ARAŞTIRMA PROJESİ. Proje Yüklenicisi: Yrd. Doç. Dr. T. Aslı Akdaş Mitrani TC Doğuş Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

Transkript

1 ARAŞTIRMA PROJESİ İstanbul da Yaşayan Vatandaşlar Arasında Suç Mağduru Olmaktan Duyulan Korku ve Güvenlik Algısı ile Kent Planlaması Arasındaki İlişkiler: Yerel Yönetimlerin Alabilecekleri Önlemler Üzerine Bir Pilot Çalışma Proje Yüklenicisi: Yrd. Doç. Dr. T. Aslı Akdaş Mitrani TC Doğuş Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 2008-İstanbul. Bu araştırma projesi Projem İstanbul kapsamında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlatılmıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve araştırmacının yazılı izni olmadan çoğaltılamaz ve kopyalanamaz.

2 Giriş Suç, günümüz toplumlarının önemli problemlerinden biridir. Yaygın suç ve şiddet, vatandaşlar arasında korku, mağdurlarda travma etkileri yaratmakta, faillerin toplum dışına itilmelerine, yakalandıkları ve hapsedildikleri takdirde, hapishanelerde izole edilmeleri dolayısıyla ailelerinin de zarar görmesine, ve tümüyle toplumun etkilenmesine neden olmaktadır. Suçla mücadele ve vatandaşların güvenliğini tesis etmek devletin en temel görevlerinden biridir. Araştırmalar, sonradan uygulanan reaktif stratejilerin suçla mücadelede etkin olmadıklarını, suçla, ortaya çıkmadan önlemeye yönelik tedbirlerle mücadele edilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır (Wilson ve Petersilia, 2002). Bu tarz bir mücadele iyi geliştirilmiş ve planlanmış bir politika öngörür. Ne yazık ki, birçok ülkede suç özelliklerine ilişkin güvenilir veriler bulunmaması nedeniyle, suçla mücadele politikaları, suçun medyada sunulan, ve çoğunlukla gerçeği yansıtmayan, kalıp yargılar içeren ve yanlı imajlarına dayandırılmaktadır. Suça ilişkin bilgilerin sınırlı olduğu ülkelerden birisi de Türkiye dir. Türkiye de suç özellikleri ve boyutlarına, ve toplum üzerindeki geniş etkilerine daha da spesifik olarak mağdur üzerindeki etkilerine ilişkin çok az akademik araştırma bulunmaktadır. Tüm bu sebeplerle, şu anda Türkiye de suçun yaygınlığı, özellikleri, ve mağdurların suça tepkileriyle ilgili bilgilerimiz sınırlı kalmıştır. Jahic ve Akdaş (2008), Uluslar arası Suç Mağduru Araştırması (ICVS) kapsamında 2005 yılında İstanbul'dan seçilen rastlantısal bir örneklemde suç oranlarını ve özelliklerini incelemişlerdir, böylelikle ilk defa İstanbul'daki suç oranlarının diğer dünya metropolleri ile mukayeseli olarak durumunu belirlemek mümkün olmuştur.

3 ICVS-İstanbul araştırması (Jahic & Akdaş, 2008), İstanbul da yaşayan vatandaşlar arasında suç korkusunun oldukça yüksek olduğunu ortaya koymuştur. İstanbul daki vatandaşlar, Avrupa ya göre birçok suç tipi için belki daha güvenli bir şehirde yaşadıkları halde, daha fazla suç korkusu duymakta, kendilerini daha az güvende algılamaktadırlar. İstanbul da kendini sokakta güvende hissedenlerin oranının karşılaştırma yapılan AB şehirleri arasında en düşüklerden olduğu tespit edilmiştir (yaklaşık %48). İstanbul eve hırsız girmesiyle ilgili korkunun da en yüksek olduğu şehir olarak ortaya çıkmıştır. Bir sene içinde evine hırsız girmesini mümkün veya yüksek ihtimal olarak görenlerin oranı toplam %75e yakın olarak belirlenmiştir. Bu suçtan dolayı mağduriyet oranı İstanbul a çok yakın olan Londra da ise bu oran sadece %38 olarak bildirilmiştir. Bu anlamda, suç mağduru olmaktan duyulan korkunun ve güvenlik algısının gerçek suç oranlarıyla doğrudan ilişkili olmayan, psikolojik bir olgu olduğu düşünülmektedir. Gerçek suç oranlarının polis istatistikleri veya adli istatistiklerden farklı olduğu bilinmektedir, çünkü polis kayıtları yalnızca polise bildirilen olgulara dayanmakta, istatistikler ise yargılanma noktasına ulaşan suç olgularını yansıtmaktadırlar. Oysa suçun büyük bir kısmı karanlıkta kalmaktadır (Bahar ve Fert, 2008). ICVS, BCS, EU ICS gibi rastlantısal örneklemler üzerinden suç oranlarını ve özelliklerini belirlemeye yönelik mağduriyet araştırmaları, sayılan resmi veri kaynaklarına gerçekçi bir alternatif olarak görünmektedir (UNODC internet sayfası). Suç mağduriyetinden duyulan korku, çoğu zaman, gerçek suç oranlarından bağımsız bir olgu olarak görülmektedir. Yani gerçek suç oranı bir

4 bölgede düşük dahi kişiler suç mağduru olmaya ilişkin oldukça yüksek oranda korku taşıyabilmektedir. Bunda medyanın etkisi nedeniyle gerçekleşen en vahşi ve ağır suçlardan vatandaşların topluca haberdar olmaları ile, yine haberdar olmayla ilişkilendirilebilecek bir diğer faktör olan ikincil mağduriyet sayılabilir. İkincil mağduriyette, suçun mağduru olan şahsın tüm ailesi, yakınları, dostları ile geniş bir kamu kesiminin mağduriyete dair endişe ve korkularının uyarılması söz konusudur (Rader, 2004). Birçok araştırma cinsiyete bağlı olarak suç korkusu miktarını incelemiştir; kadınların suç korkularının erkeklere kıyasla daha yüksek olduğunu bildiren bulgulara rastlanmaktadır (Reid, 2004). Kadınların daha yüksek mağduriyet korkularında cinsel saldırıya hedef olma bakımından özellikle daha yüksek risk altında olmaları ilişkilendirilmiştir (Ferraro, 1996). Suç korkusu suç oranlarından bağımsız bir olgu olarak çok sayıda araştırmaya konu olmuştur (Belyea ve Zingraff, 1988; Sacco, 1993; Farrall ve Lee, 2009; Smith ve Pain, 2009). Suç korkusu, kişilerin yaşam kalitelerini ve gündelik hayatlarını etkilemekte, ciddi bir stresör olarak gerek fiziksel, gerekse psikolojik sağlığı bozmaktadır (Lindesay, 1997; Amerio ve Roccato, 2007). Birçok araştırmaya göre, suç mağduriyeti yaşamaktan duyulan korku gerçek suç oranlarından bağımsız bir olgu olarak polisiye yöntemlerle önüne geçilebilir bir durum değildir. Suç korkusunu inceleyen birçok araştırmacı çeşitli modeller ve kuramlar ortaya koymuşlardır. Bu modellerde gerek sosyal, gerek kentsel/yapısal özelliklerin, kişilerin geçmiş mağduriyet deneyimleri ve sosyodemografik özellikleri kadar öne çıktığı görülmektedir.

5 Yaşanılan beldenin kentsel veya kırsal olmasına göre suç mağduriyeti korkusunun ve risk algısın etkilendiğini belirleyen Belyea ve Zingraff'a (1988) göre, kırsal bölgelerde yaşayanlarda mağduriyet korkusu daha düşüktür. Daha sıkı sosyal destek sistemleri, daha yüksek benzerlik algısı ve cemaat algısının, daha düşük mağduriyet korkusu ile ilişkili olduğu belirlenmiştir. Çeşitli sosyo-demogafik özelliklerin mağduriyet korkusu ile ilişkili olduğu bilinmektedir: bunlar arasında kadın olmak, ileri yaşlarda olmak, düşük sosyo ekonomik düzey sayılabilir (Reid ve Konrad, 2004; Lira ve Andrado-Palos, 1993). Birçok araştırmacı tarafından yaşanılan çevrenin yerel özellikleri ile kişilerin sosyal bağlarının, komşuluk, aidiyet, cemaate bağlılık gibi niteliklerinin suç mağduriyeti olmaktan duyulan korku, risk algısı ve kendilerini ne kadar güvende hissettikleri üzerine etkisi incelenmiştir. Crank, Giocomazzi ve Heck (2003) sosyal bağların risk algısı ve mağduriyet korkusu üzerine etkisini incelerken, suç mağduru olmaktan duyulan korkunun artışı ile sosyal çevreyle kurulan bağların ne şekilde etkilendiğini incelemişlerdir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, çevrede uyuşturucu ve çete/örgüt etkinliği olarak gözlenen haller ile suç olgularının ilişkili olduğu; suç korkusunun artışına bağlı olarak kişilerin mahallelerinde gerçekleştirdikleri ev dışı sosyal ve eğlence amaçlı aktivitelerin azaldığı belirlenmiştir. Yazarlar suç mağduru olmaktan duyulan korkuyu açıklamada sosyal entegrasyon modelini kullanmışlardır. Sosyal entegrasyon, bağlılık ve aidiyet duyguları ile komşuluk ilişkisinin kalitesi, kişilerin kendilerini ne kadar güvende algıladıklarını belirlemektedir.

6 Hatta sosyal bağların sıkılığı, suç ve düzensizliğe dair sorunların yaşanması halinde bile güven algısını destekleyici ve koruyucu rol oynamaktadır. Sosyal destek sistemlerinin suç mağduriyeti korkusu ile ilişkisinin incelendiği bir başka araştırmada ise (Sacco, 1993), sosyal desteğin kalitesi ile düşük mağduriyet korkusu arasındaki ilişkiye dair önceki bulgular desteklenmiş, hatta, sosyal destek sağlayıcılar arasında en kuvvetli etkiye sahip olan grubun arkadaşlar olduğu ortaya konulmuştur. Ancak sosyodemografik özelliklere göre (cinsiyet ve yaş) sosyal desteğin korku üzerine etkisinin yönü değişmemekle beraber gücü farklılaşmaktadır. Ferguson ve Mindel (2007) sosyal destek sistemlerinin mağduriyet korkusu, risk ve güvenlik algısı üzerindeki etkisini Sosyal Sermaye Kuramı çerçevesinde incelemişlerdir. Bulgulara göre, sosyal destek ağının zenginliği, mahalleden memnuniyetin düzeyi, komşuluk bağları, aidiyet ve yoldaşlık hissiyatı ile polis görünürlüğü kişilerin korku ve güvenlik algılarını belirleyici rol oynamaktadırlar. Sosyal sermaye kuramı bağlamında suç korkusunun incelendiği diğer bir araştırmada (Kruger, Hutchison, Monroe, Reischl ve Morrel-Samuels, 2007) birçok değişken arasında, katılımcının cinsiyeti, yaşanılan sosyal ortama dair aidiyet, yakınlık, sosyal desteğin kalitesine dair algıların bütünü ile çevrede yaşanan suçla ilgili düzensizliklerin oranı suç mağduriyeti korkusunu belirleyici faktörler olarak bulunmuştur. Ancak sosyal sermaye olarak adlandırılan, yaşanılan sosyal ortama dair aidiyet, yakınlık, sosyal desteğin kalitesine dair algıların bütünü suça dair düzensizliklerin korkuyu artırıcı etkisini indirgemektedir. Bu bulgu, suç korkusunun gerçek suç oralarından bağımsız olması özelliğini desteklemektedir. Hatta, suç mağduru olmaktan duyulan

7 korkuya ilişkin önlemlerin belirlenmesinde en önemli müdahale alanlarından birisinin sosyal ortamın özellikleri olduğu anlaşılmaktadır. Herhangi bir suçun hedefi olmaya dair risk algısı ve tehdit altında hissetmek kişilerin çeşitli türden kaçınma davranışlarına veya savunma davranışlarına yönelmelerine neden olmaktadır (Rader, May ve Goodrum, 2007). Kaçınma davranışları beli mekan ve faaliyetlerden mağduriyet korkusu nedeniyle uzak durmak, savunma davranışları ise suç mağdur omayı önlemek amacıyla belli türden davranışlara girişmek olarak göze çarpar. Rader ve arkadaşlarının bulgularına göre (2007), suç mağduru olmaktan duyulan korku, savunma davranışları, algılanan risk ve kaçınma davranışlar arasında interaksiyonel ve karşılıklı ilişkiler bulunmaktadır. Risk algısı arttıkça kaçınma ve/ya savunma davranışları artmakta, kaçınma/savunma arttıkça korku da artmaktadır. Tüm bu bağlar arasında geri besleme yoluyla, korkunun, kaçınmayı, kaçınmanın da risk algısını yükseltmesi de eşit derecede geçerli bir önermedir. Literatürde, sosyal çevre ve destek sistemlerinin risk algısı ve suç mağduru olmaktan duyulan korkuyu belirlemekte önceki araştırmacılarca ortaya konan bulgulardan farklı bulgulara da rastlanmıştır. Bir çalışmada, (Kanan ve Pruitt, 2002) demografik özellikler, sosyal bağlara dair özellikler, ev dışı etkinlik sıklığı ve niteliği, yerel özelliklere dair sorunlar, suç ve çevreye dair düzensizlikler, geçmiş suç mağduriyeti deneyimleri bir arada incelenerek bu değişkenlerin mağduriyet korkusu üzerindeki etkilerinin ayrıştırılması amaçlanmıştır. Bulgulara göre, yerel özelliklere dair sorunlar, suç ve çevreye dair düzensizlikler, gelir düzeyi ve suç önleme tedbirleri en belirleyici rolü

8 oynamaktadırlar. Bu çalışmada önceki bulguların tersine, komşuluk, aidiyet hissi ve sosyal destek sistemlerinin kuvveti o kadar da etkili bulunmamıştır. Kentsel planlamaya dair özelliklerin ve çevre düzenlemesi uygulamalarının suç mağduru olmaktan duyulan korku, risk algısı ve güvenlik algısı üzerindeki etkisi literatürde son yıllarda ele alınmakta olan aslında çok yeni olmayan bir konudur. Çevresel tasarım yoluyla suç önleme yaklaşımı (CPTED-Crime Prevention Through Environmental Design), disiplinler arası kuramsal ve uygulamalı bir alan olarak gelişmektedir (www. cpted-watch.com). Bu yaklaşımın hedefi, suç önleme çalışmalarında çevre ve kentsel planlama uygulamalarının kullanılmasıdır. Ancak bu hedef gerçekleştirilirken çevreye ve kentsel planlamaya dair somut/yapısal özelliklerin uygulanmasında (örneğin, kaldırım, yaya ve araç yollarının, özel ve kamusal alanın ayrılması vb.) bu alanları kullanacak olan insanların psikolojik durumları ile sosyal psikolojik unsurların da suç önleme perspektifinden değerlendirilmesi gereklidir. Yetmişlerde, Jefferey (1971, içinde) tarafından ilk defa ortaya konulan CPTED yaklaşımı uzun yıllar ihmal edildikten sonra, doksanlardan itibaren kriminolojinin ilgi alanına girmiştir. Ön görülen model, mimarı, tasarım kent planlaması ile psikolojinin bir arada kullanılmasıdır. Suç önlemeye olduğu kadar suç mağduru olmaktan duyulan korku, kişilerin risk algılamaları ve güvenlik algılarını destekleyecek tasarımsal öneriler getirmektedir. Bu öneriler, arasında yapılandırılmış dış alanların giriş çıkışların görülebileceği, gözlenebileceği, kör noktalardan uzak biçimde düzenlenmesi, aydınlatmada görüşü engelleyecek düzenlemelerden kaçınılması, seperasyonda görüş alanını bozmayacak ölçülerin kullanılması,

9 özel- kamusal alanın geçirgen sınırlarla belirlenmesi vardır. Özellikle üzerinde durulan suç önlemede kullanılan stratejik önerilerden bazıları şunlardır: 1- Giriş-çıkışın kontrollü olması: tamamen yalıtım olmayacak şekilde binayı çevreleyen alanlara giriş çıkışın tek hattın oması, kaldırımlar ve bitki düzenlemeler ve yaya yollarıyla kullanıcıların belli rotalar üzerinde hareket etmelerinin sağlanması, vb. 2- Gözlenebilirlik: bahçe düzenlemelerinin kör noktalar yaratmayacak biçimde düzenlenmesi, açık alanların, parkların ve rekreasyonel alanların birçok konut tarafından görülebilecek yerlere konumlandırılması, vb. 3- Mahallelilik ve aidiyeti teşvik edici düzenlemeler: konut girişleri ve yolların insanların temas halinde olmasını teşvik edici olarak düzenlenmesi, park yerlerinin belirlenmiş, aydınlatılmış ve görünür olması, vb. Bu araştırmada, suç mağduriyeti korkusu ile CPTED yaklaşımında belirlenen kentsel özelliklerin ve düzenlemelerin ilişkisi incelenmiştir. Gözden geçirilen literatürde görülmüştür ki, kişilerin yaşadıkları çevreyle kurdukları somut ve duygusal/sosyal ilişkilerin suç mağduriyeti korkusu, risk algısı ve güvenlik algısı üzerinde belirleyici etkisi vardır. Ancak güncel literatür, kentsel düzenlemelerin, kişilerin yaşadıkları çevreyle kurdukları ilişkiyi de belirlemekte olduğunu, çevresel müdahalelerle suç korkusunun azaltılabileceğini, güvenlik algısının arttırılabileceğini işaret etmektedir. Bu araştırma kapsamında, yerel idarelere vatandaşların suç mağduru olmaktan duydukları korkuyu azaltmak, risk algısını düşürmek ve güvenlik algısını arttırmak için kentsel düzenleme ve yerel özelliklere müdahalede yol gösterici öneriler geliştirilmesi öngörülmüştür.

10 Araştırmanın Amacı: Bu araştırmada temel amaç, vatandaşların suç mağduru olmaktan duydukları korku, algıladıkları risk ve güvenliği belirleyen etmenleri ortaya koymaktır. Bu amaçla mağduriyet korkusu, algılana risk ve güvenlik ile vatandaşların sosyo-demografik özellikleri, geçmiş mağduriyet deneyimleri, suç olgularına dair tutum, bilgi ve algıları, yaşadıkları çevrenin sosyal ve yapısal özellikleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Kişisel (sosyo-demografik), sosyal, yapısal, çevresel değişkenlerin korku, risk ve güvenliği belirlemede bir model oluşturması hedeflenmektedir. Çevresel/yapısal özelliklerden suç korkusuyla ilişkili olanların tespit edilmesi, yerel yönetimlerin vatandaşların huzurunu tesis etmeye yönelik ne tür tedbirler alabileceklerine dair somut öneriler geliştirmekte kullanılacaktır. Son olarak çevresel/yapısal özelliklerle sosyal çevrenin vatandaşlar tarafından kullanımı arasındaki ilişkilerin belirlenmesi, literatürde mağduriyet korkusunun incelenmesinde öne çıkan bir alan olan sosyal ilişkilerin zenginliği ve kalitesini geliştirmek amaçlı önerilerin oluşturulmasını da sağlayabilir. Bu tür önerilerin oluşturulması da araştırma hedefleri arasındadır.

11 Yöntem Katılımcılar: Araştırmaya İstanbul'un tüm ilçe ve mahallelerinin içinde olduğu bir havuzdan rastlantısal örneklem yoluyla seçilmiş 17 ilçeden 371 katılımcı dahil edilmiştir. Katılımcıların ikamet ettikleri ilçe ve mahalleler bulgular bölümünde Tablo 1'de gösterilmiştir. Örneklem oluşturulurken rastlantısal yöntem izlenmiştir. İstanbul Büyükşehir Belediyesine bağlı tüm mahalleler arasından 50 mahalle rastlantısal olarak belirlenmiştir. İdari olarak belirlenmiş gruplar (cluster) olan mahallelerde yer alan tüm sokak ve caddeler, emlâk rayiç bedelleri üzerinden alt-orta-üst gelir grubunu temsil edecek biçimde katmanlara (segmentlere) ayrılmıştır. Daha sonra her bir mahalleden, üst gelir grubundan 2 cadde/sokak, orta gelir grubundan 2 cadde/sokak, alt gelir grubundan 2 cadde/sokak rastlantısal olarak belirlenmiştir. Her gelir katmanı için birer yedek sokak/cadde de listeye eklendikten sonra, her bir sokak/caddeden yine rastlantısal olarak belirlenecek ikişer hane ile görüşme yapılmasına karar verilmiştir. Her bir haneden görüşme yapılacak kişinin 15 yaş üstü ve o hanede devamlı ikâmet etmekte olan bir kişi olmasına dikkat edilmiştir.

12 Toplam 2239 hane girişi denenmiş, araştırma kapsamında kullanılabilir 371 tamamlanmış görüşme elde edilmiş, yanıt oranı % 17 olarak hesaplanmıştır. Katılımcıların yaş aralığı, arasında değişmekte olup, yaş ortalaması 40,84 olarak hesaplanmıştır (standart sapma(ss)=14,99). 1 Katılımcıların, 123 ü erkek (% 33), 248 i kadındır (% 67). 2 İlkokul ve altı eğitime sahip olanların oranı % 35, orta-lise eğitimine sahip olanların oranı % 38, yüksek okul, üniversite ve üzeri eğitime sahip olanların oranı ise, % 26 olarak belirlenmiştir. 3 Katılımcıların % 6 sı (n=23) 500YTL nin altında, %6 sı (n=23) ise 5000 YTLnin üzerinde gelire sahip olduklarını bildirmişlerdir, hanelerin % 33 üne (n= 118) aylık YTL arası gelir girmektedir. Veri Toplama Aracı: Veri toplamada katılımcılara yüz yüze anket uygulama yöntemi kullanılmıştır. 1. Araştırmacı tarafından literatürdeki kaynaklarda suç mağduriyeti korkusu, risk algısı ve güvenlik algısı ile ilişkili değişkenlerin belirlenmesi yoluyla veri toplamada kullanılan anket oluşturulmuştur. Anket EK 1'de sunulmuştur. 2. Ankette yer alan bölüm başlıkları ve her bir bölümde ölçmeyi hedeflediğimiz araştırma değişkenleri şunlardır: Konuta dair bilgiler: mahalle/sokak, sosyoekonomik statü (sokağa göre belirlenmiş olan), kaçıncı kat, ön cephe/arka cephe, bina girişinde bekçi, konut türü,. Bu değişkenlerin araştırma sorularıyla ilişkisi demografik

13 özellikler ve yaşanılan çevreye dair özellikler kapsamında incelenmiştir. Bu bölüm 6 maddeden oluşmaktadır. Kişisel bilgiler: katılımcının cinsiyeti, medeni durum, hane nüfusu, hande halkının birbiriyle akrabalık/yakınlık ilişkisi, hanede bulunan 18 yaş altı çocuk sayısı, tek ebeveynli aile, ev sahipliği, katılımcının eğitimi, mesleği, işi, doğum yeri, ne zamandır İstanbul'da yaşamakta olduğu, ne zamandır bu mahallede yaşamakta olduğu, haneye bir ayda giren toplam gelir (YTL), araç sahipliği. Bu değişkenlerin araştırma sorularıyla ilişkisi demografik özellikler kapsamında incelenmiştir. Bu bölüm 17 maddeden oluşmaktadır. Daha önceki suç mağduriyeti: Bu bölümde kişilerin daha önce yaşamı oldukları mağduriyetler son 1 yıl son 5 yıl ve son 5 yıldan önce gerçekleşen mağduriyetler olarak sorgulanmıştır. Sorgulanan suç tipleri; eve hırsız girmesi, eve hırsız girmeye teşebbüs etmesi, bilgi/izin dahilinde eve giren bir kişinin hırsızlık yaptığının fark edilmesi, yankesicilik (mağdur faille yüz yüze gelmeden, herhangi bir tehdit veya cebir uygulanmadan gerçekleşen eylemler), kapkaç/gasp (mağdurun fail tarafından tehdit edildiği, cebir kullanma yoluyla gerçekleşen eylemler), araba çalınması, arabadan mal/eşya çalınması, tehdit, müessir fiil/fiziksel saldırı/itiş kakış, tüketici olarak dolandırılma (satın alınan bir mal veya hizmetin karşılığının alınamaması veya vaat edildiğinden farklı olması), mali bir işlemde dolandırılma (çek, senet, sahte para vb.) rüşvet (hakkınız olan bir hizmeti almak için bir kamu görevlisine çıkar, para, hediye gibi

14 faydalar sağlanmasının istenmesi), terör olayı, cinsel taciz/cinsel saldırı. Bu deneyimlerin incelenmesi yoluyla mağduriyet korkusu, güvenlik algısı ve risk algısı üzerinde geçmiş mağduriyet deneyimlerinin etkisi incelenecektir. Bu bölüm 14 maddeden oluşmaktadır. Yakınında daha önceki mağduriyet: Bu bölümde kişilere doğrudan nakledildiği şekilde (gazete, TV haberleri, veya 3.elden alınan haberler dışında) yakınların, tanıdıkların yaşadığı suç mağduriyeti deneyimleri sorgulanmıştır. Bu türden kişilerin doğrudan mağdur oldukları değil kendilerine aktarılan mağduriyet yaşantılarının da doğrudan mağduriyete benzer etkisi olup olmadığının ölçülmesi amaçlanmıştır. Sorgulanan suç türleri doğrudan mağduriyet yaşantısı bölümündeki türlerin aynı olup, ilaveten bir yakının/tanıdığın cinayete kurban gitmesi sorgulanmıştır. Bu bölüm 15 maddeden oluşmaktadır. Suç korkusu: daha önce sorgulanan geçmiş mağduriyet deneyimlerinde yer alan her bir suç türü için kişilerin ne derece korku duyduklarını 1-10 arasında puanlamaları istenmiştir. Yüksek puanlar daha yüksek düzeyde korku duymaya işaret etmektedir. Suç türlerinin her birinden duyulan korkuya ilaveten ev halkından birisini suç mağduru omasından duylan endişe, komşuların çocuklarının suç mağduru olmalarında duyulan endişe ve bir yabancının kişinin kendi sokağında yol sormasından dolayı duyulan endişe yine 1-10 puan arasında ölçülmüştür. Bu bölüm 15 maddeden oluşmaktadır.

15 Algılanan Risk Düzeyi: Bu bölümde kişilerin daha önce geçmiş yaşantılar arasında sorgulanan suç tiplerinin başlarına gelmesine dair ne derece risk algıladıkları sorgulanmıştır. Kişilerin algıladıkları riski 4-puanlık Likert tipi ölçekle değerlendirmeleri istenmiştir. Bir puan hiç olası değil, 4 puan yüksek ihtimal/büyük olasılık anlamına gelmektedir. Bu bölüm 12 maddeden oluşmaktadır. Kaçınma: Bu bölümde kişilerin suç mağdur olmamak için günlük hayatlarında bazı faaliyetlerden veya mekânlardan ne kadar kaçınma davranışı sergilediklerini ölçmek için 1 soru kullanılmıştır. Katılımcıların kaçınma düzeylerini 4-puanlık Likert tipi ölçekle değerlendirmeleri istenmiştir. Bir puan hiçbir zaman kaçınmam, 4 puan her zaman/pek sıklıkla kaçınırım anlamına gelmektedir. Güvenlik algısı: bu bölümde katılımcıların kendilerini ne kadar güvende algıladıklarını öğrenmek amacıyla 6 madde düzenlenmişti. Farklı durumlarda (tek başına/birisiyle beraber), alanlarda (evde/kendi sokağında/kalabalık bir yerde) ve zamanlarda (gündüz/hava karardıktan sonra) kişilerin kendilerini ne kadar güvende algıladıklarını 4-puanlık Likert tipi ölçekle değerlendirmeleri istenmiştir. Bir puan hiç güvende hissetmiyorum, 4 puan çok güvende hissediyorum anlamına gelmektedir. Suç bilgisi tahmini:bu bölümde katılımcıların suç oranları ile ilgili tahminleri bu 2 soruyla sorgulanmıştır. Suç oranlarının artmakta olduğuna dair inançları ve suç oranlarının medyada yansıtıldığından daha ciddi boyutta olduğuna inanmaları su oranları ve güvenlikleri ile

16 ilgili tutumlarını işaret edeceği düşünülmüştür. Cevapların 4-puanlık Likert tipi ölçekle değerlendirilmesi istenmiştir. Sıfır hiç katılmıyorum, 3 tamamen katılıyorum anlamına gelmektedir. Güvenlik tedbirleri: Bu bölümde katılımcıların suç mağduru olmamak amacıyla aldıkları önlemlerle, önleyici olarak gördükleri faktörler sorgulanmaktadır. On dört madde ile sorgulanan önlemler arasında, çelik kapı/özel kilit sistemleri, camlarda demir, alarm sistemleri, dış cephede aydınlatma, komşulara güvenme gibi maddeler yer almaktadır. Mahalle entegrasyonu: Katılımcıların içinde yaşadıkları sosyal çevreyle ilişkilerinin şekli ve niteliği bu bölümde 12 madde ile incelenmektedir. Kişilerin mahalleye ne kadar ait, ne kadar bağ içinde olduklarının ölçülmesi amaçlanmaktadır. Komşuluk ilişkisi içinde olunan hane sayısı, mahallede iş dışı geçirilen zaman, kişinin mahalledeki esnaftan kaç kişiyle selamlaştığı, hanede mahallede okula giden çocukların bulunması, çocuk parkı kullanımı, muhtarı tanıma gibi alanlar bu bölümde incelenmektedir. Bu bölümde sorgulanan bir diğer alan da katılımcıların yerel idareler tarafından sağlanan sosyal imkan ve hizmetlerden faydalanma durumlarıdır. On bir maddede sağlık hizmetleri, aile danışma merkezler, sosyal tesisler, spor salonları gibi hizmet ve mekanların kullanımı incelenmiştir. Sosyal destek: Dokuz maddelik bu bölümde katılımcıların komşuları ve sosyal çevreleriyle ilişkilerinde aldıkları/verdikleri destek

17 sorgulanmıştır. Sosyal desteğin miktarını ölçmek için kullanılan maddeler arasında birbirinin evine göz kulak olmak, birbirinin çocuklarına göz kulak olmak, acil durumda ödünç eşya/gıda için birbirine başvurmak, acil durumda yardımlaşmak, ev ziyaretinde bulunmak vb. yer almaktadır. Katılımcıların cevaplarını evet/hayır biçiminde vermeleri istenmektedir. Algılanan benzerlik:bu bölümde katılımcıların yaşadıkları çevredeki diğer kişilerle kendilerini, memleketleri, eğitimleri, inançları, siyasi görüşleri, hayat tarzı ve görgüleri bakımından ne kadar benzer/farklı algıladıkları sorgulanmaktadır. Cevapların 4-puanlık Likert tipi ölçekte değerlendirildiği bu bölümde 5 madde bulunmaktadır. Ev dışı etkinlik sıklığı: bu bölüm katılımcıların mahallerinde iş dışı zamanlarda ne sıklıkta çeşitli sosyal etkinliklere katıldıklarını değerlendirmek için sorulan 4 sorudan oluşmaktadır. Cevaplar 1 hiçbir zaman, 4 sık sık (haftada birkaç kere) anlamına gelen, 4- puanlık Likert tipi ölçekte değerlendirilmektedir. Yerel özellikler:bu bölümde yaşanılan çevreye ilişin yapısal özelliklerin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Çeveniz temizliği, kamusal alanların güvenliği, metruk binaların bulunması vb. 9 maddeden oluşan bu bölümde katılımcıların söz konusu maddelere ilişkin şikayetlerini 1-10 arası puan vererek değerlendirmeleri istenmiştir. Bir hiçbir şikayetim yok, 10 çok şikayetçiyim anlamına gelmektedir. Yaşanılan çevrde sorgulanan özellik yer almıyorsa,

18 örneğin çevrede kavga gürültü çıkaran komşular bulunmuyorsa, bu madde 1 olarak değerlendirilir. Yaşanılan çevreden memnuniyet: 2 maddeden oluşan bu bölümde katılımcıların İstanbul'da yaşamaktan ve mahallelerinde yaşamaktan ne kadar memnun olduklarını belirtmeleri istenmiş, memnuniyet katılımcılar tarafından 1-10 arasında puanlanmıştır. Sorunların şiddetiyle ilgili algılar: Bu bölüm dört alt bölümden oluşmaktadır. Sırasıyla gençliğe özgü düzensizlikler (6 madde), suça özgü düzensizlikler (6 madde), uyuşturucu ve çetelere özgü düzensizlikler (5 madde), çevresel düzensizlikler (4 madde) incelenmektedir. Bu bölümde de yaşanılan çevredeki sosyal ve yapısal düzensizlikleri ciddiyetine dair algıların değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Katılımcılar cevaplarını 4-puanlık Likert tipi ölçek üzerinden değerlendirmişlerdir; 1 hiç sorun değil, 4 çok ciddi bir sorun anlamına gelmektedir. Polis görünürlüğü: Yaşanılan çevrede polisin varlığı ne yoğunlukta gözlenmekte olduğu 1 soruyla sorulmuştur. Yanıtlar, 4-puanlık Likert tipi ölçekle değerlendirilmiştir; (1) olay olursa gelir, (2) arada sırada görünür, (3) düzenli devriye gezer, (4) neredeyse sürekli olarak bulunur şeklindedir. Anketör değerlendirme: bu son kısımda anket uygulaması tamamlandıktan sonra anketörlerin konutu çevreleyen çevreye dair gözlemlerini işaretledikleri 13 maddelik bir liste bulunmaktadır. Varlığı sorgulanan özellikler şunlardır: çıkmaz sokak,

19 çiçeklendirme/peyzaj, kaldırım, araç yolunda hız kesici kasisler, trafiğe kapalı yol, bina çevrelerini kamusal aladan ayıran çit/duvar/bitkisel düzenleme, yol kenarına park etmiş araçlar, görünmeyen alanlar/kör noktalar, görünür mesafede karakol, bina numaralarını görünürlüğü, tamamlanmamış inşaat alanı, boş arsa, mezarlık. Veri Toplama Prosedürü: Doğuş Üniversitesi Psikoloji yüksek lisans öğrencileri ile gönüllü Boğaziçi Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi'nden psikoloji lisans öğrencilerine anketin bölümleri ve görüşmelerin nasıl yürütüleceğine dair bir günlük bir atölye çalışması yapıldıktan sonra, İBB internet sitesinde yer alan mahalle ve sokak haritaları kullanılarak örneklemde yer alan adreslere ulaşmaları sağlanmıştır. Buralarda anketörler her haneden 15 yaş üstü bir katılımcı ile görüşme yapmayı hedeflemişler, ikişer kişilik takımlar halinde çalışmışlardır. Soruları anketör sormakta, katılımcıların cevaplarını yine anketör kaydetmektedir. Anketör takımlarına hane kapısı açıldığında karşılaştıkları kişiye çalışmanın amacını anlatan ve resmiyetini belgeleyen birer mektup verilmiştir (EK 2). Öğrenci kimlikleri ile beraber bu mektuplar, katılımcı adayına gösterilmiş ve okunmuştur. Katılımcıların bilgilendirilmiş rızası alındıktan sonra ankete başlanmıştır. Anketin uygulanması yarım saat-1 saat arası sürmektedir. Görüşme tamamlandıktan sonra katılımcıya teşekkür edilmiştir.

20 Katılımcıların örneklemde belirlenen sokaklarda hangi hanelerle görüşeceklerinin seçimi için anketörlere verilen kılavuz EK 3'te sunulmuştur. Katılım oranının hesaplanması amacıyla, girilemeyen binalar, kapısı açılmayan daireler ve kapısı açıldığı halde katılımı reddeden hane sakinleri Yanıt Oranı İşaretleme Formu na kaydedilmiştir (EK 4). Yine aynı form üzerine katılımı reddeden hane sakinlerine nedeni sorularak kaydedilmiştir. Bulgular ve Tartışma İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları içinden rastlantısal olarak seçilen 17 ilçede ikamet eden, 371 haneyle yapılan görüşmelerden elde edilen bulgular bildirilerek, araştırma amaçları kapsamında yorumlanacaktır. Verilerin elde edildiği hanelerin ilçe ve mahallelere dağılımı Tablo 1 de gösterilmiştir. Toplam 2239 hane girişi denenmiş, araştırma kapsamında kullanılabilir 371 tamamlanmış görüşme elde edilmiş, yanıt oranı % 17 olarak hesaplanmıştır. Kimi ilçe ve mahallelerden daha az veri toplanabilmiş olmasının nedeni, örneklemde yer alan sokaklarda ya konut bulunmaması, ya da güvenlikli sitelere veya müstakil evlere giriş yapılmasına izin verilmemesinden kaynaklanmaktadır. Tablo 1: Örneklemde yer alan katılımcıların ilçe ve mahallelere dağılımı İLÇE MAHALLE Görüşülen Hane Sayısı AVCILAR GÜMÜŞPALA 18 AVCILAR CİHANGİR 10 BAĞCILAR DEMİRKAPI 7 BAHÇELİEVLER ÇOBANÇEŞME 5

21 BAHÇELİEVLER SİYAVUŞPAŞA 12 BAYRAMPAŞA KARTALTEPE 2 BAYRAMPAŞA KOCATEPE 4 BEYOĞLU İSTİKLAL 9 BEYOĞLU KULAKSIZ 13 ESENLER NENEHATUN 9 FATİH SEYİTÖMER 11 KADIKÖY ZÜHTÜPAŞA 13 KADIKÖY İÇERENKÖY 11 KADIKÖY HASANPAŞA 12 KADIKÖY FENERYOLU 12 KADIKÖY BOSTANCI 12 KADIKÖY CADDEBOSTAN 12 KADIKÖY SUADİYE 12 KADIKÖY ERENKÖY 12 KAĞITHANE YAHYAKEMAL 12 KAĞITHANE SEYRANTEPE 12 KARTAL CEVİZLİ 10 KARTAL ORHANTEPE 8 KARTAL ATALAR 14 KARTAL SOĞANLIKORTA 11 MALTEPE ALTAY-ÇEŞME 8 SARIYER FERAHEVLER 12 ŞİŞLİ HUZUR 8 ÜMRANİYE ÇAKMAK 8 ÜMRANİYE KAZIMKARABEKİR 13 ÜSKÜDAR EMNİYET 10 ÜSKÜDAR ACIBADEM 12 ÜSKÜDAR ÜNALAN 12 ZEYTİNBURNU NURİPAŞA 13 EYÜP AKŞEMSETTİN 12 Toplam 371 I.ARAŞTIRMA DEĞİŞKENLERİNE DAİR BETİMSEL ÖZELLİKLER I.1.Örneklemin demografik özellikleri: Katılımcıların yaş aralığı, arasında değişmekte olup, yaş ortalaması 40,84 olarak hesaplanmıştır (ss=14,99). Katılımcıların, 123 ü erkek (% 33), 248 i kadındır (% 67). Katılımcıların % 67 si evli, %12si eşinden ayrı veya eşi vefat etmiş, % 21 i ise bekârdır.