B E N L İ K. kavramının inşa edilmesi. Ben kimim? Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Transkript

1 B E N L İ K kavramının inşa edilmesi Ben kimim?

2 sorular sorular - sorular Siz diğerlerinden farklı mısınız, yoksa benzer mi? Herkes için aynı kişi misiniz? (Eğer öyle değilseniz siz bu farklı benlerinizi nasıl bütünleştiriyorsunuz?)

3 sorular sorular - sorular Kendini değersiz gören insanların saldırgan olma eğiliminde oldukları, bu yüzden çocukların kendini değerli görmelerinin sağlanması gerektiği düşünülür. Sizce kendini olumlu algılayan insanların yaşadığı bir toplumda toplumsal sorunlar daha az mı olacaktır? Farklı kültürlerden insanların kendi benliklerini algılama ve kurgulama tarzları farklı mıdır?

4 Bu derste, Benlik kuramları Kendimizle ilgili bilgileri ayırdetme Benlik ve kimlik türleri, tutarlı bir benlik kavramı oluşturma Sosyal kimlik ve kişisel kimlik Benlik bilgisi edinmeyi etkileyen güdüler Benlik-kimlik-kültür konularını konuşacağız.

5 Ben kimim? ben... im. ben... im. ben... im. ben... im. ben... bir insanım. ben... bir insanım. ben... bir insanım. ben... bir insanım.

6 Kendini bilme/tanıma geliştirme keşfetme yaratma ifade etme Kendinin sorumluluğunu alma Kendinden memnun olma utanma Batılı benlik kavramlaştırması BENZERSİZ BİREY OLMA

7 Benlik, Kendimiz hakkında bildiklerimiz veya bilebildiklerimizdir; kişiliğimiz hakkındaki teorilerimizdir. Çeşitli yaşam durumları ve sonuçları ile ilişkilidir. Herkesin benlik kavramının karmaşıklık düzeyi farklıdır. Benlik kavramı ilgili enfo.nu işlemeyi, genel yaşam motivasyonunu, doyumu, umutsuzluğu etkiler.

8 Benlik kavramının bugünkü anlamına ulaşmasını bazı değişimler etkilemiştir: Sekülerleşme İnsanın ümit ve düşüncelerini öte dünyaya bırakması fikrinden, onları bu dünyada gerçekleştirmesi düşüncesine değişim. Sanayileşme İnsan üretim birimi taşınabilir bir sosyal kimlik ihtiyacı Aydınlanma İnsan kendi kimliğini ve yaşamını inşa edebilir. Psikoanaliz Benlik gerçek anlamda anlaşılamaz; bilinçaltı var

9 Psiko-dinamik kuramda benlik Freud id-ego-superego Bireysel benlik-kollektif benlik Ben-biz Benlik bireysel mi, kollektif mi? Kollektif benlik Wundt, Durkheim Kollektif olan (örn. din, dil, gelenek-görenekler) bireysel olanla açıklanamaz LeBon, McDougall, Şerif, Asch Moscovici; Tajfel, Hogg.

10 Sembolik etkileşimci benlik Temel kabul: benlik sosyal etkileşim sayesinde biçimlenir. W.James ve diğ., ben/ben (I/me) Yani özne olarak ben / nesne olarak ben

11 Mead Diğerleriyle sözlü ve sözlü olmayan (yani simgesel) yollarla etkileşimler yaşarız. Benlik, bu etkileşimlerden ortaya çıkar. Toplum, bireyleri benlik kavrayışları aracılığıyla etkiler. Diğeriyle birlikte iken, onların gördüğü ben (me) etkindir. Sürekli, etkin bir şekilde rol alma yoluyla kendimizi diğerlerinin bizi gördüğü gibi görmeye başlarız. Onların «gördüklerini» yansıtan bir benlik kavramı inşa ederiz. AYNA BENLİK

12 Diğerlerinin bizi nasıl gördükleri hakkındaki ALGIMIZ bizim kendimizi nasıl gördüğümüzü biçimlendirir.

13 DİKKAT! Bazen aynaların düşüncelerini ve sözlerini içselleştirebiliriz. Birilerinin söyledikleri ile kendimizi görmeyi de öğrenebiliriz. Pygmalion etkisi Çocuklara tertiplisiniz desek tertipli olurlar mı?

14 Öğretmenlerin düşünceleri öğrencileri daha çalışkan, yetenekli yapar mı? Rosenthal ve Jacobson (1968) Öğretmenlere bazı öğrencilerin daha iyi/başarılı olacağının söylenmesi, öğretmenlerin bu öğrencilere, söylenenleri doğrulayacak şekilde farklı davranmalarına neden olmaktadır.

15 Kendinin farkında olma (öz-farkındalık) Her zaman kendimiz üzerinde düşünüp durmayız. Bu nedenle öz-farkındalık bazen yüksek bazen düşüktür. Nesnel öz-farkındalık gerçek ben-ideal ben karşılaştırması

16 Nesnel öz-farkındalık gerçek ben-ideal ben karşılaştırması Ne zaman? Bir nesne olarak kendimize yoğunlaştığımız durumlarda: aynaya bakarken, seyirci topluluğunun önündeyken v.b. 2 tür benlikten sözedilmekte Özel (private) benlik: Kendi kendime iken ben (farkındalığı, içsel standartlarla karşılaştırmalara yolaçar) Aleni (public) benlik: Diğerlerinin yanında ben (farkındalığı, kendinin olumlu görüntüsünü sunma eğilimi yaratır) Kendinin farkında olma hem olumlu hem olumsuz etkiler yaratabilir.

17 Benlik bilgisi (self-knowledge) Diğerlerini bilme yolu ile kendini bilme yolu aynı Benlik şemaları Benliğe ilgili bilgilerin, değerlendirmelerin bellekte saklandığı yapı. Şematik size önemli gelen boyutta, ortalamadan daha ileride olduğunuz düşündüğünüz boyutta ve tersi bir durumun geçerli olmadığı durumda. Nezaket önemlidir, ben naziğim nazik davranıyorum Aşematik tersi Nezaket önemli bir şey değil!

18 Benlik şemaları birbirinden çok farklı (olumlu ve olumsuz uçlarda) ise bireyde sıkıntılara sebep olabilir. Benlik şemaları kendinizle ilgili enformasyonun alınmasını, işlenmesini ve değerlendirilmesini etkiler. Benim sorunum ne?

19 Higgins (1987) Benlik Uyuşmazlığı Kuramı 3 tür benlik şeması Gerçek Benlik İdeal benlik Zorunlu benlik Zıtlığında memnuniyetsizlik Zıtlığında kaygı Bu üç tür belik şeması arasındaki mesafe ne kadar fazla ise kişi o kadar zor duygu yaşar (örn. kaygı, keyifsizlik).

20 Davranıştan hareketle yapılan çıkarımlar Kendini algılama kuramı (Bem, 1967; 1972) Kendi davranışlarımızla ilgili de nedensel açıklamalar yaparız. Davranışlarımızın nedenini kendimizin bazı özelliklerine atfedecek şekilde çıkarımda bulunuruz. Dolayısıyla kendimizi davranışlarımızdan hareketle biliriz.

21 Sosyal karşılaştırma ve benlik bilgisi Kendimizi diğerleriyle karşılaştırarak da bilebiliriz Sosyal Karşılaştırma Kuramı (Festinger, 1954) Diğerleri bir referans noktası oluşturur. Kanaatlerimizi ve yeteneklerimizi diğer insanlarınki ile karşılaştırarak değerlendiririz. Karşılaştırma için genellikle benzerleri seçeriz.

22 Aşağı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha kötü olanlarla karşılaştırma benlik saygısı yükselir Yukarı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha iyi olanlarla karşılaştırma benlik saygısı düşer Altın ve bronz madalya kazananlar gümüş madalya kazananlardan daha memnundur.

23 Aşağı doğru gruplar arası karşılaştırmalar biz onlardan daha iyiyiz duygusu yaratır. Bu karşılaştırmalar bir grup üyesi olarak benlik kavramını etkiler. Kendini kategorilendirme kuramına göre biz iyi isek ben de iyiyim demektir. Birey kendisini bir şekilde ilişkilendirdiği kişilerin elde ettiği başarılardan haz duyar YANSIYAN ZAFERDEN MEST OLMA (Cialdini ve ark., 1976)

24 Benlik ve Kimlik Benlik aslında ayrı ayrı ve çeşitli kimliklerden oluşan bir repetuvardır. İnsanın kim olduğu hakkında kafasında varolan imajları kapsamaktadır. Bireyin kendisinin saydığı ve sosyal ve duygusal bir değer atfettiği özellikler bütünü olarak kim olduğunu tanımlama biçimini ifade eder. Benlik karmaşıklığı bireysel farklılık gösterir. Ben kimim

25 Benlik ve kimlik türleri Sosyal kimlik grup aidiyetleri yoluyla edinilen kimlik Kişisel kimlik oldukça kendine özgü kişisel ilişkiler ve özellikler Bireysel-ilişkisel-kollektif benlik

26 Brewer a (2001) göre 4 tür kimlik vardır: Kişi temelli sosyal kimlikler İçselleştirilen grup özellikleri İlişkisel sosyal kimlikler Diğerleriyle birlikteyken tarzı (Markus ve Kitayama nın karşılıklı bağımlı benlik kavramına benzer) Grup temelli sosyal kimlikler Grup aidiyeti ile tanımlanan Kollektif kimlikler

27 Benlik ve kimliğin ortama duyarlılığı Farklı ortamlardaki BEN farklı olabilirim. Ama BEN aslında aynı BENim. İki görüş var: (1) duyarlıdır (2) duyarlı değildir. Orta yolcu öneri: İnsanlar bilişsel olarak benlik temsillerine sahiptir; bunlar algılama, kategorilendirme ve eyleme dönük örgütleme ilkeleri olarak zihinlerindedir; ama bu temsiller durumsal faktörlere göre kısa ya da uzun süreli değişikliklere uğratılır.

28 Benlik-kimlik açısından birey, 1. hem farklı ve biricik olduğunu hem de benzer olduğunu hissetmek ister (P.I.P olgusu); yani içinde zorunlu olarak bir kıyaslama vardır. 2. zaman içinde aynı kaldığını ve bir olduğunu hissetmek ister, yani bir tutarlılık ve değişmezlik gösterir. 3. kendine sosyal veya kişisel arzulanırlığı yüksek nitelikler atfeder ve kendini bir güç sahibi olarak görmek ister.