1. FOTOĞRAFIN KEŞFİ. Şekil 1. Alhazen in üç mum deneyinin tasviri

Transkript

1 1. FOTOĞRAFIN KEŞFİ Teknik anlamda fotoğraf nesnelerden yansıyan ışık ışınlarının, ışığa duyarlı bir yüzeye düşürülmesi ve bu yüzeyde kalıcı olarak tespit edilmesi olarak tanımlanabilir. Bu tanımlamadan da anlaşılabileceği gibi bir fotoğrafın oluşumunda iki temel aşama vardır. Bunlardan ilki nesnelerden yansıyan ışık ışınlarının bir yüzeye düşürülmesi işlemidir. Bilindiği gibi; Işık ışınları bir nesneye çarptığında bir kısmı bu nesne tarafından geri yansıtılır. Bu yansıyan ışık ışınları tamamen karanlık bir kutunun üzerinde bulunan küçük bir delikten geçtiklerinde, deliğin karşısındaki dik yüzeyde, ışığı yansıtan nesnelerin ters bir görüntüsünü oluşur. Bu ışık ışınlarının özelliği çok eski çağlardan bu yana bilinmektedir. Çinli filozof Mo Ti, objelerin ışığı her yönde yansıttığının farkında olarak, çok küçük bir delikten geçen ışığın yarattığı ters görüntüyü yazılarına M.Ö. 5. yüzyılda kaydeden ilk kişidir. M.Ö. 4. yüzyılda, Aristoteles "Problem" adlı çalışmasında iğne deliği de denilen küçük bir delikten elde edilen görüntünün oluşumunu yorumlamaya çalışarak; güneş tutulmasıyla ilgili sorularına yanıt arar ama doyurucu bir açıklama getiremez. 10. yüzyılda yaşamış, Alhazen adıyla da bilinen Arap fizikçi ve matematikçi İbn Al-Haitam birbirinden farklı üç mumu belirli bir biçimle düzenleyerek, üzerinde küçük bir delik bulunan bir perdeyi duvarla mumlar arasına yerleştirir. Işıkla düzenek arasındaki etkileşmeyi incelediği deneyin sonunda Alhazen, görüntünün sadece küçük delikten geçen ışık yoluyla biçimlendiğini ve sağdaki mumun, duvarın sol tarafında bir görüntü oluşturduğunu notları arasına kaydeder, diğer yandan da ışığın doğrusallığını algılar. Şekil 1. Alhazen in üç mum deneyinin tasviri 1

2 Alhazen'in bu çalışmaları 13. yüzyılda Avrupa'da değer bulur. Aristoteles'ten yaklaşık 1000 yıl sonra, İngiliz filozof ve eğitim reformisti Roger Bacon, Arap yazmalarından öğrendiği "karanlık kutu"nun ayrıntılı bir tanımını yapar. Rönesans'ın büyük ustası Leonardo da Vinci, iğne deliği görüntü oluşumunu perspektifle ilgili çalışmalarında "varsayalım ki, güneş, bir binayı, bir meydanı ya da doğal güzelliğe sahip bir alanı aydınlatsın. Böyle aydınlanan bir mekanın karşısında duran, gölgedeki bir evin duvarına minik bir delik açalım; işte o zaman aydınlatılan tüm nesnelerin görüntüleri ışıkla bu delikten taşınır ve evin iç duvarında ters olacak şekilde belirir." ifadesiyle tanımlar. Bir iğne deliği kameranın ilk resmi gökbilimci Gemma Frisius'un "De Radio Astronomica et Geometrica" adlı kitabında çizim olarak yer alır (1545). Astronom olan Gemma Frisius 1544'teki güneş tutulmasını incelemek üzere karanlık odasında iğne deliği kullanır. Şekil 2. Gemma Frisius'un iğne deliği karanlık kutu çizimi Yukarıda anlatılan bu sürecin sonunda fotoğraf makinesinin temelini oluşturan KAMERA OBSCURA doğar. Latince kamera oda obscura ise karanlık anlamına gelir. Camera obscura adıysa, yılları arasında yaşamış, modern bilimin öncülerinden Johannes Kepler'in bulduğu bir isimdir. Onun zamanında bu ad ressamların manzara resmi yapmakta yararlandıkları mercekli bir deliği olan karanlık bir kutu, çadır ya da oda anlamına gelir. Mercek kullanımı görüntüyü daha parlak hale 2

3 getirerek, görüntünün belli bir uzaklıkta odaklanmasına aracılık eder. Böylece kameranın bu türü Frisius'un 1544'te kullandığı araçtan farklı hale gelir. 1620'lerde Johannes Kepler taşınabilir bir camera obscura yapar. Aslında tüm bunlar insanlığı fotoğraf makinesine yakınlaştıran önemli adımlardır. Ancak nesnelerin görüntüsünü bir yüzeye aktaran insanlığın, görüntünün kalıcı olarak tespit edilebilmesini sağlaması için yaklaşık üç asır daha beklemek gerekmiştir. Şekil 3. XIX. Yüzyılda kamera obscura kullanarak çizim yapan bir ressamın tasviri Görüntünün kalıcı olarak tespit edilebildiği ilk fotoğraf 1826 yılında Fransız mucit Joseph Nicéphore Niepce tarafından çekilmiştir. Niepce görüntüyü üzeri bitümen kaplı kurşun-kalay alaşımı özel bir plakaya düşürmüştür. Böylece ilk defa fotoğraf olarak bir görüntü kalıcı olarak tespit edilmiş olmuştur. Ancak bu görüntünün elde edilmesi tam sekiz saat sürmüştür ve buda Niepce in geliştirildiği bu teknikle pratik olarak fotoğraf çekmeyi imkansız hale getirmektedir. Kullanılabilecek ilk fotoğraf makinesi 1838 yılında Fransız ressam olan Louis Daguerre tarafından geliştirilmiştir. Ressamın kendi adıyla anılan bu yöntem; gümüşiyodür ile kaplı bakır bir levhanın üzerine düşen görüntünün 3

4 civa buharı ile geliştirilmesine dayanır. Yöntemin en önemli avantajı poz süresini oldukça kısaltmasıdır. Şekil 4. İlk fotoğraf (Joseph Nicéphore Niepce, 1826) Şekil 5. Daguerreotyp ile çekilmiş bir fotoğraf (Daguerre, 1838) 4

5 Fotoğraf keşfi, bir yönüyle de yeni bir resmetme yönteminin keşfidir. İnsanlık; fotoğrafın keşfine kadar, yaşadığı üç boyutlu dünyayı iki boyutlu bir yüzeye; kazıyarak, çizerek, boyayarak resmetmiştir. Fotoğrafın keşfiyle birlikte dünyayı resmetmenin yeni bir yöntemi doğmuştur. Bugün fotoğrafı diğer resmetme yöntemlerinden ayıracak en önemli özelliği nedir diye düşünecek olsak ilk akla gelen kolayca çoğaltılabilme özelliği olacaktır. Ancak ne Niepce ne de Daguerre tarafında geliştirilen yöntemler bu özellikte değildir. William Henry Fox Talbot ( ), negative görüntü elde etme ve bunu pozitif görüntüye çevirme üzerine yaptığı çalışmalarla, fotoğrafın modern ve yaygın kullanımının öncüsü olmuştur. Ancak bu süreçte fotoğraf henüz kendi adıyla anılmamaktadır. Niepce geliştirdiği tekniğe Heliography, Daguerre un tekniğine daguerreotyp-, William Henry Fox Talbot un tekniğine ise talbotype adı vermiştir. Fotoğraf adı ise ilk olarak Sir John Herschel tarafından 1839 yılında kullanılmıştır. Böylece fotoğraf işlevine yakışır bir adada kavuşmuştur. Fotoğraf Yunanca (φῶς-phos) ışık ve (γραφή-graphê) çizmek kelimelerin birleşiminden oluşmaktadır. Birleştirildiğinde ise ışıkla çizmek anlamına gelmektedir ki bu anlam fotoğraf çekimi sırasında yapılan işi oldukça doğru bir şekilde karşılamaktadır. Bu ilk keşiflerden günümüze kadar uzanan süreçte, bilimsel ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak, fotoğraf tekniği de sürekli olarak değişmiş ve gelişmiştir. Fotoğraf açısından içinde bulunduğumuz döneme damgasını vuran teknoloji ise dijital fotoğraf makineleridir. Dijital teknoloji, fotoğraf tekniği bakımından fotoğrafçıların bile hayal güçlerinin ötesinde bir değişimlere neden olmuştur. Ancak tüm bu değişime rağmen, bugünkü en gelişmiş fotoğraf makinesi ile ilk icat edilen fotoğraf makinesi arasında bile şaşırtıcı bir benzerlik söz konusudur. Halen karanlık bir kutunun (fotoğraf makinesinin gövdesi) önünde bir delik (objektifler) ve arkasında ışığa duyarlı bir yüzey (film-sensör) vardır. Dolayısıyla insanlığın bugünden yaklaşık 200 yıl önce başlayan fotoğraf serüveninin tüm bilimsel ve teknolojik gelişmelere uyum sağlayarak devam ettiğini, ancak teknik anlamda; karanlık oda, iğne deliği ve ışığa duyarlı yüzey üçlüsünün halen fotoğrafın temel taşlarını oluşturduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bugün insanın içinde yer aldığı ancak fotoğraftan şu ya da bu şekilde faydalanılmayan bir etkinlikten bahsetmek zordur. Aslında fotoğrafın bu özelliği daha icat edildiği ilk yıllarda anlaşılmıştır. Bu konudaki en önemli göstergelerden birisi Fransız Temsilciler Meclisinin bu yeni aletin patentini satın alarak halkın kullanımına sunmasıdır. Halka sunulan bu yeni aletin tanıtımını, Fransız fizikçi Francois Arago tarafından 19 Ağustos 5

6 1839 tarihinde Bilimler Akademsi nde yapılan konuşmayla olmuştur. Arago bu konuşmada; Gözlemciler bu yeni aracı doğa incelemelerinde kullanmaya başladıkları zaman, ulaşılan sonuçlar ve aracın kullanılması sayesinde gerçekleştirilen sayısız buluş, başlangıçtaki beklentilerle karşılaştırılmayacak kadar büyük olur. Bu gibi durumlarda öngörülmeyenle karşı karşıya kalabiliriz. demektedir. Aslında Arago, fotoğraf makinesi kullanımıyla yapılacak inceleme ve keşiflerin fotoğrafın kendi icadını gölgede bırakacağını belirtmektedir. Arago nun konuşmasında bu alet yardımıyla arkeolojinin ne kadar zenginleşeceğini şöyle bir örnekle açıklamaya çalışmıştır; Thebai, Memphis ve Karnak taki sadece dış yüzeyini kaplayan hiyerogliflerin sayısının milyonları aştığı düşünülecek olursa, bunların kopyalanması için onlarca yıl geçmesi ve bir ressamlar ordusunun bu işe yönlendirilmesi gerekirdi. Ama daguerreotyp sayesinde bir tek kişi bu işi başarıyla tamamlayabilecektir. Arago nun verdiği bir diğer örnek ise astronomi bilimiyle ilgiliydi. Konuşmada Gezegenin fotoğraflarının çekilmesi bile beklenebileceğini belirtilmekteydi. O günden bugüne kadar geçen süreç, Arogo u önemli derecede haklı çıkartmış hatta fotoğrafın kullanım alanı Arogo nun tahminlerinin bile ötesine geçmiştir. Ancak her ne amaçla olursa olsun fotoğraf çekmek hatta iyi bir fotoğraf izleyicisi olmak isteniyorsa, fotoğrafın tekniği konusunda temel bilgilere sahip olunması gerekmektedir. Neticesinde fotoğraf, fotoğraf makinesine bağlı olarak yapılan bir etkinliktir ve istenilen şeyin yapılabilmesi bu aletin ve tekniğinin etkin biçimde kullanılabilmesine bağlıdır. Bu nedenle, temel eğitim notlarının kapsamı belli bir düzeyde teknik beceriye ulaşılmasını hedefleyecek biçimde hazırlanmıştır. İçinde bulunduğumuz dönem itibarıyla fotoğraf makinelerine yön veren teknoloji kuşku yok ki dijital teknolojidir. Bundan dolayı bu notlar dijital fotoğraf makineleri esas alınarak hazırlanmıştır. Ancak konuların daha iyi kavranması açısından gerek görüldüğünde diğer yöntemlere de değinilmiştir. Uygulama: Pinhole karanlık kutu yapılması 6