Sarajevo Üniversitesi, Bosna Hersek

Transkript

1 411 BOSNA HERSEK TEK UZLAfiMA SÜREC NDE S V L TOPUM P rof. Dr. Becir MACIC Sarajevo Üniversitesi, Bosna Hersek Binlerce y ll k birlikte yaflama, tolerans ve çoklu etnik yap özellikleri ile Bosna Hersek, Avrupa da hayatta kalma paradigmalar ndan biridir. Federal yap s nda dâhi Tito nun Yugoslavya s fleklinde tan mlanan Yugoslavya n n çöküfl döneminde, Bosna Hersek büyük devlet (S rp ve H rvat) projelerinin hedefi haline gelmifltir. Bu dönemde Bosna Hersek in mevcut kabu u çok etnik kökenli yap s tahrip edilmeye çal fl lm fl, ülke ikiye bölünmeye çal - fl lm fl ve Avrupa haritas ndan silinmek istenmifltir den 1995 e kadar, Bosna Hersek türlü savafl gaddarl klar na maruz kalm fl; bu sald r lar, soyk - r mla bafllay p insanl k ve uluslararas hukuka ayk r çeflitli cinayet suçlar yla sonuçlanm flt r. Haf zalardan hiçbir zaman silinemeyecek olan bu katliamlar n rakamlar flu flekildedir: ( ü çocuk) den fazla kifli öldürülmüfl veya kaybolmufl, ( i çocuk) kifli yaralanm fl, kifli göç etmifl (bu rakam, kinci Dünya Savafl ndan sonra Avrupa da görülen en büyük göç krizidir), mallar n tümü ya malanm fl veya tahrip edilmifl, dini mekânlar n tümü harap edilmifl, den fazla kifli hapse at lm fl, hapse at lan kiflilerin ço u öldürülmüfl, kifli ise tecavüze u ram flt r. 1 Bosna Hersek, al fl lagelmemifl bir devlet olarak görülerek, tüm bu vahfletten son dakikada kurtulabilmifltir. Ülke bar fl n, kendi kendine yürütebilen yeni bir toplulu un oluflturulmas na imkân tan yaca umudu ve geçmiflteki güzel günlerin özlemiyle bu sürece girebilmifltir. Uluslararas çat flmalar gibi sald r lar, Bosna n n etnik mozai ini tahrip etmifl ve toprak ve ulus temelinde do al olmayan bir homojenleflmeyi beraberinde getirmifl, tolerans ve komfluluk gibi di er geleneksel özellikleri bafltan sarsm flt r. Kifliler aras ndaki sürekli ve yak n etnik, kültürel ve dini ba lar koparm flt r. Uzlaflma terimi savafl n hemen sonras nda kullan lmaya bafllanm flt r. Bu terimle, Bosna Hersek in yüzy llara dayanan etnisiteler aras tolerans ve bir arada yaflam özel-

2 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress liklerinin mümkün oldu unca gerçe e döndürülme çabalar ifade edilmektedir. Belirli konular basitlefltiriyor olmas ndan ötürü sürecin tümünde geçerli olamayacak olan uzlaflma teriminin eksiklerine ra men, bu terimi belirtti imiz hedefler do rultusunda bolca kullanaca z. Uzlaflman n ön koflullar nelerdir? Uzlaflmay sosyal konçerto temeline yaymak için neler gereklidir? lk olarak, savafl n gerçekli inin bilinmesi gerekir. Örnek olarak uluslararas anlamda tan nan ve bir BM üyesi olan Bosna Hersek çat flmas n ele alal m. Baflta BM olmak üzere uluslararas örgütler Bosna Hersek savafl n hiçbir zaman gerçek ad yla anmam flt r. Bu durum ise herkesin olay kendine uygun gelen flekilde de erlendirmesine yol açm flt r. Suçun gerçekli inin kabul edilmesi uzlaflma için kilit de er tafl r. Bu gerçekli in görülmemesi durumunun çok büyük hasara yol açt na daha önce tan k olduk, bu durum ayn zamanda yeni çat flmalar n da nedeni olmufltur. Yugoslavya topraklar nda ifllenen suçlara yönelik olarak çal flan özel bir mahkeme olan Hague Mahkemesi de bu anlamda çok say da olumsuz duruma sebep olmufltur. Ancak var oldu u süre içerisinde burada yaln zca 161 kifliye karfl dava aç lm flt r. Da l mlar na ve s kl klar na göre Bosna Hersek te görülen suçlar flöyle bir tablo oluflturuyor: y llar aras nda bu ülke s - n rlar içinde gerçekleflen suçlar için en az kiflinin kriminal olarak sorumlu tutuldu u tahmin ediliyor. Dolay s yla ulusal mahkemelerin bu görevi k smen de olsa tamamlamas sa lanmal d r. 2 Suçlara dair eflit sorumluluk sorunu, ma durlarda ola an d fl bir memnuniyete neden oluyor. Adalet, ulusal uzlaflma sürecinin bir parças olarak görülebilir ve Bosna Hersek topraklar nda normal iliflkilerin oluflturulmas için kilit de er tafl yan bir unsurdur. Hague Mahkemesi flu görüfle odaklanm flt r: Adalet fliddet, husumet ve adil olmayan intikam duygular n bir son verir. 3 Bilhassa uluslararas anlamda üne sahip yarg kurumlar ndan gelen adli kararlarda bile suçun inkâr, Bosna Hersek te ve daha genifl anlamda Bat Balkanlar da dâhi gündelik bir olay haline geldi. Tüm bunlar özel bir yasa ile cezaya çarpt rmak ad na baz Avrupa ülkelerinde gerçeklefltirilen tüm giriflimler maalesef baflar s z olmufltur. Zorla evlerinden azledilen kiflilerin savafl öncesindeki evlerine geri döndürülmesi, uzlaflman n önemli etkenlerinden biri olarak kabul edilebilir. Bu dönüfl olmadan komfluluk, tolerans ve bir arada yaflam atmosferini yeniden oluflturma ad na hiçbir koflul sa lanamaz. Baz kifliler, bu ortam n sa lanaca na dair inançlar n çoktan kaybetmeye bafllam fl durumda. Bu kiflilere göre geri dönüfl bu aflamada gerçekten ihtiyaç duyulan bir fley. Ayr ca kiflilerin eski ifllerine geri dönüfl hakk, mülkiyet tazmin hakk gibi baz di er haklar n

3 Bosna Hersek teki Uzlaflma Sürecinde Sivil Toplum 413 da eski haline getirilmesi gerekir. mrenilecek bir insan haklar katalogu olan Dayton Anlaflmas n n imzalanmas ndan 15 y l sonra bile bu uygulamalar gerçeklefltirilememifl, di er adli yöntemlerle dâhi ilerleme sa lanamam flt r. Temel uzlaflma önermeleri ba lam nda, e itim sistemi, flehirlerin ve sokaklar n de ifltirilmifl isimleri, otoriterlerde yetersiz etnisite temsiliyetleri ve benzeri konulara dair bir fleyler söylenmesi flartt r. Ancak sorun, etnik güvenin yeniden oluflturulmas sürecinde bahsedilen bu handikaplar kimin ortadan kald rabilece idir. Bu giriflimler, yetkili makamlar n yan s ra sivil toplum taraf ndan da hayata geçirilmeye çal fl lmal d r. Sivil toplum etkinlikleri ve yönetime yapt sürekli bask, özellikle savafl s ras nda ihlal edilmifl olan temel insan haklar n n anlafl lmas yönünde koflullar haz rlar. Sivil toplumun önemli karakteristikleri nelerdir? Sivil toplum, gönüllü, ba ms z, kâr amac gütmeyen, sivil örgütlerden oluflur. Sivil toplum, yasal olarak düzenlenmifl iliflkiler ve vatandafll k haklar n bar nd ran bir sistemdir. Bu sistemde, güç ve yönetim düzeninin amac özgürlük, eflitlik ve vatandafllar aras nda adalet için ön koflullar n oluflturulmas d r. Vatandafllar kendi öz istekleriyle, demokratik bir ortamda ve programlar n, partilerin ve kiflilerin rekabet halinde oldu u bir düzende, seçimler yoluyla otoriteyi seçer. 4 Bosna Hersek de sivil toplum kurulufllar gibi sivil toplum koflullar n n oluflturulmas, çat flma döneminde düflürülen ve daha sonra yeniden canland r lmaya çal - fl lan Bosna Hersek toplumunun ço ullaflt r lmas ile mümkündür. Bu çal flmada, hedefi savafl ortam ndan do an ve uzlaflma sürecinde önemli bir yer tutan sorunlar baflar l, düzgün ve sürekli bir flekilde çözme çabalar nda hükümete yard m etmek olan sivil örgütlerden oluflan sivil toplumun organizasyonel kesimi ele al nacakt r. Bu sivil örgütlerde ço unlukla savafl esnas nda aile fertlerini kaybetmifl ve insan haklar ihlallerinden çok çekmifl olan kifliler görev almaktad r. Bu örgütlerin büyük bir k sm kay p kifliler sorunuyla ilgilenir ve ilk hedefleri, sevdikleri kiflilerin kaderine dair bilgi edinmek, onlar yatt klar yerden ç karmak ve kimliklerini belirlemektir. Onlara göre, sevdiklerini ait olmad klar mezarlardan ç kar p kendi mezarlar - na gömebilmek, kendi dinlerine göre gidenlerinin arkas ndan dua edebilme ve kaderleri hakk nda az da olsa bilgi edinebilme imkân n kendilerine vermesinden ötürü vicdanlar n biraz olsun rahatlatmaktad r. Kay p Kifliler Toplulu unun aileler listesinde flu ifade yer almaktad r: Sevdiklerinizin kaderine dair hiç bir bilgiye sahip olamamaktan do an ac binlerce annenin, kardeflin, eflin ve di er aile fertlerinin günlük iflkencesi olarak var olmaya devam etmektedir. Art k günümüzde bir k sm k rsal bölgelerde yaflayan ve bu türden ac olaylar n daha öncesinde tahayyül dâhi edemeyen, kay p kiflilerin anneleri ve eflleri yerel ve uluslararas toplulu un en üst

4 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress seviyelerindeki karar al c lara lobi yapmaktad r. Somut problemlerin çözülmesinde efl haklara sahip ortaklar olarak diyalog ortamlar na girmekte, belirli yasalar n oluflturulmas ve düzenlenmesi ad na önerilerde bulunmaktad r. Bu davran fl art k takdir görmekte ve tan nmaktad r. 5 Sivil toplumun bu kesiminin Bosna Hersek teki uzlaflma standard n temsil etti inin burada alt n çizmek gerekir. Yukar da al nt lad m z ayn kaynakta bu görüfl flu flekilde teyit edilmektedir: Bu kurbanlar n, kendi haklar ve aile fertlerinin haklar u runa savafl vermesinin teflvik edilmesi yaln zca bu sorunun çözülmesi ad na gerekli olan politik ve bilimsel aç lara katk da bulunmakla kalmaz, ayn zamanda savafl sonras yaralar n silinmesi ve gelecek beklentilerinin iyilefltirilmesine de destek sunar. Kay plar n n kaderine dair nihayet bir bilgi edinmifl olmak ve kendilerine yarafl r bir cenaze düzenleme flans na eriflmek, bu kifliler ve temsil ettikleri topluluklar n bar fl oluflturma sürecine yönelik görüfllerinde kritik önem tafl maktad r. 6 Sivil kurum eylemlerinin içeri i, isimlerinden de anlafl labilir. 7 Di er kurulufl amaçlar n n yan s ra bu örgütler, geri dönüfllerin sa lanmas, kay p ve öldürülen kiflilerin, bir anda evlerinden götürülen ve bir daha geri dönmeyen kiflilerin, ücretli askerlerin, gözü kapal ölümüne savaflanlar n ve kay p sivillerin, sivil savafl ma durlar n n, hapse konanlar n ve kendilerinden bir daha haber al namayan savunucular n, tutuklu savaflç lar n, savaflta ölen eylemcilerin ve sivillerin araflt r lmas ad na u raflan, bu kiflileri temsil eden örgütlerdir. Bu topluluklar n giriflimlerinin içeri i hukuki eylemlerinden ve özellikle de Tüzüklerinden de anlafl labilir. 8 Ma durlar n kurdu u bu sivil örgütler taraf ndan ele al nan bafll ca konular afla daki gibidir: - Kay p ve tutuklu kiflilerin araflt r lmas ve tek ve toplu mezarlar n bulunmas yönünde yard m sa lamak; - Mezardan ç karma ve maktullerin tespiti konular nda araflt rmac lar ve yasal temsilcilerle görüflmeler düzenlemek; - Kay p kiflilerin ve ölüm sonras kal nt larda kimlik tespiti yap lanlar n ve yap lamayanlar n kayd n tutmak; - Toplu ve tek mezarlar n düzenlenmesi; - Yasal, insani ve di er yard m biçimleri tedarik etmek; - Suç mahallerine ziyaretler düzenlemek ve buralar n uygun flekilde aç klanmas ;

5 Bosna Hersek teki Uzlaflma Sürecinde Sivil Toplum Önemli günlerin ve olaylar n aç klanmas ; - Maktullerin gömüldü ü mezarlar n bak m n n yap lmas ; - Bilhassa tan klar n seçilmesi ve haz rlanmas na iliflkin olarak araflt rmac ve yasal yetkililere yard m sunmak; - Savafl suçlar ndan itham edilen kiflilerin yasal süreçlerini takip etmek; - Öldürülen, kay p, yaral ve tutuklu kiflileri ve bu kiflilerin ailelerini içeren bir veritaban oluflturmak; - Ma dur ailelere, ailesiz çocuklara ve sosyal engelli kiflilere her türlü yard m sa lama süresini organize etmek; - Özellikle cinayetlerin y l dönümlerinde seminerler, e itimler, yuvarlak masa toplant lar, sergiler ve di er kültürel ve edebi oluflum forumlar organize etmek; - Müflterek eylemlerde di er benzer örgütlerle iflbirli i yapmak; - stihdam, t bbi yard m sa lama, okul kayd ve benzeri konularda savafl ma durlar na yol açacak koflullar oluflturmak; - Savafl ma durlar n n çekti i ac lara dair monograflar yay nlamak; - Kamuyu, bu örgütlerin ve üyelerinin karfl laflt s k nt lara dair ara s ra ve objektif bir biçimde bilgilendirebilmek üzere medya ile sürekli iflbirli i içinde olmak. Bosna Hersek te görülen savafl sonras s k nt lar n benzerini tecrübe etmifl benzeri içerikli örgütler di er Bat Balkan bölgelerinde de kurulmufltur. 9 Bu bölgeler aras nda Kosova, Makedonya, H rvatistan, S rbistan ve Karada da yer almaktad r. 10 Bat Balkanlar da ve daha genifl bir co rafyadaki sivil toplumun bu kesimi, benzer program içerikleri ile iflbirli i gelifltirmektedir. Bu anlamda çok say da ortak etkinlik düzenlenmifl; farkl konferanslar, seminerler ve dan flmanl klar arac l yla çeflitli anlaflmalar imzalanm fl, bunlar n hepsi toplamda sivil toplum kesimin bu tür etkinlikleri teflvik etmesiyle sonuçlanm flt r. 11 Bosna Hersek te liderlik otoriteleri de yönetimleri arac l yla (adalet bakanl klar, sivil olaylar, göçmenler, vs.) bu sivil toplum örgütleri ile iflbirli i içine girmeye çal flm fl, bu örgütlerin program hedeflerinin gerçeklefltirilmesinde ortak bir çaba içinde olmufllard r. fl içeriklerinde savafl çat flmalar ve bu çat flmalar n sonuçlar konular n iflleyen Bosna Hersek teki sivil toplum örgütlerine yard m sa lama aflamas nda yabanc örgütler de destek olmak-

6 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress tad r. Bu anlamda Uluslararas Kay p Kifliler Komisyonu nun (ICMP) alt - n çizmemiz gerekir. Bu örgüt Kay p kiflilerin aileleri derne inin yeterliliklerini, üyelerinin ç karlar n gözetecek ve kay p kifliler sorununun daha h zl bir flekilde çözülebilmesi ad na daha yap c bir rol oynayacak flekilde yükseltme hedefini benimsemifltir. (...) ICMP, y llar aras nda eski Yugoslavya da gerçekleflen çat flmalarda sevdiklerini kaybetmifl tüm etnik gruplarla birlikte çal flmaktad r. ( ). 12 Bahsedilen örgütler, toplama kamplar ve di er cezaevi tesisleri konular na e ilmifl, Bosna Hersek in neredeyse tüm düzeylerdeki (devlet, tüzel kiflilik, eyalet, belediye) yasal ve anayasal kurumlar nda say s z savafl tutuklular dernekleri düzenlenmifltir. Bu konu üzerine araflt rma yaparken söz konusu sivil toplum örgütleri hâlâ araflt r lmakta olan kimi sonuçlara varm flt r. Örnek vermek gerekirse, y llar aras ndaki Bosna Hersek çat flmalar s - ras nda çok say da sivillere kötü muamele vakas görülmüfl ve yaklafl k savafl tutuklusu öldürülmüfl veya kaybolmufltur. 13 fiu güne kadar bulunmufl 652 den fazla cezaevi tesisinde say s z suç ifllenmifltir (82 ayr suç flekli görülmüfltür). Bunlar aras nda toplu katliamlar, ateflli silahlarla öldürme, savafl tutuklar na kin besleme, tecavüzler, sakat b - rakmalar, insanlar canl kalkan olarak kullanmalar, zorla çal flt rma, zorla din de ifltirme gibi suçlar yer almaktad r. 14 Bu sivil toplum örgütleri, toplama kamplar ve buralarda ifllenen suçlar n araflt r lmas na yönelik büyük katk larda bulunmufltur. Çünkü bu olaylar n aç a kavuflturulmas uzlaflma sürecinin baflar s nda önemli bir etkendir. Özellikle de bu örgütlerin kurucular n n, fikir babalar n n ve yönetim yap s n n sorumlulu u gittikçe artan bir önem kazanmaktad r. Bu sivil toplum örgütlerinin yapm fl oldu u katk özellikle de mahkemelere sunmufl olduklar yard mlarda görülür. Bu mahkemeler aras nda en baflta Eski Yugoslavya çin Uluslararas Ceza Mahkemesi ni (ICTY), sonra suç planlayanlar, suça yard mc olanlar ve suç ortaklar ve san klar aleyhine dava açan ulusal ve di er mahkemeleri sayabiliriz. Ma durlar n, ICTY den beklentileri çok yüksekti, çünkü eski ICTY Baflkan Antonio Cassese nin de dedi i gibi, Adalet, ulusal uzlaflma sürecinin elzem bir parças d r. Terör liderli i alt nda yaflamak zorunda kalan kifliler aras ndaki iliflkilerin yeniden bar flç l ve ulusal olabilmesinin sa lanmas için kilit de er tafl yan bir unsurdur. Adalet fliddet, husumet ve adil olmayan intikam döngüsünü sona erdirir. Bu nedenle bar fl ve adalet birbirinden ayr lamaz iki kavramd r. 15 ICTY nin elde etmifl oldu u bafll ca baflar lar flu flekilde s ralayabiliriz: Ma durlara adalet götürüldü (161 kifliye karfl aç lan davalar kald r ld ), liderler sorumlu tutuldu (bir devlet baflkan, genel merkez baflkanlar ve çok say -

7 Bosna Hersek teki Uzlaflma Sürecinde Sivil Toplum 417 da yüksek ve orta rütbeli liderler), bireyselleflmeye var ld (kimse kendini bir grubun arkas na saklayamaz), ma durlar n sesinin duyulmas na imkân tan nd (çok say da tan k bulunuyor), suçlara yönelik çok say da olgu gelifltirildi (bu, inkâr ediflle mücadele ve revizyonist politikaya önlem anlam ndad r), hukukun üstünlü ü uygulamas bafllat ld (eski Yugoslav ülkelerinde yarg düzeninin bafllang c ), fleffaf ve etkili uluslararas adaletin mümkün oldu u kan tlanm fl oldu (ICTY ve Uluslararas Ruanda Ceza Mahkemesi ve Uluslararas Ceza Mahkemesi nin oluflturulmas ndan sonra). 16 Sivil toplum örgütlerinin, Bosna Hersek topraklar nda gerçekleflen olaylar n arkas nda yatan gerçe in ortaya ç kar lmas yönünde katk sa layabilece i genifl bir eylemler diyapazonu bulunmaktad r. Mahkemelerden önce tan klar dinleyebilir, deliller ve dokümanlar sunabilir, baz toplu mezarlar n ortaya ç kar lmas nda yard mc olabilir, mezardan ç kar lanlar n teflhis edilmesine destek sunabilir, suçlular n ve suç iflleme flekillerinin belirlenmesinde yard mc olabilirler. Bunlar n hepsi uzlaflma için bir ön koflul niteli indedir. Sonuç Bosna Hersek, Avrupa da çok etnisiteli toplum, bir arada yaflam ve tolerans n bir paradigmas d r. Eski Yugoslavya n n çözülmesi s ras nda ülke büyük devlet projelerinin sald r s na maruz kalm flt r. Bu sald r lardaki amaç ülkenin yüzy llara dayanan yap s n tamamen tahrip etmek, bölünmesine neden olmak ve nihayetinde yok olmas n n önünü açmakt. Bu yozlaflt rma plan çerçevesinde Bosna Hersek de say s z suç görüldü; öyle ki, Bosna ulusal toplulu- unun soyk r m na bile çal fl ld. Yine de ülke binlerce y ll k tarihi içinde görmüfl oldu u bu en büyük felaketten kurtulmay baflarm fl, modern bir ülke, bir Avrupa Toplulu u üyesi olabilmek ad na gereken tüm hamleleri yerine getirmek için elinden geleni yapm flt r. Bu ba lamda, bölgede ortaya ç kan ve etnisiteler aras tolerans, bir arada yaflama ve demokratik iliflkilerin iyilefltirilmesi anlamlar na da gelen uzlaflma süreci gelifltirilmifltir. Yukar da bahsedilen niyetler kendi bafllar na gerçekleflecek fleyler de ildir, uzlaflma süreci çok karmafl k bir süreçtir ve sosyal gerçeklik içinde çok say da önerme gerektirir. lk olarak savafl n arkas nda yatan gerçe in bulunmas gerekir; suç iflleme flekilleri, suçu planlayanlar, bu suçlar n ifllenmesi talimat n veren kifliler ve suçu iflleyenlerin tan mlanmas gerekir; adli kovuflturma ve cezaland rmalar n gerçeklefltirilmesi, mezardan ç karma ve kimlik tespit ifllemlerinin yap lmas, öldürülen kifliler ad na onurlu cenaze törenlerinin düzenlenmesi, zorla yerlerinden edilen kiflilerin evlerine geri döndürülmesi, çal flma haklar n n, e itim, t bbi müdahale, kamu hizmetlerinde yeterli etnik temsiliyet gibi haklar n geri verilmesi, hasar görmüfl mülklerin tamiri ve manevi hasar n tatmini gibi konu-

8 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress larda destek sa lanmas gerekir. Bunlar n gerçe e dönüfltürülebilmesi ad na sivil toplumun hükümetle bir arada çal flmas flartt r. Sivil toplumun temel özellikleri (gönüllülük, ba ms zl k, kâr amac gütmeyen etkinlikler) bu sürece yard m sa layacakt r. Bosna Hersek teki sivil toplum, ço ulcu iliflkilerin kurulmas ndan sonra ortaya ç kmaya bafllam flt r (1990 l y llar n bafl ) ve ülke içinde görülen sald r lar neticesinde çal flmalar n durdurmak zorunda kalm flt r. Savafl sonras dönemde görülen say s z suç sebebiyle sivil toplumun özel bir kesimi olan sivil toplum örgütleri ortaya ç kmaya bafllam flt r. Bu örgütler savafl sonuçlar n n giderilmesi üzerine çal flan örgütlerdir. Etkinlikleri aras nda ma dur ailelerin organize edilmesi, kay p kiflilerin bulunmas, tekli ve toplu mezarlar hakk nda bilgi edinilmesi, kimlik tespitlerinde destek sunulmas, ölen kiflilerin onuruna yarafl r cenazelerin düzenlenmesi, maktullerin ailelerine destek sa lanmas, suçlar n ve suçlular n tespit edilmesi, ma durlarla iliflkili sorunlara iliflkin yasal düzenlemelerin yap lmas, suç mahallerinin kaydedilmesi, sözlü tarihin yay nlanmas, her düzeyde mahkemelerle iflbirli i içinde olmak gibi görevler yer almaktad r. Bosna Hersek te bu yönde çal flan örgütlerin say s çok fazlad r ve bu örgütlerin çal flmalar ndan elde edilen sonuçlar da oldukça tatmin edicidir. Sivil toplum örgütlerinin kendilerinin temsil edebilmesi için çal flma yöntemleri ve içeriklerinin sürekli olarak güncellenmesi, karfl l kl iflbirli i ve koordinasyonun sa lanmas ve materyal ve teknik çal flma koflullar n n tedarik edilmesi gerekir. Bu örgütlerin çal flmalar na yönelik olarak Bosna Hersek ten ve uluslararas toplulukta yer alan benzer örgütlerden üretken bir yaklafl m beklentisi söz konusudur. Dolay s yla bu bölgedeki suçlar n büyük bölümü için daha fazla çal flma ve evrensel etkinlik düzenlenmesi flartt r.

9 Bosna Hersek teki Uzlaflma Sürecinde Sivil Toplum 419 Notlar 1 Konuyla ilgili daha fazla bilgi: Sistem ranog upozoravanja specijalno izdanje PRAVDA I ISTINA U BIH IZ PERSPEKTIVE JAVNOSTI, Razvojni program Ujedinjenih nacija u BiH, 2005, s Konuyla ilgili daha fazla bilgi: Ujedinjene nacije: Medunarodni krivicni sud za bivsu Jugoslaviju, MKSJ-Sluzba za komunikacije, Hag, proljece Ibid. 4 Omer Korjenic, CIVILNO DRUSTVO I POLITICKA DRZAVA-Konstrukcijski potencijal nevladinog sektora u postdejtonskoj Bosni i Hercegovini, MOST, Broj 196 (107- nova serija), Mostar, Godina XXXI mart/ozujak most.ba (107/017.s.p., ). 5 ICMP International Commission on Missing Persons, IMENIK Udruzenja porodica nestalih osoba, Sarajevo, 2003, s Ibid. 7 Ibid, s Çok say da yasal eylemin yan s ra, bu sivil toplum örgütlerinin çal flmalar temelde Tüzüklerine göre düzenlenmektedir. Tüzükler yaln zca genel konular de il, ayn zamanda kurum çal flmalar n n hedeflerini, biçimlerini ve kaynaklar n, ayr ca çal flmalar n n hitap etti i kesimi de düzenleyici özelliktedir. 9 Söz konusu örgütler flu çat flmalarla ilgilidir: H rvatistan ( ), Bosna Hersek ( ), Kosova ( ) ve Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti (2001). Kaynak: Ujedinjene nacije: Medunarodni krivicni sud za bivsu Jugoslaviju, MKSJ- Sluzba za komunikacije, Hag, proljece S rbistan ve Karada da herhangi bir çat flma yoktu, ancak burada örgütler Kosova savafl ile ilgiliydi. 11 Eski Yugoslavya ülkelerine yönelik bir Komisyon (REKOM) oluflturma plan bulunmaktad r. Bu komisyon, bölgedeki savafl çat flmalar n n ard nda yatan gerçe i araflt racakt r. 12 ICMP International Commission on Missing Persons, IMENIK Udruzenja porodica nestalih osoba, Sarajevo, 2003, s UPOZNAJMO SAVEZ LOGORASA BiH, Savez logorasa Bosne i Hercegovine Centar za istrazivanje i dokumentaciju, Sarajevo, Ibid, s Ujedinjene nacije: Medunarodni krivicni sud za bivsu Jugoslaviju, MKSJ-Sluzba za komunikacije, Hag, proljece Konuyla ilgili daha fazla bilgiye, bir önceki dipnottan ulafl labilirsiniz.

10 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress Kaynakça CIVILNO DRUSTVO I DEMOKRATIJA, Centar za promociju civilnog druztva, Sarajevo CIVILNO DRUSTVO I LOKALNA DEMOKRATIJA, Centar za promociju civilnog druztva, Sarajevo ICMP-International Commission on Missing Persons, IMENIK Udruzenja porodica nestalih osoba, Sarajevo Omer Korjenic, CIVILNO DRUSTVO I POLITICKA DRZAVA- Konstrukcijski potencijal nevladinog sektora u postdejtonskoj Bosni i Hercegovini, MOST, Broj 196 (107-nova serija), Mostar, Godina XXXI mart/ozujak 2006., most.ba/107/017. asp LEKSIKON temeljnih pojmova politike: abeceda demokracije (uredili: Ivan Prpic, Zarko Puhovski, Maja Uzelac; (autori Arsen Bacic...) [ et al]- Sarajevo: Fond Otvoreno drustvo Bosne i Hercegovine, MEDUNARODNI PRIRUCNIK O PRAVDI ZA ZRTVE O koristenju i primjeni Deklaracije Ujedinjenih nacija o osnovnim principima pravde za zrtve zlocina i zloupotreba moci, bosansko izdanje, Viktimolosko drustvo Bosne i Hercegovine, Sarajevo, Sistem ranog upozorenja specijalno izdanje PRAVDA I ISTINA U BIH IZ PRSPEKTIVE JAVNOSTI, Razvojni program Ujedinjenih nacija u BiH, Ujedinjene nacije: Medunarodni krivicni sud za bivsu Jugoslaviju, MKSJ-Sluzba za komunikacije, Hag, Proljece UPOZNAJMO SAVEZ LOGORASA BIH, Savez logorasa Bosne i Hercegovine Centar za istrazivanje i dokumentaciju, Sarajevo, 2003.