TIP FAKÜLTESİ TARİHSEL GELİŞİMİ. Dr. Ferruh N. Ayoğlu

Transkript

1 TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI HALK SAĞLIĞI DİSİPLİNİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Dr. Ferruh N. Ayoğlu ğ

2 Halk Sağlığı disiplininin ana çalışma alanı, insanların sağlıklı yaşamalarını sağlayacak yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası kaynakların harekete geçirilmesine yönelik uygulamalardır. -Detels ve Breslow-

3 Halk Sağlığı = Public Health = Santé Publique Toplum Hekimliği ğ = Community Medicine e Koruyucu Hekimlik = Preventive Medicine Sosyal Hekimlik = Social Medicine

4 Halk Sağlığı Halk Sağlığı, organize edilmiş toplum çalışmaları sonunda çevre sağlık koşullarını düzelterek, bireylere sağlık bilgisi vererek, bulaşıcı hastalıkları önleyerek, hastalıkların erken tanı ve koruyucu tedavisini sağlayacak sağlık örgütleri kurarak, toplumsal çalışmaları ş her bireyin sağlığını ğ ğ sürdürecek bir yaşam düzeyini sağlayacak biçimde geliştirerek hastalıklardan korunmayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığı ile çalışma gücünün artırılmasını sağlayan bir bilim ve sanat dalıdır. -Winslow, 1923-

5 Toplum Hekimliği Toplum hekimliği eğitiminin amacı; öğrencilere, sağlık personelinden oluşan bir ekip ile toplum içinde koruyucu ve iyileştirici hekimliğin nasıl uygulanacağını, epidemiyoloji ve sosyal bilimler yöntemlerini kullanarak toplumun sağlık ğ sorunlarını ve bunların önemlilik derecelerini saptamayı ve uygulamalardan alınan sonuçları değerlendirmeyi öğretmektir. -K. Deuchle, 1960-

6 Bir toplumu oluşturan bireylerin bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir iyilik halinde olması için kişiye, ş y, sosyal, biyolojik ve fizik çevreye yönelik önlemlerin tümelci bir yaklaşımla planlanması ve uygulanması görüşü toplum hekimliğidir Toplum Hekimi, belirli bir toplumdaki sağlık sorunlarını ortaya çıkaran, bu sorunların çözümlenmesi öü iii için çeşitli dallardaki uzmanlara yol gösteren, bu hizmetlerin gelişmesini gözleyen ve değerlendiren kişidir. Kişinin ve toplumun sağlığını korumak ve geliştirmenin kamu hizmeti olarak ele alınması Halk Sağlığı, ğ ğ bireysel düzeyde ele alınması ise Koruyucu Hekimlik dir. -Similie ve Kilbourne-

7 Sosyal Hekimlik Hiçbir doktrin ve ideolojiye bağlı olmadan, hekimlik ile toplum arasındaki ilişkilerin incelenmesi ve hekimlik hizmetlerinin toplum yararına geliştirilmesidir. -Dr. Jules Rene Guerin, 1848-

8 Hekimlik Uygulamalarının Tarihsel Gelişimi Sanayileşme öncesi dönem Sanayileşme dönemi Çağdaş dönem

9 Sağlığın korunması Kentsel alanlarda sanitasyon uygulamaları Uzakdoğu da çiçek hastalığına karşı aşı uygulaması Karantina uygulaması

10 Bulaşıcı hastalıkların Açık kalp ameliyatı kontrolü Organ transplantasyonu Robotik cerrahi Karmaşık tedavi protokolleri

11 Halk Sağlığı nın disiplinleşmesi önündeki engeller Sağlık alanına yönelik bilgi birikiminin zayıflığı Miasma teorisi ile geçen 2000 yıl Hipokrat ın teorisi Uygun sosyal şartların gelişmemesi MÖ 135 İskenderiye, Hero nun buhar makinesini keşfi Roma, sıtma-bataklık btklk ilişkisi i Toplumsal kültürün sağlığa verdiği önemin azlığı Egemen otoritenin sağlık hizmetlerini geliştirme sorumluluğu duyumsamaması Sağlık-verimlilik verimlilik-kar kar Bilginin elit e hizmet etmesi MS 175, Bergama, Akropol, Gladyatörler okulu doktoro Galenos Roma ve Yunan şehirlerinin çelişkisi

12 Herkes için olası olan en yüksek sağlık hizmetinin sağlanması Rönesans ve bilimsel gelişmelerin sadece belli bir seçkin grubuna değil tüm topluma hizmet etmesi düşüncesi Toplumsal l vicdan, çoğu ğ zaman kötü yaşam koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan hastalıkların yoksullar kadar zenginler için de tehlike oluşturabileceğinin anlaşılmasından sonra harekete geçer

13 Disiplinleşmenin habercileri: Düşlemeler 1516-Thomas More ve Utopia 1697-Daniel Defoe ve Essay on Projects 1749-Lodovico Muratori ve Della Publica Felicite 1798-Joseph Benoit Fodéré ve Les Lois Eclairées

14 , 1660, St. Vincent de Paul, Sister of Charity 1662 Londra, John Graunt, haftalık ölüm kayıtları 1740 Belçika, Collegium Medicum 1758 İsveç, İstatistik Komisyonu 1792 Fransa, Napolyon Kanunları 1795 Manchester, Gönüllü Sağlık İdaresi 1800 İngiltere, Robert Owen, İşçilere yönelik sağlık ve eğitim hizmetleri 1802 Paris, Comité de Salubrite Publique 1836 İngiltere, William Farr, İstatistik Genel Müdürlüğü Semt kiliselerinde zorunlu ölüm kayıtları tutulması Ulusal ve yerel sağlık örgütleri Fransa da Bureaux de Santé ler

15 Sağlık sorunlarının ve çözüm yollarının bireysel değil toplumsal düzeyde ve sosyal eşitlik kavramına uygun ele alınması 1789 Fransız İhtilali ve toplumsal eşitlik 19. Yüzyıl ortalarında önem kazanmaya başlayan sosyal hekimlik anlayışı Sanayi Devrimi ile gelen toplumsal dönüşümden doğan zorunluluklar

16 Sanayi Devrimi 1844 F. Engels, A. Tonybee James Watt, buhar makinesi 1780, buhar makinesinden elde edilen gücün şaft ve kranklar aracılığıyla aktarımı Üretim şekillerinde i d değişim i Toplumsal değişim/dönüşüm

17 Nereden çıktı bu sanayi devrimi? Denizaşırı sömürgecilik, yeni pazarlar ve güçlü sermaye birikimi Bilimsel l ve teknolojik gelişmenin i ürünü ü ü makineleşme Güçlü merkezi iktidar yapılarının yıkılması

18 Sermaye sahiplerinin i i makinelere sahip olması Üretim bölgelerinin kentsel alanlarda yoğunlaşması Kırsal alandan kentsel alanlara l göç Kentsel alanlarda hızlı nüfus yoğunlaşması

19 İngiltere 1801: nüfus> yerleşim yeri, Londra : nüfus> yerleşim yeri, Londra> : nüfus> yerleşim yeri

20 Endüstriyel kirlilik, su kaynaklarının kontaminasyonu Özellikle işçiler ve ailelerinin sağlık yaşam koşulları Sağlık örüntüsünde değişme ş e Beslenme bozuklukları Konut sağlığında bozulma Bebek ölümlerinde artış Bulaşıcı hastalık salgınları Bireysel çözümlerin yetersizliği Toplumsal çözüm arama zorunluluğu

21 Sosyal Hekimlik Bir sembol; Thomas More ( ), 1535), Utopia ve Sosyal Adalet düşü

22 Genellikle hekimlik biyolojik bilimlerden sayılır. Gerçekte hekimlik, sosyal bir bilimdir, çünkü amacı toplumsaldır. Hekimliğin temel amacı kişilerin çevrelerine, yani yaşadıkları topluma, uyumlarını sürdürmek ve hastalık nedeniyle çevreye uyumlarını kaybedenlerin uyumlarını yeniden sağlamaktır. -S. Neumann-

23 1848, Die Medizinische Reform Herkesin çalışma hakkı vardır. Herkesin sağlığının korunması toplumun görevidir. Hükümet halkın sağlığı ile yakından ilgilenmelidir. Sağlığı geliştirme ve hastalıklarla savaş sadece hekimlik hizmetii ilesağlanamaz, sosyal tedbirler alma zorunluluğu l ğ da vardır. Sağlık ile sosyoekonomikoekonomik koşullar arasındaki etkileşim önemli bilimsel araştırma konuları arasındadır. -Rudolph Wirchow-

24 En önemli hastalıklar bir toplumda en çok görülen, en çok öldüren ve en çok sakat bırakan hastalıklardır -Alfred Grotjahn ( )-1931) Bir kişinin veya toplumun sağlık düzeyini belirleyen, kişinin hastalanmasına veya ölmesine neden olan çevresel etmenleri oluşturan veya bunların etkisini koşullayan etmenler sosyal ve ekonomik etkenlerdir. Bir kimsenin hastalığı sadece o kişinin değil, ailesinden başlayarak tüm toplumun sorunudur.

25 John Ryle ve Değişen Disiplinler Herkese eşit hizmet Irk, din, politik inanç, ekonomik ve sosyal durum farkı gözetmeksizin herkesin erişilebilecek en yüksek sağlık düzeyine ulaşması temel haklardan biridir. -İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi- -Dünya Sağlık Örgütü Anayasası-asas

26 Johann Peter Frank ( ) 1821) İş sağlığı dışında tüm konular Hastane sistemleri ve tıbbi bakım 1790: Avusturya Lombardiyası Tıp Okulu Dekanı Sağlıksızlık yoksulluğun bir sonucudur.

27 Edwin Chadwick ( ) 1890) Otokratik yönetime güvensizlik İngiliz Yoksullar Kanunu nda (Poor Law) reform Seçimle başa gelen uniform bir yerel yönetim sistemi it i kurulması ve bu yönetimde yoksullara çeşitli hizmetlerin yanı sıra ücretsiz tıbbi yardım sağlanması Sağlıksızlığın nedeni yoksulluktur.

28 1842, Sanitary Conditions of The Labouring Population- Çalışan Sınıfın Sağlık Şartları, yükselen standartlara karşın sağlıksız yaşamı suçlamıştır. Kolera salgını, 1848, Toplum Sağlığı Kanunu Hekimlerin hastalarını tedavi etmek işlevleri dışında, bütün topluma karşı yüklenmeleri gereken görevleri vardır. Çevre sağlığına büyük önem, hastane hizmetleri daha geri planda

29 FRANSA Hizmetler valilerin i yüksek k otoritesi i altında, merkezden atanan bir sağlık müdürü emrinde çalışan sağlık departmanları sistemi ile yürütülmüştür ş Merkezden yayınlanan genelgeler 1793-Condorcet, L Esquisse d un tableau hystorique des Progrés de l Esprit humain, fakirliği yok edecek bir sigorta sistemi 1839-Philippe Buchez, 2000 kişiye bir doktor düşecek şekilde devlet görevlisi hekim ile ücretsiz sağlık hizmeti götürülmesi 1848-Paris, Gazette Medicale, Editör Jules Guerin, tıbbın toplum yararına mal edilmesi isteğinde bulunmuştur.

30 Eş dönemli bazı önemli gelişmeler ve tıbbın yükselen yıldızı bakteriyoloji 1849-Londra Soho, John Snow, Kolera 1854-Londra Soho, John Snow, Kolera ve suyla bulaş 1856-İngiltere, İ William Budd, Tifo 1868, Burdon Sanderson, Tüberküloz 1882, Koch, Tüberküloz basilininin izolasyonu Florance Nigthingale, profesyonel hemşirelik ve modern hastanecilik hizmetleri

31 1859, John Simon ( ), ölümlerin başlıca nedenleri 1871, John Simon, Privy Council, beslenme, bebek ölümleri, l tozlar, çalışma yaşamında toksik etkenler vb 1872, Paris-Budin, Variot ve diğerleri, İngiltere-Ballantine, antenatal ve neonatal sorunlar

32 1. DÜNYA SAVAŞI ( )

33 1. Dünya Savaşı Sonrası Sovyetler Birliği-Yugoslavya-Türkiye Koruyucu ve tedavi edici hizmetlerin birleştirilmesi, Hekimliğin bir sosyal hizmet olarak uygulanması, Öncelikli önemin koruyucu hizmetlere verilmesi, Halkın hizmete daha çok katılımının sağlanması, Hizmet sunumuna yönelik olarak sağlık merkezleri kurulması. Örnek; Yugoslavya, Andrija Stampar, Hijyen Enstitüsü Türkiye Refik Saydam Etimesgut İçtimai Hıfzıssıhha Numune Türkiye, Refik Saydam, Etimesgut İçtimai Hıfzıssıhha Numune Dispanseri

34 Genç Türkiye Cumhuriyeti Dr. Refik Saydam, Cumhuriyet in ilk Sağlık Bakanı Sağlık merkezleri 5-10 yataklı tedavi edici birimler Hasta muayenesi ücretsiz 1924: : : : 300

35 Taşra ve kırsal kesime sağlık hizmet götürülmesinde kullanılacak örnek hizmet ünitesi

36 1925: bölge özel bir çiftlik iken Atatürk e armağan edilir 1928: Bulgaristan dan gelen 50 hanelik göçmen grubu Atatürk tarafından buraya yerleştirilir iili Etimesgut, Ankara ya bağlı 19 köyden oluşan bir bucak merkezi olur 1929: dispanser yapımına başlanır 1930: dispanser yapımı biter Dr. Refik Saydam: koruyucu ve iyileştirici hizmetlerin birarada sunulması planlanır 1930: Başhekim Dr. Cudi Erentürk ( ) 1934: Başhekim Dr. Cemalettin Or 1935: ABD, Johns Hopkins Üniversitesi, 1 yıl köy sağlığı hijyeni eğitimiğ

37 Dispanserde yürütülen uygulamalar: Başta sıtma, verem ve frengi olmak üzere salgın ve bulaşıcı hastalıklarla savaş, Gebe kadınların 5. aydan itibaren takibe alınması, Doğumların yapılması, Bölgedeki çocuklarınsağlık taramalarının yapılması, Bebek ölümlerinin azaltılması, Öğretmen ğ ve anne-babalara okul sağlığı ğ ğ eğitimi ğ verilmesi, Emzirilemeyen yoksul ailelerin çocuklarına ücretsiz mama sağlanması, Ebelerin köylerde sağlık eğitimi vermesi, Çevre sağlığı koşullarının takibi ve düzeltilmesi, Sağlıkla ilgili ili istatistiklerin ti tikl i tutulması t

38 Etimesgut Sıhhat Dispanserini gezdim, kıymetli direktörü C. Or un verdiği malümat ve izahattan çok memnun oldum. Modern çalışmalarının l ii iyi neticeler vereceğini kanaatla gördüm.

39 Aydın bir otorite nin, temkinli yönetimlerin çok zor sandığı bir işin, hekimliğin toplum gereksinimlerine uygun biçimde uygulanması olanaklıdır. Söz konusu 3 ülke örneği iyi yönetilir ve otoritelerce etkin bir biçimde desteklenirse Halk Sağlığı disiplininin neleri başarabileceğini gösteren anlamlı örneklerdir.

40 1948 de Dünya Sağlık Örgütü nün (DSÖ, WHO) kurulması ve gelişmesiyle birlikte Halk Sağlığı uygulamaları l önemli dereceded ilgii odağı ğ hli haline gelmiş ve yaygın biçimde kabul edilmeye başlanmıştır. Dünyanın belli bölgelerinde önemini yitiren bazı sağlık sorunlarının dünyanın diğer bölgelerinde halen önemini koruduğu ve üstesinden gelinen her sağlık sorununun yerine yenilerinin i i ortaya çıkmaya devam ettiği bilinen bir gerçektir. Sağlık sorunlarının altında yatan sosyoekonomik nedenlerin oynadığı rol bugün yaygın biçimde kabul edilmekte ve sağlıkvesağlıksızlığın sosyal nedenleri sağlık bilimlerininl i i önemli bir çalışma alanlarından l birinii i oluşturmaktadır.

41 Tarihsel gelişim süreci, sosyal eşitsizlikler giderilmedikçe tüm insanların sağlıklı olması düşüne ulaşabilmenin olanaksızolduğunu olduğunu ve Halk Sağlığı disiplinin temel yaklaşımlarının göz ardı edilmeksizin yaygınlaştırılması zorunluluğunu ğ açıkça ç ortaya koymaktadır.