KENTSEL MEKANDA YERALMA BİÇİMLERİNDEN TASFİYE EDİLME PROJELERİNE KADAR GECEKONDUYA İLİŞKİN DEĞİŞEN SÖYLEMİN TOPLUMSAL ANLAMI.

Transkript

1 SOSYOLOJİ DERNEĞİ KENTSEL MEKANDA YERALMA BİÇİMLERİNDEN TASFİYE EDİLME PROJELERİNE KADAR GECEKONDUYA İLİŞKİN DEĞİŞEN SÖYLEMİN TOPLUMSAL ANLAMI Şükrü ASLAN VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Ekim 2009, Toplumsal Dönüşümler ve Sosyolojik Yaklaşımlar, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.

2 Kentsel Mekanda Yeralma Biçimlerinden Tasfiye Edilme Projelerine Kadar Gecekonduya İlişkin Değişen Söylemin Toplumsal Anlamı KENTSEL MEKANDA YERALMA BİÇİMLERİNDEN TASFİ- YE EDİLME PROJELERİNE KADAR GECEKONDUYA İLİŞ- KİN DEĞİŞEN SÖYLEMİN TOPLUMSAL ANLAMI Şükrü ASLAN 1 Öz Gecekonduların kent mekanında yer almaya başladığı 1940 lı yıllardan başlayarak 1990 lı yıllara kadar, konuya ilişkin yasalar ve basına yansıyan söylem bu olgunun birçok değişkenle ilişkili biçimde meşru sayıldığını göstermektedir. Bu değişkenler arasında sanayileşme, göç ve yoksullukla ilişkileri bağlamında gecekondu kaynaklı kentleşme, korkulmaması gereken bir gelişme olarak nitelenmiştir lı yıllardan itibaren konuya ilişkin söylemde kentin değişen işlevlerine, çarpık ve çirkin yapılaşmaya, kent estetiğinin bozulmasına vb. gönderme yapıldığı gözlenmektedir. Bu yeni söylemde gecekondunun meşruiyeti yer almadığı gibi kent mekanının yeni gecekondu yapımına kapatılması ve eski gecekondu mahallelerinin fiziken tasfiyesini içeren yeni bir söylem ve politika inşa edildiği görülmektedir. Kapsayıcılıktan dışlayıcılığa doğru evrilen bu yeni politikaların temel vurgusunun küresel kent, yarışmacı kent kültür kenti gibi kavramlarda anlamını bulan yeni kentsel işlevler olduğu dikkat çekmektedir. Ancak bu yeni işlevler kentlerin mekansal yapısı kadar toplumsal yapısını da derin biçimde etkileyecek sonuçlar doğurmaktadır. Bu bildiride değişen kentsel işlevlere dayalı olarak inşa edilen söylem ve politikalar; yasalara ve basına yansıyan haber ve yorumlar üzerinden irdelenecek ve değişen politik tercihlerin farklı toplumsal kesimler açısından anlamı tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Kent, Gecekondu, Kentsel Politika, Resmi Söylem 1 Öğr. Gör. Dr. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

3 Şükrü ASLAN SOCIAL MEANING OF CHANGING DISCOURCES RE- GARDING SLUMS FROM THEIR EXISTINCE IN UR- BAN PLACES TO EXPURGUGATING PROJECTS Abstract Beginning with the 1940s,when slums started to exist in urban settlements, until the 1990s, the law that regulated the issues of slums and also what appeared on the press about revealed was that this issue s legitimacy in relation with number of variables. Amongst these variables were industrialization, migration and their relationship to the issues of the poverty, urbanization and through these slums were described as a development not to be alarmed. Since the 1990 s references are being made to changing functions of the cities, crooked and grim structures, spoiled aesthetic of the cities due to slum housing. This new discourse did not accommodate the legitimacy of slum houses and involved policies that banned further construction of the slums houses and clearance of the existing ones. Core emphases of these new policies have evolved from being inclusive to exclusive. These changes are being revolved around the new phenomenon that endowed the cities with a set of new functions which have their meanings in concepts such as global city, competitor city and culture city. Nonetheless, these new functions have been resulting in outcomes that have profound effects on the social structure of the cities as well as their physical structure. In this abstract, discourse and policy constructed around the transformed functionality of the cities will be considered in the light of the law, regulations and news and commentaries available from the press. Thus changing political preferences will be discussed from the perspectives of different societal segments. Key words: City, Slum, Urban Politics, Official Discourse 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 953

4 Kentsel Mekanda Yeralma Biçimlerinden Tasfiye Edilme Projelerine Kadar Gecekonduya İlişkin Değişen Söylemin Toplumsal Anlamı Türkiye de ilk Gecekondu Mahallelerinin İnşası ve Toplumsal Nitelikleri Türkiye de ilk gecekondular Ankara da Jansen Planında amele mahallesi olarak tasarlanan kentin kuzeybatısında ve sanayi kuruluşlarına yakın kısmen bataklık, boş ve denetimsiz olan bugünkü Altındağ çevresinde inşa edilmiştir. (Şenyapılı,2006;67) Bu mahallelerde ikamet edenlerin büyük ölçüde Ankara nın ilçeleri ve aralarında İstanbul un da bulunduğu Kayseri, Kastamonu, Malatya, Trabzon, Sinop ve Sivas tan gelen göçmenlerden oluştuğu görülür. (Öğretmen,1957;42) İstanbul da ise ilk gecekonduların 40 lı yılların ikinci yarısında Kazlıçeşme de ortaya çıktığı görülür. (Akçay,1974) İstanbul daki ilk gecekondu yerleşimcileri, Ankara dakilerden farklı olarak oldukça kozmopolit nitelik gösterirler. Bunlar arasında köylü göçmenler olduğu gibi, kent içinden gelen yurttaşlar ve yurt dışından gelen göçmenler de yer alır yılında yapılan Genel Nüfus Sayımına göre ilçedeki nüfusun 1/4 ü Balkanlardan gelen göçmenlerden oluşmuştur. Diğer nüfus ise 67 ilin tümünü kapsayacak kadar çeşitlidir. (Akçay,1974; ) 1940 lı yıllarda bu iki kentte gecekondulaşma; sanayileşme, göç ve diğer faktörlerin etkisiyle hızlı bir biçimde gelişir. Daha o yıllarda Ankara ve İstanbul un her birinde dolayında gecekondunun inşa edilmiş olduğu tespit edilmiştir. (Öğretmen, 1957;11) Buralarda ikamet edenler genel olarak kendi olanaklarıyla konut sahibi olabilmeleri çok mümkün olmayan alt gelir gruplarından oluşmaktadır. İlk Yasal Düzenlemeler: 5218 ve 5228 Sayılı Yasaların Çıkarılması Ankara da gecekondulaşmada gözlenen artış, konut meselesine dair yasal düzenleme yapılması ihtiyacını beraberinde getirmiştir. 14 Haziran 1948 de çıkarılan 5218 sayılı yasa (Kanunlar Dergisi,1948;624/625) Ankara Belediyesine, mülkiyetinde bulunan veya bu yasa ile mülkiyetine geçecek olan arsa ve arazilerin bir kısmını belediye meclisi kararıyla mesken yapmak isteyenlere tahsis ve bina yapıldıktan sonra temlik edilmesini öngörmüş ve uygulamanın teknik detaylarını belirlemiştir Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

5 Şükrü ASLAN Aynı dönemde İstanbul da Belediye ve Emlak Kredi Bankasının birlikte kurdukları İstanbul İmar Limited Şirketi kentin bazı bölgelerinde alt gelir gruplarına yönelik mesken üretmiştir. (Hürriyet, 15 Mayıs 1948) Belediye ayrıca mülkiyetindeki arsaların fiyatını düşürerek mesken yapımını desteklemiştir (Hürriyet, 24 Mayıs 1948) Bu çalışmalar, Ankara için çıkarılan yasanın genelleştirilmesi talebini de içermiştir. İlk yasa üzerinden henüz bir ay geçtiği halde 28 Haziran 1948 de çıkarılan 5228 Sayılı Bina Yapımını Teşvik Kanunu (TBMM Kanunlar Dergisi,1948; ) Ankara için öngörülen önlemleri ülke geneline yaymıştır. Yasa kısaca şehir/kasaba planlarında imar sınırları içindeki kamu kurumlarının mülkiyetinde bulunan ve belli bir ihtiyaç ve maksada tahsis edilmemiş arsa ve arazilerin belediyeye devredilmesi ve belediyenin de bu arsaları mesken amaçlı kullanmasını hükme bağlamıştır. Gecekondulaşmaya İlk Tepki: Şahıs Ya da Vakıf Arazisini Koruma Kaygısı O yıllarda (ve sonradan uzun süre devam edeceği gibi) yerel/merkezi iktidarların hazine arazisi üzerine yapılmış gecekonduları yıkmaya istekli olmadıkları görülmektedir. Bu eğilim birçok yetkilinin demeçlerine yansımış; bunlara bir örnek olarak Maliye Bakanı gecekondu yıkımlarını, içinde oturanlar mağdur olmasın diye durdurduklarını, vurgulamıştır. (Hürriyet, 25 Mayıs 1948) Bununla birlikte şahıs ve vakıf arazisi üzerine yapılan gecekondulara aynı tolerans gösterilmemiştir. Yerel ve merkezi iktidarların bu ikili tutumuna paralel olarak şahıs arazisi üzerine yapılan gecekondu yıkımları ve hazine arazisi üzerindeki gecekonduların, içinde oturanlara satılmasının öngörüldüğü yönünde açıklamalar basında sıklıkla yer almıştır. (Hürriyet, 19 Ağustos 1948) Bu dönemde ayrıca mesken sorununun çözümü için birçok farklı araç devreye girmiştir. Gazeteler Ucuz Arsa Satışları ve Arsa Mahalleri hakkında ilanlar yayınlamışlardır. (İstanbul Postası, 8 Şubat 1949) Emlak ve Kredi Bankası, meskensiz olup da mesken yaptıracak olan vatandaşlara 20 sene vade ile yapmakta olduğu % 5 faizli istikrazını da dondurmuştur. (Hürriyet, ) 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 955

6 1950 li Yıllar: Sosyal Mesken Üretimi ve Gecekondu Mahallelerinin Yasallaştırılması Kentsel Mekanda Yeralma Biçimlerinden Tasfiye Edilme Projelerine Kadar Gecekonduya İlişkin Değişen Söylemin Toplumsal Anlamı 1950 li yıllarda gecekondu politikasının belirgin niteliklerinden biri gecekondu mahallelerinin yasallaştırılmasıdır de çıkarılan 6188 Sayılı Bina Yapımını Teşvik ve İzinsiz Yapılar Hakkında Kanunla (Sicilli Kavanini, 1953; ) hem mesken üretiminin yeni araçlarla teşvik edilmesi hem de gecekonduların yasallaştırılması amaçlanmıştır. Adı böyle olmasa da gazeteler bunu gecekondu kanunu olarak haber yapmışlardır. (Cumhuriyet, 30/31 Temmuz 1953) Bu politikanın önemli bir unsuru da belediyelerin alt gelir gruplarına yönelik olarak mesken üretme işine ağırlık vermiş olmalarıdır. Özellikle işçi meskenleri ve sosyal meskenler adı altında çok sayıda konut üretildiği belediye ve valilik raporlarından görülmektedir. (İstanbul Belediyesi,1956) Aynı dönemde gazetelerin köşe yazarları da mesken meselesi ni yoğun şekilde işlemişlerdir. (Abidin Daver, Cumhuriyet, 5 Ağustos 1953), (Esad Tekeli, 10 Eylül 1953), (Esad Tekeli, Cumhuriyet, 15 Eylül 1953) bunlardan bazılarıdır. Bu dönemin bir diğer özelliği de gecekondu mahallelerinin yasallaştırılmasıdır. Bunun ilk örneği Kazlıçeşme ve Zeytinburnu gecekondularının yeni kurulacak bucak içine alınmalarıdır. (İstanbul Haber, 17 Temmuz 1953) Akçay ın daha ayrıntılı açıkladığı bu sürecin başında (Akçay,1974) mahallede gecekonducular tarafından yapılan bir caminin açılışı, Türk Anıtlar Derneği başkanı tarafından yapılmıştır. (Şenyapılı,2006;196/197) 1950 li yılların sonlarında Taşlıtarlayı Gaziosmanpaşa Kazası Yapma Derneği kurulmuş ve buranın bir kaza haline gelmesinin elzem olduğu ve artık sadece İstanbul da sayıların yaklaşık e ulaşan gecekondulara tapu verilerek yasallaştırılacakları bilgisi basında yer almıştır. (İstanbul Ekspres, 14 Mart 1959) 1960 lı Yıllar: Mesken Meselesi nden Gecekondu Meselesi ne Geçiş 1960 lı yıllarda sadece İstanbul a yüzbinlerce kişi akın etmiş; (Milliyet, ) bu durum gecekondu vak asınının boyutlarını genişletmiştir lı yılların başında Türkiye deki belli başlı büyük kentler olarak Ankara daki konutların % 64 ü, Adana dakilerin % 48 i, İstanbul dakilerin yaklaşık % 40 ı ve İzmir dekilerin % 24 ü gecekondulardan oluş Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

7 Şükrü ASLAN maktaydı. Üstelik sadece batıda değil, doğunun büyük şehirlerinde de gecekondu sayıları hızla artmıştır. Örneğin Erzurum da 1966 yılında 2470 olan gecekondu sayısı 1974 yılında 8420 ye; yaklaşık dört misline ulaşmıştır. (Türkdoğan,1977;16) Dolayısıyla yeni bir yasal düzenleme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu düzenleme 1966 yılında çıkarılan 775 sayılı Gecekondu Kanunudur. Bu isimle bir kanunun çıkarılması Cumhuriyet tarihinde bir ilktir. Kanun, gecekonduyu imar ve yapı işlerini düzenleyen mevzuata ve genel hükümlere bağlı kalınmaksızın, kendisine ait olmayan arazi veya arsalar üzerinde, sahibinin rızası alınmadan yapılan izinsiz yapılar olarak tanımlamıştır. Özetle, gecekondu alanlarının tespiti ve ıslahını, gecekondu sahiplerinin mağdur edilmemesini, kamu hizmetlerinin bu mahallelere götürülmesini, ucuz mesken üretimini, bunun için bir fon oluşturulmasını ve daha birçok ayrıntıyı içermektedir. Bu politika gereği gecekondu bölgelerine kamu hizmetinin götürülmesi ve yasallaştırma çabası hız kazanmıştır. (Hürriyet, 1 Temmuz 1966) Bu bağlamda İmar ve İskan Bakanı ve ilgili hükümet üyelerinin gecekondu mahallelerine yönelik ziyaretleri bu ziyaretlerde kamu ve hizmetleri ve tapuya dair vaatleri gazetelerde yer almıştır. (Hürriyet, 28 Temmuz 1966) Zira İstanbul daki gecekonduların inde elektrik, inde su, inde yol bulunmamaktadır. Kanalizasyon ise hiçbirinde yoktur. (Hürriyet, 31 Temmuz 1966) Bu dönemin resmi politikasının unsurlarından birisi de bazı yetkililerin sanayileşmeyi gecekondulaşmanın sebebi olarak tarif etmiş olmalarıdır. İstanbul Belediyesi İmar ve Planlama Müdürü Erdoğan Celasun, plansız sanayileşme yüzünden İstanbul un etrafını saran fabrikaların bir gecekondu problemi yarattığını ve gecekondu probleminin halli için fabrika inşaatının kısıtlanması gerektiğini savunmuştur. (Hürriyet, 29 Temmuz 1966) 1970 li Yıllar: Gecekondulaşmada Patlama ve Gecekondunun Politikleşmesi 1970 li yılların en önemli özelliklerinden biri gecekondulaşma hızının yüksek düzeye 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 957

8 Kentsel Mekanda Yeralma Biçimlerinden Tasfiye Edilme Projelerine Kadar Gecekonduya İlişkin Değişen Söylemin Toplumsal Anlamı ulaşmış olmasıdır. O kadar ki gazetelere göre 1 Mart 1976 tarihinden önce yapılmış gecekondulara af getirileceği söylentileri üzerine onbeş günde den fazla gecekondu yapılmış ve bu işe bizzat muhtarlar, bazı belediye meclis üyeleri ve kamu görevlileri de iştirak etmiş; hazine arazilerini parselleyip satmışlardır. Bu yönde belediyeye yüzlerce ihbar geldiği fakat vilayet ve belediyenin buna müdahale etmekte yetersiz kaldığı vurgulanmıştır. (Hürriyet, 4 Nisan 76) 1970 li yılların bir başka özelliği de gecekondu bölgelerinin politikleşmesidir. Aslında politika her zaman gecekonduyla ilgiliyken ilk kez gecekondu bölgeleri de politik birer aktör olarak siyaset sahnesinde yer almışlardır. Bunun işaretlerinden biri 1976 da CHP Gençlik Kolları tarafından düzenlenen Gecekondu Kurultayıdır. İstanbul da spor ve Sergi Sarayında yapılan kurultaya 64 gecekondu yerleşiminden 954 delege ve büyük bir halk topluluğu katılmıştır. Yaşasın Halk İktidarı, Gecekondu Ak kondu olacaktır gibi afişlerin asıldığı kongreye CHP Genel Başkanı Ecevit de bir telgraf göndererek başarılar dilemiş ve İstanbul Belediye Başkanı Ahmet İsvan da gecekondulara tapu verilmesi yönünde bir çalışma yaptıklarını belirtmiştir. (Cumhuriyet, 26 Nisan 1976) 1970 li yılların üçüncü bir özelliği de sosyalist politikanın gecekondu alanlarına çok daha etkili bir şekilde müdahale etmesidir li yılların ikinci yarısında, kentlerde sol hareket içinde yaygınlaşan, konut sorununun sınıf mücadelesinin bir parçası olduğu düşüncesi, kısa sürede pratiğe uygulanmış; İstanbul da birçok yerde sözü edilen grupların önderliğinde planlanmış gecekondu mahalleleri inşa edilmiştir. Basında kurtarılmış bölgeler olarak anılan bu mahalleler defalarca yıkıldıkları halde yeniden yapılmışlardır. Bu mahallelerin arazi mafyasının ticari amaçlarla oluşturdukları yerlerden temel farkı kuruluşunda iç dayanışmanın maksimum düzeyde olması; parasal çıkarlardan çok, kültürel yakınlıklar, aynı politik ve ideolojik düzlemde buluşmanın belirleyici olmasıdır. Bu durum kamusal mekanın kullanımı, planlanma ve karar süreçlerine katılımın sağlanması konularında ortak bir bilinç bu dayanışmayı mümkün kılmıştır. Gecekondu Yıkımına Karşı Direnelim (HK Sayı:30, 8 Kasım 1976) Gecekondu Hakkımız Söke Söke Alırız (HY, Sayı 34, Mart 1978) sloganları bu özgün durumun ifadesi olarak dikkat çekmektedir Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

9 Şükrü ASLAN 1980 li Yıllar: Yeni Politik Tercihler 1980 li yıllar gecekondulaşma meselesi açısından yeni bir dönem olarak yeni tartışmaları ve yeni politik tercihleri beraberinde getirmiştir. Bu dönemde ilk kez devlet kamu hizmetlerini bir ölçüde yük gibi görmeye başlamış; 1940 lı yıllardan bu yana devletin, yurttaşlarına mesken üretme görevi yumuşak bir tonda eleştirilmiştir. İmar ve İskan Bakanı Ahmet Samsunlu, konut üretiminin devletin görevi olduğu yönündeki önerilere karşı devlet her işini bırakıp konut yapamaz ki diye yanıt vermiştir. (Milliyet, 5 Ocak 1983) Yeni politik tercihlerden birisi de askeri mantık içinde gecekondu yapımının yasaklanmasıdır. 12 Eylül 1980 de darbe ile yönetime gelen MGK nın 29 Nolu bildirisi 2 Haziran 1981 den sonra yapılan gecekonduların yıkılacağını duyurmuştur Bu bildiri uyarınca Valilik ve Belediye Başkanlarının önlem almasını isteyen bir genelge de dönemin İmar ve İskan Bakanı Ahmet Samsunlu tarafından yayınlanmıştır. (Milliyet, 26 Ocak 1983) Fakat bu dönem politikalarının asıl özelliği gecekondu bölgelerine yeni imar haklarının verilmesidir yılında çıkarılan 2805 sayılı yasayla gecekonduların yasallaştırılması hedeflenmiş; ancak yeteri kadar başvuru olmayınca 24 Şubat 1984 tarihinde 2981 sayılı yasa çıkarılmıştır. Bu kanunla imar mevzuatına aykırı yapıların ve gecekonduların yasallaştırılması için ilgili yerin valilik veya belediyelerine müracaat edilmesi ve bu müracaatlarda belediye veya il özel idareleri hesabına TL müracaat masrafının yatırılması öngörülmüştür. Bu yasa gazetelerde Gecekondu Affı başlığıyla yer almıştır. (Cumhuriyet, 24 Şubat 1984) Buna göre büyük kentlerin imar planları değişecektir. (Cumhuriyet, 26 Şubat 1984) Başbakan Özal da konuşmalarında gecekondu sahiplerine tapular yakında ellerinizde olacak müjdesini vermiştir. (Hürriyet, 14 Mart 1984) O günlerde yeni bir kavram olan ve binlerce gecekondu sahibini ilgilendiren Tapu Tahsis Belgesi sözcüğü üzerine gazeteler aydınlatma görevini de yerine getirmek amacıyla Tapu Tahsis Belgesi nedir, ne değildir konulu bilgilendirme yazıları yayınlamışlardır. (Hürriyet, 23 Mart 1984) 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 959

10 Kentsel Mekanda Yeralma Biçimlerinden Tasfiye Edilme Projelerine Kadar Gecekonduya İlişkin Değişen Söylemin Toplumsal Anlamı Gecekondular yasal güvenceden yoksunken, mülkiyet problemini de konu edinen yasalarla bu dönemde sisteme dahil edilmiş; ve kentsel arsanın sağladığı rant gecekondu sahiplerinin de dahil olduğu kesimler arasında yeniden dağıtılmıştır. Gecekondu sahipleri, inşa aşamasında spekülatörlere ödediği parayla satın aldığı arsaları, bu kez 2000 TL ödeyerek yeniden satın almış; buna karşılık yeni imar olanaklarıyla önemli bir rant elde etmişlerdir. Arsanın mülkiyeti üzerinden oluşan güven/güvence duygusuyla, söz konusu toplumsal kesimler kentsel sisteme eklemlenebilmişlerdir lı Yıllardan Bu Güne: Gecekonduya Karşı Siyasal Radikalizm! Bugün artık gecekonduya ilişkin politika ve söylem açısından yeni bir dönemde olduğumuzu söyleyebiliriz lı yılların ortalarından bugüne, resmi söylemin gecekondu politikası daha dışlayıcı karakteri ile ortaya çıkmaktadır. Bunun bir dizi nedeni sayılabilir ama en önemlisi gecekondunun sermaye açısından eski işlevinin işlevsizleşmesidir. Neoliberal politikaların etkilediği yeni ortamda sanayii kentin dışına kaymakta, eski işgücü işlevsiz kalmakta ve bu durum eski/yeni gecekondu mahallelerinin dönüştürülmesini öngören yeni stratejilerin geliştirilmesini tetiklemektedir. Bu yeni duruma uygun olarak kenti gecekondulardan temizlemeyi mümkün kılan bir dizi yasal düzenleme yapılmış ve yerel ve merkezi düzeyde gecekondu karşıtı bir dil ve politika üretilmiştir. Dolayısıyla 1980 li yıllara kadar devam eden çözüm arayıcı tutum ya da 1980 sonrası affedici tutum yerini net biçimde yıkma politikasına bırakmıştır. Siyasal söylemde gecekondu bölgeleri, açıkça kentlerin çevresini kuşatan bir ur olarak tarif edilmiştir. Bu dışlayıcı söylemin bir başka nedeni de gecekondu alanlarının sermayenin yeni yatırım alanları olarak önem kazanmış olmalarıdır. Sermaye birikim süreçleri açısından, bir kısmı kentin önemli yerlerinde kalan eski gecekondu mahallelerinin değişim değeri ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu durumda kentin yeni bir görünüme kavuşturulması söylemi daha fazla vurgulanmaya başlanmıştır Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

11 Şükrü ASLAN Gecekondu tarih oluyor, şehirler gecekondulardan temizlenecek, gecekondu devri bitiyor gibi vurguların yoğun şekilde işlenmesi hakim politikaların meşruiyetini sağlama işlevini görmüş, görmektedir. O kadar ki gecekondu mahallelerinin ilkel, gelişmemiş, cahil, şiddet yanlısı, yıkıcı vb. kavramlarla anılması neredeyse olağan bir hal almıştır lı yılların ortalarından bu yana artık kentlileşemeyen bir topluluğu anlatmak için varoş sözcüğü kullanılmış ve dışlayıcı politika daha net biçimde işlemiştir. Sonuç: Değişen Politikalar, Dönüşen Kentler ve Parçalanan Toplumsallıklar Bir bütün olarak bakıldığında kentlere ve gecekondu olgusuna yönelik politikaların köklü bir biçimde değiştiği, dolayısıyla yeni politik tercihlere uygun olarak kentsel mekanın da yeniden düzenlendiği ve hemen her alanda büyük dönüşüm projelerinin uygulandığı görülmektedir. Kentsel mekana bu müdahale süreci ve biçimlerinin en sert etkisi kentin eski mukimlerinin gündelik hayatları ve mülkiyet hakları alanında meydana gelmektedir. Son on yılda özellikle İstanbul ve Ankara da gecekondu yıkımı ve direnişini de içeren bir dizi kentsel gerilim örnekleri yaşanmıştır. Öte yandan 1990 lardan beri gecekondu yapımına kapatılan fakat korunaklı site ve villaların inşasına iyice açık hale getirilen kentsel arazi toplumsal alanda da bu sınırların açıkça gözlenebildiği bir süreç olarak işlemeye devam etmektedir. Toplumsal kesimler ayrışmakta, mekanlar arasında duvarlar örülmekte ve toplumsal temas hali minimum düzeye düşmektedir. Başka bir deyişle yeni politika tercihlerinin ciddi bir toplumsal maliyet ürettiği görülmektedir. Olgular, bu maliyetin unsurları olarak toplumsal parçalanma halinin ve bu eksendeki kentsel gerilimlerin devam edeceğini gösteriyor. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 961

12 Kentsel Mekanda Yeralma Biçimlerinden Tasfiye Edilme Projelerine Kadar Gecekonduya İlişkin Değişen Söylemin Toplumsal Anlamı KAYNAKÇA Akçay, Faik (1974) Zeytinburnu, Gerçek Yönleriyle Bir Gecekondu Kenti, Çelikcilt Matbaası, İstanbul Daver, Abidin, (1953) Sosyal Meseleler: Bina Yapımını Teşvik Hakkında yeni Kanun ve Ucuz Mesken Davası (Cumhuriyet, 5 Ağustos 1953) Cumhuriyet, 30 Temmuz 1953, Cumhuriyet, 31 Temmuz 1953, Cumhuriyet, 5 Ağustos 1953, Cumhuriyet, 15 Eylül 1953, Cumhuriyet, 26 Nisan 1976, Cumhuriyet,14 Şubat 1984, Cumhuriyet, 24 Şubat, 1984, Cumhuriyet, 26 Şubat 1984 Halkın Kurtuluşu Dergisi, Sayı: 30, 8 Kasım 1976, HK Sayı: 43, 7 Şubat 1977, Halkın Yolu, Sayı: 34, Mart 1978 Hürriyet, 15 Mayıs 1948, Hürriyet, 24 Mayıs 1948, Hürriyet, 25 Mayıs 1948 Hürriyet, 19 Ağustos 1948, Hürriyet, 3 Haziran 1949 Hürriyet, 1 Temmuz 1966, Hürriyet, 28 Temmuz 1966, Hürriyet, 29 Temmuz 1966 Hürriyet, 31 Temmuz 1966, Hürriyet, 4 Nisan 1976 Hürriyet, 14 Mart 1984, Hürriyet, 23 Mart 1984 İbrahim Öğretmen; ANKARA DA 158 GECEKONDU, Atatürk Matbaası, Ankara 1957 İstanbul Belediyesi (1956) 7 YIL İÇİNDE VİLAYET VE BELEDİYECE YAPILAN İŞLER, ( İstanbul Belediyesi Neşriyat ve İstatistik Müdürlüğü, İstanbul Belediye Matbaası İstanbul Ekspres, 12 Mart 1959, İstanbul Ekspres, Mart 1959 İstanbul Haber, 17 Temmuz 1953, İstanbul Postası, 8 Şubat Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

13 Şükrü ASLAN Kanunlar Dergisi, 1948;624/625 Milliyet, 9 Aralık 1963, Milliyet, 5 Ocak 1983, Sicilli Kavanini, 1953; Şenyapılı, Tansı; (2006) BARAKADAN GECEKONDUYA Ankara da Kentsel Mekanın Dönüşümü, , İletişim Yayınları TBMM Kanunlar Dergisi,1948; Tekeli, Esad; (1953) Bina Yapımını Teşvik Hakkındaki Yeni Kanun ve Ucuz Mesken Davası (Cumhuriyet, 15 Eylül 1953) Türkdoğan, Orhan; (1977) Yoksulluk Kültürü, Gecekonduların Toplumsal Yapısı, Dede Korkut Yayınları, İstanbul 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 963