SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI SAMSUN GEMİ İNŞA SANAYİ PROJESİ

Transkript

1 SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI SAMSUN GEMİ İNŞA SANAYİ PROJESİ Samsun, Haziran 2001

2 SAMSUN GEMİ İNŞA SANAYİİ PROJESİ MUTLAKA GERÇEKLEŞMELİDİR Samsun Gemi İnşa Sanayi Projesi bir süredir Samsun un gündemindedir. Dünyadaki payı yüzde sadece 0.8 olan Türk gemi inşa sektörünün gemi başına 5500 gross ton luk ortalamasını daha üst seviyelere çıkarmak ancak yeni gemi inşa sanayileri kurmakla mümkün olacaktır. Samsun Gemi İnşa Sanayii nin gerekliliği de bu nokta da ortaya çıkmaktadır. Samsun Gemi İnşa Sanayii Projesi hem Türk denizcilik filosunun güçlendirilmesine hem de ihracata ve konteyner taşımacılığına yönelik yüksek tonajlı gemilerin inşa edilmesini sağlayacak dünya ölçeğinde bir tersaneler projesi olmalıdır. Çevresinde büyük ölçekli gemi inşa sanayiinin olmaması, Karadeniz deki yoğun gemi trafiği, Samsun un jeopolitik konumu, yan sanayii, doğal özellikleri, ulaşım ve malzeme ikmali kolaylığı, teknik eğitimli işgücü potansiyeli gibi faktörler düşünüldüğünde, Samsun Gemi İnşa Sanayii Projesi nin Türkiye için önemi aşikardır. Ancak, Samsun Gemi İnşa Sanayii Proje sinin hayata geçirilmesi için üzerinde durulması gereken çok önemli hususlar vardır; Samsun Gemi İnşa Sanayi Projesi nin yetkilisi ve sorumlusu, sahibi netleşmelidir. Devlet bu projeye sahip çıkmalı, genel bütçeden pay ayırmalıdır. Proje amacına uygun imar planları en kısa zamanda hazırlanmalıdır. Tersane faaliyetlerinin yürütülebilmesi için mutlaka gerekli olan denizden alan kazanılması, tersane etrafının mendirekle çevrilmesi, kara derinliğinin artırılması gibi altyapı çalışmaları devlet tarafından yapılmalıdır. Samsun Gemi İnşa Sanayii bölgesi ihtisas serbest bölge statüsüne kavuşturulmalıdır. Arazinin müteşebbislere belli süreler için tahsis edilmesi projenin işletme aşamasında teminat konusunda güçlükler çıkaracağı için tersane mülkiyetleri tersane sahiplerine devredilmelidir. Samsun Gemi İnşa Sanayii Projesi, proje sahibi olarak en başta devletin ve müteşebbislerin üzerine düşen görevleri yerine getirmeleri suretiyle mutlaka gerçekleştirilmedir. Samsun Ticaret ve Sanayi Odası olarak bugüne kadar yaptığımız bir çok projeye ek olarak Samsun un gündeminde olan Gemi İnşa Sanayii Projesi fizibilite çalışmasını da tamamlamış bulunmaktayız. Gemi İnşa Sanayii Fizibilite Raporu nu halkımızın ve müteşebbislerimizin bilgisine sunmakla bir hizmeti daha yerine getirmenin onurunu yaşamaktayız. Adnan Sakoğlu Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı 2

3 SAMSUN GEMİ İNŞAA SANAYİ PROJESİ Samsun da gerçekleştirilmesi düşünülen Gemi İnşa Sanayi Projesi, hem Türk denizcilik filosunun güçlendirilmesine hem de ihracata ve konteyner taşımacılığına yönelik yüksek tonajlı gemilerin inşa edilmesini sağlayacak bir tersaneler projesidir. Hem ülkemizde hem de dünyada gemi inşa sanayiine yönelik yoğun talep olmasına rağmen genelde denizcilik sektörü özelde ise gemi inşa sanayiimizin finansmandan mevzuata, tersane işletmeciliğinden yabancı sermayeye kadar bir çok alanda önemli sorunları bulunmaktadır. Samsun gemi inşa sanayi projesi ise tüm bu olumsuzlukların yanında örnek bir model ortaya koymayı amaçlamaktadır. Samsun Gemi İnşa Sanayii nde, çelik sanayi, makina imalat sanayi, elektrik elektronik sanayi, boya sanayi ve lastik plastik sanayi gibi pek çok sanayi kolunun mamullerinin bilimsel ve teknolojik temellere dayalı olarak, belirli bir sistematik ve disiplin içerisinde, tersanelerde bir araya getirilmesi ve birleştirilmesi sonucunda, gemi inşa sanayiinin ürünü olan konteyner taşımacılığına yönelik yüksek tonajlı ve ihracat ağırlıklı gemi ortaya çıkacaktır. Samsun Gemi inşa sanayi, esasta değişik endüstri ürünlerinin birleşimini içeren bir imalat sanayii olacaktır. Türkiye yılları arasında 125 parça gemiden oluşan DWT gemi inşa ederek dünya gemi inşasında yaklaşık % 0.8 lik bir oran yakalamıştır. Ülkemizde 1960 lı yıllardan itibaren hem devlet sektörü hem de özel sektör tarafından yürütülen gemi inşa sanayi Türk ağır sanayiinin önemli bir parçasını oluşturmuştur. Başlangıçta Türk deniz ticaret sektörünün ihtiyaçlarını karşılamak üzere faaliyet gösteren bu sektör zaman içinde büyük ihracat potansiyeli göstermiş, özellikle finansal olarak desteklendiği takdirde ülke ekonomisine katkılarda bulunabileceğini kanıtlamıştır. Samsun Gemi İnşa Sanayii Projesi nin amacı Türkiye nin uluslar arası gemi inşa sanayiindeki 5500 gross tonluk ortalamasını yükseltmek ve dünya ölçeğindeki yüzde 0.8 lik payını artırmaktır. Gemi inşa sanayi, bir üretim ve montaj sanayi olup; döviz getirir ve ikame eder, yabancı sermayeyi davet eder, beraberinde yan sanayii sürükler, teknoloji transferini ve geliştirilmesini cezbeder, istihdam sağlar, milli deniz ticaret filosunu destekler, ülkenin savunma ihtiyaçlarına önemli katkılarda bulunur. Gemi İnşa Sanayi, desteklendiği ve geliştiği bütün ülkelerde önemli bir ekonomik gelir ve istihdam potansiyeli yaratmıştır. Bunda, gerek doğrudan çalıştırdığı ve gerekse sürüklediği yan sanayi dallarındaki katkıları büyük rol oynamıştır. Nüfusu genç ve istihdam problemi büyük olan Türkiye gibi ülkelerde gemi inşa sanayi bu problemlerin çözümüne önemli katkılarda bulunabilecek nitelikte olup, devletin doğrudan ve dolaylı vergi kazançlarının artmasına ve istihdam yaratmasına yardımcı olacaktır. 3

4 SAMSUN GEMİ İNŞAA SANAYİ PROJESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 1. SAMSUN GEMİ İNŞA SANAYİ NİN YETKİLİ VE SORUMLUSU NETLEŞMELİ DEVLET PROJEYE SAHİP ÇIKMALIDIR Samsun Gemi İnşa Sanayi Projesi nin yetkili ve sorumlusu, sahibi netleşmelidir. Tespit edilen arazinin tersane faaliyetlerine hazırlanması, tahsislerin yapılması ve projenin hayata geçirilebilmesi için denizden alan kazanılması, deniz üzerinde mendirek yapılması, kara derinliğinin artırılması aşamaları mutlak surette devlet tarafından gerçekleştirilmelidir. Samsun Gemi İnşa Sanayii nin gerçekleşmesi için genel bütçeden finansman ayrılmalı ve devlet projenin sahibi olmalıdır. 2. ARAZİNİN ALTYAPI ÇALIŞMALARI DEVLET TARAFINDAN YAPILMALIDIR A. Amaca uygun imar planı yapılmalıdır Samsun Gemi İnşa Sanayii için tespit edilen arazinin amaca uygun imar planı halen yapılmamıştır nolu kadastro parseli olup 1/1000 ölçekli imar planı henüz mevcut değildir. Arazinin amaca uygun imar planı en kısa zamanda yapılmalıdır nolu parselin alanı m² olarak hükmen Hazine adına 1988 yılında tescil edilmiş ve intifa hakkı halen Tarım İşletmeleri Gn. Md. (Tarım Bakanlığına) verilmiştir. Gemi İnşa Sanayii Projesinde arazi üzerinde kimin hak sahibi olacağının netleşmesi gerekmektedir. B. Denizden Alan kazanılması Deniz derinlik teknik tarama çalışmaları henüz tamamlanmadığı için denizden ne kadar alan kazanılacağı bile belli değildir. Ancak her durumda denizden makul bir derinliğe ulaşılıncaya alan kazanmanın mutlaka gerekli olduğu kesindir ve bu çalışmanın devlet tarafından yapılması/yaptırılması gerekmektedir. Deniz derinlik taraması tamamlanmamıştır. Bu teknik tarama sonuçları deniz üzerindeki yapılacak diğer yatırımların boyutlarını da belirleyecektir. 4

5 C. Tersane Etrafının Mendirekle Çevrilmesi Deniz derinlik tarama çalışmaları tamamlanmadığından dolayı tersane etrafının ne kadar çapta bir mendirekle çevrileceği ve ne kadar büyüklükte bir havuzun oluşturulması gerektiği ortaya çıkmamıştır. Deniz üzerindeki bu çalışmanın da devlet tarafından yapılması/yaptırılması gerekmektedir. D. Kara derinliğinin artırılması Kara derinliğinin 900 m olduğu tespit edilmiştir. Tersane faaliyetlerinin yürütülebilmesi için bu derinliğin artırılması ve karanın güçlendirilmesi çalışmalarının devlet tarafından yapılması/yaptırılması mutlaka gerekmektedir. 3. FİNANSMAN, DEVLET GENEL BÜTÇEDEN PAY AYIRMALIDIR Samsun Gemi İnşa Sanayi Projesi için devlet bütçesinden pay ayrılmalıdır. Devlet tarafından sağlanan finansman ile özellikle tespit edilen arazinin tersane faaliyetlerine hazır hale getirilmesi için gerekli olan denizden alan kazanma, mendirek yapımı ve kara derinliğinin artırılması gibi altyapı çalışmaları yapılmalıdır. Samsun Gemi İnşa Sanayii nin hayata geçirilmesi açısından gemi inşa sanayiine yönelik devlet desteklerinin yetersiz olması, altyapı da dahil olmak üzere tüm yükün müteşebbisler üzerine yıkılması, uluslar arası finans çevrelerinin Türk Gemi İnşa Sanayii ne dikkatlerinin çekilemeyişi ve Gemi İnşa Sanayi Projelerinin yüksek maliyetli projeler olması finansman açısından dezavantaj olarak değerlendirilmektedir. 4. TAHSİS İŞLEMLERİNİN YAPILMASI TERSANE MÜLKİYETLERİ TERSANE SAHİPLERİNE DEVREDİLMELİDİR Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan arazinin tescili yapılmamıştır. Denizcilik Müsteşarlığı tarafından yatırımcılara belli süreler için tahsis edilmesi düşünülen arazide mülkiyet sorunu ortaya çıkacaktır. Müteşebbisler tahsis yapıldıktan sonra karşılarında muhatap bulamayacaklardır. Bu nedenle Gemi İnşa Sanayii nin yetkilisi ve sorumlusunun kim olacağı netleşmelidir. Ayrıca arazinin yatırımcılara tahsis edilmesi, işletme aşamasında teminat konusu gündeme geldiğinde olumsuz bir etki ortaya çıkarmaktadır. Kendilerine tahsis edilen arazileri teminat olarak gösteremeyen yatırımcılara tersane mülkiyetleri uygun fiyatlarla devredilmelidir ve bu araziler yatırımcılar tarafından işletme aşamasında teminat olarak gösterilebilmelidir. 5

6 5. SAMSUN GEMİ İNŞA SANAYİ İHTİSAS SERBEST BÖLGE STATÜSÜ NDE OLMALIDIR Samsun Gemi İnşa Sanayi için tespit edilen bölge ihtisas serbest bölge statüsüne kavuşturulmalıdır. Samsun Gemi İnşa Sanayiini desteklemek ve yurtdışına gemi ihracatını artırmak amacıyla bu bölgenin İhtisas Serbest Bölgesi olarak ilan edilmelidir. Bölgenin Sektörel İhtisas Serbest Bölgesi olarak ilan edilmesi durumunda, Karadeniz Ekonomik İşbirliği çerçevesinde de büyük avantajlar elde edilmiş olacaktır. Samsun Gemi İnşa Sanayi Bölgesi, ülkemizin bulunduğu bölgede önemli bir uluslararası gemi inşa sanayii odağı olmak potansiyeline de sahiptir. Bunun gerçekleşebilmesi, yurt dışı firmaların yatırımlarının cezbedilmesi ve ticari işlemlerde sağlanacak kolaylıklar bakımından Sektörel İhtisas Serbest Bölgesinin bir an önce ilan edilmesi zorunlu hale gelmiş bulunmaktadır. Ancak bu sayede Samsun Gemi İnşa Sanayi rekabet gücüne kavuşabilecektir. 6. TÜRK DENİZ TİCARETİNDEKİ VE GEMİ İNŞA SANAYİİNDEKİ GENEL SORUNLAR Türk Deniz Ticaretinin ve Gemi İnşa Sanayii nin halen yaşamakta olduğu yeterli görülmeyen devlet politikaları, yetersiz teşvik uygulamaları, tersane bölgelerinin ihtisas serbest bölgesi ilan edilememeleri, mevzuattan kaynaklanan üst hak irtifakı, KDV Kanunu, Gümrük Kanunu, Harç İstisnası vb.gibi sorunlar Samsun Gemi İnşa Sanayi Projesi açısından da dezavantaj olarak görülmektedir. SAMSUN GEMİ İNŞA SANAYİ PROJESİ NİN AVANTAJ LARI 1. Türkiye nin uluslar arası gemi inşa sanayii ndeki payını artıracaktır Türkiye gemi inşa sanayii dünya gemi inşa sanayiinin sadece yüzde 0.8 lik bir payına sahiptir yılları arasında 125 parça gemiden oluşan DWT gemi inşa ederek ortalama 5500 gross ton luk bir performans göstermiştir. Bu miktar dünya ölçeğinde çok küçük bir yer teşkil etmektedir. Gemi İnşa Sanayii ndeki ortalamayı artırmak ancak yeni gemi inşa sanayii ile mümkündür. Samsun Gemi İnşa Sanayii Türkiye nin gemi inşa sanayiindeki uluslar arası payını artıracaktır. 2. Karadeniz de Bir Gemi İnşa Sanayi Gereklidir Hem ulusal denizcilik sektörü hem de Karadeniz Havzasında dünya ölçeğinde bir Gemi İnşa Sanayii nin olmaması, bölgedeki deniz ticaret potansiyeli ve yoğun gemi trafiği nedeniyle Samsun Gemi İnşa Sanayi Projesini gerekli kılmaktadır. Tersanecilik faaliyetlerinin sadece Marmara Bölgesinde, özellikle Tuzla civarında çok sıkışık ve dar alanlarda faaliyet göstermekte oldukları, ilave yatırımlara uygun alanların bulunmadığı, hususları da dikkate alındığında bu sektöre ait genel yatırım taleplerinin doğacağı değerlendirilmektedir. Ulaşım ve yan sanayii imkanları bakımından en uygun çözüm Samsun Gemi İnşa Sanayii Bölgesi dir. 6

7 3. Samsun Gemi Trafiğinin Merkezindedir Samsun da Karadeniz havzasında ve uluslar arası çapta olmak üzere yoğun bir gemi trafiği görülmektedir. Samsun Limanına uğrayan yılda 1216 gemi potansiyelinin yanında ayrıca Ünye Giresun Trabzon Hopa gibi Doğu Karadeniz Limanlarına gitmekte olan gemilerin seyir güzergahlarında uğrayabilecekleri bir konumda yer almaktadır. Denizde seyir esnasında büyük tonajlı gemileri herhangi bir nedenle güvenliklerinin teknik olarak tehlikeye girmesi halinde bakım onarımlarının yapılabileceği bir tersane bulunmamaktadır. Bu da ülkemizdeki seyir güvenliği koşullarını sağlamada önemli bir etkendir. Diğer taraftan Karadeniz havzasında bulunan Romanya, Ukrayna, Rusya, gibi ülke gemilerine de hizmet verecektir. Karadeniz Bölgesinde; Zonguldak, Sinop, Trabzon, Rize ve Hopa gibi kamu ve özel sektörün işletimindeki ulusal limanlarımızın yanı sıra, Karadeniz'e kıyısı olan ülkeler itibariyle Sochi, Novorossısk, Tuapse, Poti, Yalta, Odessa, Köstence ve Varna gibi limanlara yönelik yoğun bir gemi trafiği mevcuttur. Samsun Limanına Uğrayan Gemilerin Aylara Göre Dağılımı; Ocak 153 Şubat 113 Mart 137 Nisan 139 Mayıs 119 Haziran 143 Temmuz 122 Ağustos 137 Eylül 153 TOPLAM 1216 Boşaltılan yük cinslerine göre gemi sayısı, Tır (149), Kömür(122), Hurda(66), Silis Kum(22), Buğday(17), Bakır Madeni(99), Amonyum Sülfat(14), tomruk(12), Motorin(55), L.P.G.(35), Pirit(32), Metanol(7), Pirinç(5), Gübre(24), Ayçiçeği(14), Benzin(20), Amonyum Nitrat(2), Kalyak(10), Sülfirik Asit(10), Kepek(4), Amonyak(2), Üre(7), Gas Oil(3), Mısır(4), Askeri Araç(2), Kraft Kağıdı(9), Demir Çelik Boru(10), Küspe(4). Yüklenen yük cinslerine göre gemi sayısı; Pirit Külü(11), Narenciye(10), Un(17), Buğday(26), Şeker(99), Soğan(4), Küspe(2), Cam Mamülü(2), Curuf(4) Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarını kapsayan yük cinslerine göre gemi sayıları Samsun Bölge Deniz Trafiğinin yoğunluğunu gösterir niteliktedir. Samsun Limanı, başta Karadeniz e sahildar ülkeler olmak üzere, bir çok Avrupa ülkesi limanlarından ayrılan gemilerin, lineer (limanlar arasında düzenli taşımacılık) ve tramp (düzensiz) sefer rotasında bulunmaktadır. 4. Samsun daki makine imalat sanayi itici güç olacaktır 7

8 Samsun daki Yan Sanayi Potansiyeli Projeyi desteklemektedir Samsun Gemi İnşa Sanayii nde üretilecek olan ihracata ve konteyner taşımacılığına yönelik gemilerin makine imalatı da tersane bünyesinde olacaktır. Samsun daki makine imalat sanayi gemi inşa sanayii için de itici bir güç olacaktır. Ağır sanayi kapsamında değerlendirilen makine imalat sanayiinin gemi inşa sanayii içerisinde mütalaa edilmesi şarttır. Yüksek tonajlı gemilerin yapılabilmesi için gerekli olan güçlü motor ve makine aksamı gemi tesis aşamasında imal ve montaj yapılacağı için tersane içinde faaliyet gösterecek olan makine imalat sanayii bölümü önemli bir endüstriyel gücü beraberinde getirecektir. Samsun organize sanayi bölgesindeki sanayi tesisleri ve Tuzla yakınındaki orta ve küçük sanayii tesisleri Samsun tersane projesi ile önemli bir iş hacmine kavuşacaklardır. Gemi yapımında kullanılan çok fazla türdeki çeşit malzemelerin bölgeden temin edilmesi Samsun ve civar illerde önemli bir katma değer meydana getirecektir. Bu durumu bir örnekle değerlendirecek olursak; beş katlı bir bina için harcanan elektrik kablo boru v.s. 2km kadar iken gemide harcanan miktar 100 km nin üstündedir. Günümüzde bir gemi inşa maliyetinin %60'ının iç tedarik baz alınabilmektedir. Bu durumda 20 milyon dolarlık bir gemide 12 milyon dolarlık iç piyasaya yönelik ekonomik potansiyel meydana getirebilecektir. Diğer taraftan bu tersaneleri yaratacağı katma değer ve istihdam oranları açısından değerlendirdiğimizde ülkemizin bu yöndeki ihtiyaçlarına da önemli oranda cevap vereceği görülecektir. Şöyle ki; bu gün tersanelerde istihdam edilen bir işçi, gemi yan sanayiinde ve bağlısı sektörlerde altı işçiye iş imkanı sağlamaktadır. Ülkemizde inşa edilen gemilerin yerli katkı oranını %60 70 olarak genellersek, Türkiye'de bir tersane işcisi beraberinde 3 ile 4 kişiye de istihdam imkanı sağlamaktadır. Ayrıca Samsun daki KOBİ ler gemi inşaa sanayiini destekler niteliktedir. Samsun daki KOBİ ler gemi inşaa sanayiini destekler niteliktedir. Samsun daki küçük ve orta ölçekli sanayii işletmelerinin sektörel dağılımı; SEKTÖR İŞLETME SAYISI Metal Sanayi 67 Gıda 79 Plastik 49 Orman Ürünleri 40 Taşıt araçları 9 Cam Sanayii 10 Elektrik (Muhtelif) 27 Isı Cihazları 9 Kimya Sanayii 20 Asansör 12 Çimento Tuğla Toprak Ürünleri 23 Diğer TOPLAM 345 Söz konusu alanda kurulacak tersanenin, ulaşım imkanları kapsamında bütün malzeme ve ekipman ihtiyaçları karşılanabileceği gibi, sektörün ihtiyacı çerçevesinde sac, kaynak, boya, ahşap malzeme vb. gereksinimlerine bağlı olarak da bu ürünlere yönelik iş sahaları organize 8

9 sanayi bölgesinden karşılanacağı gibi böyle büyük bir sanayi bölgesinde de ihtiyaç duyulan yan sanayii kendiliğinden gelişecektir. 5. Teknik Eğitimli İşgücü bölgede mevcuttur Çok eski yıllardan beri faaliyette olan Samsun Endüstri Meslek Lisesi ve bölgede konuşlandırılan Sanayii tesisleri sayesinde teknik eğitimli iş gücü kolay bir şekilde sağlanabilecektir. Ve bu proje paralelinde Samsun 19 Mayıs Üniversitesi bünyesinde Gemi İnşa Fakültesi ve/veya Meslek Yüksek Okulu açılması gündeme gelebilecektir. Kaldı ki; tersanecilikte yeterli düzeyde eğitilmiş teknik eleman istihdamı olmazsa olmaz şartlardan bir tanesidir. 6. Samsun un doğal özellikleri gemi inşa sanayiine elverişlidir Samsun un Yeryüzü şekli ve orman yapısı, şehirleşme, iklim özellikleri gibi bir çok doğal özelliği gemi inşa sanayi için uygundur ve yılın 12 ayında hizmet verebilecek bir potansiyele sahiptir. 7. Alt yapı (yol, su, elektrik, kanalizasyon, vb.) sorunu yoktur Organize sanayi bölgesine 9 km mesafede olan alan, yapılacak çalışmalarla çok kısa zaman içerisinde ve düşük maliyette sektöre sunulabilecektir. 8. Ulaşım ve Malzeme ikmali kolaylığı Karadeniz Bölgesini ülkenin başka kesimlerine bağlayan yolların kesiştiği yer olan Samsun, bölgenin en önemli kavşak noktasıdır. Kentte, karayolu dışında, deniz, hava ve demiryolu ulaşım olanaklarının varlığı, Samsun a Karadeniz Bölgesinin en önemli mal toplama ve dağıtma merkezi olma işlevini yüklenmiştir. Samsun Gemi İnşa Sanayii için tespit edilen arazinin Hava alanına uzaklığı 7 km, karayoluna uzaklığı 2 km, şehre uzaklığı 14 km ve Demiryolu ile birleşik durumdadır. 9

10 TÜRKİYE DE ve DÜNYADA GEMİ İNŞA SEKTÖRÜ I. TÜRK DENİZ FİLOSU VE GEMİ İNŞAA SANAYİ A. TÜRK GEMİ İNŞA SANAYİİNDEKİ GELİŞMELER Gemi inşa sanayi sektörü; geliştirme, modernizasyon ve yeni gemi inşası açısından en büyük sıkıntıyı finansman temini yönünden yaşamış, Sektör İhtisas Bankası olan Denizcilik Bankası nın kapatılması da gemi inşa sektörü açısından ciddi bir sıkıntıya neden olmuştur. Gemi inşa sanayii, desteklendiği ve geliştiği bütün ülkelerde önemli bir istihdam potansiyeli yaratmıştır. Bunda; gerek doğrudan çalıştırdığı ve gerekse sürüklediği yan sanayi dallarındaki katkıları rol oynamıştır. Nüfusu genç ve istihdam problemleri büyük olan Türkiye'mizde gemi inşa sanayii bu problemlerin çözümüne önemli katkılarda bulunabilecek nitelikte olup, bu yolla devletin doğrudan ve dolaylı vergi kazançlarının artmasına ve istihdam yaratmasına da yardımcı olacaktır. 1 Ocak 2000 İtibariyle 300 Gt ve üzeri Dünya Filosu Milyon DWT dur. Dünya filosunun % 20.3 ünü bünyesinde bulunduran Panama birinci sırada, % 10,9 unu bünyesinde bulunduran Liberya ikinci sırada ve % 5,9 ile Malta üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye ise % 1.3 ile 18.sırada bulunmaktadır. Türk Deniz Filosu komşu ve yakın bölge ülkelerine göre değerlendirildiğinde Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi nin ardından üçüncü sırada gelmekte, Rusya ve İran gibi ülkelerin önünde yer almaktadır. Özellikle Kıbrıs Rum Kesimiyle arasındaki adet ve tonaj farkı belirgindir ve dikkat çekmektedir. Türkiye ile komşu ve yakın bölge ülkeleri deniz ticaret filolarının kapasiteleri, GT,DWT ve TEU olarak 300 GT ve üzerindeki gemileri kapsayan Tablo aşağıdadır. B. SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN TERSANELER 1. Özel Sektör Tersaneleri Türkiye deki özel sektör tersaneleri ve yan sanayi kuruluşlarından 303 adedi Deniz Ticaret Odası nın üyesi durumundadır. Bu kuruluşların 40 ı aynı zamanda Gemi İnşa Sanayicileri Birliği tarafından temsil edilmektedir. Gemi İnşa Sanayicileri Birliği, Dernekler Kanunu na göre 7 Temmuz 1971 tarihinde kurulmuş olup, halen 42 üyesi bulunmaktadır. Bu üyelerden 1'i İzmit/Körfez,1'i Sinop,1'i Gelibolu ve diğer 2'si Karadeniz Ereğlisi'nde olup, 37 adedi Tuzla Tersaneler Bölgesinde bulunmaktadır. Tuzla Aydınlı Koyu, tarih ve 6/12421 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince, gemi inşa ve onarımı amacıyla özel sektöre tahsis edilmiş olup, 1980 yılında tersane kurmak isteyen müteşebbislere irtifak hakkının verilmesini müteakip özel sektör tersaneleri tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Tuzla Gemi İnşa Sanayi Bölgesi'nde tahsis edilen yeni işyerlerine taşınan tersanelerimizin kurulup faaliyete geçtiği dönem olan 80'li yılların daha ilk yarısında çıkartılan teşvik kararnameleri ile ithalat serbest bırakılıp teşvik edilmiş, ancak tersanelerimizin, tersane kurma girişimleri ile mevcut tersaneyi geliştirme ve modernizasyon atılımları gibi yatırım projeleri daha az teşvik görür hale gelmiştir. Bu da armatörlerimizin yabancı bayraklı gemi alımına 10

11 yönelmesine, tersanelerimizin geliştirme ve modernizasyon için gerekli öz kaynak birikimini sağlayamamasına ve ulaşılması öngörülen kapasitenin çok altında kalmasına neden olmuştur yılından günümüze kadar inşa edilen gemilerin dwt olarak aritmetik ortalamalarını aldığımızda yıllık yaklaşık dwt üretim olduğu görülmektedir. Sektörümüzün yılda dwt üretim kapasitesi olduğu dikkate alınır ise yaklaşık %20'lik kapasite ile çalıştığımız anlaşılmaktadır. Tersanelerimiz "Teşviklerin yetersiz ve belirsiz olması, mevzuat sorunları, alt yapı ve enerji yetersizlikleri" gibi yasal, idarî ve teknik anlamda sorunlar nedeniyle kapasitelerinin ancak %20'sini kullanabilmektedirler. Özellikle teminat sorunu sebebiyle, ciddi boyutlarda döviz kayıpları olmaktadır. Tuzla Tersaneler Bölgesinde yaklaşık kişi istihdam edilmektedir. Tam kapasiteyle çalışılması durumunda bu rakamın 'e çıkması beklenmektedir. 2. Türkiye deki Özel Sektör Tersanelerine Ait Bazı Bilgiler Yeni gemi inşasında ton çelik işleme kapasitesi, Tek parçada dwt'luk gemi inşa kapasitesi, Yılda toplam dwt'luk yeni gemi inşa kapasitesine sahiptir. Altyapı tesisleri içerisinde tersanelerde, 24 adet 30 ila 100 m. arasında, 30 adet 101 m. Yüzer Havuzlar 1 adet 340x80 m. ebatlarında ton kaldırma kapasiteli, 1 adet 233,3 m. boyunda ton kaldırma kapasiteli, 1 adet 170 m boyunda ton kaldırma kapasiteli, 1 adet 155 m boyunda ton kaldırma kapasiteli, 1 adet 130 m boyunda ton kaldırma kapasiteli, 1 adet 130 m boyunda ton kaldırma kapaslteli, 1 adet 140 m boyunda ton kaldırma kapasiteli, 1 adet 60 m boyunda ton kaldırma kapasiteli. 8 adet yüzer havuz ve maksimum dwt kapasiteli 1 adet kuru havuz mevcuttur. 3. Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.'ye Ait Kamu Tersaneleri Türkiye Gemi Sanayii A.Ş. (T.G.S.) Kamu İktisadi Teşebbüslerinin yeniden düzenlenmesi hakkındaki tarih ve 2680 sayılı Kanun'un Bakanlar Kurulu'na verdiği yetkiye istinaden, Bakanlar Kurulu'nca çıkartılan 233 sayılı KHK hükümlerine göre Türkiye Denizcilik Kurumunun bölünmesi suretiyle,11 Aralık 1984 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan ana statü ile sorumluluğu sermayesiyle sınırlı bir İktisadi Devlet Teşekkülü olarak kurulmuş ve mevcut Tersaneleri devir alarak tarihinde fiilen faaliyete başlamış, tarih ve 93/4693 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile de özelleştirme kapsamına alınmıştır. 11

12 Özelleştirme Yüksek Kurulu nun tarih ve sayılı kararıyla Kasım 1999 da Pendik Tersanesi ve Ağır Sanayi Tesisleri Müdürlüğü ve Motor Fabrikası Müdürlüğü Dz.K.K.lığı İstanbul Tersanesi Komutanlığına ; Alaybey Tersanesi Müdürlüğü İzmir Tersanesi Komutanlığına devredilmiştir. Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararı gereğince Haliç Tersanesi Müdürlüğünün kapatılarak İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Fakültesine devredilmesi işlemleri ile Camialtı Tersanesinin kapatılarak İstanbul İl Özel İdare Müdürlüğüne devredilmesi işlemleri sürdürülmektedir. 4. Türkiye Gemi Sanayii A.Ş,'nin Üretim Durumu: tarihi itibariyle Türkiye Gemi Sanayii A.Ş. Tersanelerinin Yeni İnşa Programında yer alan deniz vasıtaları ve bunların gerçekleşme durumları ile diğer üretim faaliyetleri özet olarak aşağıdadır; Pendik Tersanesinde, dwt'luk ALMA ATA dökmeyük gemisi ile 5870 şer dwt luk PATRIA ve PARIDA isimli 2 adet RO RO gemisinin inşaatı tamamlanmış olup, 7450 dwt luk RO RO/LO LO gemisi ile 1 adet deniz otobüsünün inşaatı sürmektedir. Camialtı Tersanesinde 5500 dwt luk bir adet RO RO gemisinin inşaatı tamamlanmıştır. Alaybey tersanesinde Dz.K.K.lığı için inşa edilen 30 ton cer kapasiteli 4 adet 230 ar gros tonluk açık deniz römorkörlerinin inşası tamamlanmış ve römorkörle Dz.K.K.lığına devredilmiş olup 3 adet römorkörün inşaatı devam etmektedir. Haliç Tersanesinde 2 adet araba vapuru ile 1 adet çevre kontrol ve bariyer botu inşaatı devam etmektedir. 12

13 GEMİ İNŞA SANAYİCİLERİ BİRLİĞİ'NE ÜYE TERSANELERDE 1999 YILINDA TAMAMLANAN, HALEN İNŞAASINA DEVAM EDİLEN VE SİPARİŞ DURUMUNDA OLAN GEMİLER (ADET OLARAK) GEMİ İNŞA SANAYİCİLERİ BİRLİĞİ'NE ÜYE TERSANELERDE 1999 YILINDA TAMAMLANAN, HALEN İNŞAASINA DEVAM EDİLEN VE SİPARİŞ DURUMUNDA OLAN GEMİLER (DWT OLARAK) 13

14 TÜRKİYE NİN DÜNYA GEMİ İNŞA SANAYİİNDE USD BAZINDAKİ PAYI/1997 Görüldüğü üzere, OECD verilerine göre 1997 yılı dünya yeni gemi inşa sanayi hacmi 135 milyar dolar olup, Türkiye 741 milyon dolarla (yani %0.4) son sırada yer almaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi 1997 yılı üretimin en iyi gerçekleştiği yıl olarak anılmış idi. Kapasitenin tam kullanılması durumunda bu hacmin %2'sinin (yaklaşık 3.5 milyar dolar) ülkemizde inşa edilebileceği ortaya çıkmaktadır. C. TÜRK DENİZCİLİK SEKTÖRÜNÜN EN ÖNEMLİ SORUNU; FİNANSMAN Sektörün dış bankalardan mevcut filonun oluşturulabilmesi için kullanmış olduğu ve hala da devam ettirmeye çalıştığı kredi faizi ve anapara taksitleri geri ödemelerinde şimdiye kadar aksaklık yaratılmamıştır. Dolayısıyla Türk Denizcilik Sektörünün dış finansman pazarında kredi değerliliği hala yüksektir. Ancak, navlun krizi nedeniyle; geçtiğimiz yıllarda kredi ve anapara geri ödemeleri iç bankalardan sağlanan köprü işletme kredileriyle sürdürülebilmiştir. Fakat, kriz uzayınca, hem köprü iç kredi bulabilmek imkanı ortadan kalkmış, hem de pahalı ve kısa vadeli olan bu kredilerin oluşturdukları aşırı finansman yükü, işletmeleri elindeki gemileri elden çıkarma noktasına getirmiştir. Bu geçiş döneminde, En azından bu Türk Bankalarına olan işletme kredilerinin ve faizlerinin daha ucuz maliyetli hale getirilmesi ve kredi vadelerinin uzun süreye yayılması gerekmektedir. 14

15 Denizcilik Sektörü yatırımlarının finansmanını temin etmek maksadıyla, yurt dışı bankalarla temas edilerek uzun vadeli ve düşük faizli kredilerin Türkiye'ye yönlendirilmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır, İhracattaki işlevi göz önünde bulundurularak gemi işletmeciliğine ve Türkiye'de inşa edilerek ihraç edilecek yatırımlarının finansmanı için Türk Eximbank kaynaklarından işletme kredisi imkânı sağlanmalıdır, Tüm dünya pazarlarına dönük döviz ve yatırım getirici sektörlerden olan ve son İhracat Teşvik Tebliği'nde de "İhracat Sayılan Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetler" arasında sayılan deniz taşımacılığının finansman açısından desteklenmesinin önemi bilinmektedir. Gemi sahiplerinin ülkeye kazandırdığı dövizler de dikkate alınarak, denizcilik sektörü için çok önemli olan gemi işletmeciliğinin de ihracatçılara benzer konumda mütalâa edilerek, işletme kredisi sağlanması hususunda Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank) nezdinde girişimlerde bulunulmalıdır. Yeni kredilerin sektöre yönlendirilmesi, gemi inşası ve yatırımcıları desteklenmelidir, Sektöre yeni kredi temini için yurt dışında temas edilecek finans kuruluşlarıyla ilgili araştırma yapılarak, bir liste oluşturulmalıdır. Özellikle Japonya, ABD ve Yunanistan gibi ülkelere heyetler halinde ziyaretler düzenlenerek, buralardaki denizciliği finanse eden kuruluşların imkânları araştırılmalıdır. En fazla denizcilik kredisi veren yurt dışı bankalarla ve özellikle Yunanistan'daki denizciliği finanse eden bankalarla temasa geçilerek, bu bankaların Türkiye'de en azından temsilcilik açmalarının temini için çalışmalar yapılmalıdır. Türk Denizciliğinin durumuyla ilgili raporlar tanzim edilerek, ilgili finans kuruluşlarının bilgilendirilmesi sağlanmalıdır. A. Tersane Yatırımları ile Gemi İnşası İçin Özel Destek Sağlanmalıdır Denizcilik Sektörümüzün en önemli güncel meselesi kaynak sorunudur. Sektörümüzün uluslararası pazarlarda faaliyetine devam edebilmesi bakımından ulaşılması gereken standartların ve kapasitenin ivedilikle kazanılması zorunlu hale gelmiştir. IMO ve alt gruplarının çalışmaları sonunda yayınlanan uluslararası kurallar ile Avrupa Birliğince kabul edilen yasalarda yer alan can ve mal güvenliği ile çevrenin korunmasına ilişkin kriterler; deniz ticaretinde rekabetin ancak yüksek kalite ile sağlanabildiği, bu kalite standartlarına uyulmaması durumunda uygulanmakta olan yasaklayıcı ve cezai unsurlar nedeniyle de deniz işletmeciliğinin yüksek kalite standartlarını karşılamayan gemilerle yapılabilmesinin imkansız olduğu bir ortamın oluşması sonucunu doğurmuştur. Serbest rekabet ile çevre ve insan unsuruna duyarlı bu çağdaş ortamın oluşmasına yol açan kararlarda katılımcı veya gözlemci statüsü ile ülkemizin de katılımı mevcut olmakla birlikte, oluşan bu ortamda deniz işletmeciliği yapan firmalarımızın, uluslararası navlun piyasalarındaki rekabet içinde devamlı kaybeden taraf olmak gibi bir fiili durumla karşı karşıya kalmaya başlamış oldukları da bilinmektedir. 15

16 B. Gemi İnşaatında Uygulanan Teşvik Tedbirlerine İşlerlik Kazandırılmalıdır Yeni gemi inşaatındaki teşvik primlerinin hak ediliş zamanında ve açıklığa kavuşturularak ödenmesinin temini ile, ihraç gemilere nakdi prim sağlanmasında en az üç ay süren resmi prosedürlerin asgari süreye indirilmesine çalışılacaktır. Mevcut teşviklerin yetersiz kaldığı bilinmektedir. İhraç edilmek üzere inşa edilen gemiler için tersanelerimizin uluslararası pazarlarda rekabet etmek durumunda kaldığı ülkelerde uygulanan teşviklere benzer bir teşviğin uygulanması konusundaki girişimlere devam edilecektir. (Halen Hindistan, Çin ve Güney Kore örneklerinde ihraç edilecek gemilerin inşasında %50 ve hatta %60 seviyelerine çıkabilen doğrudan destekler, Avrupa Birliği ülkelerinde %9 seviyelerinde uygulanmaktadır. Bizde ise; önceleri %39, daha sonra %25 ve %15 oranlarındaki teşvik unsurları, 1 Ağustos 1998 tarihinde yapılan bir değişiklikle kaldırılmıştır.) C. Sektörün Türk Bankalarından Aldığı İşletme Kredilerinin, Devlet Fonları İle Daha Ucuz Maliyetli Hale Getirilmesini Ve Vadelerinin Daha Uzun Süreye Yayılması Sağlanmalıdır Sektörün dış bankalardan mevcut filonun oluşturulabilmesi için kullanmış olduğu kredi faizi ve anapara taksitleri geri ödemelerinde şimdiye kadar aksaklık yaratılmamıştır. Dolayısıyla Türk Denizcilik sektörünün dış finansman pazarında kredibilitesi hala yüksektir. Bu geçiş döneminde, Türk Bankalarının işletme kredilerinin ve faizlerinin, devlet fonları ile daha ucuz maliyetli hale getirilmesi ve kredi vadelerinin uzun süreye yayılması gerekmektedir. D. Gemi İnşa Yan Sanayii desteklenmelidir Yirmi yıi öncesine kadar metal işleme ağırlıklı üretimlerden başka bir kuruluşu olmayan, ama, bugün metal işleme ağırlıklı üretimlerden çeşitli makine, elektrik, elektronik, denizde can güvenliği, gemi inşa ve donatım malzemelerine ve taşeron kuruluşlardan mühendislik firmalarına kadar geniş bir yelpaze içinde, her geçen yıl daha büyük bir gelişim ve büyüme göstererek, yurt dışından yapılan ithalatı büyük ölçüde önleyerek, döviz kaybını azaltmış olan Yan Sanayiinin ciddi olarak desteklenmesi, teşvik edilmesi, korunması, ufuklarının açılması ve sorunlarına ivedilikle çözüm bulunması gereklidir. 16