SERMAYESİ OLMAYAN GİRİŞİMCİLERİN TEK ŞANSI: MELEK YATIRIMCILAR

Transkript

1 2013 ŞUBAT EKONOMİ SERMAYESİ OLMAYAN GİRİŞİMCİLERİN TEK ŞANSI: MELEK YATIRIMCILAR Erdem ALPTEKİN Türkiye, son yıllarda girişimcilik konusunda büyük atılım yaptı. Başta KOSGEB Girişimcilik Destek Programı olmak üzere girişimcilere verilen destekler her geçen gün artmaya devam ediyor. Girişimcilik denince akla gelen öncelikli kavramlardan birisi de, melek yatırımcılar. Peki melek yatırımcının girişimci kişiye ne gibi faydası vardır? Melek yatırımcı; risk ve büyüme potansiyeli içeren projelere sahip ancak finansman ihtiyacı olan girişimcilere, sermaye sağlayan, yatırım yapan, tecrübelerini aktaran özel bir yatırımcı tipidir. Melek yatırımcıların elinde fon fazlası var ve kendisi de girişimci. Melek yatırımcı kavramı, girişim sermayesi fonlarına benzer. Temelde amaçları birbirine benzer ancak melek yatırımcılar bir kurum değildir veya bir örgütlenmeleri yoktur. Melek yatırımcıların bir kısmında manevi tatmin beklentisi de vardır. Beklentileri yalnızca kar etmek değildir. Melek yatırımcılar, girişimciye sadece para vermezler, aynı zamanda tecrübe ve ilişki ağlarını da paylaşırlar. Başlangıç aşamasındaki iş fırsatlarına (start-up) başlangıç sermayesi niteliğinde yatırım yaparlar. Kendi işini kurmak isteyen girişimcilerin desteklenmesi ve gerekli finansman kaynaklarına ulaşmaları için, melek yatırımcıların varlığı çok önemli. Çünkü kendi işini kurmak isteyen ve çok parlak bir fikre sahip girişimcinin melek yatırımcıya başvurmaktan başka pek de seçeneği yok. Sermayesi olmayan ve firmasını yeni kurmuş girişimciye ne banka kredi veriyor, ne de KOSGEB Girişimcilik Destek Programı işine yarıyor. 3

2 Oysa melek yatırımcı sıfır sermayesi olan ve başarılabilir bir iş fikrine sahip girişimciye ortak olarak girişimciye sahip çıkıyor. Melek yatırımcılık kavramı, ortaklık kültürünü geliştirir. Melek yatırımcılar sermayesi kısıtlı veya hiç olmayan girişimcilere sermayeleri karşılığında işlerine ortak oluyor ve onlara destek çıkıyorlar. Bu sayede hem melek yatırımcılar hem de girişimciler kazanıyor. Ayrıca uluslararası şubelere tanıtılma fırsatı, global fonlara ve kaynaklara erişebilme, tüm sektörlerden girişimcilere açık olma, kaliteli yatırımcılara sunulma, kesinlikle kanıtlanmış, etik yatırım süreci ve eğitim programları ve mentorluk desteğini de melek yatırımcılar alıyor. 1 Yani sistem kazan kazan düzeni üzerine kurulu. Melek yatırımcı ismi ilk kez 1981 de New Hampshire Üniversitesi nden finans profesörü William E. Wetzel tarafından telaffuz edildi.2 Melek yatırımcı ifadesi, angel invesment dan geliyor. Avrupa da EBAN, (Avrupa Melek Yatırım Ağı) dünyada ise WBAA (Dünya Melek Yatırımcılar Derneği) bulunuyor. Avrupa Melek Yatırımcılar Ağı (EBAN) verilerine göre 2012 yılında Avrupa da melek yatırımcılar 4 milyar euroluk yatırım yaptı. Dünyada Mountain Partners, London Business Angels, Angel Wings gibi popüler melek yatırımcılar var. Melek yatırımcıların genelde refah seviyeleri yüksek yani gelişmiş ülkelerde oluştuğu görülüyor. Türkiye ise henüz yolun başında. Türkiye de bu konuda kurulan TBAA (Melek Yatırımcılar Derneği) var. Türkiye deki ilk aktif melek yatırımcı ağı: Galata Business Angles. Gittigidiyor.com, Sahibinden.com, Yemeksepeti.com, Kariyer.net, Grupfoni.com melek yatırımcıların ilgisini çeken ve daha sonradan ortak oldukları girişimler oldu. İnternetin yaygınlaşması, sosyal medya ve sanal alışveriş sitelerine ilginin artması, başarılı girişimlerin sayısını katladı. Melek yatırımcıların yatırım yaptığı belli bir alan yok. 1 Keiretsu Forum İstanbul, Girişimcilerin Kazancı, ( ). 2 Para Haftalık Ekonomi Dergisi, Melek Yatırımcı Nedir, 3-9 Şubat 2013, s.52. 4

3 Ama genelde elektronik ticaret ve teknoloji odaklı yatırımlara yatırım yaptıkları görülüyor. Facebook, Twitter, Yahoo, Google, Linked-İn gibi dünya çapında marka olmuş birçok markanın bu noktaya gelmesinde melek yatırımcıların da payı var. Melek yatırımcılara melek ağlarının web siteleri, sektörle ilgili etkinliklerde ulaşmak mümkün. Türkiye genelinde melek yatırımcılarla ilgili birkaç kuruluş faaliyet gösteriyor. Bunlardan bazıları; LabX Melek Yatırımcı Ağı, Galata Business Angel, Links Angel, Metutech-BAN. Melek yatırımcı kavramı İzmir'de daha çok yeni olsa da kentte melek yatırımcı olduğunu bilmeden birçok fikre destek veren iş adamları var. Ancak resmi anlamda İzmir de aktif bir melek yatırımcı ağı bulunmuyor. Bu nedenle İzmir in melek yatırımcı potansiyelinin harekete geçirilmesi gerekiyor. Melek Yatırımcılar Derneği nin iş dünyasında ortaklık kültürünün geliştirilmesi için bir çok amacı var. Amaçları, Türkiye deki girişimcilik kültürünün geliştirilmesine ilişkin önerilerle benzerlik gösteriyor. Bu amaçların, melek yatırımcı kavramının daha iyi benimsenmesi için paylaşılmasında fayda var. Bunlardan bazıları; Yurtiçinden ve yurtdışından girişimcileri destekleyen, iş kurmalarını kolaylaştıran, gerekli finansmanı sağlayan tüm birey, kurum ve kuruluşlar için mevcut eko sistemi daha etkin hale getirmek, Girişimcilik konusunda her türlü eğitim imkanının arttırılmasını sağlamak, girişimcilik eğitimi konusunda her türlü girişimi desteklemek, Melek Yatırımcılık sisteminin Türkiye de tanıtımını yapmak, gerekli hukuki alt yapının oluşmasını sağlamak, Melek Yatırımcılık konseptinin profesyonel bir kariyer olarak algılanmasını sağlamak, Ülkemiz girişimcilik profilinin çıkarılması ve/veya yıllar bazında gelişim trendinin ortaya çıkarılması için yerel veya ülke çapında araştırmalar yapmak, raporlar yayınlamak, TOBB, YÖK, KOSGEB, İŞKUR, BDDK, SPK, Teknoparklar, Türkiye Bankalar Birliği,Türkiye Katılım Bankaları Birliği,Sanayi ve Ticaret Bakanlığı,Rekabet Kurulu, Üniversitelerin Girişimcilik Kulüpleri,Kuluçka Merkezleri (incubators), Vakıflar,Ticaret ve Sanayi Odaları gibi her türlü özel ve resmi kurum ve sivil toplum kuruluşunu Melek Yatırımcılığı hakkında bilgilendirmek,işbirliğine gitmek, 5

4 Girişimciler Melek Yatırımcılar Melek Yatırım Grupları Risk Sermayesi Şirketleri (venture capitalists) Girişimcilerle Melek Yatırımcıları Buluşturanlar (matchmakers) arasında etkin bir köprü görevi görmek, Gerekli gördüğü hallerde girişimcilerle melek yatırımcıları buluşturmaya yönelik çalışmalar yapmak veya yaptırmak, Girişimcilerin ve Melek Yatırımcıları eğitecek eğitmenler /akademisyenler/uzmanlar yetiştirmek veya yetiştirilmesini sağlamak, Deneyimli Melek Yatırımcılardan potansiyel Melek Yatırımcılara know-how aktarımının sağlanması için gerekli platformu oluşturmak, Bilimadamları ile temasa geçerek ülkemizde buluş ve icat sayısının arttırılmasını sağlamak, Business Angel, Venture Capitalist gibi konuyla ilgili teknik kavramların tanımını yaparak ortak bir dil geliştirilmesini sağlamak, bu konuda Türk Dil Kurumu ile iş birliği yapmak, Yurtdışından başarılı Melek Yatırımcıları Türkiye ye davet ederek gerekli know how transferinin gerçekleşmesini sağlamak, Fikri ve Sınai Haklarla Patent konularında çalışmalar yürütmek, Melek Yatırımcı finans pazarının yerel ve ülkesel düzeyde oluşmasını sağlayarak yeni kurulan girişimlerin daha rahat kaynak bulabilecekleri bir ortam hazırlamak, Melek Yatırımcıların kendi aralarında iş deneyimlerini paylaşabilecekleri platformlar hazırlamak, Girişimcilerin başlangıç düzeyindeki iş fikir ve projelerinin Melek Yatırımcılardan yatırım alabilecek seviyeye gelmesini eğitim, seminer, workshop, mentorluk gibi yöntemlerle desteklenmesini sağlamak. 3 Yeni yasal düzenlemeler, melek yatırımcılara önemli avantajlar sunuyor. 15 Şubat 2013 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik melek yatırımcılar ve bireysel katılım sermayesi açısından önem taşıyor. Sözkonusu Yönetmelik yüksek risk içermesi nedeniyle finansmana erişimde sıkıntı yaşayan başlangıç veya büyüme aşamasındaki girişimler için finansal bir araç olan bireysel katılım sermayesinin desteklenmesini amaçlıyor. Bireysel katılım yatırımcıları, lisanslarının beş yıllık geçerlilik döneminde bireysel olarak en fazla yirmi farklı anonim şirkete yaptıkları yatırım için devlet desteği alabiliyorlar. Bu sınırı aşan yatırımlar için devlet desteği sağlanmıyor. Yönetmeliğe göre, kamu desteğinden yararlanmak isteyen bireysel katılım yatırımcıları, ilk önce lisans alabilmek amacıyla Hazine Müsteşarlığı na başvuracak. Gerekli belgelerin, belirli akreditasyon kriterleri çerçevesinde değerlendirilmesinden sonra lisanslı yatırımcı olarak girişimci şirketlerle görüşmelerde bulunabilecek ve yerel yatırımcı-girişimci ağlarının oluşmasını sağlayacak. 3 Melek Yatırımcılar Derneği, Amaçlarımız, ( ). 6

5 Girişimci şirkete sermaye aktarımı aşamasında devreye giren Maliye Bakanlığı ise, bu aşamada yatırımcılara vergi muafiyeti şansı tanıyacak. Ancak yatırımcıların vergi muafiyetinden faydalanabilmeleri için hisselerini iki yıl elde bulundurmaları ve yatırımdan sonraki bir yıl içinde harcamaya dönüştürmeleri gerekiyor. Yönetmelik, girişimci şirketlerle ilgili olarak da belirli kriterler belirlemiş durumda. Girişimci şirketin yatırım alabilmesi için, şirket gelirinin yıllık 5 milyon TL den fazla olmaması gerekiyor. Aynı zamanda A.Ş. statüsünde, en fazla 50 çalışanlı bir firma olması ve başka şirketin kontrolünde olmaması gerekiyor. Bu kriterler, finansman ihtiyacı olan girişimci şirketlerin gerekli desteği alabilmesi. Yönetmeliğe dair verilen bir diğer önemli bilgi ise, her bir girişim şirketi için yapılacak en fazla yatırım miktarının 1 milyon TL olacağı. Sendikasyon yatırımlarının sektör içinde yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla devreye giren bu kriter, gerektiğinde yatırım miktarının 2 milyon TL ye çıkarılabileceği belirtiliyor. Bireysel Katılım Yatırımcısının girişim şirketine koyduğu sermayenin indirimden yararlanabilmesi için Bireysel Katılım Yatırımcısı tarafından her bir girişim şirketinde iktisap edilen şirket hisselerinin bedeli TL den az ve yıllık bazda TL den fazla olamaz. Ancak Bireysel Katılım Yatırımcısı tarafından farklı girişim şirketlerine yapılacak yatırımların toplamı bu tutarı aşabilir. Tablo 1: Bireysel Katılım Sermayesi Yönetmeliği Kapsamında Devlet Desteği Sağlanacak Sektörlere İlişkin Liste TARIM, AVCILIK ve ORMANCILIK Bitkisel Ürünlerin Yetiştirilmesi; Bostan, Meyve Ve Sebze Yetiştirilmesi (Bu başlıkta adı geçen ürünlerin yalnızca sertifikalı tohumlarının veya fidanlarının üretimi ve destek kapsamındadır.) İMALAT SANAYİİ Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı (1551(alkollü içecekler,1552 (şarap),1553 (bira ve malt) hariç) Tekstil Ürünleri İmalatı Kürk Hariç, Giyim Eşyası İmalatı Derinin Tabaklanması, İşlenmesi; Bavul, El Çantası, Saraçlık, Koşum Takımı ve Ayakkabı İmalatı Ağaç ve Mantar Ürünleri İmalatı (Mobilya Hariç); Hasır ve Buna Benzer, Örülerek Yapılan Maddelerin İmalatı 7

6 Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri İmalatı Kok Fırını Ürünleri İmalatı Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı Ana Metal Sanayii Makine ve Teçhizatı Hariç; Metal Eşya Sanayii B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı (Harp araç ve gereçleri ile silah, mühimmat ve patlayıcı madde üretimi yatırımlarında; Milli Savunma Bakanlığından tesis kuruluş izni, av malzemeleri, nişan tabancası, av bıçakları ve tekel dışı bırakılan patlayıcı maddeleri ve benzerlerinin imali yatırımlarında; İçişleri Bakanlığı ndan kuruluş izni ve ses ve gaz fişeği atabilen silahların üretimi yatırımlarında; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ndan kuruluş ve ön izin belgesi alınması ön koşuldur.) Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları İmalatı Tıbbi Araç ve Gereçler, Ölçme, Kontrol, Test, Seyrüsefer vb. Amaçlı Alet ve Cihazların İmalatı (Optik Aletler Hariç) Optik Aletler ve Fotoğrafçılık Teçhizatı İmalatı Saat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalatı Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı Mobilya İmalatı; B.Y.S. Diğer İmalat Geri Kazanım ULAŞTIRMA, HABERLEŞME ve DEPOLAMA HİZMETLERİ Telekomünikasyon İŞ FAALİYETLERİ Bilgisayar Yazılım Danışmanlığı, Program Üretimi ve Temini Veri İşleme Veri Tabanı Faaliyetleri Bilgisayarlarla İlgili Diğer Faaliyetler Mühendislik ve Fen Bilimleri İle İlgili Araştırma ve Deneysel Geliştirme Faaliyetleri DİĞER TOPLUMSAL, SOSYAL VE KİŞİSEL HİZMET FAALİYETLERİ Kanalizasyon, Çöp ve Atıkların Toplanması, Hıfzısıhha ve Benzeri Hizmetler Sinema ve Video Yapımı ve Dağıtımı Kaynak: 15 Şubat 2013 tarihli Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmeliği Melek yatırımlara % 75 vergi teşviki geldi. Bir Milyon Lirayı aşmamak üzere girişimlere yapılacak yatırımların % 75 i vergiden düşülebilecek. 8

7 Böylece Türkiye dünyada en cazip melek yatırım teşvik sistemine sahip ülkelerden birisi haline geldi. Bu teşvikler sonrası potansiyeli gören yatırımcı gruplarının Türkiye ye daha fazla ilgi duyması bekleniyor. Nitekim kısa süre önce dünyanın en büyük melek yatırımcı ağlarından birisi olan Keiretsu Forum da İstanbul da şube açtı. Vergi mevzuatında yapılan düzenlemeler ile Türkiye de tasarrufların yetersizliği sebebi ile finansal piyasalardan uygun koşullarda fon bulamayan riskli ama getirisi yüksek ve ekonomik gelişmeye destek olabilecek projelere fon sağlanmasını teşvik etmek için özel düzenlemeler getirildi. Söz konusu düzenlemelerin melek yatırımcı kavramının gelişmesine olanak vermesi bekleniyor. Bunun yanı sıra finansman olanaklarının artırılması amacıyla; melek yatırımcı ağları kurulması ve bir kuluçka merkezi, hızlandırıcı ve melek yatırımcı ağlarına destek için faaliyete geçirilmesi büyük önem taşımaktadır. Ancak Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmeliğinde yer alan akredite koşullarının ve ortaya çıkabilecek bürokratik engellerin melek yatırımcıların Türkiye de hızla gelişip büyümesine engel olup olmayacağı riski de, önümüzdeki dönemde daha net olarak görülecek. Kaynak: Ekonomist, KOBİ Girişim, Şubat Keiretsu Forum İstanbul, Girişimcilerin Kazancı, ( ). Melek Yatırımcılar Derneği, Amaçlarımız, ( ). Para Haftalık Ekonomi Dergisi, Melek Yatırımcı Nedir?, 3-9 Şubat Dünya Gazetesi, Yatırım Meleklerine Vergi İndirimi, 18 Şubat