BASINÇLI KAPLARDA GÜVENLİK

Transkript

1 BASINÇLI KAPLARDA GÜVENLİK Yavuz CALP Makine Mühendisi KYS&İş Güvenliği Uzmanı (B)

2 Basınçlı Kap İç hacminin basıncı 0,5 bardan büyük olan hacimdeki kaplara denir. (0,5 bar 30 bar) Çelik ve Sertleştirilmiş Alüminyum malzemeden yapılır. Çelik de malzeme et kalınlığı en az 2 mm Alüminyum da malzeme et kalınlığı en az 3 mm olması gerekir. 2

3 2. Basınçlı Kap Çeşitleri ve Sınıflandırılması Kazanlar Kompresörler, Hidroforlar Buhar ve sıcak su kapları Basınçlı asit tankları Gaz tankları, Otoklavlar, Fiksaj Makineleri Sıvılaştırılmış Petrol Gazı tankları ve tüpleri Asetilen tankları ve tüpleri İçinde zehirli ve zararlı gazların bulunduğu kaplar

4 2. Basınçlı Kapların Oluşturduğu Tehlikeler ve Korunma Tedbirleri 2.1. Basınçlı Kaplarda Meydana Gelebilecek Tehlikeler Kabın patlaması İçindeki gazın ortama yayılıp patlaması Ocaklarda oluşan gazların patlaması Zararlı ve zehirli gazların etkileri Zararlı sıvıların sıçraması Büyük yangın ve facialara sebep olması

5 2. Basınçlı Kapların Oluşturduğu Tehlikeler ve Korunma Tedbirleri 2.2. Genel Olarak Alınması Gerekli Tedbirler Patlamalara karşı dayanıklı bir yerde bulundurmak Uygun emniyet donanımının olması Gaz kaçağı ihtimaline karşı uygun havalandırma, Periyodik bakım ve periyodik kontrol zamanında yapılması Ehil kişiler tarafından kullanılması (Kazan ise; yakıtın türüne Ateşleyici Belgesi olması gerekir)

6 Emniyet Aksesuarları 2 çeşittir. 1-Doğrudan basınç sınırlandıran aletler; Emniyet valfleri, Patlama diski, Bel verme çubukları, Kontrollü basınç düşürme sistemleri. 6

7 Emniyet Aksesuarları 2 çeşittir. 2- Otomatik sistemler Bu sistemler ya basınç sınırlandırma aletlerini çalıştıran veya sistemi kapayarak çalışmayı tamamen durduran cihazlardır. Basınç ve sıcaklık şalterleri, Akışkan seviye swiçleri Emniyetle ilgili her türlü ölçme Kontrol ve düzenleme cihazları. 7

8 3. Kazanlarda Güvenlik 3.2. Kazanların Patlama Sebepleri Tipleri Kazanın ve tesisin uygun yapılmamış olması, Gerekli emniyet donanımının olmaması, Kullanıcı hataları, Zamanında bakım ve periyodik kontrollerinin yapılmamış olması,

9 3. Kazanlarda Güvenlik 3.3. Sıcak Su Kazanlarında Emniyet Donanımı Termometre Su Seviye Göstergesi (2) Hidrometre (sıvıların özgül ağırlığını ölçmeye yarayan alete verilen isimdir) Gidiş dönüş Emniyet boruları Patlama kapağı Gözleme deliği İmbisat deposu (Genleşme Tankı, Taşma Havuzu) Taşma Havuzu Termostat

10 3. Kazanlarda Güvenlik 3.4. Buhar Kazanlarında Emniyet Donanımı Kazan besleme cihazı Su seviye göstergeleri Manometre (Gaz veya sıvı akışkanların basıncını ölçmek için kullanılan bir alet) Presostat Emniyet Ventili Emniyet düdüğü

11 Basınçlı kap ve tesisatlar Basınçlı kaplarda temel prensip olarak hidrostatik test yapılması esastır. Bu testler, standartlarda aksi belirtilmediği sürece işletme basıncının 1,5 katı ile ve bir yılı aşmayan sürelerle yapılır. Ancak iş ekipmanının özelliği ve işletmeden kaynaklanan zorunlu şartlar gereğince hidrostatik test yapma imkânı olmayan basınçlı kaplarda hidrostatik test yerine standartlarda belirtilen tahribatsız muayene yöntemleri de uygulanabilir. Basınçlı kap ve tesisatların periyodik kontrolleri, Makine Mühendisleri ve Makine Tekniker veya Yüksek Teknikerleri tarafından yapılır

12 PERİYODİK KONTROLLER Buhar kazanları Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl Kalorifer kazanları Taşınabilir gaz tüpleri (Dikişli, dikişsiz) Taşınabilir asetilen tüpleri Manifoldlu asetilen tüp demetleri Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl Standartlarda süre belirtilmemişse 3Yıl TS EN standardında belirtilen sürelerde Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl Manifoldlu tüp demetleri Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl

13 PERİYODİK KONTROLLER Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yerüstü) (1) 10 Yıl Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yer altı) (1) 10 Yıl Kullanımdaki LPG tüpleri Basınçlı hava tankları (2), (3) Kriyojenik tanklar Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS EN: standardında belirtilen sürelerde. Tehlikeli sıvıların (4) bulunduğu tank ve depolar 10 Yıl (5)

14 PERİYODİK KONTROLLER LPG tanklarında bulunan emniyet valfleri ise 5 yılda bir kontrol ve teste tabi tutulur. Kademeli sıkıştırma yapan kompresörlerin her kademesinde hidrostatik basınç deneyi, basınçlı hava tankları ile bunların sabit donanımlarının, o kademede müsaade edilen en yüksek basıncının 1,5 katı ile yapılır

15 3. Kazanlarda Güvenlik 3.5. Buhar Kazanlarında Otomatik Kontrol Sistemleri Yanma kontrolü (Kazandaki basıncın sabit tutulması gereken yerlerde uygulanır) Besleme suyu kontrolü (Kazan dom su seviyesini sabit tutar) Sıcaklık kontrolü (Buhar çıkış sıcaklığını sabit tutar) Not: Kazan ilk ateşlendiğinde kontrol sistemleri elle kumanda edilmeli, kararlı bir rejime geçtikten sonra otomatik kontrole alınmalıdır

16 3. Kazanlarda Güvenlik 3.6. Buhar Kazanlarında Otomatik Kilitleme ve Koruma Donanımı Brülor alevi söndüğünde yakıtı kesen fotoelektrik gözleyici, Aşırı buhar basıncında yakıtı kesen basınç şalteri (presostat) Dom suyu seviyesi aşırı düştüğünde yakıtı kesen su seviye aygıtı, Yakıt pompası çıkış basıncı düştüğünde yakıtı kesen basınç şalteri,

17 3. Kazanlarda Güvenlik (Yakıt ön ısıtıcılı kazanlarda) Yakıt sıcaklığının düşmesi halinde yakıtı kesen sıcaklık şalteri, Kazan yakma havasının kesilmesi halinde yakıtı kesen basınç şalteri, (Gaz yakan kazanlarda) Gaz basıncının düşmesi halinde yakıtı kesen basınç şalteri

18 3. Kazanlarda Güvenlik 3.8. Kazan Dairesinde Alınması Gereken Tedbirler Yangın ve patlamalara karşı dayanıklı olmalı, Kazanın üstünde rahat çalışılabilecek seviyede tavan yüksekliği olmalı, Kazan dairesi yeterli şekilde havalandırılmalı, (Cebri havalandırma olmalıdır) Kazan içine ve baca kanallarına girilebilmesi için uygun kapı ve kapaklar olmalı, Zemin düz olmalı ve zemindeki bütün kanalların üzeri kapalı (Örtülü) olmalı

19 3. Kazanlarda Güvenlik 3.9. Kazanların İşletilmesinde Alınması Gereken Tedbirler Kazan dairesine sorumlu ve yetkili olmayanlar girmemeli Kazan yakılmadan önce kazancı tarafından tüm vanalar, klepeler, kapaklar, emniyet supapları, yakıt ve su miktarı kontrol edilmeli, İlk ateşlemede sıcaklık yavaş yavaş yükseltilmeli Sıvı ve gaz yakan kazanlarda, kazan ateşlenmeden önce, ocağın içinde, beklerin yanında, kazanın etrafında yakıt olmamalı Her vardiya değişiminde emniyet supabı kontrol edilmeli Kazan, ehil kişiler tarafından işletilmeli Periyodik kontrol ve testleri yapılmalı Basınç altında bakım onarım yapılmamalı

20 Kazanlarda, Basınçlı Kaplarda ve Kompresörlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Her kazanın görünür bir yerine, imalatçı firma tarafından aşağıdaki bilgiler yazılı bir plaka konulacaktır : 1) İmalatçı firmanın adı, 2) Kazanın numarası, 3) İmal edildiği sene, 4) En yüksek çalışma basıncı. 20

21 4. Kompresörlerde Güvenlik 4.1. Kompresörlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Patlamalara karşı dayanıklı ayrı bir bölmede olacak, Seyyar kompresörler çalışanlardan en az 10 m. uzakta olacak, Periyodik kontrolleri zamanında ve uygun olarak yapılmalıdır. Üzerinde, imalatçı firma, imal tarihi, azami çalışma basıncı ve gazın cinsi belirten etiketi bulunacak, Yılda en az bir kere kontrol ve test edilecek,

22 4. Kompresörlerde Güvenlik İstenen basınca ulaşınca motor otomatik olarak duracak, Emniyet supabı ve manometresi olacak, Tankın altındaki su boşaltma musluğundan her gün biriken su boşaltılacak, Tehlike anında kompresörü uzaktan durdurma tertibatı olacak. Hava Tankında Güvenlik Donanımı; Manometre Tahliye vanası Emiyet Ventili

23 4. Kompresörlerde Güvenlik Kompresörlerin, tehlike anında, uzak bir yerden durdurulması sağlanacaktır. Kompresörlerin hava depolarında güvenlik supabı bulunacak ve bu supaplarda, çıkan gazlara karşı gerekli tedbirler alınacak ve emniyet supablarının açıldığını bildiren uygun uyarma tertibatı yapılacaktır. Kompresörlerde, her kompresöre özgü, özel kompresör yağı kullanılacaktır. 23

24 4. Kompresörlerde Güvenlik Kompresörler üzerine aşağıdaki bilgiler yazılı bir plaka, imalatçı firma tarafından konacaktır. 1) İmalatçı firmanın adı, 2) Yapıldığı yıl, 3) En yüksek çalışma basıncı, 4) Kompresörün sıkıştırdığı gazın cinsi ve miktarı, 24

25 5. Basınçlı Tüpler Tüplerin depolanması ile ilgili tüm kurallar ve resmi mevzuat uygulanmalıdır. Dolumu yapan firma tarafından tüp üzerine konulan ve içindeki gazı tanıtan etiketler kesinlikle kopartılmamalıdır. (MSDS bilgisi tedarikçi firmalardan alınmalı ve çalışanlara tebliğ edilmelidir.) Kullanımdan önce tüpün içinde hangi gazın bulunduğundan emin olunmalıdır. Tüpün içindeki gazın özellikleri ve tehlikeleri mutlaka bilinmelidir. Tüpleri kullanıma almadan önce acil bir durumda ne yapılacağı önceden planlanmalıdır

26 5. Basınçlı Tüpler Gazın kullanımı ile ilgili herhangi bir tereddüt durumunda mutlaka gazı veren firmaya başvurulmalıdır. Tüpler, valfler ve diğer gaz ekipmanlarının kontrol ve testleri sistemli olarak zamanında yapılmalıdır. Tüpler sadece bu amaç için yapılmış, çok iyi havalandırılan ve tercihen üzeri açık mahallerde depolanmalıdır. Tüplerin depolandığı mahallerde ateş, ark veya herhangi bir ısı kaynağı kesinlikle bulunmamalıdır

27 5. Basınçlı Tüpler Tüp depo mahalleri temiz ve düzenli tutulmalı, yetkisiz kişilerin buralara girmelerine engel olunmalıdır. Buralarda tüp depolandığını belirten işaretler görünür şekilde asılmalıdır. Tüp depo mahalleri içinde veya yakınında çıplak ateş oluşturulmasına ve sigara içilmesine engel olunmalıdır. Depolanan tüpler devrilmeyecek veya yuvarlanmayacak şekilde emniyete alınmalıdır

28 5. Basınçlı Tüpler Tüpler her zaman dikey olarak tutulmalı, mümkünse valflere kapak takılmalı, tüp kapakları ise her zaman takılı bulunmalıdır. Dolu ve boş tüpler ayrı olarak depolanmalı, dolu tüplerin kullanılmasına önce gelenlerden başlanmalıdır. Tüpler, içlerindeki gazın yanıcılık, yakıcılık, zehirlilik vs. özelliklerine göre gruplara ayrılarak depolanmalıdır. Oksijen veya yanmayı destekleyen diğer gazların tüpleri, yanıcı gaz tüplerinden en az 6 m. uzakta veya ateşe dayanıklı bir duvar ile bu tüplerden ayrılmış olarak depolanmalıdır

29 5. Basınçlı Tüpler Mümkün olduğunca az miktarda yanıcı veya zehirleyici gaz tüpü stokta tutulmalıdır. Yanıcı ve parlayıcı gaz tüpleri, diğer yanıcı maddelerden ayrı olarak depolanmalıdır. Depolanan tüplerin genel durumları ve tüplerden kaçak olup olmadığı sık sık ve sistemli olarak kontrol edilmelidir. Yanıcı veya zehirleyici gaz tüplerinin bulunduğu mahallere girerken havadan bu gazlardan bulunup bulunmadığı bu iş için uygun cihazlar kullanılarak tespit edilmelidir

30 Basınçlı Tüpleri Ayırt Eden Özellikler Vana Diş Yönü; O2 tüplerinde SAĞ vida dişli Diğer tüplerde SOL vida dişli Renk Ayrılırlar

31 TÜP RENKLERİ Asetilen tüpleri: Sarı Oksijen tüpleri: Koyu Mavi Argon tüpleri: Açık Mavi Azot tüpleri: Yeşil Helyum tüpleri: Kahverengi Hidrojen: Kırmızı Karbondioksit: Gri/Siyah Yanıcı gaz tüpleri; KIRMIZI Yakıcı gaz tüpleri; MAVİ (Tüplere genel olarak bakıldığında)

32 Oksi Asetilen Kaynağında Manometre çıkışlarında ve Şaloma girişlerinde alev geri tepme emniyet ventilleri (flashback) olması gerekir. Tüpler de hortumlar ve alev geri tepmelerin renkleri; Yanıcı gaz tüpleri; KIRMIZI Yakıcı gaz tüpleri; MAVİ

33 Basınçlı Gaz Tüpleri - Uygulama Yaygın Olarak Kullanılan Endüstriyel Gazlar - Basınçlı Tüp ve Valf Standartları Gaz Cinsi Renk Basınç Vana/Ventil Koku İnsan ve Ortama Etkisi Oksijen (O2) Azot (N2) Koyu Mavi Yeşil LPG (Aygaz/İpragaz) Gri Mavi 230 Bar (ATÜ) 230 Bar (ATÜ) 17,5 Bar (ATÜ) Asetilen Sarı Turuncu 15 Bar (ATÜ) Hidrojen (H2) Kırmızı 200 Bar (ATÜ) Karbodioksit (CO2) Siyah 50 Bar (ATÜ) Argon (Ar) Helyum (He) Açık Mavi Kahverengi 230 Bar (ATÜ) 200 Bar (ATÜ) Prinç 3/4" Dış, Sağ Diş Kokusuz Yanma ve Patlamayı hızlandırır. Prinç/Çelik 5/8" İç Konik Sağ diş Kokusuz Boğucudur. Yanmaz Prinç özel valf Prinç/Çelik kelepçeli bağlantı Prinç W21,8x1/14 Ters Dişli Sol Özel kokulu Sarımsa k kokulu Kokusuz Boğucudur. Yangın ve patlama tehlikesi, hava ile %2,5-9,5 arasındaki karışımı patlayıcı 2,5 Bar (ATÜ) fazla sıkıştırılamaz. Patlama Tehlikesi. Hava ile %2,3-100 arasındaki karışımı patlayıcı Yangın ve Patlama Tehlikesi. Hava ile %4-75 arasındaki karışımı patlayıcı Prinç W21,8x1/14 Düz Dişli Sağ Kokusuz Boğucudur. Yanmaz Prinç 5/8" İçkonik, sağ diş Kokusuz Boğucudur. Yanmaz Prinç 5/8" Düz Dişli Sağ Kokusuz Boğucudur. Yanmaz Helyum+Argon Kahverengi 230 Bar (ATÜ) Prinç 5/8" İç konik, Sağ diş Kokusuz Boğucudur. Yanmaz 33

34 I. Zorlayıcı Test Teknikleri a) Hidrolik test : Basınçlı kabın tamamı veya bir kısmının uygun şartlarda bir sıvı ile doldurulup basınçlandırılması, izlenmesi ve boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniğidir. b) Pnömatik test : Basınçlı kabın tamamı veya bir kısmının uygun şartlarda bir gaz ile doldurulup sıkıştırılması, izlenmesi ve boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniğidir. 34

35 II. Zorlayıcı Olmayan Test Teknikleri (Non Deformatif) Basınçlı kaba zorlayıcı test tekniklerinin uygulanmasında sakınca görülmesi halinde uygulanırlar. Gözle muayene testi Sıvı sızdırma testi (Penetrasyon testi) Manyetik partiküler testi veya Islak fluoresan ışığı testi, Radyografi testi (gamma ve x-ray) Ultrasonik test Akustik emisyon testi, 35

36 Basınçlı kapların imalatçı ya da ithalatçıları tarafından kullanıcılara verilmesi gerekli talimatlarda aşağıdakilerden hangi bilgilerin bulunması gerekli değildir? * Kabın öngörülen kullanım amacı * Kabın emniyeti için bakım ve montaj şartları * İşaretlemeler * Tehlikelerin renk kotları 36

37 Basınçlı kaplarda bulunması gerekli olan emniyet valfleri hangi basınçta açacak şekilde ayarlanmalıdır? * Azami çalışma basıncının 1,5 katına * İşletme basıncına * Ortalama çalışma basıncının %25 üzerine * Azami İşletme basıncının 1,1 katına 37

38 Aşağıdakilerden hangisi kompresör basınçlı hava tanklarında bulunması gerekli güvenlik cihazlarından biri değildir? Manometre Seviye göstergesi Su tahliye sistemi Uzaktan durdurma sistemi 38

39 İş ekipmanlarında aşağıdakilerden hangisi önceliklidir? Basınç Hız Durdurma Çalıştırma 39

40 Basınçlı kabın veya tanıtım plakasının üstünde aşağıdaki bilgilerden hangisinin bulunması gerekli değildir? Bar cinsinden azami çalışma basıncı Azami çalışma sıcaklığı (C olarak) Kabın kapasitesi (Litre olarak) Kabın imalat malzemesi 40

41 Çelik malzemeden yapılmış basınçlı kabın iç basıncı ne olursa olsun gerçek et kalınlığı için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? 2 mm den az olmamalıdır. 3 mm den fazla olmamalıdır. 5 mm den fazla olmamalıdır. 3 mm den az olmamalıdır 41

42 Aşağıdakilerden hangisi kullanımda olan basınçlı kapların et kalınlığını ölçmek için kullanılabilecek ve uygulanabilirliği en kolay yöntemdir? Hidrolik test Ultrasonik test Radyografi testi Manyetik partikül testi 42

43 1. Basit Basınçlı Kaplar Yönetmeliği uyarınca bir basınçlı kabın iç basıncı için verilen sınır değerler ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Asgari çalışma sıcaklığı C den aşağı olamaz, b) Azami çalışma sıcaklığı C den yukarı olamaz, c) Asgari basıncı 2 bar dan yukarı olmalıdır, d) Azami çalışma basıncı 30 bar dan fazla olamaz, 43

44 2. Basınç altında kabın mukavemetine katkıda bulunan parçalar ve donanımlar Basit Basınçlı Kaplar Yönetmeliği uyarınca hangi çeşit malzemelerden yapılmış olmalıdır? a) Alaşımsız çelikten veya alaşımsız alüminyumdan veya yaşlandıkça sertleşmeyen alüminyumdan, b) Paslanmaz çelikten ya da alaşımlarından, c) Alaşımlı çelik malzemelerden, d) Kromlu ve Vanadiumlu malzemelerden, 44

45 3. Alüminyum veya alüminyum alaşımlı malzemelerden yapılmış basınçlı kaplar için azami çalışma sıcaklığı ne kadar olmalıdır? a) 85 0 C den fazla olamaz, b) C den fazla olamaz, c) C den fazla olamaz, d) C den fazla olamaz, 45

46 4. Basınçlı kaplarda temel prensip olarak test yapılması esastır. Bu testler, standartlarda aksi belirtilmediği sürece basıncının 1,5 katı ile yapılır. a) Pnömatik, İşletme basıncı b) Hidrostatik, Tasarım basıncı c) Hidrostatik, İşletme basıncı d) Pnömatik, Tasarım basıncı 46

47 5. Çelik malzemeden yapılmış basınçlı kabın iç basıncı ne olursa olsun gerçek et kalınlığı en az ne kadar olmalıdır? a) En az 3mm. Olmalıdır. b) 3mm.den fazla olmalıdır. c) En az 5mm.den olmalıdır. d) 2 mm. den az olmamalıdır. 47

48 6. Basınçlı kapların imalatçı ya da ithalatçıları tarafından kullanıcılara verilmesi gerekli talimatlarda aşağıdakilerden hangi bilgilerin bulunması gerekli değildir? a) Kabın öngörülen kullanım amacı, b) Kabın emniyeti için bakım ve montaj şartları, c) İşaretlemeler d) Tehlikelerin renk kotları 48

49 7. Basınçlı kabın veya tanıtım plakasının üstünde aşağıdaki bilgilerden hangisinin bulunması gerekli değildir? a) Kabın kapasitesi Litre olarak, b) Bar cinsinden azami çalışma basıncı c) Azami çalışma sıcaklığı ( 0 C) olarak, d) Kabın imalat malzemesi, 49

50 8. Aşağıdakilerden hangisi kompresör basınçlı hava tanklarında bulunması gerekli güvenlik cihazlardan biri değildir? a) Su tahliye sistemi, b) Seviye göstergesi c) Uzaktan durdurma sistemi, d) Manometre, 50

51 9. Sıcak su kazanlarında güvenlik açısından hangisi zorunlu değildir. a. Sirkülasyon pompası b. Brülör c. Duman boruları d. Manometre 51

52 10. Basınçlı kaplarda en az kaç tane güvenlik vanası vardır? a. 1 b. 2 c.3 d.4 52

53 11. Aşağıdakilerden hangisi basınçlı kap değildir? a. Buhar kazanı b. Otoklav c. Boya kazanı d. Güneş enerjisi su deposu 53

54 13. İç basıncı kaç bardan büyük olan kap ve ekipmana basınçlı kap denir? a. 0,5 b.1 c.1,5 d.2 54

55 14. Sıcak su kazanlarında kaç tane termometre bulunmalıdır? a. 4 b.3 c.2 d.1 55

56 15. Sıvılaştırılmış gaz tankları kaç yılda bir kontrol edilir. a. 1 b.3 c.5 d.10 56

57 16.LPG tanklarında bulunan emniyet valfleri kaç yılda bir kontrol ve teste tabi tutulur. a. 1 b.2 c.5 d.10 57

58 17. Taşınabilir gaz tüpleri (Dikişli, dikişsiz) kaç yılda bir kontrol edilir. a. 1 b.3 c.5 d.10 58

59 18. Basınçlı kap ve tesisatların periyodik kontrolleri, kimler tarafından yapılır. a. Makine Mühendisi b. Makine Teknikeri c. Makine Yüksek Teknikeri d.hepsi 59