Eğitimde Teknoloji Kullanımı. Prof. Dr. Petek AŞKAR Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Hacettepe Üniversitesi

Transkript

1 Eğitimde Teknoloji Kullanımı Prof. Dr. Petek AŞKAR Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Hacettepe Üniversitesi Bu bildiride, eğitimde teknoloji kullanımı, George Basalla nın teknolojinin evrimi kuramının temel parametreleri olan çeşitlilik, süreklilik, inovasyon ve ayıklanma kavramları ışığında incelenecektir. Ayrıca, eğitim süreçlerini etkileyen teknolojinin tarihsel gelişimine kısaca bakılacak; böylece teknolojinin eğitim süreçlerine etkisi değerlendirilirken geniş bir perspektif çizilmeye çalışılacaktır. Teknoloji Nedir? Teknoloji, insanlık tarihi kadar eskidir. Bilim adamlarının doğayı şekillendirmede ve kontrol etmede kullanılan bilgiyi toplamaya başlamalarından uzun zaman önce teknoloji mevcuttu (Basalla, 1988). Bilimin yardımı olmaksızın aletler ve araçlar yaratılabilmiş, ancak ondokuzuncu yüzyılın son yarısından itibaren bilim ve teknoloji birbirlerinden yararlanmaya ve birbirlerini etkilemeye başlamışlardır (Cardwell, 1994). Böylece teknoloji, sözlüklerde sanayi süreçlerinin bilimsel çalışması ya da bilimin sanayideki uygulamaları şeklindeki tanımlarla açıklanmaya çalışılmıştır. Oysa bu tanımlar tarihsel gelişim açısından bakıldığında yetersiz kalmaktadır. Böyle bir tanımlama da eğitim sisteminde teknolojinin yerini ve oynadığı rolü tartışmada yetersiz kalacaktır. Bu nedenle, teknoloji dört kavramın ışığında ele alınmıştır. Bunlar: çeşitlilik, süreklilik, inovasyon ve ayıklamadır. Çeşitlilik İnsan ürünü olan nesnelerin bulunduğu dünya, Basalla nın belirttiği gibi, fiziksel dünyayla başa çıkmak, toplumsal ilişkileri kolaylaştırmak, hayal gücünü tatmin etmek, anlamlı sembolerle yaşamak için insan nesli tarafından yaşatılan nesnelerin uçsuz bucaksız evrenidir. Teknolojik dünya, organik dünyadan üç kat daha fazla çeşitliliğe sahiptir.1800 yılların ortalarında İngiltere de beşyüz farklı çekiç üretilmişti. Bu durumu sadece gereksinim ile açıklamak pek mümkün değildir. İnsanın hayal gücü, fantezileri ve merakı da bu çeşitliliğe yol açmaktadır. Basalla bu konuda otomobil örneğini vermekte ve otomobilin uluslar arası çapta ciddi bir at krizi veya at kıtlığının sonucu olarak geliştirilmediğini vurgulamaktadır. 1

2 Süreklilik Basalla, insan ürünü nesneleri evrimsel bu tarzda ele alırken süreklilik ve süreksizlik kavramlarını da örneklerle açıklamaya çalışmaktadır. Teknolojinin Evrimi kitabında sürekliliği buhar makinesi ve transistör gibi iki çağın oluşumuna neden olan iki ürünü inceleyerek vermektedir. Yeni nesneler, mevcutların öncel olarak ilham vererek aynı bilimsel çalışmalarda olduğu gibi birikimli bir süreci izlemesi ile ortaya çıkmaktadır. İnovasyon İnovasyon kavramı son yıllarda ülkelerin temel politikalarında ve stratejilerinde yer alan önemli bir kavramdır. İnovasyon; bir yeniliğin uygulanmaya konma sürecidir (Cardwell, 1994). İnovasyon kavram olarak hem bir süreci hem de bir sonucu anlatır. OECD ye göre inovasyon, süreç olarak bir fikri pazarlanabilir bir ürün ya da hizmete, yeni ya da geliştirilmiş bir imalat ya da dağıtım yöntemine, ya da yeni bir toplumsal hizmet yöntemine dönüştürmeyi ifade etmektedir (OECD, 1993). Ama aynı sözcük, bu dönüştürme süreci sonunda ortaya çıkan pazarlanabilir, yeni ya da geliştirilmiş ürün, yöntem ya da hizmeti de anlatır. Bir başka deyişle inovasyon, teknolojiyi toplumsal ya da ekonomik bir yarara dönüştürmeyi anlatmaktadır. İnovasyon neden bu kadar önemlidir? 1996 yılında ABD de kaydedilen ekonomik büyümenin en az yarısını teknolojik inovasyon sağlamıştır ( TÜBİTAK, 1997). Ne yazıkki teknolojik inovasyonu etkileyen bütün faktörleri içeren bir kuram yoktur. Çünkü bu süreç; psikolojik ve düşünsel faktörlerden, toplumsal ve ekonomik faktörlere kadar bir dizi incelemeyi gerektirmektedir. Ayıklanma Bazı yenilik ve yenilenmelerin kültüre dahil edilmesi ve bazılarının ise ayıklanması kaçınılmaz bir olgudur. Bu ayıklanma sürecine bağlı olarak seçilen yenilikler üretilecek, insan ürünü nesneler kümesine dahil edilecek ve farklı nesnelerin üretilebilmesi için öncül işlevi göreceklerdir. Hangi icadın kültüre katılacağı ya da potansiyel kullanımının ne olacağını belirlemek de pek kolay değildir. Basalla, bu konuda Edison un icat ettiği fonografı örnek olarak vermektedir. Thomas Edison, 1877 yılında fonografı icat ettiğinde, bu aletin kullanım alanlarını belirlerken müzik kutuları ve müzikli oyuncaklar için yeni tınılar yaratmayı öncelikli olarak belirlememişti yılında ilk müzik kutuları çıktığında ve eğlence sektörüne hizmet ettiğinde, Edison bunu kabul etmeye yanaşmıyordu. Bu makinenin ticari bir başarı kazanması ve yaygın olarak kullanılması müzik kaydeden bir cihaz olarak pazarlanmasından sonra mümkün olabilmişti. Bir makinenin icat edilme amacından farklı bir 2

3 inovasyon sürecine girmesini icat eden dahi öngörememişti. Durum böyle iken, bir ürünü ithal eden bir ülkede, o ürünün ithal edilen ülkedeki aynı öneme veya etkiye sahip olacağını varsaymak yanlış olacaktır. Teknoloji ve Eğitim Yukarıda tartışılan dört kavramdan yola çıkarak, genel olarak teknolojinin eğitime girişini, aldığı yolu ve Türkiye deki uygulamalarını inceleme ve tartışma yolunda bir adım atabiliriz. Teknolojinin eğitim sistemine transferinin * tarihsel geçmişine bakacak olursak bazı temel taşların varlığından söz edebiliriz. Bunlardan en önemlisi matbaadır. Bu icat bilginin geniş kitlelere yayılmasını sağladığı gibi eğitimde sözlü aktarımın yanı sıra yazılı malzemenin de önem kazanmasına yol açmıştır. Diğeri ise elektronik ürünlerdir. Bunlar, radyo, televizyon, bilgisayar ve WEB teknolojileri olarak sıralanabilir. Ancak henüz bu teknolojik ürünlerin eğitimde bir inovasyon sürecini gerçekleştirdikleri söylenemez. Bu arada; bilginin aktarılmasını kolaylaştıran ve görsel bir anlatımı sağlayan karatahtadan söz etmeden geçmek doğru olmasa gerek. Karatahta, inovasyonunu tamamlamış ve okul kültürüne dahil olmuştur. Aslında incelenmesi gereken karataktanın bir transfer ününü mü, yoksa eğitimin kendi yeniliği mi olduğudur? Eğitimde kullanılan teknolojilerin çeşitliliğinin neden bu kadar az olduğu; insanların beşyüz farklı çekiç üretirken, öğrenme ve öğretme için neden teknolojik ürünlere ihtiyaç duymadığı, insana ve çocuğa nasıl bakıldığı ile ilgili olduğunu söylemek yanlış olmasa gerek. Zekanın doğuştan belirlendiği ve değişmez olduğu düşüncesi ve az sayıda eğitilmiş insana olan ihtiyaç, okul ortamının çeşitliliğini engellemiştir hipotezi ortaya atılabilir. Öte yandan, teknolojik yeniliklerin hızla artması ve ekonomide önemli bir pay haline gelmesi eğitimde teknoloji kullanımını da zorlamaktadır. Ancak, teknolojinin sadece ürün olarak okula girmesi etkili kullanımı için yetersizdir. Önemli olan öğretmen, öğrenci, aile ve yönetimin teknolojiyi kendi amaçlarına uygun olarak kullanabilmesi, öğrenme-öğretme sürecinde bir yarar sağlayabilmesi, kendine yeterli olabilmesi, okul kültürüne dahil edilmesi ve bir sonraki yenilikler için öncül olabilmesidir. Donald Ely ve arkadaşlarının yaptığı Eğitim Teknolojisinde Eğilimler adlı kapsam araştırmasında şu sonuca varılması, henüz yeni teknolojilerin eğitimde bir inovasyona yol açmadığını ortaya koymaktadır: Eğitim teknolojisi, eğitim alanında çalışanlardan çok iş * Hemen hemen bütün ürünler eğitimin dışında başka amaçlara hizmet etmek için geliştirilmiştir ve bu durum devam etmektedir. Bundan dolayı, yazar transfer sözcüğünü kullanmıştır. 3

4 dünyası ve sanayi tarafa yönlendirilmektedir. Nitekim OECD nin 1998 de hazırladığı Eğitim Yazılımları ve Çoklu Ortamda Yeni Gelişmeler adlı raporunda, eğitim yazılımlarının okullara yayılmasını engelleyen en önemli etmenlerden birinin; mevcut eğitim yazılımlarının öğretmen ve öğrenci ihtiyaçlarını gözönüne almadan, yazılım firmaları tarafından geliştirilmesi olarak belirtilmektedir. Türkiye deki duruma gelmeden önce, teknolojiyi üreten A.B.D de (her yıl yaklaşık olarak yetmişbin patent verilmektedir) öğretmenlerin Sayısal İçeriği kullanma konusunda yapılan bir araştırmanın sonuçlarından söz etmek istiyorum.15 bin öğretmenden alınan bilgiler kısaca şöyledir: 1. Öğretmenlerin %97 si evde veya okulda mesleği ile ilgili olarak bilgisayar kullanmaktadır. 2. Öğretmenlerin % 53 ü yazılımları sınıf öğretimde kullanmakta, % 61 ise İnterneti öğretimde kullanmaktadır. 3. Yazılımları dersinde kullanan öğretmenlerin sadece % 17 si yazılımı temel kaynak olarak kullanmaktadır. Oysa interneti kullananların sadece % 9 u WEB sitelerini temel kaynak olarak görmektedir. 4. Yazılımları kullanmayanlar sınıflarında bilgisayar olmadığından ya da bilgisayar donanımının yeterli olmadığından dolayı kullanmadıklarını ifade etmektedir. 5. WEB siteleri araştıran öğretmenlerin % 48 i dersleri için uygun servisleri bulmanın zorluğundan söz etmektedirler. % 59 ise yazılım için aynı durumu belirtmektedir. 6. Teknoloji eğitimi alanları kendilerini daha rahat hissetmektedirler yıllık hocalara göre beş ya da daha az yıllık öğretmenler teknoloji kullanmaya daha yatkındır. 8. Öğretmenler güçlükleri; para, sınıf ve hazırlık zamanı ve müfredata uygunluk olarak belirtmektedirler. 9. Başarılı uygulamalar için yazılımın veya kapsamın öğretmenin ya da başka birinin seçmesi önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Sonuç olarak, teknolojiye her birim yatırımın, insana da yatırım gerektirdiği ve eğitim sisteminin teknoloji kullanımında uzun bir yolun henüz başında olduğu ifade edilmektedir. Türkiye ye gelince; Türkiye A.B.D ye göre başka bir transfer ile daha karşı karşıyadır. Sadece ürünün değil, ürün ile birlikte geliştirilen süreçlerin de transferi söz konusudur ki bu da bilinçli bir politikanın olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu durum bir uyarlama, özümseme ve yeniden üretme yani inovasyon sürecini de engellemekte ve kendi bilgi 4

5 birikimini ve deneyimini oluşturmadan kısıtlı kaynakların boşa gitmesine neden olmaktadır. Böylece eğitimciler, yarar, birikim ve süreklilik sağlamadan ve kültüre dahil edemeden teknolojinin gelişen hızının peşinde koşmak gibi bir durumla karşı karşıya kalmaktadır. Bu konuyla ilgili örnekler sempozyum sırasında verilecektir. Referanslar Cardwell, D ( 1994) The Fontane History of Technology, Fontana Press, Great Britain. Basalla, G. (1988) The Evolution of Technology. Çe: Cem Soydemir. (1996) TÜBİTAK yayınları. Ely P. Fothers (1992) Trends in Educational Technology, Clearinghouse on Information Resources, Syracuse University, IR-93. OECD (1993) Frascati Manual.... (1998) New Developments in Educational Software and Multimedia. TÜBİTAK (1997) Türkiye nin Bilim ve Teknoloji, TÜBİTAK BTP 97/04. Technology Counts 99 Surney Highlights, September 23,