-1 563),0 s m a n I I s a d r -

Transkript

1 7trurri pa$a. rurri B. 'A B D Rt-vtu'ix ABDAL-HAYY ( ),0 s m a n I I s a d r - 6,2 am I a r I n d a n d r r. Nerede ve hangi tarihte do[dufiu hakkmda ne btzzat yazdrfr h61 terci.imesinde (LCItfi Paqa, Tarih, istanbul, 1341, s. 2. v. dd. ; Asaf-ndme, istanbul, 1326 ), ne de di$er kaynaklarda sarih bilgi vardtr. Devrine en yaktn bir kaynak olan miiverrih Ali onun, I selefi Aya$ Paga gibi, arnavut aslmdan oldu- ' [unu bildirmektedir ki, boylece Bayezid II. 'in I ilk devirlerinde Avlony a taruflanndan devqirlutfi PA$A. 97 me suretiyle getirildifii anlagrlmakta, harem-i hasta tahsil ve terbiye gordi.igi.i, saray hrzmetlerinde bulundu[u bilinmekted tr. T ev drthi Al-i Osman'm mukaddimesinde hayatrm anlatrrken, go cuklu$unda s arayda bulundu[una ve bir hayli zaman tahsile gahqtr[rna Safevi hiikiimdan $ah ismaif in Dulkadr beyi : Al 6s al -D av la i'jlzenne yiiriime si h6di s e sinden ( 1508) itibaren vak'alan takip edebilecek bir seviyede bulundu$una ve bu strada da, guhadarhk gibi, en az 20 yaqtnda yaprlabilecek bir saray me'm0riyeyiti ifb eyledi[ine gore, Lutfi Paqa'mn 1488 'e dofru dofmuq olmasr kabul edilebilir. Yavuz Sultan Selim'in ctilusunda ( ), 50 akge miiteferrikahk ile, taqraya grktr. Sonra srasl ile gegnigir-bagt, kapucubaqt ve mir-alemlik v azifelerinde bulundu ( Asaf-ndme, s. 7 ). L0tfi Paqa 'mn bu hizmetleri

2 hangi tarihlerde yaptr[r bilinmiyor ise de, Qaldrran seferi esnasmda ( l5i4 ) sol kol ul0feciler apasr gavug-bagr olar ak zikredilen Lutfi Bey ( krl. Feridun, Mtinsadt;Haydar Qelebi, Rfrz-ndme, 1274, s. 396 v.d.) olmasma, kendisinin bunlardan hig bahsetmemesi sebebi ile, pek ihtim6l verilmez. Bundan iki sene sonra ( rebitilewel nisan 15 16) gakrct-baqt, gdhinci-bagt, kapucu-bagr gibi kapu halkr arastnda tebeddiiller yaptltrken, E$rrboz sanca[ma akge ile gonderilen Lutfi Aga ( Feridun, Miin;adt, s.475 )'run da,btzim LCrtfi Paga olmast, aynt sebepten dolayt, pek miimki.in gortinmemekte dt. Tezkireci Sehi 'nin Lfitfi Paga 'ya Yavuz Sultan Selim 'in terbiyesi ile yetigtirilmig bir gahts olarak tantnmasl ve onun nezdinde,,gok itibdrda" oldu[unu bildirmesi ( Sehi, Tezkire, s, 25 ), Seyyid Muradr 'nin Nova ( Castelnuovo ) Fetih-ndmesi'nde, bir miindsebetle, ondan,,yddrgdr-r Sultan Selim" olarak bahsetmesi (Universite kiitirp., Feth-i kale-i AIova, TY , var.68; Mukaddes Mayda, tez, ,68b ),Yavuz Sultan Selim devrinde Lutfi Paqa'nln tiirlti hrzmetler ile p6digahm hemen muhitinde bulundu[una bir delil sayrlabrht. Zdten tarihinin mukaddimesindeki kayrtlardan Lfitfi Paga 'nln d6ima pddigahtn yanrnda bulundu$u anlagrhyor. Haydar Qelebi RAz-ndme'stnde geqen L0tfi ismindeki qahtslann Lutfi Paqa zannedilmesi

3 (Uzungargtlt, Osmanh tarihi, II, 537 )> Sicill-i osmdnt miellifinin de Lutfi Paga 'yi iki defa $am beyler-beyiliginde gostermesi, bu devirde, bu n6mda mevcut iimerddan iki zdt bulundu[unun farkrna vanlmamtg olmasmdan ileri gelse gerektir. Sicill-i osmdnt 'ye kaynak oldufu anlagrlan Ferdi 'nin tarihi ( Ayasoffa kiitiip., nr ) dikkatle incelendi[i zamar; $am beylerbeyisi olan Lutfi Paga isl6m Ansiklopedisi 'nrn sadrdzarn Lutfi Paga'dan ayrr bir gahsiyet oldu$u agrkga gortilmektedir. Bu hususta tetkikat yapan Tschudr ( Der Asafndme des Lutfi Pascha, Tiirkische Bibliothek, Berlin, 1910, X[), Kopriili-zdde Fuad Bey ( TM,I) ve Babinger ( Die Geschicht;schreiber der Osmanen ) 'in de bunun farkrna v aramaytglannm, Ali, Celdl-z6de ve Pegevi'nin bu meselede sarih mal0mat verrnemelerinden, Ferdi tarihine de ihtimal sddece, Hammer vdsttasr ile vakrf olmalarmdan ileri geldifine hukmolunabilir. Di[ er taruftan ibrahim Paqa (Pargalt) 'mn saddreti devrinde tanzim edilen ve Osmanlt imparatorlufunun eyalet ve livalanntn kimlerin uhdesinde bulundufunu gosteren defterler bu husustaki tereddtitleri kati olarak rzdleye yarayacak m6hiyettedir. Bunlara gore, o 1524 stralannda, emir-i alem payesi ile, Aydtn livasma akgeli bir dirlikle mutasarrtf bulunuyor,

4 ayfi zamanda, di$er mir-i miran L0tfi Bey ise, 10 yiik akge ile $am ' da vazife goriiyordu. Bundan anlagrhyor ki, Lutfi Paga her h6lde Kanuni Sultan Si.ileyman 'in ciilusunda, kendisinin zikretti$i, Kastamonu sancak beyli$i ile livaya grkmr$ ve sonra da Aydrn 'a gelmig idi. Onun daha Rodos muhasarast srasmda ( I 522 ) Aydrn sancak beyi oldu$unu, zapttndan sonra, di$er bdzr sancak beyleri ile birlikte, kalenin tamirine me'm0r edildifini biliy ornz ( Feridun, Miin;adt, s. 539 ). L0tfi Paga, bir miiddet sonra Yanya sancak beyli[inde bulundu ( Topkaptsarayr arqivi, D , 8303 ) ki, Ali ve ondan naklen Peqevi de bu sanca$a mutasarnf oldu$unu bildirmektedirler (Ali, Kanh al-ahbdr, Universite ktittiphanesi niishas\ var. 339; Pegevi, I,2l). L0tfi Paga 'nln bu vazifede iken Viyana muhasaraslna iqtirak ile 8 safer 936 ( 12 tegrin I. I529)'da, Avlonya sancak beyi Siileyman Bey ile birlikte, kaleye hticum etti$ mal0m oldu[u gibi (Feridun ayn, esr., s. 573 ), geribaqr Solak Hasan 'm zeameti hakkmda sadrdzarrr ibrahim Paga'ya, kaptct Hamza'nrn gedi[i igin, pddigdha afrza gonderdi[ini de biliyoruz (Topkaprsarayr argivi, E , 6435 ). Ali'nin iqaret edip de isimlerini vermedi$i, kendisinin ise, hig bahsetmedi[i difer b\n sancakl atda da bulunduktan sonra, 1533 ' te Karamanbeyler beyilifine tdyin edildi ( Ferdi, agn. esr., Ayasof,a

5 kiitiip., 331'7,var. 146 ). O bu srfatla Irakayn seferinde Karaman eyaleti kuvvetlerini sevk ve idare etmiq,tebriz civanndaki hare-. ketlerd e arty olarak vazife gormtig idi (26 rebiiilewel 94I: 5 teqrin I. 1534; Feridun, agn. esr.,i, 587 ). Yine bu sefer esnasmda Van golti civanndaki harekdtta damtihim bir rol oynadr[ tnt, ezctiml e Tatvan s ahi 1l erinde Mi LUTFI PA$A. mar Sinan 'a gemiler inqd ettirerek, diigman hakkrnda mal0mat topladrgrnr biliyoruz ( Sd'i, Tazkirai al-bunydn, Istanbul, 1315, s.24). Lutfi Paga, bir miiddet Anadolu beylerbeyli[inde de bulunduktan sonra, evveld Mustafa Paga'nrn yerine Rumeli beylerbeyli[ine ( 1536\ miiteakiben de iigiin ci vezirli[e getirildi ( J. v. Hammer, trc. Atd, V, 197 ) 'de Korfu seferi esnasrnda, Barbaros Hayreddin Paqa ile birlikte ve donanma serdan olarak, Akdenrz harekdtrna me'm0r oldu. 135 kadirga ve bastarda olmak izere, 280 gemi iie 20 mayrsta istanbul 'dan hareket etti ( Katib Qelebi, Tuh/at al-kibdr, s. 49;Lutfi Paqa'nrn loo kadirga ile 10 mayrsta istanbul 'dan hareketini bildiren Macon piskoposunun 2 temmuzda Roma 'dan kardinal Bellay'ayazdrgr mektup igin bk. Charriere, I{egociaiion de la France dans le Levent, I, 332 ), Donanma Avlonya ontinde padiq6ha mi.il6ki olduktan sonr a, Barbaros

6 'un 60 kadirga 1le, zahire getirecek gemilerin seldmetini te'min igin, iskenderiye tarafina gitti$ srrada, Lutfi Paqa Italya sahillerini vurma$a gonderildi ki, bu akmdan o Otranto ve Castro kalelerini tahrip ederek, bir mrkdar esir ile avdet etti. Bu srrada onun elgilik ile Venedik'e gonderdigi Gelibolu tersanesi kethiidasr Bostan Kethi.ida'ntn Venedik gemileri tarafindan esir edilmesi ve diper bdzr sebepler neticesinde ( tafsildt igin yk. bk.) Venedik'e kargr harp agrlmasma ve Korfu 'nun muhasarastna karat verilince, Lutfi Paga kiqi ve 30 toptan mtirekkep kara ordusunu adaya ihrag etti (25 a[ustos 1537 ). in nat akadar devam eden ve Ayag Paqa ile ikin ci vear Mustafa Paga 'nln da katrldr$r muhasara, Lutfi Paqa'nrn fethin yakrn oldu[una ddir isranna ve Barbaros 'un da itirazrna rafimen,,,bir mticahid kulumu bin boyle hisara de[iqmem" diyen pddigdh tarafrndan, 7 eyliilde kaldrnldr ( Ali, cgn. esr., var. 269 ) ve iigiincii vezir, donanmanln bir krsmr ile, istanbul 'a avdet etti. Dondi.ikten sonra krsa bir mi.iddet nekbete u[radr[r ve bunun da Korfu harek6tlnln muvaffakiyets i zli $inden i I eri geldi[i hakkrnda bir rivayet var ise de ( J. v. Hammer, cgn. esr., s. I97 ), Lutfi Paqa bundan sonra davazifesini muhafaza etmtq, ertesi sene Mustafa Paga 'nln vefatr idrzerine, ikinci vezirh$e t6yin edilmiptir (mayrs 1538 ). :

7 Bu$dan seferine ikinci vezir olarak iqtirak eden (tafsildt igin bk. Celil-zdde Mustafa, Tabakdt cl-mamdlik fi daracdt al-masdlik, Universite ktittip., nr. 5997, var. 241) Lutfi Paqa 'ntn en miihim hizmeti, Prut nehri ftzet. ndo b'r koprii kurdurarak, ordunun ktsa zamanda buradan gegmesini'mi.imkiin ktlmasr idi (Muhammed b. Muhammed,I'{uhbat altavorlh, s.72; Pegevi, ayn. esr., s.259 ). Tazkirat al-bunydn'da anlatrldr[rna gore, o bu igte mimar Sinan '1 pddiq dhatanttmt$ ve koprtintin kurulmaslnt ona havale ettirmig idi ( ayn. esr., s. 25 v.d.). Lutfi Paga ertesi sene, Aya$ Paqa 'nln vefafinda, sadrdzarn oldu[u vakit (temmuz 1539 ), ilk igi, o strada inhildl eden hassa mimarltsma, kabiliyetini pek takdir ettigi mimar Sinan'l getirmek sureti ile, kadirqinashk gostermig oldu. Lutfi Paga 'nln vezir-t dzamhktan azh tarihi olan mayrs 1541 'e kadar iki seneye yakrn iktidan devrinde en mtihim dahili rcraatt olarak,,ii! ak" ddetini kaldrrmast, gosterilebilir. Oteden beri bu us0liin sancaklarda ve eyflletlerde fenahklannt goren sadrdzam, Tevdrlhi Al-i Osman'rnda bu mevzur\ bir gok mi s dl I e r zll<r e derek, uzrtn b oy lu anl atmt qtrr ( s. 374 v.dd.). Bri hususta Yavuz Sultan Selim 'den brzzat dinledi[i qik6yet yollu sozleri de nakleden Lutfi Paqa, bu uscrliin kaldrrtlmasrna kar ar veril di[ t zarnan, i stanbul' daki

8 elgilerden kendi memleketlerinde,,ulak zulmti" oli.ip-olmadr[mln soruldu[unu ve onlardan menfi cevap ahndr[rnr il6ve etmekte, sonradan Riistem Paga zamanrnda ulak hiikmiine avdetin, bu zuli.im yoluna tekrar donenleri nasrl feldketlere u[rattr$rnr, iddiasmt te'- yit makammda ve halefinin 1553'tekt azhnr telmihen, bildirmektedir ( tafsildt igin bk. ayn. esr.;kopriili-zdde, ayn. esr., s. 135 v.d.). Lutfi Paqa 'nln saddrett zamantnda halline muvaffak oldupu en miihim harici meseleler, Venedikliler ile sulh akdi ve Avusturya mizdkerelerini maharet i'e idaresi idi. ikti dara gegtikten br-az sonra istanbul 'a gelen Venedik elgisi Contarini, vuku bulan harplerde zaptedilmig bdztyerlerin iadesini talep etti$ zaman, sadtdzarn ona, miis6leha akdinin daha genig bir salahiyefrve me'z0niyete m6lik olmakla te'min edilebilece[ini hatrrlatmak maksadt ile, Venedik'e donmesini, ancak gehzade Bayezid ile Cihangir igin son baharda (1539) yaprlacak stinnet diifiinlerinde haz:ir bulunmaslnl soylemi g idi. Gergi kararlagtrnlmt; zamanda m0tad merasim, fakat eskilere nazaran daha ktsa bir miiddet ile tcra edilen dti[tinlerde Venedik'i sddece istanbul'daki balyos temsil etti ise de (bk. Ce'.dl-z6de, ayn. esr., var. 280; J. v. Hammer, ayn. esr.), ertesi sene bagrnda (1540) yeni elgi Badoero istanbul'a gelerek, sadrdzamve divdn-r hiimayin dzasr ile iig ayhk

9 bir miizdkereden sonra, Venedik igin oldukga a$r fedakdrhklan tf-zantmun eden bir sulh akdine muvaffak o'du (mayrs 1540; tafsilat igin bk. P. Daru, Histoire de la RepubtiLUTFI PA$A. $e Eue de Venise, Paris, 182I, IV, I 10 v-dd.; J. v. Hammer, ayn. esr., V,214 v.dd.). Lutfi Paqa, o strada Zapolyai'in htzmetinden ayrrlarak, Fcrdinand 'in temsilcilifiine gegmiq olan Avurturya elgisi Laezky ile iki devlet arasrndaki ihti 1 afl r me s e I eleri mii zdkercye b agladrktan sonra, Macaristan 'da yeni bir vaziyet hasrl olmu;, olen Zlrpalyai 'in biitiin memleketlerine sahip olmak isteyen Ferdinand yeni murahhasr Andronicus Tranquilus 'u divan-r hiimdy0na gondererek, Lutfi Paga'yi kendi ddvasr lehinde kazanma}a gahgmrg idi. Sadrdzam vuku bulan goriigmelerde Avrupa ahvdline vakrf bir devlet adamt stfafl ile, Laezky'ye sualler sormug, Avusturya ile iran arastndaki ittifak mizdkereleri hakkrn da da niikteli beydnda bulunmu$ ve nihayet elgiye Osmanh devletrhtzmetine girmefii teklif etmig idi ( Laezky'nin raporlanna atfen Hammer, ayn. esr., s.221 ). Bu miizdkereler neticesinde Avusturya ile hatp karannt alan divdn-r hiimaycrn toplanttstnda, her h61de, Lutfi Paqa 'nrn biiyiik bir rolii oldu. Di[er taraftan franstz elgisi Gesar Cantelmo 'nun Babr6li nezdindeki tegebbi.isii iizerine, Galata 'daki Saint-Benoit kilisesinin katolik dyinlerine

10 tahsis edilmesi bu stralara rastlamaktadrr ( krq. De Saint-Priest, Memoires sur l'ambassade de France en Turquie, Paris, 1877, s. 1S3). Avusturya ile hatp karanntn icrasrna gegildi[i ve Budin seferine grkrlacasr esnada Lutfi Paqa birden-bire azledlldi. Buna sebep, zevcesi olan pddigdhm hemgiresi ve Yavuz Sultan Selim 'in ktzt $ah Sultan ile aralannda gegen sert bir miindkagadrr, oteden beri zevcesi ile gegimsizlifini nakleden An, bir kadrnataftik ettirdi[i gayr-i insani cezarrtn, $ah Sultan tarafindan tenkit edilmesi ve pa$antn da bu tenkide tahammiilsi.izltik gostermesi iizerine, bu hddisenin p6di$6ha aksettirilmesi ile kendisinin az l, $ah Sultan ile nikdhlnln feshedildi[ini bildirir ( ayn. esr., var. 339 v. dd.). Lutfi Paga rse, Asaf-ndme'de bu azhkendi arzusu ile tekai.it geklinde gostermektedir ( s. 9 ). Onun, diirtist ve iyi niyetli bir devlet adamt stfatr ile, icr66trnda bdzr menffiatere darbe vunnasl ve boylece sarayda aleyhinde bir cephe tegekktil etmesinin de bu azilde dahli bulunmup olaca[r kabul edilebilir. Filhakika vezir oldu[u zamar; devlet iglerini pek fena buldusunu soyleyen Lutfi Paqa idari ve mdli bir takrm islah ata gur;mi$ ve bu suretle, zahtfr ihtigamna ru$men, bozulma$a baglayan imparatorlusun genig kadrolarl ve yiiksek kademelert arastndan irtikdp ve irtigayr kaldrma$a tegebbiis etti$ igin, bdzr aleyhdarlar

11 kazanmrg idi. gubat r54r'de istanbul'da iskele emini Stileym an'a gonderttifi bir hiikiimde, Ievend taifesinin aldrklan Venedik esirler rinin safllmasr ve itk-nameler ile serbest brrakrlanlan hakkrnda iskelelerde s0istimdllere sebebiyet verildigi yolunda venedik balyosunun vdki gikdyetini hakh buldufiunu ve bu gibi hallerin onlenmesi igin, cezri tedbir almmaslnl emretmesi, Lutfi Paga'ntn bu vadide; ne kadar trtrz davrandr[rna bir mis6l tegkil etmektedir ( gewal 947 tarihli bir htiktim igin bk. Bibliotheque Nationale, Manuscrits Turcs, nr. 4I,var I3Il133 ). Kezamiisadere yolu ile yetimlerin hakkma tecaviiz edilmesini asla caiz gormedigi i gin, saddre ti zamamnda beytiilm6le gelen paranln yedi sene I emdnet suretiyle durmaslnl ve ancak veresesi grkmadr[r hdlde hafineye ahnmasr us0ltinil koydurmug idi ( Asaf-name, s.,12). Diger taruftanbahriye iglerine gok ehemmiyet vermiq, denizcilik mevzuunda ay,rr tegkilat yapmt$ ve bu husustaki masraflar igin ayn bir emdnet te'sis etmiq idi ( ayn. esr., s.21 ). Bu meselelerde daha Yavuz sultan Selim zamantnda bdzt tasawuflara vakrf olan Lutfi Paga, kendi iktidan devrinde, Osmanh devletinin, ytikselmek igin denizlerde h6kimiyet te'min etmesinin ltizumunu 1' anlamrg ve bu vadide gayret sarfetmiqtir. Onun vezirh$i zamamnda Korfu seferine serdar nasbedilmesinde bu iglerdeki vukuf ve tecrlibesinin

12 bir te'siri olsa gerektir. Lutfi Paga gegirdi[i uzun idare hayati boyunca, devlet idaresin de bdzr tecriibeler edinmi$; ve malfimatkazanmrg, bir takrm rslahat fikirlerine inanmrq ve sad6reti devrinde de bunlara sddrk kalma[r bilmip idi. Msl. her hangi bir me'm0run bir tek kabahat sebebi ile -aziedilmeyerek, iptida lkaz ve ihtarda bulunulmasr, narh iglerine itina edilerek, me'm0r-- lann nifuzlannr kottiye kull anmalanna ve' ticdret yapmalarrnamani olunmasr, her sene tahakkuk edecek varid ata gore, masr af ihtiyar edilmesi, ydni bir mdli muvdzene kurulmasr, asker mrkdarrru- li.izumund an fazla go[altm ayarak, keyfiyet bakrmmdan tistiin askeri bir kuwetin elde tutulmasr, vezir-i dzarnm her meseleyi padigdha agrk bir qekilde arlatar ak, h aki k ati gizlem em e s i g ib i e s as I ar, onun icraatrnda mi.id dfaa ve haleflerine tat-5 bikini ehemmiyetle tavsiye ettigi belli-baqh fikirleri idi (krq. ayn. esr.). Lutfi Paga, saddreti devrinde evlenerek, krsa bir mi.iddet yagadr[r zevcesinden ( A1?, ayn. esr., var.240) tefrik ve azledilince (aynl- ' masr meselesinde bagka bir sebep igin bk. Boissard 'm kaydrnr zikreden Tschudi, ayn. esr., s. XIV ) akge tekaiit haslan ile Di-. metoka'daki giftli[ine gekildi. Kendi bildirdi[i gibi derh6l^ olmamakla beraber, ertesi setod LUTFi

13 ne istanbul 'a geldi ve hacc igin miisaad e alarak, Hrcaz'a grtti (tafsildt igin ve 949: 1547 'da haccda bulundugu hakkmda bk. $eyh Giilgeni mendkrbinden naklen Fuad Kopriilii, ayn.esr., s. 130). Lutfi Paga'nln haccdan dondiikten sonraki hayafi artrk tarnarnen Dimetoka'da gegti. Ali, onun dahabdzr aruvlannrn yerine getirildi[ini soyler ise de, bunlann nelerden ibaret bulundu[unu, bn arahk yine Istanbul 'da ya$ayrpyagamadrsmr bilemiyoruz. Vefatr tarihini ve mahallini, yine bu miiverrihe gore, tesbit ve kabul etti[imizlutfr Paqa, miitebdki 20 senelik hayatrnr tamamen te'lifdta hasretmig goriinmektedir. Tevdrth-i Al-i Osman'mm mukaddimesinde birer-birer saydr[r ( s. 3 v. dd.) ve Kdtib Qelebi 'nin de bir krsmmrn mevcudiyetlerine igaret etti$ bu tiirkge ve arapea eser ve risaleler en ziydde ger'i ilimlere ve bilhassa fikrh ve keldm a arttn (bk. Tschudi, ayn. esr., s. XV v. dd.; Kopriilij-zdde, a!h. esr., Bursalt Tdhir, Osmanh milellifleri, III, I32 v. dd.). Ttirkge yazdrfir Tanbih al-dkilin va tdkid al-{dfilin adh eseri dort fasrldan miirekkep olup, mukaddimesinde halkm go$unun Ummi olmasmdan ve isldmr bilmemesinden dolayt, Akilleri tenbih ve gafilleri de te'kit maksadr ile bunuyazdr$rnr bayan etmektedir ( bk. Universite ktittip., TY ).

14 Lutfi Paga, gerek saraydaki tahsil ve terbiyesi srasmda, gerek tdyin edildi$i me'm0riyet mahallerinde muhitindeki 61im ve g6irler ile srkr temas ve miin6sebeti neticesinde, miimkiin oldu[u kadar ilim ve marifet tahsiline g al r qmr g, di I er d ev I et adarriar tna nazar art, bu sahada muayyen bir seviyeye yiikselmig idi. Ali ve Pegevi onun sarf ve nahiv okudu[unu, ve fikrhtan, Kenz, KudArive Manya al-musalli gibi kitaplan gordti[iinti soylemekle beraber, kendi ilmi iktidanna ltizumundan fazla krymet ve ehemmiyet verdi$ini, mafrur ve kendini be$enmi$ bir adam oldufu cihetle, Ebussu'0d ve Aqgvzdde gibi, devrinin m6ruf dlimlerini qohretleri nisbetinde ilmi kudretleri olmamakla itham ettifini bildirerek, ilmi hiiviyeti hakkrnda bir fikir verirler (Ali, ayn. esr.; Pegevi,I,21). Anc ak Tabakat al-mamalik miiellifinin, pagarun azlve nekbet devrind e yazdr[r eserinde, onun ilim ve iktidan hakkrnda gok medihlerde bulunmast ( Celdl-zade, ayn. esr., var.24l ), Sehi'nin sozleri ile birlikte ( Tezkire, istanbul, 1325, s.25 v.d.) mtitdlea edilir ise, Ali 'nin bu hususta bn azmiibdle gayakaprldr$r kabul olunabilir Kopriili-zdde, aynr makale, S. 142). Lutfi Paqa, aynr zamartda gdir idi. Fakat eserini Lutfi Paqa lnm ikbal devrinde ( 9 4 5: )yazmrq olan PA$A. Edirneli Sehi 'nin kaydetti[i bir gazeh, istisna

15 edilir ise, di[ er tezkire sahipleri kendisinden bahis dahi etmemektedirler. Tevdrth-i Al-i Osman Maki manzrlm ktsrmlarlnrn ekserisinin de Lutfi Paga'ntn olmadr[r anlaqrlmaktadrr. Lutfi Paga 'yi, dah a ziydde, yazdt$r Tevdrth-i At-i Osman ve Asaf-ndme'si ile, bir miiverrih olarak, mtit6lea etmek ldnmdn. Ancak Bayezid II. devrinin sonuna biiyiik bir krsmt, eski anonim Tevdrlh-i Al-i Osman Tarm iktibas ve istinsahmdan bagka bir gey olmayan,yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Stileyman devirleri, y0ni kendi yagadr[l ve brzzat gahit oldufu hddiseleri de nisbeten basit ve iptidai bir tarih felsefesine gor e yaz:irdrfr anlaqrlan Lutfi Paga tarihi, bintarufgr mtildhazalan sebebi ile de, ihtiyatla kullantlmast icdp eden bir kaynak mdhiyeti gostermektedir. Her meseleyi dini zavryeden mi.itdlea etmesi, bdzan isimlerini saydr[r eserlerden layrkr ile istifdde edememig olmasr, muaslrlan hakkmda kindarhk gostermesi, miiverrih olarak, Lutfi Papa 'ya bi'iytik bir mevki ve ehemmiyet verdirecek mdhiyette de[il ise de, kendi vezirlik ve sadrazamhk devirlerine ddir verdi[i mal0mat, bilhassa imparatorlu[un zay:fve bozulma[a yiz tutan tar aflannr agtk lay an yerl eri, 9 6 I tarihine kadarki hddiseleri ihtiva eden eserine, yine hus0si bir krymet atfina sebep tegkil etmektedir. Macar tarihgil erinden S zekfi.i Gyula, ttirk miiverrihleri hakkrndaki mi.itdl e alan arastnd a, Lutfr

16 Paga 'yi, Kem il-zi'de ile birlikte, en biiyiik bir tistat olarak tavsif eder ( Torok Tortenetirdk, Budapegte, 1 916). Bilhassa tisl0bunun sadeli$i ile, en samimi dtigi.inceleri ve idare hayatrndaki uzun tecri.ib elerinin neticelerini ihtiva eden Asaf-ndme bid,yiik ve krymetli bir tarihi vesika sayrlabilir. Lutfi Paga'nln astrlarca Asaf-ndme miellifi olarak tarunmast da bu yizden olsa gerektir. Lutfi Paga'ntn 970 (1563) sralannda Dimetoka 'da oldti[tinti kaydeden Ali 'ye inanmak ldnmdtr; giinkti Ali Emiri'nin, Asaf-ndme 'nin b dzt niishal an idlzerinde al -m a dfun b ib il A d al - $ dm ib aresinin goriildii[iinii soylemesi ve bunu muhtemel gordii[iinii imd etmesi, muasln di[er Lutfi Paqa'nrn 938 'de $am beylerbeyi iken vefat etti[ini ( Ferdi, ayn. esr., var. 142) bilmemesinden ileri gelmektedir. Mezanntn 1878 istilasrndan onceki,,lutfi Paqa Miislim" kariyesinde bulunmasr icdp eder. Dimetoka kazaslnln, tegkildttan sonra da, Lutfi Paqa adrnda bir koyii var idi ( krq. Badi Ahmed, Riydz-t belde-i Edirne, Bayezid um0mi kiiti.ip., nr, 10393, III; Devdyih-i mi,ilhakdt-t Edirne, 208 ). Onun istanbul 'da bir gegme, Edirne 'de de bir mescid yaptrrdr[rnr biliyoru z (JJadikat al-calutfi PA$A tdmt,i, 189; T. Gdkbilgin, Edirne lue PaSa livast, istanbul, 1952, s. 42 ). 3 Rebiiildhrr 948 :27 temmuz 1541 tarihli vakrfnamesinde, ikamet

17 ettigi Dimetoka'ntn Miislim koytindekr mescid ve muallimhdnesine akge ile Edirne 'de 20 diikkanr vakfettigi anlagrlmaktadrr. Zevcesinin bdzt vakrflan igin bk. T. Gdkbilgin, ayn. esr., ttir. yer., ' da haslart ve Yanya'daki kopriisii igin bk. 467 ve 586 nr. 'lu Tapu defteri. (M. TAYYiS COKBITCIX.;