MOLA. Bireyin uygun olmayan davranışını izleyen şekilde belirli bir zaman dilimi için pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılması anlamına gelir.

Transkript

1 MOLA Bireyin uygun olmayan davranışını izleyen şekilde belirli bir zaman dilimi için pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılması anlamına gelir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 1

2 Uygulama Biçimleri Pekiştireçlerin çocuktan uzaklaştırılması Çocuğun pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılması Doç. Dr. Sezgin Vuran 2

3 Pekiştirme kaynaklarından fiziksel olarak uzaklaştırılması üç farklı biçimde yapılabilmektedir. 1. Çocuk uygun olmayan davranışı sürdürürken gruptan uzaklaştırılır. Ancak bir köşeden ya da uzaktan arkadaşlarını ve etkinlik alanını izlenmesine izin verilir. Uygun davranmaya başlayınca gruba katılır. 2. Bu süreçte çocuk pekiştirici çevre ya da etkinliği izleyemez, etkinlik alanının dışındadır ve yüzü genellikle pekiştirici olmayan bir duvara dönüktür. Uygun davranmaya başladıktan kısa bir süre sonra etkinlik alanına geri döner. Her iki madde anlatılan durumda da etkinlik alanında yarım kalan bir etkinlik varsa bu etkinlik tamamlatılır. 3. Çocuğun pekiştirici çevreden alınarak pekiştirici olmayan bir alana konulması anlamına gelir. Çocuğun evde odasına, okulda mola odasına konması gibi. Doç. Dr. Sezgin Vuran 3

4 Görülebilecek Problemler Mola uygulamasının tüm düzeylerinde en yaygın problem çevredeki yeterli pekiştirme eksikliğidir. Mola uygulamasında, çocuğun belli bir zaman dilimi için pekiştireçlerin çocuktan uzaklaştırılması da mümkündür. Mola kurdelesi uygulaması iyi bir örnektir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 4

5 Mola kurdelesi uygulaması ile ilgili araştırmalar Foxx ve Shapiro (1978) Soland ve Gordon (1987) Doç. Dr. Sezgin Vuran 5

6 Molanın Avantajları Mola ve olumlu pekiştirme süreçlerini bir arada kullanmak kolaydır. Mola süreçlerinin etkisi oldukça hızlıdır ve bu etki uzun sürelidir. Çocuğu eğitim ortamından uzaklaştırmadan da mola uygulamaları yapılabilir. Çok zorlayıcı davranışların (saldırganlık gibi) azaltılmasında önemli bir seçenektir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 6

7 Mola nın potansiyel yan etkileri ve dezavantajları Çocuğun pekiştireç bulamayacağı bir alana gönderilmesi, uygulayıcı için olumsuz pekiştirme etkisi yaratabilir ki bu istenmeyen bir durumdur. Çocuk sık ve uzun zaman aralıkları için mola odasına gönderilirse, bu uygulayıcıya çocuktan kurtulma fırsatı sağlar. Pek çok durumda uygun olmayan davranışı azaltmada etkili olmadığına ilişkin veri elde edilmiştir. Çocuklar arasında ki bireysel farklılıklar dikkate alınmazsa, çocukların birinin diğerine karşı pekiştirilmesi ya da cezalandırılması olarak algılanabilir. Çocuk başka uygun olmayan davranışlar sergileyebilir. Çocuğun eğitim ortamından uzaklaştırılması akademik performansı olumsuz etkileyebilir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 7

8 Mola Kullanımı için Öneriler Mola kullanımı, olumlu pekiştirme uygulaması ile eşleştirilmelidir. Çocuk, bulunduğu ortam ve etkinliklerin mola alanındakilerden daha cazip olduğunu algılamalıdır. Uygulayıcı molanın etkili olup olmadığını izlemeli, etkili değilse sürdürmemelidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 8

9 Mola Kullanımı için Öneriler Uygulayıcı, zor davranışlar sergileyen çocukları uzaklaştırma metodu olarak, mola uygulamasını suistimal etmemelidir. Mola süresi gereğinden fazla uzatılmamalı davranış durduktan sonra en fazla 1-3 dakika olmalıdır. Mola alanının pekiştirici olmamasına özen gösterilmelidir. Mola saldırganlık ve zarar verme davranışları için etkili olabilirken içine kapanık çocuklar için kullanılmamalıdır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 9

10 DÜZELTME (ONARMA) Çocuğun çevreyi uygun olmayan bir davranışı yapmadan önceki haline getirmesi olarak tanımlanabilir. Çok küçük çocukların bağımsız olarak çevreyi düzeltmesi mümkün olmayabilir. Bu durumda uygulayıcı yaş ve yeteneklere bağlı olarak işin bir bölümünü çocuktan ister. Diğer kısmında ise yardım eder. Buna yardımla düzeltme adı verilir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 10

11 ONARICI AŞIRI DÜZELTME Çocuğun uygun olmayan davranışı ile bağlantılı olarak çevrenin yalnızca eski haline getirilmesi onarıcı aşırı düzeltmede ilk adımdır. Ancak buna çevredeki başka şeylerin de düzeltilmesi eklenerek bir tür ceza verilir. Onarıcı aşırı düzeltme, amaçsız ya da kazaen gerçekleşen durumlarda kesinlikle kullanılmamalıdır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 11

12 Doç. Dr. Sezgin Vuran 12

13 Çocuktan istenen tepki, onun uygun olmayan davranışı ile doğrudan ilgili olmalıdır. Aşırı düzeltme uygulaması davranışın hemen ardından gelmelidir. Çocuğa eğer gerekliyse bu süreçte dereceli olarak yardım edilmeli ve bu yardım giderek azaltılmalıdır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 13

14 Onarıcı aşırı düzeltme hangi nedenlerle davranış azaltmada kullanılmamalıdır? Çocuğun uygun olmayan davranışı üzerine odaklanılmaktadır. Eğer çocuk yapmayı reddederse, katılmazsa ya da işbirliği içinde olmazsa uygulayıcının fiziksel güç kullanması gerekebilir. Bu durum çocuğu saldırgan hale getirebilir. Aşırı düzeltme sürecinde beklenen performansı göstermek çocuk için güç hatta mümkün olmayabilir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 1 4

15 Onarıcı aşırı düzeltme hangi nedenlerle davranış azaltmada kullanılmamalıdır? Özellikle aşırı düzeltme arkadaşların önünde uygulandığında, çocuklar öğretmenin dikkatinin uygun olmayan davranışları izlediğinin farkına varabilirler ve bunu bir fırsat olarak değerlendirebilirler. Aşırı düzeltme süreci, eğitim ortamlarında diğer çocukların davranışlarını ve onların öğrenmesini olumsuz etkileyebilir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 15

16 OLUMLU ALIŞTIRMA Uygun olmayan davranışın sonucu olarak uygun davranışın tekrarlanmasıdır. Bunun anlamı; çocuk uygun olmayan davranışı gösterdiğinde o anda yapılan etkinlik durdurulur ve uygun davranış sözel olarak tanımlanır. Uygun davranışın birkaç kez tekrar edilmesi sağlanır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 16

17 OLUMLU ALIŞTIRMALARLA AŞIRI DÜZELTME Bu tekniğin olumlu alıştırmadan farkı; uygun olmayan davranışın bir sonucu olarak davranışın uygun biçiminin daha fazla sayıda tekrarlatılması ve bir tür ceza olarak kullanılmasıdır. Bu uygulamada genellikle olumlu alıştırmayı pekiştirme izlemez. Doç. Dr. Sezgin Vuran 17

18 BEDENSEL CEZA Bedensel ceza acı vermek amacıyla çocuğun bedenine elle veya bir nesne vurulması, baskı uygulanması gibi durumları kapsar. Bedensel ceza kabul edilebilir bir uygulama değildir!.. Doç. Dr. Sezgin Vuran 18

19 Cezadan Kaçınmanın Nedenleri Ceza davranışı azaltmaz, sadece baskılar yani cezanın varlığında ortaya çıkmasını engeller. İyi ve haklı nedenlere dayanmayan ceza başka davranış sorunlarına yol açar. Cezanın etkisi ceza vereni pekiştirebilir. Ceza uygun davranışın ne olduğuna ilişkin bir ipucu sağlamaz. Doç. Dr. Sezgin Vuran 19

20 Cezadan Kaçınmanın Nedenleri Ceza veren kişinin saldırganlığı ceza alan ve bunu izleyen çocuklar için olumsuz bir modeldir. Ceza cezalandırılan çocukta dargınlık ve içe kapanma gibi olumsuz sonuçlara yol açabilir. Ceza olumlu iletişim kurma fırsatlarını engeller. Ceza güçlünün haklı olduğu imajı yaratabilir. Cezalandırılan çocuğun akademik çalışmalara yönlendirilmesi güçleşir. Bu da ikinci bir cezayı başarısızlığı getirir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 20