Engelli Bireylerin İstihdam Edilebilirliğinin Artırılması için Teknik Yardım Projesi «Engelli Bireylerin Rehabilitasyonunda En Son Yaklaşımlar»

Transkript

1 Engelli Bireylerin İstihdam Edilebilirliğinin Artırılması için Teknik Yardım Projesi «Engelli Bireylerin Rehabilitasyonunda En Son Yaklaşımlar» Meral Didem TÜRKYILMAZ, PhD. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü Paydaşları, Engelli Bireyleri ve Ailelerini Bilgilendirme Toplantısı Ekim 2016, ANKARA

2 İletişim Bir bilginin, duygunun ve düşüncenin dil kullanılarak (sözel iletişim) ya da dil kullanılmaksızın (sözel olmayan iletişim) ifade edilmesi yöntemidir.

3 Dil bir toplumun kültürünün, geleneklerinin, bilgi birikiminin bir sonraki kuşağa aktarılmasını sağlayan bir araçtır. Her sosyal durum için vazgeçilmez olduğunu söyleyebiliriz. Tüm bu aktivitelerin amacı iletişimdir. Dil, insanlar arasındaki en etkin iletişim yoludur

4 İLETİŞİM KESİNTİYE UĞRAR İSE?

5 NASIL DUYARIZ? Ses titreşimleri kulak kepçesi tarafından toplanır ve kulak kanalına gönderilir. Ses dalgaları kulak zarında titreşime yol açar. Orta kulaktaki 3 adet kemikçik (çekiç, örs ve üzengi) bu titreşimleri yükseltir ve iç kulağın oval penceresine gönderir. İç kulakta bulunan tüy hücreleri bu titreşimleri alır, elektriksel uyaranlara dönüştürür. Tüy hücrelerinden gelen bu elektriksel uyaranlar işitme siniri aracılığı ile beyne iletilir. Beyin bu sinyalleri analiz eder ve yorumlar

6 Günlük yaşantıda fısıltı ile konuşma db Normal şiddette konuşma db Yüksek sesle konuşma db Trafik gürültüsü db İnsan kulağı 20 Hz khz; db

7 İşitme kaybı çok hafif dereceden çok ileri dereceye kadar farklılık gösteren işitmedeki yetersizliktir. İşitme engeli; işitme kaybının getirmiş olduğu iletişim sorunlarının oluşturduğu bir engel durumudur. İşitmesinin tamamını ya da bir kısmını kaybetmiş kişiler işitme kayıplı olarak tanımlanabilir.

8 ASHA

9

10 İşitme kayıplı bireylerin sahip oldukları işitme kaybının derecesine göre yaşanılan zorluklar Çok hafif derecede işitme kaybı: Mesafeli ve hafif şiddetli konuşmayı anlamada problem vardır Hafif derecede işitme kaybı: Karşılıklı konuşmada zorluk yasarlar, kelime haznesi kısıtlıdır, konuşma bozukluğu vardır Orta derecede işitme kaybı: Konuşmaları anlayabilmeleri için şiddetli olması gerekir. Yetersiz dil ve anlama becerisi vardır. İleri derecede işitme kaybı: Sadece şiddetli sesleri duyarlar. Çevre seslerinin tanınması, konuşma ve dil problemleri vardır. Eğer kayıp bir yasından önce olmuşsa, konuşma ve dil gelişimi görülmez. Çok ileri derecede işitme kaybı : Görme ve dokunma kılavuz duyu olarak kullanılır. Konuşma, dil bozukluğu vardır. Eğer işitme kaybı prelingual dönemde olmuşsa, dil gelişimi görülmez.

11 İŞİTME KAYBI Konuşma ve dil gelişimi Sosyal gelişim Duygusal gelişim Zihinsel gelişim ETKİLER

12 İşitme kaybı oranları Yenidoğanlarda %0,10-%0,60 Thompson DC et.al.(2001), Chu K et.al.(2003), American Academy of Pediatrics(1999) Sağlıklı yenidoğanlarda %0,10-%0,30 Yoğun bakım ünitesinde tedavi gören bebeklerde %2-%4 American Academy of Pediatrics(1999), Joint Committee on Infant Hearing(2000)

13 Türkiye de Konjenital işitme kaybı oranı %0,10-%0,30 Belgin E ve ark.(2002), Ertürk B. (2004), Kemaloğlu Y ve ark.(2005), Kemaloğlu Y ve ark.(2005), Genç A ve ark. (2005)

14 Erken dönemde tanısı konup işitme cihazı ile amplifikasyon uygulanan ve özel işitsel eğitim verilen bebekler tüm gelişim alanlarında ve akademik başarıda yaşıtlarına yakın performans gösterirler.

15 Erken tanı ve işitme cihazının erken kullanılması ile işitme engelli çocukların dil gelişimlerinin ve buna bağlı olarak akademik başarılarının artması konusundaki görüşler evrensel boyutta yenidoğan işitme taraması nın oluşturulmasını sağlamıştır. Paludetti Get.al.(1999), Lin HC et.al.(2002)

16 Tarama programları olmaksızın işitme kaybının farkedilme yaşı; ay ileri-çok ileri derecede işitme kaybı 5-7 yaş hafif-orta derecede işitme kaybı Joint Committee on Infant Hearing (2000)

17 İşitme kaybının maliyeti İşitme kayıplı bireye Aileye Yaşadığı topluma Devlete

18 İşitme kaybının maliyeti Amerika Birleşik Devletleri nde İşitme taramasının her bir bebek için maliyeti ort. 25 $ (18-33 $) Doğumdan yetişkinliğe kadar işitme engeli ile bağlantılı tahmini maliyet $ (eğitim, tıbbi, odyolojik giderler, özel yaşam giderleri, kişilerin yıllık kazançları, işssizlik oranları) Hall WJ, Mueller HG. (1997)

19 Yenidoğan işitme taraması programları ile; Daha çok merkezde işitme taraması uygulaması Daha erken yaşlarda tanı ve daha erken yaşlarda işitme cihazı uygulaması Daha iyi işitme cihazı performansı Daha erken yaşlarda malforme kulak tanısı Daha erken yaşlarda koklear implant yönünden değerlendirme Geç tanı sebebiyle koklear implant endikasyonu dışında kalabilecek hastalara koklear implant yapılma imkanının sağlanması Ulaşılamayacak işitme engelli bireylere ulaşılması

20 81 ilde referans ve tarama merkezleri

21 OKUL ÖNCESİ ve OKUL ÇAĞI İŞİTME TARAMASINDA I. AVRUPA ORTAK GÖRÜŞÜ, 2011, POLONYA.

22 1. Pek çok Avrupa ülkesinde yenidoğan işitme tarama programları iyi belirlenmiş ve resmileştirilmiştir. Ancak çocukluk çağı işitme kayıplarının tümünü doğumda teşhis etmek zordur. Yenidoğan işitme taraması özellikle kalıcı işitme kayıplarını taramaktadır.

23 2. İşitme kaybı prevalansı yaşla birlikte artmaktadır Yenidoğan işitme kaybının hedefi olmayan durumlar; İletim tipi işitme kayıpları (doğuştan ya da sonradan vb) Kazanılmış ve gecikmiş SN işitme kayıpları (enfeksiyonlar, ototoksisite, travma, gürültü) İşitsel işlemleme bozuklukları Genetik işitme kayıpları doğumda ortaya çıkabileceği gibi yenidoğan taramasından daha sonra da görülebilir.

24 3. Evrensel okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programının amaçları Erken ve güvenilir teşhis İşitme kaybından şüphelenilen tüm çocuklar ve aileleri için yeterli profesyonel bakım yardımı (bunu ödeyecek yeterli kaynağı olmayan aileler)

25 4. Okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programının temel hedefi 4-7 yaş arasında olan tüm çocuklardır.

26 5. Okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programı işitme kaybı teşhis edilmiş ve halen profesyonel yardım alan çocuklara uygulanmaz.

27 6. Okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programı doğru uygulandığı taktirde yüksek oranda etkilidir.

28 7. Okul tarama programı tüm Avrupa ülkelerinde yaygın değildir ve okul sağlık programının bir parçası olmalıdır.

29 8. Avrupadaki sağlık sistemi kuruluş ve finansmana göre her ülkede farklı olmakla birlikte, bu konsensus okul öncesi ve okul çağı işitme taramasının zorunlu olması gerektiği sonucuna varmıştır.

30 Okul dönemi her 1000 çocuktan 9-10 u tek yada çift kulakta tanımlanabilir kalıcı işitme kaybına sahip olduğu gösterilmektedir. (Sharagorodsky, Curhan, Curhan and Eavey, 2010; White, 2010).

31 Ülkemizde okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programları başlamıştır.

32 İşitme Kayıplı bebek, çocuk ve bireylerin tedavi süreci 25 db ve üzerindeki işitme kayıplarında işitme cihazı İşitme cihazıyla yarar sağlanamadığı durumlarda koklear implant önerilmektedir.

33 Doğuştan bilateral sensörinöral işitme kaybı tanısı konan bebek ve çocuklarda ne zaman işitme cihazı ve diğer implantlar? Doğar doğmaz Yenidoğan işitme taraması Tanısal işitme testleri HEMEN işitme cihazı uygulaması HEMEN işitme eğitimi

34 AMAÇ Doğumdan sonra 1. ayda işitme taraması 3. ayda işitme kaybı tanısı 6. ayda işitme cihazı ile eğitime başlanması Erken tanı Erken koklear implant

35 NEDEN ERKEN İŞİTME CİHAZI YADA KOKLEAR İMPLANT UYGULAMASI? Koklear implant yaşı düştükçe elde edilen sonuçlar da iyileşmektedir. Prelingual çocuklar koklear implanttan en fazla faydayı erken dönemde ameliyat edildiklerinde sağlamaktadırlar ( Tyler et al.1997, Fryauf-Bertschy et al. 1997,Waltzman1997, Tyler et al. 1999) Bu sonuçlar yaşa bağlı beyin plastisitesi kavramı ile uyumludur.

36 Kritik Dönem <6 ay Coletti ve ark < 6 ay Yoshinaga-Itano 1998,1999,2007 < 2 yaş Kral ve ark yaş Nicholas ve Geers yaş Holt ve Svirsky, 2008 < 3.5 yaş Sharma ve ark. 2002, 2006, yaş sonrası işitsel deprivasyon nedeniyle yeniden organize olmuş bir işitme sistemiyle karşı karşıyadır.

37 Neden İşitsel Eğitim? Max. Max. Erken dönemde cihaz + eğitim Fonksiyonel işitme Konuşmayı algılama

38 Neden Yaş? Kritik dönem (0-3 yaş) Beyin plastisitesi Sharma, et al. 2002

39 Neden Süre? SÜRE DİL/KONUŞMA BİLİŞSEL AKADEMİK SOSYAL/DUYGUSAL

40 İşitsel algı ile sentral işitme sisteminin plastisitesi arasında önemli bir ilişkinin olduğu; Max. Erken dönemde cihaz + eğitim İşitsel algı becerileri Kraus, 1998.

41 İşitme Engelli Çocukların Eğitiminde Okul Seçimi Okul seçimi : takvim yaşı ve konuşma ve lisan yaşı arasındaki farklılık göz önünde bulundurulur. Dil ve konuşma yaşının okul yaşantısını sürdürebilecek durumda olması Özel eğitim ve danışmanlık programlarında ve normal işiten çocukların eğitim aldıkları okullarda eğitim yaşantılarını sürdürebilirler.

42 ENGELLİ BİREY VE SPOR EĞİTİMİ İşitme engellilerin fiziksel ve sportif aktivitelere ilişkin özel eğitim almadan, özel cihazlar kullanmadan ve bazı etkinliklerde düzenlemeler yapılmadan sportif organizasyonlara katılması olanaksızdır. Sportif aktiviteler motor gelişim için önemli: Denge Koordinasyon

43 İşitme Engelliler Spor Federasyonu nda, en küçük yaş kategorisindeki spor müsabakaları yıldızlarda gerçekleşmektedir. Bu kategoride yaşındaki sporcular müsabakalarda mücadele etmektedir. Ayrıca, işitme engelli ilköğretim okullarında, Milli Eğitim Bakanlığının organize etmiş olduğu, okullar arası müsabakalar düzenlenerek daha alt yaş gruplarındaki işitme engelli çocukların sporla tanışmaları ve diğer illerdeki arkadaşları ile tanışıp daha sosyal bir çevre kazanmaları sağlanmaktadır. Eğitim Süresi (1-4 yıl) (2 yıl) (2 yıl) (2 yıl) (2 yıl) 6. Büyükler grubu 21 yaş ve üzeri (spor kariyerinin sonuna kadar)

44 İşitme Engelliler Spor Federasyonu İşitme Engelliler Spor Federasyonu, Türkiye Engelliler Spor Federasyonlarına (TESF) bağlıdır yılında kurulan İşitme Engelliler Spor Federasyonu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü çatısı altında çalışmalarını sürdürmektedir. Faaliyet gösterilen spor branşları; Futbol, Basketbol, Voleybol, Hentbol, Masa Tenisi, Satranç, Güreş, Kayak, Yüzme, Atletizm, Bow-ling, Badminton, Halk Oyunları ve Tenis dir.

45 ENGELLİ BİREYLERİN YASAL HAKLARI Tanı konulduktan sonra özel eğitim hizmetlerden yararlanabilmek için Engelli Sağlık Kurulu Raporu düzenlemeye yetkili bir sağlık kuruluşuna başvurulabilir ve tanıya ilişkin bir rapor alınabilir.

46 Eğitim Ortamları Kaynaştırma: Özel eğitim gerektiren çocukların eğitimlerini normal gelişim gösteren çocukların devam ettiği resmi veya özel okullarda sürdürmeleridir. Özel Eğitim Sınıfı: Resmi ve özel okulların bünyesinde özel eğitim gerektiren öğrenciler için açılan sınıflardır. Özel Eğitim: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin zorunlu öğrenim çağı, okul öncesi dönemi de içine alan 3-14 yaş olarak belirlenmiştir. Ülkemizde eğitime ihtiyacı olan engellilere yönelik eğitimde MEB sorumludur.

47 Mesleki Eğitim Engellilere Yönelik Meslekî Eğitim Faaliyetlerini Hangi Kurum/Kuruluşlar Yürütmektedir? Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde işitme engelliler meslek liseleri, iş eğitim merkezleri engellilere yönelik meslekî eğitim programları düzenlenmektedir. Bu kuruluşların meslekî eğitim faaliyetlerinden yararlanmak isteyen kişiler Ankara daki kuruluşlar için Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne, illerdeki kuruluşlar için il millî eğitim müdürlüklerine başvurabilirler.

48 Engellilere Yönelik Meslek Edindirme Kurslarını Hangi Kurum/Kuruluşlar Düzenlemektedir? Türkiye İş Kurumu ve MEB Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü engellilere yönelik meslek edindirme kursları düzenlemektedir. Mesleksizlikle mücadele ediyoruz

49 Yüksek Öğrenim? Başarılı ve ihtiyaç sahibi engelli öğrencilere Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından öncelikli olarak öğrenim kredisi, katkı kredisi ve yurt tahsisi yapılmaktadır. ÖSS, EKPSS gibi sınavlarda engelli öğrenciler için uygun ortam oluşturulmakta, sınava girenin engel türüne göre soru kitapçıkları düzenlenmektedir.

50 İSTİHDAM AMACI İLE NELER YAPILIYOR? Kamu Personeli Olmak: «Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik» hükümlerine göre kamu kurum ve kuruluşları çalıştırdıkları memur sayısının %3 ne tekabül eden kadroyu engelli istihdamına tahsis edilmiştir. Kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyacı olan işitme engelli memur alımı Devlet Personel Başkanlığı adına ÖSYM Başkanlığınca yapılan Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı (EMSS) ve kura usulü ile merkezi yerleştirme şeklinde yapılmaktadır.

51 İş ve meslek danışmanlığı faaliyeti : iş ve meslek seçme aşamasında bulunan, meslek danışmanlığı boyutunda, engelli bireyler için bireysel ve gruplar halinde görüşmeler yapılarak, onların meslek ve iş seçiminin önemi konusunda bilgi sahibi olmalarına ve kendilerini tanımalarına yardımcı olmaktır.

52 İNDİRİMLER: Şehirler Arası Otobüs Şirketlerinde Engelli İndirimi Ücretsiz Seyahat Hakkı THY Engelli İndirimi Cep Telefonu İndirimleri İnternet Tarifeleri İndirimleri

53 NELER PLANLANIYOR? T.C.Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı- Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Güvenilir sınav binaları İşitme cihazı takabilecekler: tüm ÖSYM sınavları için E-KPSS için işaret dili ile soruların düzenlenmesi Türk İşaret Dili Sözlüğü Aralık 2016 çıkacak. Türk İşaret Dili Kitapçığı Türk İşaret Dili Kurs Programlarının düzenlenmesi Engelli kontenjanı ihtiyaçlarına yönelik yeni yasal düzenlemeler SUT ile ilgili bir değişiklik YOK.