TC. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 1769 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 919 TRAF K VE LK YARDIM

Transkript

1 TC. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 1769 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 919 TRAF K VE LK YARDIM Yazarlar Doç.Dr. lker YILMAZ (Ünite 2, 4, 5) Yard.Doç.Dr. Ali ERSOY (Ünite 3) Yard.Doç.Dr. Ays n KÜÇÜKYILMAZ (Ünite 6, 9) Yard.Doç.Dr. Handan DEVEC (Ünite 10) Yard.Doç.Dr. Meral GÜVEN (Ünite 7, 8) Ö r.gör.dr. Dilruba KÜRÜM (Ünite 1) Editör Yard.Doç.Dr. fi. Dilek BELET ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2007 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Yard.Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Doç.Dr. Nezih Orhon Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. T. Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Televizyon Programlar Yöneticisi Prof. Yalç n Demir Dil ve Yaz m Dan flman Yard.Doç.Dr. Hülya Pilanc Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ayhan Turan Kitap Koordinasyon Birimi Yard.Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. T. Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Trafik ve lk Yard m ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Eylül 2007

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... Kullan m K lavuzu... ix x Trafik ve lk Yard m Dersinin Tan m, Kapsam ve lkö retim Program ndaki Yeri... 1 G R fi... 3 TRAF K VE LK YARDIM E T M... 4 Trafik ve lk Yard mla lgili Temel Kavramlar... 4 Trafik ve lk Yard m E itiminin Önemi... 5 Trafik ve lk Yard m E itimine liflkin Yap lan Çal flmalar... 8 OKUL PROGRAMLARINDA TRAF K VE LK YARDIM E T M N N GEL fi M... 9 Ö retim Programlar nda Trafik ve lk Yard m E itiminin Amaçlar TRAF K VE LK YARDIM DERS N N TANIMI VE KAPSAMI Trafik ve lk Yard m Dersi Ö retim Program n n Temel Özellikleri Trafik ve lk Yard m Ö retim Program n n Ögeleri Trafik ve lk Yard m Ö retim Program n n Genel Amaçlar ve Kazan mlar Trafik ve lk Yard m Ö retim Program n n çeri i Trafik ve lk Yard m E itimi Program n n Ö renme- Ö retme Süreci Trafik ve lk Yard m E itimi Program n n De erlendirmesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sa l kla lgili Temel Bilgiler G R fi GENEL SA LIK B LG S Sa l k ve Bileflenleri Sa l n Korunmas SA LIK VE BESLENME Sa l kl Beslenmenin Planlanmas KALP VE DOLAfiIM S STEM SA LI I VE KORUNMASI Kalp Krizinin Belirtileri Kalp Krizi An nda Yap lmas Gerekenler Kalp Hastal klar nda Risk Etmenleri De ifltirilemeyen Risk Etmenleri De ifltirilebilen Risk Etmenleri Di er Etmenler BULAfiICI HASTALIKLAR VE SA LIK MADDE BA IMLILI I VE SA LIK STRES VE SA LIK Stresle Bafla Ç kman n Yollar ÜN TE 1 ÜN TE 2

4 iv çindekiler Gevfleme Teknikleri SA LIK VE EGZERS Z Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 3 ÜN TE 4 Sa l k E itimine Yönelik Ö retme-ö renme Etkinlikleri G R fi SA LIK E T M NE L fik N TEMEL KAVRAMLAR LKÖ RET MDE SA LIK E T M N N AMACI VE KAPSAMI lkö retimin Genel Amaçlar çinde Sa l k E itimi Ö retim Programlar nda Sa l k E itimi Amaçlar ve Kapsam SA LIK E T M Ö RETME-Ö RENME SÜREC SA LIK E T M NE YÖNEL K Ö RETME-Ö RENME ETK NL KLER Etkinlik 1 - Dengeli Besleniyorum, Sa l kl Büyüyorum Ö retmenin Haz rlad Probleme Dayal Ö renme Metni (Ali nin Bir Günü) Etkinlik 2 - Temiz ve Güvenli G dalar Tüketmeliyiz Etkinlik 3 - Sonuçlar n Biliyorum* Etkinlik 4 - Vitaminler En Çok Hangi Besinlerde Bulunur? Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar lk Yard mla lgili Temel Bilgiler G R fi LK YARDIM VE ÖNEM LK YARDIM SÜRES VE UYGULAMA NEDENLER LK YARDIMDA LKELER Sakin Olmak Kaza Yerinde Yap lmas Gerekenler lk Yard mda Temel Uygulamalar LK YARDIM MALZEMELER LK YARDIMDA SARGI VE BANDAJLAR LK YARDIMDA HASTAYI YA DA YARALIYI TAfiIMA Hasta/Yaral n n Sürüklenerek Tafl nmas K sa Mesafede Sürekli Tafl ma Teknikleri Araç çindeki Yaral y Tafl ma (Rentek Manevras ) Sedye Üzerine Yerlefltirme Yöntemleri Sedye le Tafl ma Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar... 86

5 çindekiler v Temel lk Yard m Uygulamalar G R fi YARALANMALAR VE KANAMALARDA LK YARDIM Aç k Yaralarda lk Yard m Kapal Yaralarda lk Yard m Delici Gö üs Yaralanmalar nda lk Yard m Delici Kar n Yaralanmalar nda lk Yard m fiiddetli Kanamalarda lk Yard m fiok VE LK YARDIM SOLUNUM VE DOLAfiIMLA LG L DURUMLARDA LK YARDIM Solunum Yolunun Aç lmas (Airway) Solunum Yollar na Yabanc Cisim Kaçmas Solunumun Sa lanmas (Breathing) Dolafl m n Sa lanmas (Circulation) YANIKLAR VE LK YARDIM ZEH RLENMELERDE LK YARDIM Sindirim (A z) Yoluyla Olan Zehirlenmelerde lk Yard m Solunum Yoluyla Olan Zehirlenmelerde lk Yard m Cilt Yoluyla Olan Zehirlenmelerde lk Yard m Deniz Zehirlenmelerinde lk Yard m Akrep Sokmalar nda lk Yard m Y lan Sokmalar nda lk Yard m YANLIfi LAÇ KULLANIMLARINDA LK YARDIM DONMA VE LK YARDIM SICAK ÇARPMALARI, ISI KRAMPLARI VE LK YARDIM AN GEL fien HASTALIKLARDA LK YARDIM Koma Havale (Konvülsiyon) Ateflli Hastal klar Epilepsi (Sara) Krizi Kalp Krizi KIRIK, ÇIKIK VE BURKULMALARDA LK YARDIM K r k Ç k k Burkulma K r k ve Ç k klarda Tespit Yöntemleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar lk Yard m E itimine Yönelik Ö retme-ö renme Etkinlikleri G R fi LK YARDIM E T M N N ÖNEM LKÖ RET M PROGRAMINDA LK YARDIM E T M N N AMACI VE KAPSAMI Trafik ve lk Yard m Dersinde lk Yard m E itiminin Amaçlar LK YARDIM E T M NDE Ö RETME-Ö RENME SÜREC VE ETK NL K ÖRNEKLER Örnek Etkinlikler ÜN TE 5 ÜN TE 6

6 vi çindekiler Etkinlik Etkinlik Etkinlik Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 7 ÜN TE 8 Trafikle lgili Temel Bilgiler G R fi ULAfiTIRMA VE TRAF K TRAF KLE LG L TEMEL ÖZELL KLER Trafikle lgili Belli Bafll Tan mlar Genel Tan mlar Kara Yoluna, Kara Yolu Üzerinde ve Kenar ndaki Tesislere liflkin Tan mlar Araçlara liflkin Tan mlar Trafik flaretleri ve Levhalar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Trafi in Yönetimi ve Düzenlenmesi TRAF N DÜZENLENMES N N VE YÖNET M N N YASAL DAYANAKLARI Trafi i Yöneten Yasalar, Kurumlar ve Kurulufllar TRAF DÜZENLEYEN KURALLAR Kara Yollar nda Trafi in Ak fl ve Kara Yolunun Kullan lmas le lgili Kurallar Trafik flaretlerine Uyma Demir Yolu Geçitleri Motorlu Tafl t Sürücülerine Yönelik Kurallar Geçme Kurallar Durma, Duraklama ve Park Etme Kurallar Yayalara liflkin Kurallar TRAF K SORUNLARI VE ÇÖZÜM YAKLAfiIMLARI Trafik ve Çevre Kirlili i Trafik T kan kl Trafi in nsan ve Toplum Üzerindeki Olumsuz Etkileri Trafik Kazalar nsan Etkeni Yol ve Trafik Yo unlu u Etkenleri Araç ve Donan m Etkenleri Co rafi ve klim ile lgili Etkenler Trafik Sorunlar na Çözüm: E itim Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

7 çindekiler vii Trafik E itimine Yönelik Ö retme-ö renme Etkinlikleri G R fi LKÖ RET M PROGRAMLARINDA TRAF K E T M, AMACI VE KAPSAMI lkö retimin Genel Amaçlar çinde Trafik E itimi Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program nda Trafik E itiminin Amac ve Kapsam Trafik E itimi ile lgili Hayat Bilgisi 1. S n f Kazan mlar Trafik E itimi ile lgili Hayat Bilgisi 2. S n f Kazan mlar Trafik E itimi ile lgili Hayat Bilgisi 3. S n f Kazan mlar Trafik ve lk Yard m Dersi Program nda Trafik E itiminin Amac ve Kapsam S n f Kazan mlar TRAF K E T M NDE Ö RETME-Ö RENME SÜREC Örnek Ö retme-ö renme Etkinlikleri Etkinlik 1- Tafl tlar Ö reniyoruz Etkinlik 2- Hata Kimde? Etkinlik 3- Bilinçli Yayalar Etkinlik 4- Yolculuk Kurallar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Trafik ve lk Yard m E itiminde Ölçme ve De erlendirme G R fi ÖLÇME VE DE ERLEND RME LE LG L TEMEL KAVRAMLAR Ölçme Türleri Ölçek Türleri Bir Ölçme Arac n n Sahip Olmas Gereken Özellikler SONUÇ DE ERLEND RMEYE YÖNEL K DE ERLEND RME TEKN KLER Sözlü S navlar Yaz l Yoklama K sa Yan tl Testler Do ru Yanl fl Testleri Çoktan Seçmeli Testler Efllefltirme Maddeleri SÜREÇ DE ERLEND RMEYE YÖNEL K DE ERLEND RME TEKN KLER Bireysel Ö renci Projeleri Portfolyo Gözlem Kontrol Listeleri ve Dereceleme Ölçekleri Anekdot ve Günlük Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 9 ÜN TE 10 Sözlük Dizin

8 viii Önsöz Önsöz Ülkemizde meydana gelen trafik kazalar nda ve kazalar sonucu meydana gelen ölüm oranlar nda son y llarda azalmalar olmas na karfl n, geliflmifl ülkelerle karfl laflt rd m zda karfl m za çok da iyimser bir tablo ç kmamaktad r. Bugüne kadar yap lan araflt rmalarla, trafik kazalar n n azalt lmas konusunda al nabilecek önlemlerin, genel olarak trafik e itimine dayand belirlenirken, trafik kazalar sonras meydana gelen ölüm oranlar n n azalt lmas için ise; ilk yard m ve acil tahliye hizmetlerinin yeterli seviyeye ç kar lmas gereklili i vurgulanmaktad r. EGM. ve Jandarma istatistikleri do rultusunda, 2001 y l nda kiflinin ölümüyle sonuçlanan trafik kazalar n n nedenleri incelendi inde; di er sebeplerin yan nda trafik bilinci ve e itim eksikli inin ilk s ralar ald, yap lan araflt rmalar ve istatistikler sonucu ortaya ç kmaktad r. Ayr ca, ülkemizde kazalar n % 99 unu oluflturan insan faktörünün kazalara etkisi Avrupa ülkelerinde % 50 seviyesindedir. Bu aç dan bak ld nda sürücü, yaya ve yolcu olarak insan merkezli sorunun çözümlenmesinde e itimin önemi daha da artmaktad r. Trafik e itimi; ö rencilerin ve e itimlerini tamamlam fl olan yol kullan c lar ile trafi i denetleyenlerin e itilmesi olarak de erlendirilmektedir. E itim, insanlar belli amaçlara göre yetifltirme süreci olup bu sürecin en önemli bölümünü okullar oluflturur. Bilinçli, nitelikli, sorumluluk sahibi, trafik kültürü oluflmufl sürücü, yaya ve yolcular n yetifltirilmesi sadece e itimle olas görülmektedir. Trafik e itiminin, uygulanabilirli i araflt r ld nda, okul öncesi e itimden yüksek ö retime kadar uzanan e itimdeki yetersizliklerin giderilmesinin gere i de yads namaz. Trafik e itimi kadar önemli di er bir konu ise, kazalar sonras nda yap lacak olan ilk yard md r. Günümüzde acil t bbi hastal klar, kazalar, fliddet olaylar ve afetler s k görülmektedir. Bu nedenle, hasta veya yaral n n yaflam flans n artt rmak, oluflabilecek sakatl klar önlemek ve iyileflmeyi kolaylaflt rmak için ilk yard m e itimi zorunludur. Günlük hayatta meydana gelen kaza ve hastal klardan birçok insan zarar görmektedir. Ancak bunlardan daha ac olan yanl fl ilk yard m uygulamalar nedeniyle hastalara yarar yerine zarar verilmesidir. Yanl fl ilk yard m uygulamalar hastalar n iyileflmelerini geciktirmekte, sakat kalmalar na veya ölmelerine neden olmaktad r. Yaralanma, ölüm olaylar n n dördüncü ana nedenidir. Düflmeler en s k rastlanan yaralanma sebebi, trafik kazalar ise en ölümcül olan - d r. Yaralanma ölümlerinin % 22 si trafik kazalar sonucu oluflmaktad r. Kaza ölümlerinin % 10 u ilk befl dakika içinde, % 54 ü ise ilk yar m saat içinde meydana gelmektedir. Kaza yerinde ilk befl dakika içerisinde uygulanacak etkili bir ilkyard m ile bu ölümlerin yaklafl k yar s n önlemek olas d r. Bu durum ilkyard m n ve ilk yard m e itiminin önemini aç kça göstermektedir. Trafik ve ilk yard m kitab genelde, sizin, trafik ve ilk yard m e itimi alan n kapsaml olarak tan man z, kavramsal bir görüfl gelifltirmeniz ve bu alana yönelik ö retme-ö renme etkinlikleri düzenleme bilgi ve becerilerinizi gelifltirmek amac yla haz rlanm flt r. Bu amaca yönelik olarak kitapta; trafik ve ilk yard m dersinin tan m, kapsam ve ilkö retim program ndaki yeri; sa l kla ilgili temel bilgiler; sa -

9 Önsöz ix l k e itimine yönelik ö retme-ö renme etkinlikleri; ilk yard mla ilgili temel bilgiler; temel ilk yard m uygulamalar ; ilk yard m e itimine yönelik ö retme-ö renme etkinlikleri; trafikle ilgili temel bilgiler; trafi in düzenlenmesi ve yönetimi; trafik e itimine yönelik ö retme-ö renme etkinlikleri; trafik ve ilk yard m e itiminde ölçme ve de erlendirme konular na yer verilmifltir. Konular kendi kendinize çal flarak ö renmenize olanak sa layacak biçimde, uzaktan e itim ilkelerine uygun olarak haz rlanm fl bu kitaptaki bilgileri daha kolay ve etkili bir biçimde ö renebilmeniz için öncelikle ünitelerin bafl k s mlar nda yer alan amaçlar bölümünü gözden geçiriniz. Ünitelerinin içindekiler k s mlar n inceleyiniz. Ünitelerin içine yerlefltirilmifl olan sorular n ve tart flma önerilerinin gere ini yerine getiriniz. Ünitelere iliflkin metni çal flt ktan sonra ünite sonundaki özeti okuyunuz. Ünitelerin sonundaki de erlendirme sorular n yan tlay n z. Konuyla ilgili ayr nt l bilgi için ünitelerin sonlar ndaki kaynaklara baflvurunuz. Kitaptaki kimi üniteler için çekilen televizyon programlar n izlemeye özen gösteriniz. Kitab n yararl olmas n umuyor, baflar lar diliyorum. Editör Yard.Doç.Dr. fi. Dilek BELET

10 x Kullan m K lavuzu K endi kendine ö renme ilkelerine göre haz rlanm fl olan bu kitab n ifllevlerini ö renmek için haz rlanan Kullan m K lavuzu, konular anlaman zda ve s navlara haz rlanman zda sizlere fayda sa layacakt r. Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan önce sizi düflünmeye iten, gerekti inde konular daha iyi kavrayabilmeniz için yapman z gerekenleri belirten k sa aç klamalard r. Amaçlar m z: Üniteyi tamamlad - n zda kazanaca n z bilgi ve becerilerdir. Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular n günlük yaflama yans malar n içeren, SIRA kuramsal aç klamalarla çevrenizde yafla- S ZDE nan olaylar aras nda ba kurman za yard mc olmay hedefleyen DÜfiÜNEL M olaylard r. SORU D KKAT S ra SIRA Sizde: S ZDE fllenen konular kavray p kavramad n z kendi kendinize ölçmenize DÜfiÜNEL M yard mc olmaya amaçlayan, düflünmeye ve uygulamaya SORU yönlendiren sorulard r. D KKAT Yana Ç kma: Metin içinde yer alan önemli kavram ve ifadelere iliflkin tan m ya da aç klamalard r. Önemsemeniz gereken noktalar gösterir. Metin içinde yap lan aç klamalar n bir tür çok k sa özeti gibi düflünülebilir. Anahtar Kavramlar: Ünitede aç klanan temel kavramlard r. Ünitedeki önemli noktalara iliflkin ipuçlar verir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON DÜfiÜNEL M SORU K T A P D KKAT DÜfiÜNEL M SORU D KKAT AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ TELEV ZYON K T A P K T A P NTERNET çindekiler: Ünite içinde hangi konular n ifllenece ini gösterir. Ana konular n bafll klar n içerir. TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET NTERNET NTERNET nternet: Konu ile ilgili internet adreslerine yönlendirir.

11 Kullan m K lavuzu xi Özet: Ünitede ayr nt l ifllenen konular n önemli noktalar tekrar vurgulan r. Kendimizi S nayal m: Ünitede ifllenen konular ö renip ö renmedi inizi kendi kendinize ölçmenizi sa layacak, bir tür s nava haz rl k testidir. S navlarda ç - kabilecek türde sorular içerir. kuramsal aç klamalar ile günlük yaflam m zda karfl - laflt m z olaylar aras nda iliflki kurman z sa lamak için verilmifl haber ve al nt lard r. Yaflam n çinden: Ünitede aktar lan Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar : Kendimizi S nayal m bölümündeki sorular n cevaplar n ve ilgili olduklar konular içerir. Yanl fl cevaplad - n z sorularla ilgili konular tekrar etmeniz s navdaki baflar n z art rabilir. S ra Sizde Yan t Anahtar : "S ra Sizde"lerde yer alan sorular n cevaplar n içerir. Her hangi bir S ra Sizde sorusuna verdi iniz cevap ile bu bölümdeki cevab karfl laflt rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö rendi inizi belirleyebilirsiniz. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar: fllenen konulara iliflkin daha genifl bilgi edinmek isterseniz bu bölümde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

12

13 Trafik ve lk Yard m Dersinin Tan m, Kapsam ve lkö retim Program ndaki Yeri 1 1 Kaynak: Türkiye de yaflanan en önemli sorunlardan biri olan trafik kazalar n n bafll ca nedenlerinden biri, trafik e itiminin yetersizli idir. Trafikle ilgili yaflanan sorunlar n en etkili çözümü, bilinçli, sorumluluk sahibi bireyler yetifltirmektir. Trafik güvenli i ve ilk yard m hizmetleri konusunda bilinçli, sorumluluk sahibi bireylerin yetifltirilmesi ise ancak erken yafllarda bafllamas gereken trafik ve ilk yard m e itimiyle olanakl d r. Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Trafik ve ilk yard mla ilgili temel kavramlar tan mlayabilecek, Trafik ve ilk yard m e itiminin önemini tart flabilecek, Trafik ve ilk yard m e itimiyle ilgili yap lan çal flmalar aç klayabilecek, Okul programlar nda trafik ve ilk yard m e itiminin geliflimini tart flabilecek, Ö retim programlar nda trafik ve ilk yard m e itiminin amaçlar n aç klayabilecek, Trafik ve lk Yard m E itimi dersinin kapsam n aç klayabilecek, Trafik ve lk Yard m Ö retim Program n n yap s n aç klayabileceksiniz.

14 2 Trafik ve lk Yard m Örnek Olay Trafik Kazas nda Kurtarma Rezaleti! Zeytinburnu nda meydana gelen trafik kazas nda kurtarma rezaleti yafland. Bariyere vuran otomobil içerisinde s k flan sürücüyü kurtarmak için vatandafllar türlü yollara baflvurdu. Zeytinburnu nda yan yola girme konusunda karars z kalan bir sürücü bariyere ortadan vurdu. Kazada otomobil içerisinde s k flan bir sürücü olay yerinde hayat n kaybetti. Yeni yap lan yan yollar n tehlikeli oldu unu iddia eden baz vatandafllar ise belediyeye tepki gösterdi. Ayr ca kazada, kurtarma rezaleti yafland. Sürücüyü kurtarmak için vatandafllar türlü yollara baflvurdu. Kaza yerinde itfaiye ekipleri bir taraftan otomobilin girdi i bariyeri keserken vatandafllarda bir taraftan t r n önüne ba lanan halatlarla otomobili çekti. Polis ise yard m yar fl na giren vatandafllar engellemek için yo un u rafl verdi. Kaynak: 23 Aral k 2006_Bas ndan ( Kurtar n Yavrumu! Halkal -Sirkeci seferini yapan banliyö treninden düflen genç ölümden döndü. Olay yerine gelen polis ekipleri hemen telsizle ambulans istedi. Ancak beklenen t bbi yard m bir türlü gelmiyordu. Bu s rada ayn trende bulunan annesi, bayg n hâlde yatan o lunun baflucundan ayr lmad. Çevresindeki görevlilerle vatandafllardan gözyafllar içinde yard m isteyen ac - l anne Kurtar n o lumu! diye yalvard. Kafas ndan a r darbe alan talihsiz gence ilk müdahale yine çevresindeki vatandafllarca bilinçsiz bir flekilde yap ld. Kaynak: 4 Ocak 2001_Bas ndan ( Anahtar Kavramlar Trafik Kaza Trafik Kazas lk Yard m Trafik ve lk Yard m E itimi Trafik ve lk Yard m Dersi Trafik ve lk Yard m Ö retim Program çindekiler G R fi TRAF K VE LK YARDIM E T M Trafik ve lk Yard mla lgili Temel Kavramlar Trafik ve lk Yard m E itiminin Önemi Trafik ve lk Yard m E itimiyle lgili Yap lan Çal flmalar OKUL PROGRAMLARINDA TRAF K VE LK YARDIM E T M N N GEL fi M Ö retim Programlar nda Trafik ve lk Yard m E itiminin Amaçlar TRAF K VE LK YARDIM DERS N N TANIMI VE KAPSAMI Trafik ve lk Yard m Ö retim Program n n Temel Özellikleri Trafik ve lk Yard m Ö retim Program n n Ögeleri

15 Ünite 1 - Trafik ve lk Yard m Dersinin Tan m, Kapsam ve lkö retim Program ndaki Yeri 3 G R fi Trafik kazalar terörden beter. TBMM Trafik Komisyonunun Türkiye deki trafik kazalar na iliflkin çal flmalar sonunda yapt klar bu de erlendirme, oldukça düflündürücüdür. Bu durum, geçmiflte s kl kla yaflanan ve toplumun her kesimini yak ndan etkileyen trafik kazalar n n, hala yaflanan en önemli sorunlardan biri oldu unun temel göstergesidir. Trafik kazalar, ço unlukla telafisi olanakl olmayan olumsuz etkileri içermektedir. Kazalar n geride b rakt ölü, yaral ve özürlü insanlar n say s n n yan nda, trilyonlarca liral k maddi kay plar n kimi zaman önemini yitirdi ini söylemek yanl fl olmayacakt r. Ancak geçmiflten günümüze kadar yaflanan trafik kazalar n n manevi ve maddi kay plar birlikte de erlendirildi inde trafik konusunun bir tehdit unsuru olmaya devam etti i aç kça anlafl lmaktad r. Türkiye de meydana gelen trafik kazalar n n sonuçlar na iliflkin düflündürücü bir di er konu, kazalardan en çok etkilenen yafl grubunun çocuklar olmas d r. Trafik kazalar n n oluflum nedenleri çocuklar aç s ndan irdelendi inde, çocuklara özgü özellikler ön plana ç kmaktad r. Yap lan çal flmalara göre, çocuklar n trafik kazalar ndan daha çok etkilenmelerinin nedenleri aras nda, çocuklar n fiziksel ve ruhsal özellikleri aç s ndan yetiflkinlere oranla dikkatlarinin daha düflük olmas, çocu un sosyal çevresi içinde yer alan bireylerin (aile, ö reticiler, sürücüler vb.) etkisi, çevre düzenlemelerinin çocu un gereksinimlerini karfl layabilecek yeterlikte olmamas ve çocuklar n fiziksel özelliklerine uygun biçimde düzenlenmemesi yer almaktad r (Tombaklar, 2002). Trafik kazalar n tamamen ortadan kald rmak olanakl de ildir. Ancak kazalar önlemek ya da ortaya ç kan manevi ve maddi kay plar azaltmak, çözümü olmayan bir sorun olarak da düflünülmemelidir. Trafik kazalar n n önlenmesi ya da etkilerinin azalt lmas için öncelikle kazalar n nedenlerinin bilinmesi gerekir. Coflkun ve di erlerinin (2002) belirttikleri gibi, kaza nedenlerinin bilinmesi, çözüm yollar n n da do ru olarak belirlenmesini sa lar. Yap lan çal flmalar, trafik kazalar n n ço unlukla dikkatsizlik ve e itimsizlikten kaynakland n ortaya koymaktad r. Ulafl lan bu sonuç, sorunun çözümünü aç k bir biçimde ortaya koymaktad r. Çözüm için, bir televizyon reklam nda da belirtildi i gibi, e itim flart denilebilir. Trafik kazalar ve ilk yard m hizmetlerinin yetersizli i sorununun çözümü için trafik ve ilk yard m bilincinin erken yafllarda kazand r lmas na dönük e itim etkinliklerine a rl k verilmeli ve bu e itim etkinliklerinin etkili olabilmesi için de trafik ve ilk yard mla ilgili yap lan çal flmalar ayr nt l olarak irdelenmelidir. Bu amaçla, bu bölümde trafik ve ilk yard mla ilgili temel kavramlar tan mlanarak konunun önemi kimi istatistik sonuçlar na dayanarak aç klanacak, çeflitli ülkelerde ve Türkiye de yap lan çal flmalar özetlenecek, son olarak ö retim programlar nda trafik ve ilk yard m e itiminin yeri tart fl larak trafik ve ilk yard m dersi ö retim program tan t lacakt r. Çocuk trafik kazalar na neden olan etmenler: Çocu un trafik içindeki hal ve hareketleri Sosyal çevre Fiziki çevre Türkiye de yaflanan trafik kazalar, toplumda yaflanan di er sorunlar SIRA içinde S ZDE üzerinde düflünülmesi gereken bir konu mudur? Resim 1.1 ü göz önünde bulundurarak tart fl n z. DÜfiÜNEL M 1 DÜfiÜNEL M SORU SORU D KKAT D KKAT

16 4 Trafik ve lk Yard m Resim 1.1 Trafik Sorununun Genel Görünümü Kaynak: TRAF K VE LK YARDIM E T M Trafik kazalar ve kazalar sonucunda oluflan zararlar n en aza indirgenmesinde yap lmas gereken ilk yard m hizmetleri, toplumdaki her kesim insan, sivil toplum örgütlerini, tüm kamu ve kurulufllar n ve özel kurumlar yak ndan ilgilendiren bir konudur. Çünkü trafik ve ilk yard m bilgi ve becerilerinin kazan lmas ve bunlar n etkili bir flekilde uygulanmas, ancak herkesin bu sorumlulu un fark na varmas ve bu sorumlulu u paylaflmas yla olanakl d r. Bu nedenle, trafikte güvenli in sa lanmas, olas olaylarda ilk yard m hizmetlerinden yararlan labilmesi için bireylere ve özellikle çocuklara bu konularda yeterli ve etkili bir e itim verilmesi gerekmektedir. Trafik ve ilk yard m e itiminin anlafl labilmesi, öncelikle bu kavramlar n ne oldu unun, neleri kapsad n n bilinmesini gerektirir. Bu kavramlar n bilinmesi, ayn zamanda konunun öneminin anlafl lmas ve yap lacak çal flmalara yol göstermesi aç s ndan da önem tafl maktad r. Kaza kavram : Can ya da mal kayb na neden olan kötü olay olarak tan mlanmaktad r. Trafik ve lk Yard mla lgili Temel Kavramlar tarih ve 2918 say l Karayollar Trafik Kanunu na (2006) göre trafik, yayalar n, hayvanlar n ve araçlar n kendilerine ayr lan alanlar üzerinde hâl ve hareketleridir. Bu tan ma göre trafik; insanlar, di er canl lar, yol ve araç gibi unsurlar içermektedir. Oluflum s kl nedeniyle, trafik kavram yla özdefllefltirilen di er bir kavram da kazad r. Türk Dil Kurumu (1999) kaza kavram n, can ya da mal kayb na neden olan kötü olay olarak tan mlamaktad r. Bir di er tan ma göre ise kaza, bir fleyin istemd fl olarak meydana gelmesidir (Karaday, 2002). DÜfiÜNEL M SORU 2 Trafik ve kaza SIRA kavramlar n n S ZDE tan mlar na göre, sizce trafik kazalar istemd fl meydana gelen bir olay olarak nitelendirilebilir mi? Trafik ve DÜfiÜNEL M kaza kavramlar n n bir araya gelmesiyle oluflan ve ne yaz k ki en çok duydu umuz ya da kulland m z kavramlardan biri, trafik kazas kavram d r SORU D KKAT D KKAT

17 Ünite 1 - Trafik ve lk Yard m Dersinin Tan m, Kapsam ve lkö retim Program ndaki Yeri say l Karayollar Trafik Kanunu (2006) trafik kazas n, kara yolu üzerinde hareket halinde olan bir ya da birden fazla arac n kar flt ölüm, yaralanma ve zararla sonuçlanm fl olan olay olarak tan mlamaktad r. Ancak trafik kazalar n n oluflum nedenleri dikkate al nd nda, bu tan m n kavram aç klamada s n rl oldu u söylenebilir. Çünkü trafik kazalar birçok nedenden oluflabilmektedir. Buna göre trafik kazalar, bir arac n bir baflka araca çarpmas yla oluflabildi i gibi yayalar, di er canl lar, yolun fiziki yap s ve iklim koflullar gibi unsurlar da trafik kazalar n n oluflmas na neden olabilmektedir. lk Yard m, kaza sonras nda oluflan sa l k sorunlar n en aza indirgemeyi amaçlayan uygulamalard r. lk yard m, sadece olay yerinde al nan geçici bir önlemdir ve amac, yaral n n hayatta kalmas n sa lamakt r. Trafik e itimi, yasal koflullar n belirledi i trafik ölçütlerini, kiflinin yaflant s s ras nda do al davran fllar flekline dönüfltürebilmek, kiflilerin can ve mal güvenli- ini sa lamak için yap lmas gereken çal flmalar n tümü dür (Ye en ve Gürsoy, 2005, 906). Trafik ve ilk yard m e itimi ise, bireylere yaflanabilecek olas olaylar en aza indirgenmesi için al nmas gereken önlemlerin ve yaflanabilecek olaylar n yarataca olumsuz etkiler karfl s nda yap lmas en do ru davran fllar n kazand r lmas n amaçlayan bir e itimdir. Trafik Kazas : Sürücülerin, yayalar n ve di er canl lar n etkisinin yan s ra, yolun yap s, iklim koflullar gibi unsurlar n bir ya da birkaç n n etkisiyle oluflan ve sonucunda manevi ve maddi kay plara neden olan olaylar. 5 Trafik ve lk Yard m E itiminin Önemi Yaflanan her trafik kazas, beraberinde ölüm, yaralanma ve sakatlanma gibi istenmeyen sonuçlara neden olabilmektedir. Öte yandan, kazalar n geride b rakt maddi zararlar ise, göz ard edilemeyecek kadar büyüktür. Türkiye de y llar aras nda toplam trafik kazas meydana gelmifltir. Yaflanan kazalar sonras nda ortaya ç kan ölü say s , yaral say s ise dur. Kazalar n y llara göre da l m Tablo 1.1 de gösterilmifltir. Y l Kaza Ölü Yaral Maddi Hasar (ABD$) * ** Tablo 1.1 Trafik Kazalar n n Y llara Göre Da l m Kaynak: Emniyet Genel Müdürlü ü. (2006).Trafik statistik Bülteni_Ekim Ankara. (*) 2005 y l Kaza, Ölü, Yaral ve Maddi Hasar miktarlar geçici bilgi niteli i tafl maktad r. (**) 2006 y l Kaza, Ölü, Yaral ve Maddi Hasar miktarlar Ekim ay sonu itibariyledir. Tablo 1.1 deki verilere göre, 1996 y l ndan 2006 y l na kadar kaza say lar n n art fl gösterdi i görülmektedir. Kazalar sonucunda meydana gelen ölü say s nda ise genel olarak bir düflüfl gözlenmektedir. Ancak 2004 ve 2005 y llar nda, önceki üç y la göre bir art fl söz konusudur. Yaral say s na iliflkin verilere göre, 2001 ve 2003

18 6 Trafik ve lk Yard m y llar aras nda bir düflüfl olmakla birlikte, genel olarak yaral say lar n n birbirine çok yak n oldu u söylenebilir. Öte yandan, ölü ve yaral say lar n n yan nda ortaya ç kan maddi zarar ise Karaday (2002) n n örne i en iyi biçimde aç klamaktad r. Karaday (2000) ya göre, yaln zca 2000 y l nda meydana gelen kazalar n toplam bedeli ile km yol infla edilebilir ya da kiflinin bir y l süreyle asgari ücretle çal flt r labilir. Trafik kazalar, insan, tafl t, yol ve çevre unsurlar n n biri ya da birkaç n n etkisiyle oluflmaktad r. Trafik kazalar n n oluflma nedenleri ile ilgili istatistikler, kazalar n oluflum nedenlerinin bafl nda insan unsuruna iflaret etmektedir. Tablo 1.2 Trafik Kazalar ndaki Kusur Unsurlar Oranlar Kaynak: Emniyet Genel Müdürlü ü. (2006). Trafik statistik Bülteni_Ekim Ankara. Kusur Unsurlar Kusur Say s Kusur Oran Sürücü Yaya Araç Yol Yolcu Toplam y l verilerinin yer ald Tablo 1.2 de görüldü ü gibi, kazalara neden olan insan unsuru içinde, kusur oran en yüksek grubu sürücüler (%98.13) oluflturmaktad r. Bunu ikinci s rada %1.59 ile yayalar izlemektedir. Araç ve yoldan kaynaklanan kusur oran ise yaln zca %0.23 tür. Trafik kazalar sonunda oluflan ölü ve yaral say lar ndaki art fl n nedenlerinden biri, ilk yard m hizmetlerinin yetersizli i olarak aç klanabilir. Bu tür kazalar n yol açt yaralanmalarda do ru uygulanan ilk yard m hizmetleri hayati bir önem tafl maktad r. Örne in, Türkiye de 1996 y l nda yaflanan trafik kazas nda kifli hayat n kaybetmifltir. Yap lan araflt rmalara göre, ölümlerin yaklafl k %50 sinin tafl ma s ras nda meydana geldi i ifade edilmektedir (Türkiye K z lay Derne i, 2007). Trafik kazlar nda ölümlerin %10 unun ilk 5 dakikada, yaklafl k % 50 sinin ise, ilk yar m saatte meydana geldi i belirtilmektedir (Türkiye K z lay Derne i, 2007). Bu durum, t pk trafik kazalar sorununda oldu u gibi, ilk yard m konusunda da çözümün, ilk yard m bilinci ve bilgisine sahip bireylerin yetifltirilmesinden geçti ini aç k bir biçimde göstermektedir. DÜfiÜNEL M SORU D KKAT 3 A. Grotjhan, SIRA Bir S ZDE toplum için en önemli hastal k en çok görülen, en çok öldüren, en çok sakat b rakan hastal kt r. demektedir (Akt.:fiemflekerci ve Türkan, 2006, 95). Sizce trafik kazalar bir hastal k olarak nitelendirilebilir mi? Tart fl n z. DÜfiÜNEL M Trafik kazalar n n nedenleriyle ilgili araflt rmalar n sonucu, trafik sorununun en önemli nedeninin SORUe itimsizlik oldu unu göstermektedir. Nitekim yukar da verilen istatistikler, e itimin trafik ve ilk yard m üzerindeki önemini aç k bir biçimde göstermektedir. D KKAT Güvenli trafik ve ilk yard m bilincinin oluflturulmas, bu durumdan en çok etkilenen çocuklar aç s ndan daha da büyük bir önem tafl maktad r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

19 Ünite 1 - Trafik ve lk Yard m Dersinin Tan m, Kapsam ve lkö retim Program ndaki Yeri 7 Çocuklar Trafik ve lk Yard m Uygulamalar fiekil 1.2 Kaynak: DÜfiÜNEL M DÜfiÜNEL M Trafik ve ilk yard m konusundan istenen yönde tutum ve davran fllar n SORU kazand r labilmesi için erken yafllardan itibaren trafik ve ilk yard m e itiminin verilmesi SORU gerekmektedir. Ancak verilecek e itimde dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, e itimin yaln zca trafik iflaretlerini, kurallar n, ilk yard m tekniklerini D KKAT vb. bilgileri ö retmek olmad d r. Bu tür e itimler, biliflsel anlamda bilgileri kazand rma- D KKAT n n ötesinde, insana sevgiyi, hoflgörülü olmay, kurallara uyman n önemi gibi duyuflsal özelliklerin kazand r lmas ve bunlar n davran fl biçimine dönüfltürülmesini de içermelidir. Böylece, gelece in yetiflkinleri olan çocuklar; güvenli yaflam bilinci, AMAÇLARIMIZ yaflanan tehlikelere karfl duyarl l k gösterme, AMAÇLARIMIZ kendine ve baflkalar na karfl sayg l ve hoflgörülü olma, yaflad sosyal çevrenin güvenli i aç s ndan sorumluluklar n K T A önemseme, P K T A P olas tehlikeler karfl s nda bilinçli davran fllar sergileyebilme gibi konularda edinece i bilgi, tutum ve de erleri yaflam biçimi olarak benimseyebilecek, özetle bilinçli, nitelikli ve sorumluluk sahibi bireyler olabileceklerdir. TELEV ZYON TELEV ZYON Afla da bir kesiti verilen Trafik E itim Projesi, e itimin bu konudaki gereklili ini ve önemini anlatmada iyi bir örnek olarak nitelendirilebilir. Bu projeyle ilgili ayr nt l bilgiye NTERNET sayfas ndan ulaflabilirsiniz. NTERNET Birmot Trafik E itim Projesi Y l 2020; Türkiye, Dünya Trafik Örgütünce, En Kazas z Ülke Seçildi Son 15 y lda ülkemizdeki trafik kazalar 3 te 2 oran nda azald Neden olmas n? Bu y l Trafik Y l. En önemli sorunlar ndan biri, trafik kazalar olan Türkiye, kazalar n oran bak m ndan dünya ortalamas nda en üst s ralarda yer al yor. Geçen y l, ülkemizde 400 binin üzerinde kaza meydana geldi. Bu kazalarda 3 bine yak n insan m z hayat n kaybederken 95 binin üzerinde insan m z da yaraland. Kazalarda ekonomimizin maddi kayb ise 460 trilyonun üzerindeydi. Oysa büyük bölümü sürücü hatalar ndan kaynaklanan trafik kazalar, çözümsüz do al afetler de ildir. Çözüm bilinçli nesiller yetifltirmek

20 8 Trafik ve lk Yard m Trafik ve lk Yard m E itimine liflkin Yap lan Çal flmalar Trafik ve ilk yard m bilincinin oluflturulmas, pek çok ülkede üzerinde durulan konulardan biridir. Avrupa Birli i ülkelerinin pek ço unda trafik ve sa l k bilincinin oluflturulmas çal flmalar, okullaflma oranlar n n oldukça yüksek oldu u okul öncesi e itim basama nda bafllamaktad r. Bu ülkelerin ilkö retim programlar incelendi inde ise hemen hemen tüm Avrupa Birli i ülkelerinde, trafik güvenli i, yol güvenli i, trafik e itimi, sa l k ve çevre e itimi ad alt nda zorunlu derslere yer verildi i görülmektedir. Avrupa Birli i ülkelerinde trafik e itimiyle ilgili dikkat çeken bir di er nokta, bu e itimlerin ço unlukla ailelerle iflbirli i içinde sürdürülmesidir. Örne in Hollanda da 1995 y l nda, Trafik Aileleri ad alt nda bir uygulama bafllat lm flt r. Hâlen devam eden uygulamada, trafik e itimi ailelerin ifl birli i ile sürdürülmektedir. Benzeri bir uygulama ngiltere de gerçeklefltirilmektedir. Trafik e itiminin a rl kl olarak okul öncesinde verildi i ngiltere de, aileler bu e itimin bir parças olarak kabul edilmekte ve uygulamalara kat lmalar teflvik edilmektedir (EURYDICE, 2006). Öte yandan, bu ülkelerde ö retim programlar n n yan s ra, toplumu bilgilendirmeyi amaçlayan uygulamalar da söz konusudur. Türkiye de trafik ve ilk yard m sorunu, yeni bir sorun alan de ildir. Ancak son y llarda bu sorunun çözümü için somut uygulamalar n gerçekleflti i söylenebilir. Bu çal flmalar n bir k sm kamu kurum ve kurulufllar nca yürütülürken bir k sm ise özel kurumlar taraf ndan gerçeklefltirilmektedir. Gerçeklefltirilen bu uygulamalardan baz lar afla da verilmifltir. Okulöncesi E itimi Genel Müdürlü ü ile TRT ifl birli ince, Okulöncesi E itimi, Araflt rma ve Gelifltirme, Televizyon le Program Yapma Projesi bafll kl televizyon program. Okul öncesi çocuklara trafik e itiminin animasyon ve drama yoluyla verilmesinin amaçland televizyon program, 1998 y l Ekim ay nda TRT kanallar ndan yay nlanmaya bafllam flt r. DÜfiÜNEL M Çocuk DÜfiÜNEL M Trafik E itim Parklar. Anaokulu, ilk ve ortaö retim ö rencilerine, derslerde ö rendikleri trafik bilgilerini uygulamalar na olanak sa lamay SORU amaçlamaktad r. SORU stanbul Büyükflehir Belediyesi Trafik E itimi ve Toplum Bilincinin Art r lmas projesi. Bu proje kapsam nda trafik e itim parklar, gezici trafik e itim D KKAT otobüsü, D KKAT e itici konferanslar, okullar için trafik e itim setleri haz rlanmas konular nda çal flmalar yap lmaktad r. Toyotasa nsana Sayg Trafikte Sayg bafll kl sosyal bilinçlendirme kampanyas. AMAÇLARIMIZ lkö retim ö rencilerine trafik bilincinin kazand r lmas n n amaç- land kampanyada, haz rlanan trafik oyunlar gösterilmektedir. Renault ve Total, trafik güvenli i kapsam nda Sokakta lk Ad mlar kampanyas. Bu proje kapsam nda ilkö retim ö rencilerini bilinçlendirmeyi amaçlayan bir film haz rlam flt r. K T A P TELEV ZYON K T A P Türkiye K z lay Derne i taraf ndan çeflitli yafl gruplar na yönelik e itimler planlanm flt r. Çocuklara yönelik olarak, okul öncesi ve ilkö retim basamaklar için ayr haz rlanan Güvenli Davran fl ve lk Yard m E itimi program nda seminerlerin yan s ra, ö retmen ve ö renciler için e itim kitapla- TELEV ZYON r haz rlanm flt r. NTERNET Bu çal flmalara NTERNET iliflkin ayr nt l bilgi için, kaynakçada verilen web adreslerinden yararlanabilirsiniz.