olmaktadır. Sıkça tüketilen bu tür mal ve hizmet fiyatlarındaki gelişmelerin, hane halkının enflasyon algılaması yanı sıra tüketici güveni ve hane halkı gelir seviyesine ilişkin değerlendirmelerde daha önemli olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, sıkça tüketilen mal ve hizmetlere ilişkin enflasyon ve hane halkı bütçelerinde bu harcamaların ağırlığı, bu grup dışında kalan ürünlere yönelik tüketici talebini de önemli ölçüde etkileme gücüne sahip bulunmaktadır. Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi (HTFE): Bilindiği gibi TÜİK, 2003 temel yıllı tüketici fiyatları endeksini yayınlamaya başladığı tarihten itibaren, ortalama madde fiyatlarını da açıklamaya başlamıştır. TÜİK ilk kez, 2012 yılı tüketici fiyatları endeksi ana harcama grup ağırlıklarını açıklarken, endeks kapsamında yer alan 444 maddenin ağırlıklarını da kamuoyuna açıklamıştır. Madde ağırlıklarının kamuoyuna açıklanması, Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksinin hesaplanması için önemli bir aşamayı oluşturmuştur. Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi hesaplanırken aşağıda belirtilen aşamalardan geçilmiştir; TÜİK, Fiyat Endeksleri ve Enflasyon, Yayın No:312, Şubat TÜİK (2008).

6 1. Öncelikle temsili bir hane tarafından sıkça tüketilen mal ve hizmetlerin belirlenmesine çalışılmıştır. Sıkça tüketilen mal ve hizmet, temsili hane tarafından ayda bir kez veya daha fazla sıklıkla tüketilme olasılığı yüksek olan mal ve hizmetler olarak tanımlanmıştır. 444 adet madde içinden bu tanıma uygun olan 10 adet madde seçilmiştir (Bakınız Ek Tablo:1). Sıkça tüketilen 10 maddeden oluşan bu endeks Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi (HTFE) olarak adlandırılmıştır. Endeks kapsamına ayda bir kez veya daha fazla sıklıkla tüketilen mal ve hizmetlerin alınmasının temel nedeni, hane halkının büyük bir bölümünün gelirinin aylık dönemler itibariyle elde edilmesidir. Nitekim Hane Halkı Bütçe Anketine göre, 2010 yılında hane halkı kullanılabilir gelirinin, yüzde 46,3 ü maaş-ücret-yevmiye gelirinden, yüzde 18,6 sı ise emeklilik gelirlerinden oluşmaktadır. 2, Temsili bir hanenin aylık tüketimi içinde yer alma olasılığı düşük olan yarı dayanıklıdayanıklı mallar ile bazı hizmetler HTFE den dışlanmıştır yılı tüketici fiyatları endeksi içinde, bu özellikleri belirgin olan ve endeks içinde yüzde 1,1 oranında ağırlığa sahip olan 60 adet madde tespit edilmiştir (Bakınız Ek Tablo:2). 3. Temsili hane tarafından her ay ve her mevsim tüketilme olasılığı yüksek olan ürünler belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede, sadece belirli mevsimlerde tüketilen ürünler HTFE den dışlanmıştır. 200 yılı Ocak ayında Türk lirasından altı sıfır atılması ve Yeni Türk lirasına geçilmesi nedeniyle, HTFE hesaplamalarında 200 Ocak 2012 Ocak döneminde her ay ortalama fiyatı düzenli olarak rapor edilen ürünler seçilmiştir. Ayrıca, bu dönemde ortalama madde fiyatı çok aşırı artış gösteren bazı maddeler (limon, sarımsak, diğer sağlık ürünleri, ilaçlar, saklama ve muhafaza malzemeleri, cep telefonu görüşme ücreti, kırtasiye malzemeleri, VCD-DVD gibi) çalışma kapsamı dışında tutulmuştur. 3. Hızlı tüketilen ürünler içinde sağlık grubu harcamalarına yer verilmemiştir. Bunun temel nedeni sağlık harcamalarının genelde sosyal güvenlik kurumu tarafından finanse edilmesi ve ilaç grubunda madde çeşidinin sık, sık revize edilmesi nedeniyle ortalama madde fiyatlarının karşılaştırılabilir olma özelliğinin ortadan kalkmasıdır. Ortalama madde fiyatlarının karşılaştırılabilir olmaması nedeniyle, haberleşme grubundan da sadece tek bir madde seçilmiştir. 4. Sonuç olarak, temsili bir hane tarafından sıkça tüketilen 10 üründen oluşturulan bu endeks, hane halkı tüketim harcamaları ve TÜFE içinde önemli bir ağırlığa sahiptir. HTFE kapsamı içinde, her ay bir kez veya daha fazla sıklıkla tüketilen, işlenmemiş gıda, işlenmiş gıda, sık kullanılan giyim ürünleri, gerçek kira, konut yakıt gideri, elektrik, su, benzin, mazot, belediye otobüs ücreti, dolmuş ücreti, banliyö tren ücreti, dışarıda yenilen yemek, kreş ücreti ve benzeri ürünler yer almaktadır (Bakınız Ek Tablo:1). HTFE endeksinde kapsanan ürünlerin TÜFE genel endeksi içindeki ağırlığı yüzde 7,6 oranındadır. Tablo: Yılı TÜFE VE HTFE Madde Sayıları ve Ana Grup Ağırlıkları TÜFE HTFE HTFE Madde Sayısı Ana Grup Ağırlığı Madde Sayısı Ana Grup Ağırlığı İçindeki Ağırlıkları Gıda ve Alkolsüz İçecekler , ,3 3,18 Alkollü İçecekler ve Tütün 12,21 2,70 4,66 Giyim ve Ayakkabı 6 6,87 2 3,62 6,24 Konut 13 16,44 13,42 23,1 Ev Eşyası 64 7,4 1 2,01 3,47 Sağlık 17 2,2 0 0,00 0,00 Ulaştırma 31 16, ,82 13,4 Haberleşme 14 4,60 1 0,28 0,48 Eğlence ve Kültür 46 2,8 14 0,1 1,7 Eğitim 8 2,18 2 0,64 1,10 Lokanta ve Oteller 14,63 4,60 7,4 Çeşitli Mal ve Hizmetler 32 3, ,8 2,72 TOPLAM , ,6 100,00 Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

7 . Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksinin ideal bir şekilde hesaplanabilmesi ve TÜFE ile tam karşılaştırılabilir olması için, döneminde madde endeksleri ile bu maddelerin aylık ağırlıklarının bilinmesi gerekmektedir. Ancak, TÜİK madde ağırlıklarını 2012 yılından itibaren yayınlamaya başlamıştır. Ayrıca, TÜFE mal ve hizmet sepetinde yer alan tüm maddelerin endeksleri de TÜİK tarafından yayınlanmamaktadır. 6. Bu nedenle, aylık ve yıllık HTFE enflasyon oranlarının hesaplanabilmesi için TÜİK tarafından açıklanan ortalama madde fiyatları ve maddelerin 2012 yılı ortalama ağırlıkları kullanılmıştır. Bilindiği gibi, TÜİK her yıl TÜFE kapsamındaki madde sayıları ve ağırlıklarını değiştirirken, bazı maddelerin kapsamında yer alan ve fiyatı derlenen madde çeşitleri sayısını da değiştirmektedir. Ayrıca TÜİK, 2012 yılından itibaren aylık ortalama fiyat hesaplama yönteminde değişiklik yapmış ve ay içerisinde derlenen tüm fiyatların geometrik ortalaması alınarak aylık ortalama fiyat hesaplamaya başlamıştır. Bu durum, döneminde ortalama madde fiyatlarının karşılaştırılabilir olma özelliğini zayıflatmaktadır. Benzer sakıncanın, madde endeksleri ve alt grup endekslerinin hesaplanmasında da geçerli olduğu düşünülmektedir. 7. Yukarıda belirttiğimiz sakıncalara rağmen, döneminde HTFE aylık ve yıllık enflasyon oranlarının hesaplanmasında ortalama madde fiyatlarındaki değişimlerden yararlanılarak hesaplama yapılmıştır. Hesaplamalar yapılırken aşağıdaki formül kullanılmıştır; HTFE a = w i *(P ti / P ti-1) HTFE y = w i * (P ti / P ti-12) HTFE a = Aylık yüzde değişim HTFE y = Yıllık yüzde değişim w i = 2012 yılı ortalama madde ağırlıkları i = Madde sayısı (i = 1.10) P ti = Cari ay ortalama madde fiyatı P ti-1 = Bir önceki ay ortalama madde fiyatı P ti-12 = 12 ay önceki ortalama madde fiyatı. HTFE ile TÜFE ve Özel Kapsamlı I-Endeksi Karşılaştırması: TÜİK tarafından açıklanan TÜFE ve Özel Kapsamlı I-Endeksi ile HTFE den hesapladığımız 12 aylık enflasyon oranları aşağıdaki tabloda yer almaktadır Ocak döneminde, TÜFE ve HTFE yıllık enflasyon oranlarının genelde benzer eğilim gösterdiği, ancak enflasyon oranlarının yıllarında belirgin olarak farklılaştığı gözlenmektedir (Bakınız Grafik:2). Bu dönemde, uluslar arası piyasalarda başta enerji ve tarımsal ürünler olmak üzere emtia fiyatlarındaki yükseliş TÜFE geneli ile HTFE arasındaki farklılaşmanın temel kaynağı olmuştur. HTFE endeksinde, enerji ve gıda ürünlerinin payının TÜFE geneline göre daha yüksek olması da, farklılaşmayı belirginleştirmiştir. Tablo:4-12 Aylık Enflasyon Oranları (%) Ağırlık (%) 2006 Aralık 2007 Aralık 2008 Aralık 200 Aralık 2010 Aralık 2011 Aralık 2012 Ocak TÜFE 100,00,6 8,3 10,06 6,3 6,40 10,4 10,61 I-Endeksi 3,36 8,61 4,7 6,7 3,84 2, 8,12 8,42 I-Endeksinden Dışlanan Ürün. 46,64 10,84 12,1 13,60,61 10,30 13,12 13,12 HTFE 7,6 11,44 11,8 13,42 7,4 8,47 10,10 10,30 Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız. Not: Ağırlıklar, TÜFE 2012 yılı ortalama ağırlıklarından hesaplanmıştır. Tüm yıllar için bu ağırlık setleri sabit varsayılmıştır.

8 18 Grafik:2- TÜFE Genel ve HTFE Endeksinde 12 Aylık Enflasyon Oranları (%) TÜFE HTFE Merkez Bankası, son yıllarda enflasyona ilişkin değerlendirmelerinde ve para politikası kararlarında, özel kapsamlı TÜFE göstergelerinden I-Endeksine daha fazla vurgu yapmaktadır. Bilindiği gibi Özel Kapsamlı I-Endeksi; enerji, gıda-alkolsüz içecekler, alkollü içkiler-tütün ürünleri ve altın fiyatları dışlanarak hesaplanmaktadır yılı TÜFE genel endeksi içinde, I-Endeksinin payı yüzde 3,36, dışlanan ürünlerin payı ise yüzde 46,64 olarak hesaplanmıştır. TÜFE genel endeksi ile I-Endeksi aracılığıyla ölçülen enflasyon oranları arasındaki farklılık gibi, I-Endeksi ile HTFE arasında da bazı dönemlerde yıllık enflasyon belirgin olarak farklılaşmaktadır. Bu durum, 2007 yılı ikinci yarısı ile 200 yılı ilk çeyreği arasında ve 2010 yılı başı ile 2011 yılı ilk çeyreği arasında belirgin olarak görülmektedir (Bakınız Grafik:1 ve 3 ile Ek Tablo:2) Grafik:3-HTFE, I-Endeksi ve I-Endeksinden Dışlanan Ürünlerde 12 Aylık Enflasyon Oranları (%) HTFE I-Endeksi I-End.Dışlanan Ürünler TÜFE genel endeksi, I-Endeksi ve HTFE yıllık enflasyon oranları arasındaki farklılığın ana kaynağı, enerji ve gıda fiyatlarındaki bazı dönemlerde aşırı artış ve bu ürünlerin her bir endekste farklı ağırlığa sahip olmasıdır. I-Endeksinden dışlanan ürünler ile HTFE yıllık enflasyon oranları karşılaştırıldığında, oldukça benzer eğilime sahip oldukları görülmektedir. Haneler tarafından sıkça tüketilen ürünler içinde, gıda ve enerji ürünlerinin önemli ağırlığı olması

9 nedeniyle, I-Endeksinden hesaplanan enflasyonun, haneler açısından fazla bir anlamı bulunmamaktadır. Uluslar arası piyasalarda, enerji ve gıda fiyatlarında son yıllarda gözlenen yükselmenin önümüzdeki dönemde de süreceğine ilişkin değerlendirmeler gittikçe yaygınlık kazanmaktadır. Özellikle, IMF ve OECD gibi uluslar arası kuruluşların açıklamaları dikkate alındığında, enerji ve gıda fiyatlarındaki yüksek seviyenin önümüzdeki yıllarda da devam edebileceği ve pek çok ülkede yeni sorunlar yaratabileceği ifade edilmektedir. Mevcut arz şokunun süresinin uzaması, Türkiye de enflasyon hedefi, hedefin kredibilitesi ve özel kapsamlı TÜFE göstergeleriyle ilgili tartışmaları da yoğunlaştırmaktadır. Sonuç ve Değerlendirme: Bu çalışma, fikri bir öneri düzeyinde olup, hane halkının yaşadığı enflasyonist süreci daha yakından incelemeyi ve sıkça tüketilen mal ve hizmet fiyatlarındaki gelişmeleri izlemeyi gündeme getirmeyi amaçlamaktadır. Sıkça tüketilen mal ve hizmetlere ilişkin Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi (HTFE) hesaplanmasının yararları ve yapılması gereken ek çalışmaları şu şekilde sıralayabiliriz; 1. Uluslar arası alanda ve ülkemizde, enflasyona ilişkin değerlendirmelerde ve para politikası uygulamalarında çekirdek enflasyon göstergeleri yaygın şekilde kullanılmaktadır. Özel kapsamlı bu TÜFE göstergeleri, arz şoklarından kaynaklanan geçici fiyat hareketlerini dışlayarak, para politikası kararlarının orta ve uzun vadeli bir bakış açısıyla alınmasına katkıda bulunmaktadır. Ancak, arz şoklarının sık olması ve uzun sürmesi çekirdek enflasyon göstergelerinin genel TÜFE enflasyonuna yakınsamasını geciktirmektedir. Bu durum, TÜFE geneline göre belirlenen enflasyon hedefleri ile özel kapsamlı endekslere dayalı enflasyon değerlendirmelerine kamuoyunun güvenini zayıflatmaktadır. 2. Enflasyon hedefinden sapma meydana geldikçe, yeni çekirdek enflasyon tanımlarının yapılması ve değerlendirmelerin buna dayandırılması, hane halkının tüketim kalıplarından gittikçe uzaklaşılmasına yol açmakta, bu da açıklanan enflasyon rakamlarına karşı güveni ve inandırıcılığı zayıflatmaktadır. Ülkemizde gıda harcamalarının payının gelişmiş ülkelere göre, özellikle alt gelir gruplarında, çok yüksek olması çekirdek enflasyon tanımlarının dikkatli kullanılması ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Nitekim EUROSTAT verilerine göre, 2011 yılında AB 27 ülkelerinde enerji, gıda, alkollü içkiler ve tütün grubu hariç çekirdek endeksin ağırlığı yüzde 6,23 iken, Türkiye de bu endeksin ağırlığı yüzde,08 dir. 3. Para politikasının yürütülmesi ve enflasyondaki gelişmelere tepki verilmesi açısından farklı çekirdek enflasyon tanımlarının kullanılmasının gerekli ve yararlı olduğu düşünülmektedir. Ancak, enflasyon değerlendirmeleri yapılırken, hane halkının tüketim kalıplarından fazla uzaklaşılmaması ve hane halkının karşı karşıya olduğu enflasyonist sürecin de dikkate alınması yararlı olacaktır. 4. Bu çerçevede, çalışmada önerilen temsili bir hane tarafından sıkça tüketilen mal ve hizmetlere ilişkin fiyat gelişmelerinin kapsandığı Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksinin (HTFE) hesaplanmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Bu endeks, hane halkının karşılaştığı enflasyonist sürecin daha iyi analiz edilmesine imkân verirken, enflasyonun hanehalkı reel gelirine, diğer mal ve hizmetlere olası talebine ve borç ödeme kapasitesine etkilerini değerlendirmeye de katkıda bulunacaktır.. Türkiye İstatistik Kurumu nun, hane halkı bütçe anketlerinden yararlanarak, mevcut TÜFE mal ve hizmet sepeti içinde yer alan ve haneler tarafından sıkça tüketilen mal ve hizmetleri belirlemesi ve bu ürünlerle ilgili Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksini TÜFE ile uyumlu bir şekilde hesaplamasının yararlı olacağı düşünülmektedir.

10 EK TABLO: 1 HTFE Endeksi Kapsamındaki Maddeler Listesi ve 2012 Yılı TÜFE İçindeki Ortalama Ağırlıkları Pirinç 0,4112 Pantolon (Çocuk için) 0,2180 Sıcak İçecekler 1,0081 Buğday Unu 0,83 Gömlek (Çocuk için) 0,064 Kola 0,0331 Bulgur 0,136 Pijama (Çocuk için) 0,038 Ayran 0,004 Ekmek 3,041 İç Çamaşırı (Çocuk için) 0,031 Erkek Berberi 0,284 Bisküvi 0,3111 Çorap (Çocuk için) 0,066 Kadın Berberi 0,203 Pasta 0,2136 Bebek Tulumu 0,0213 Kişisel Bakım Hiz.(Kadın için) 0,0667 Baklava 0,246 Bebek Pijaması 0,0133 Traş Malzemeleri 0,028 Ekmek Hamuru(Yufka) 0,117 Bebek İç Çamaşırı 0,022 Ağız ve Diş Bakım Ürünleri 0,0807 Makarna 0,1883 Bebek Çorabı 0,008 Sabun 0,044 Şehriye 0,0280 Ayakkabı (Erkek için) 0,4781 Saç Bakım Ürünleri 0,224 Dana Eti 1,477 Ayakkabı (Kadın için) 0,312 Tuvalet Kâğıdı 0,1071 Koyun Eti 0,784 Ayakkabı (Çocuk için) 0,100 Bebek Bezi 0,37 Tavuk Eti 0,737 Spor Ayakkabısı (Çocuk için) 0,1201 Hijyenik Kadın Bağı 0,068 Sucuk 0,3262 Kiracı Tarafından Ödenen Ger.Kira,203 Kreş ve Gündüz Bakım evleri 0,01 Süt 0,684 Su Faturası 2,2362 Yoğurt 0,671 Elektrik Ücreti 3,1142 TOPLAM 7,623 Peynir Beyaz 0,8836 Doğalgaz 1,3213 Peynir Kaşar 0,2810 Tüp 1,441 Yumurta 0,7062 Nevresim Takımı 0,1762 Tereyağı Kahvaltılık 0,1742 Havlu 0,0678 Margarin 0,2246 Diğer Elektrikli Küçük Ev Aletleri 0,0068 Zeytinyağı 0,268 Ev Aletlerinin Tamiri 0,1344 Ayçiçeği Yağı 0,8076 Cam ev Eşyası 0,113 Mısırözü Yağı 0,117 Porselen Ev Eşyası 0,023 Elma 0,386 Teflon Mutfak Eşyaları 0,067 Muz 0,230 Plastik Ev-Mutfak eşyaları 0,060 Biber Sivri 0,2201 Diğer Elektriksiz Ev Aletleri 0,042 Domates 0,8887 Pil 0,0481 Kuru soğan 0,277 Ampul 0,0604 Marul 0,127 Çamaşır İçin Temizlik ve Bakım Ürü. 0,882 Maydanoz 0,086 Bulaşık için Temizlik ve Bakım Ürü. 0,2101 Salatalık 0,362 Her Türlü Ev Temizlik Aletleri 0,044 Patates 0,361 Bulaşık Bezleri 0,014 Kuru Fasulye 0,040 Benzin 2,227 Nohut 0,0484 LPG 1,484 Mercimek 0,127 Mazot 1,1674 Salça 0,1861 Otopark Ücreti 0,0332 Zeytin 0,066 Köprü Geçiş Ücreti 0,0027 Toz Şeker 0,634 Tren Ücreti Banliyö 0,003 Kesme Şeker 0,1038 Metro Ücreti 0,013 Reçel 0,0487 Belediye Otobüs Ücreti 0,213 Bal 0,188 Dolmuş Ücreti 1,686 Pekmez 0,031 Servis Ücreti 0,6034 Tahin Helvası 0,0837 Taksi Ücreti 0,270 Çikolata 0,0667 Vapur Ücreti Şehir Hatları 0,033 Tuz 0,068 Telefon Görüşme Ücreti (Şehir içi) 0,280 Hazır Çorbalar 0,063 Disket CD 0,010 Kahve 0,0404 Boş CD 0,0066 Çay 0,0 Oyuncak 0,2123 Su 0,320 Sinema 0,03 Kola 0,3763 Piyango Bileti 0,0101 Rakı 0,1371 Sayısal Loto 0,0372 Bira Alkollü 0,1444 Çocuk Kitapları 0,038 Samsun Sigarası 0,018 Okul Kitapları 0,07 Tekel ,1227 Diğer Kitaplar (Edebi Kitaplar) 0,1220 Malbora 0,773 Gazete 0,1363 Ceket (Erkek için) 0,074 Okul Defteri 0,003 Pantolon (Erkek için) 0,46 Kalem 0,0448 Gömlek (Erkek için) 0,27 Resim Boyaları 0,0231 Pijama (Erkek için) 0,0387 Diğer Kırtasiye Malzemeleri 0,08 İç Çamaşırı (Erkek için) 0,016 Anaokulu Ücreti 0,1676 Çorap (Erkek için) 0,0730 Özel Dershane Ücreti (Üniversite Haz) 0,464 Etek (Kadın için) 0,2800 Çorbalar 0,142 Pantolon (Kadın için) 0,2780 Hazır Yemek ve Mezeler (Pilav vb) 0,644 Gömlek (Kadın için) 0,1171 Kebaplar 0,663 Pijama (Kadın için) 0,047 Pideler 0,636 İç Çamaşırı (Kadın için) 0,1127 Ekmek arası Yiyecekler 0,766 Çorap (Kadın için) 0,032 Burgerler 0,617

11 Ek Tablo:2- Seçilmiş Maddelerin 2012 Yılı TÜFE Endeksi İçindeki Ortalama Ağırlıkları Madde Grupları Ağırlık Kaban Anorak Tipi (Erkek için) 0,00 Kaban Yünlü (erkek için) 0,0737 Takım Elbise (Erkek için) 0,3211 Pardösü (Kadın için) 0,07 Kaban (Kadın için) 0,081 Pantolon-Ceket Takımı (Kadın için) 0,1023 Bot (Erkek için) 0,018 Bot (Kadın için) 0,01 Çizme (Kadın için) 0,0427 Badana ve Boya Malzemeleri 0,340 Yer ve Duvar Döşemesi 0,2181 Cam 0,0113 Pencere (PVC) 0,632 Sıhhi tesisat Malzemeleri 0,2711 Doğalgaz Abonman Ücreti 0,031 Tek Masa 0,134 Tek Sandalye 0,1471 Yatak Odası Takımı 0,348 Yatak Tek Kişilik 0,02 Yatak Çift Kişilik 0,017 Yatak Bazası 0,111 Genç Odası Takımı 0,0717 Oturma Odası Takımı 0,6708 Yemek Odası Takımı 0,1484 Kanepe 0,172 Sehpa 0,010 Halı 0,14 Perde 0,0887 Tül 0,07 Normal Buzdolabı 0,17 No-frost Buzdolabı 0,3232 Çamaşır Makinası 0,2660 Bulaşık Makinası 0,1823 Fırın 0,0420 Bütangaz Ocağı Set Üstü 0,0237 Fırınlı Ocaklar 0,0687 Klima 0,1107 Soba 0,0644 Termosifon 0,000 Şofben Elektrikli 0,024 Kombi 0,124 Aspiratör 0,0128 Elektrikli Süpürge 0,1601 Ütü 0,040 Otomobil (dizel) 2,074 Otomobil (benzinli) 3,160 Otomobil (2000 cc) 0,743 Motorsiklet 0,0708 Bisiklet 0,030 Telefon Ekipmanları 0,4300 Şöför Eğitim Kurs Ücreti 0,1374 Televizyon 0,281 Kamera 0,0087 Fotoğraf Makinası 0,0278 Bilgisayar 0,372 Printer 0,002 Yurtiçi Tatil Turu 0,02 Yurtdışı Tatil Turu 0,018 Hacca Gidiş Ücreti 0,3366 Mücevher Altın 0,646 TOPLAM 1,184

12 EK TABLO: 3 Aylık Enflasyon Oranları (Yüzde) T Ü İ K TÜFE I-Endeksi HTFE (10Ürün) ,7-0,30 1,01 2 0,22-1,10 0,74 3 0,27-0,37 0,76 4 1,34 1,86 1,08 1,88 2,62 0,38 6 0,34 1,34 0,13 7 0,8 0,13 1,81 8-0,44-0,01 0,0 1,2 1,0 1,0 10 1,27 2,02 1,4 11 1,2 0,6 1, ,23-0,02 1, ,00-0,7 2,72 2 0,43-0,4 0,61 3 0,2 0,42 0,2 4 1,21 1,71 1,17 0,0 1,8-0,28 6-0,24 0,71-0,16 7-0,7-1,00 0,10 8 0,02-0,4 0,46 1,03 0,1 1, ,81 1,8 2, , 0,2 2, ,22 0,02 0, ,80-0,0 1,0 2 1,2-0, 1,0 3 0,6 0,86 1,20 4 1,68 2,28 2,22 1,4 2,74 1,3 6-0,06 0,77 0,0 7 0,8-0,8 1,38 8-0,24-0,41 0,43 0,3 0,73 0, ,60 1,61 2,8 11 0,83 0,2 0, ,41-0,37-0, ,2-0,4 1,06 2-0,34-0,6-0,41 3 1,10-0,70 1,2 4 0,02 0,1 0,7 0,64 1,7-0,31 6 0,11 0, -0,43 7 0,2-0,08 0,74 8-0,30-0,43 0, 0,3 0,36 0,3 10 2,61 2,33 1,7 11 1,27 0,73 1,1 12 0,3-0,44 1, ,8-0,4 2,78 2 1,4-0,48 1,81 3 0,8 0,60 0,36 4 0,60 1,14 0,3-0,36 1,60-1,4 6-0,6 0,10-1,03 7-0,48-0,1-0,03 8 0,40-0,6 0,0 1,23-0,1 2,2 10 1,83 1,1 3, ,03 0,76 0, ,30 0,00 0, ,41-0,36 1,23 2 0,73 0,10 0,6 3 0,42 0, 0,3 4 0,87 1,77 0,4 2,42 1,8 0,41 6-1,43 0,63-0,1 7-0,41-0,3 0,33 8 0,73 0,02 0,73 0,7 0,8 0,7 10 3,27 1,81 3,3 11 1,73 1,24 1, ,8-0,06 0, ,6-0,08 1,22

13 EK TABLO: 4 12 Aylık Enflasyon Oranları (Yüzde) T Ü İ K TÜFE I-Endeksi HTFE (10Ürün) ,3 6,1 8,4 2 8,1,6 8,76 3 8,16,8,14 4 8,83,83,32,86 6,32, 6 10,12 6,70 10,3 7 11,6 7,71 12,2 8 10,26 7,87 11,6 10, 8,0 10,48 10,8,11,3 11,86 8,8 10,43 12,6 8,61 11, ,31 14, ,02 13, ,8 13, ,73 13, ,1 12, ,22 12, ,00 10, ,00 10, ,7 11, ,0 12, ,7 12, ,7 11, ,4 11, ,34 12, ,80 12, ,38 13, ,30 16, ,37 16, ,4 17, ,11 17, ,3 1, ,3 16, ,3 14, ,7 13, ,36 12, ,21, ,, ,14 8,1.24 3,17 6, ,8 6, ,78, ,76, ,37, ,11, ,1, ,84 7, ,83, ,0 12,0 3.6,41 11, ,6 11,37.10,46, , 8, ,0 8, ,22 7, ,70 10, ,0 12, ,4 10, , 8, ,0 3,18 6, 2 4,16 3,78,41 3 3, 3,77,3 4 4,26 4,42,2 7,17 4,72 7,32 6 6,24,27 7,0 7 6,31,43 8,27 8 6,6 6,1 8,70 6,1 6,6 7,6 10 7,66 7,67 8,83 11,48 8,18, 12 10,4 8,12 10, ,61 8,42 10,30

14