Avrupa Asya çeviri geleneklerinde çeviri ve aktarım olgusu üzerine:

Transkript

1 Güz MUT 483 Geçmişte Çeviri ve Çevirmenlik Yard. Doç. Dr. Cemal Demircioğlu OKUMA PAKETİ Avrupa Asya çeviri geleneklerinde çeviri ve aktarım olgusu üzerine: 1. BRİTANYA GELENEĞİ Ellis, Roger & Oakley-Brown, Liz (1998) British Tradition in Routledge Encyclopedia of Translation Studies, Mona Baker (ed.). London and New York: Routledge, Çeviren Sevim Kılıç. (Yayımlanmamış Çeviri, Okan Ünv. Çeviri Yüksek Lisans Programı, Dünya Çeviri Tarihi Üzerine Söylemler Dersi Çeviri Projesi, Dersi Veren: Prof. Dr. Saliha Paker). Hiç kuşkusuz ki çok sayıda Britanya geleneği söz konusudur. Fakat bu girdide yalnızca, 5.yüzyıl boyunca, bugünkü Hollanda, Danimarka ve Almanya dan gelen istilacıların adanın orta kesimlerine yerleşmesi ve buranın Kelt yerlilerini (ve sonrasında benzer şekilde sömürgesi İrlanda yı) adanın batı ve kuzey sınırlarına sürmesiyle birlikte gelişen gelenek ayrıntılarıyla ele alınmaktadır. İstila ve sömürü bu adaların dilsel ve kültürel durumlarını neredeyse baştan beri belirlemiş ve çeviri de bu süreç boyunca etkin bir rol oynamıştır. Gelişlerinden itibaren, o zamanki İngilizler in, birçok kere istila tehdidi altında olmalarına karşın, kültürel ve dilsel egemenliklerine yalnızca iki kez ciddi anlamda meydan okunmuştur: Ele geçirdikleri bölgede iki dilin konuşulduğu Viking istilaları süresince ( yüzyıl) ve, fetheden kesimin dilinin başlangıçta Anglo-Norman, fethedilen kesiminkinin ise İngilizce olduğu Norman Fethi nden sonraki 300 yıllık süreçte. Her iki durumda da, yerel geleneklerin gücünden etkilenerek istilacıların geleneklerini özümsedik ve sonunda da bu gelenekleri devraldık. Yapılan diğer istilalar ise daha barışçıl bir şekilde sonuçlanmıştır - yerel geleneklerin klasik öğrenme gelenekleri ile uyuşmasına bakın - fakat çevirmenler ve çevirileri aynı ölçüde etkili ve önemli bir rol oynamıştır. Aslında bu adaların kültürel durumları öyledir ki, istilacılar tarafından gönderildikleri kıyılarda Kelt gelenekleri hala sürmekte olsa da geri planda kalan konumları, ne yazık ki, İngilizcenin egemenliğinin bir yansımasıdır ki bu da onların bu girdide ihmal edilişlerini haklı göstermemekle birlikte açıklamaktadır. Giriş Britanya daki çeviri geleneği uzun ve çeşitlidir. Bu sebeple, dönemleri tek tek ayrıntılarıyla ele almadan önce geleneğin birtakım önemli özelliklerini özetlemek makbuldür. Orta Çağ da Katolik Kilisesi, özellikle Latinceye ve Latinceden yapılan ortaçağ çevirisinin üretiminde ve yetkilendirilmesinde merkezi bir rol oynamıştır. Fakat Katolik Kilisesi nin halk diline yapılan çeviriye karşı tutumu, Ortodoks Kilisesi ninki kadar olumlu değildir; ruhban sınıfı, genellikle Latinceyi norm olarak görürken halk dilini yozlaşmış ve ilkel bir dil olarak görüyordu. Hiç kuşkusuz ki, bilimsel ve tıbbi yazın alanlarında halk dili ile Latince karşılıklı olarak birbirini desteklemiştir (Voigts 1989). Aynı şekilde, Latinceye yapılan çeviri, bir eserin daha geniş bir alana yayılabilmesi ve/veya çevirmenin Latin kültürünün temsil ettiği elit sınıfa üyeliğini iddia etmesi açısından gerekli bir durumdu. Ancak, bu tür bir çeviri genellikle Latinceden doğan öğrenmeye karşı, doğrudan ya da dolaylı olarak, bir meydan okumayı temsil ediyordu (Copeland

2 1991). Orta Çağ da, Rösanans Dönemi nde ve 19.yüzyılda halk diline yapılan çeviri, ulusal/edebi bir kimliğin oluşturulmasında ve pekiştirilmesinde yardımcı olmuştur; dolayısıyla, Piskopos Bryan Walton ın, 1611 İncil inin diğer Avrupa nüshalarıyla karşılaştırılabileceği yönündeki 1659 tarihli görüşünde de (Norton 1993, I: 219). Augustan Dönemi nde 1 ise çeviri, ulusal/yazınsal özgüvenin sağlamlaştırılmasında yardımcı olmuştur: örneğin, Alexander Pope un Imitations of Horace 2 ı (1737-7), Latince özgün metni ve İngilizce versiyonunu paralel metin halinde vererek, ilkinin ikincisine dönüşümünü oyunlaştırmıştır. Halk dillerinden İngilizce ye yapılan çeviriler hiçbir zaman Latince den yapılan çeviriler kadar hüküm sürememiştir fakat benzer bir hiyerarşik düzen, Ortaçağ ın sonlarında ve yine Restorasyon Dönemi nden sonra Fransızca nın lehine işlemiştir. Bu sebeple İngilizler, kimi zaman Fransızca yı kullanmayı tercih etmiştir: Örneğin Mémories.. du Comte de Gramont 3, sürgün Anthony Hamilton tarafından Fransızca yazılmış ve Fransız göçmen Abel BOYER tarafından İngilizce ye çevrilmiştir. Kendi zamanımıza daha yakın olarak, Oscar Wilde (Salomé) ve Samuel Beckett benzer şekilde örnek gösterilebilir. Başka dönemlerde ise, Fransızcanın egemenliğine,16. yüzyılda İtalyanca ve 19. yüzyılda Almanca tarafından meydan okunmuştur. Halk dilinden yapılan çeviriler kimi zaman, ülkeler arasındaki ikili ilişkilere katkıda bulunmayı ve/veya yurtta yeniliğin nedenlerini artırmayı amaçlamıştır. Francis Newman (1843) ile Sir Frederick Lascelles Wraxall (1862), Huber ve sürgün Frenchman Esquiros tarafından yazılmış İngiltere hakkındaki yazıları çevirmiş ve yabancıların tarafsızlığını, İngiliz yazarlara ait benzer bir eserin önyargılı niteliği ile karşılaştırarak, İngiliz dar görüşlülüğüne meydan okumuştur. Buna karşın, Charlotte Brontë, Villette de (1853), tek dilli kadın kahramanının yurtdışında, vefasız Fransızca konuşan Katolikler arasında yaşadığı zorlukları göstermek için Fransızca yı kullanmıştır. Sürgün, bu gelenekte, kasıtlı veya değil, süregiden bir rol oynamaktadır. Çevirmenler, özellikle materyal ellerine yakın geçmişte ulaşmış ve/veya bilmedikleri dillerde yazılmış ise genellikle, başka dildeki aracı bir versiyonu kullanarak çevirmiş ya da bu ara versiyonu ham çeviri olarak kullanmıştır. O halde özgün metin, mutlak başvuru noktasından ziyade, metinsel aktarım sürecindeki ilk adım olarak görülmüştür: bu sebeple John Stuart Mill, Goethe ve İngiliz takipçileri/çevirmenleri Samuel Taylor COLERIDGE ve Thomas CARLYLE ı, tek bir kültürel olgu (Ashton 1980: 25) oluşturdukları yönünde görmüştür. Aynı zamanda, bir Ortaçağ yazarının var olmayan metinlerden çeviri yaptığını (Geoffrey of Monmouth Historia 4 sında) ya da bir metinden saptığı halde onu izlediğini (Sir Thomas Malory Morte D Arthur 5 da) iddia etmesi yetkili bir özgün metin düşüncesinin güçlü etkisini göstermektedir. Sonrasında da özgün metin, eleştirmenlerin eklemelerinin dahil edildiği haliyle ya da bir başka çeviriyle birlikte çevirmene ulaşabiliyordu: James Varaggio nun Legenda aurea 6 sının William CAXTON çevirisi, Latince versiyonuna Fransızca ve İngilizce versiyonlarını da eklemiştir. Goethe nin Egmont ının 1868 tarihli A.D.Coleridge versiyonu, Beethoven ın bu oyun için bestelediği müziğin piyanoya uyarlanmış notalarını içermektedir. Doğal olarak, özgün metin ile çeviri arasındaki sınırın ortaya konulması güçtür. Yayımcısının Morley s Universal Library (1883-8) için yazdığı tanıtım yazısında; bazı çeviri metinler, arkasından çevirmenin adıyla, yazarının ismi altında, bazıları ise yalnızca yazarının ismi altında gözükmektedir; bunlardan biri, çevirmeninin (Edward Fitzgerald) adı altında yer alan Six Dramas 1 Neo-Klasik Çağ olarak da adlandırılan, 18.yüzyılın ilk yarısında İngiliz edebiyatındaki dönem. (ç.n) 2 (Tr.) Horace Tanzirleri (ç.n) 3 (Tr.) Kont Grammont un Hatıları (ç.n) 4 (Tr.) Tarih (ç.n) 5 (Tr.) Arthur ın Ölümü (ç.n) 6 (Tr.) Altın Efsane (ç.n)

3 of Calderón 7 dur. Everyman Library arşivinde yer alan Evripides eserlerinde, Percy Bysshe Shelly, Dean Milman, Michael Woodhull ve Robert Potter çevirileri kullanılmakta fakat sadece yayımlanmış yazarlar olarak Shelly ve Milman ın katkıları dile getirilmektedir. Süresi önemli olmaksızın belli bir zaman boyunca basılmaya devam edilen çeviriler, neredeyse orijinal eserler haline gelmektedir: 1611 İncil i, 1870 lerde elden geçirilip yeniden basıldığında, olabildiğinde az sayıda değişiklik ile sadık kalmaya uyarak (Norton 1993, II: 219) şeklinde tanıtılmıştır. Tamamıyla ticari amaçlı bir üretim ahlakı, 19.yüzyılın sonlarına doğru net bir şekilde göze çarpsa da, çok daha öncesinde, eserlerin işveren tarafından ısmarlanmasında ve işverene ithaf edilmesinde görülebilir. 15.yüzyılda soylu ev sahipleri, çeviri etkinliği için önemli merkezler sağlamıştır. Sir John Harington, Orlando Furioso 8 çevirisini (1591), I. Elizabeth in emrinde yapmış; Jonathan Birch, iki ciltlik Faust unu ( ) Veliaht Prensi ile Purusya Kralı na ithaf etmiştir. İşverenin çevirmen olduğu durumlar da söz konusudur: Earl Rivers ve Worcester Kontu, CAXTON tarafından yayımlanan çeviriler üretmiş; I.Elizabeth Latince ve Yunanca dan çeviriler yapmıştır. Çevirmen kimi zaman yalnız çalışsa da genellikle işbirliği yapmıştır. İncil ve Homeros gibi önemli metinlerin çevirilerine çoğu kez girişilmiştir. (2.yüzyıl Alexandria sında) 5.Charles ın Fransız sarayı ya da (5. Nicholas ın papalığında) Roma daki çeviri fabrikası (G. Steiner 1975: 246) gibi çeviri okullarına ilişkin kesin bir kanıt bulunmamaktadır. Çevirinin bir meslek olarak kurumsallaşması 20.yüzyıla kadar beklemek zorundadır. 15.yüzyılda Orléans Dükü Charles ın durumunda olduğu gibi, iki dilli yazarlar zaman zaman kendilerini çevirmiştir. Aksi halde, çeviri sürecinde yazar hayatta ise kendisine danışılabilirdi; örneğin, CARLYLE, Goethe ye ve Wraxall da Hugo ya danışmış; BOYER, Philological Essay 9 (1713) çevirisine, yazar tarafından sağlanan yeni materyali de ilave etmiştir. Yazar kimi zaman sonucu onaylasa (Venuti 1995a:25-8) da her zaman aynısı olmamıştır: Huber, English Universities 10 isimli eserinin, Newman tarafından J. Pagrace Simpson ın yayımlanmamış bir çevirisini esas alarak üretilen versiyonunu, yayımlanmadan (1843) önce eleştirmiştir. 18.yüzyıldan itibaren yetkilendirme, giderek telif hakları kanununa bağlı duruma gelmiştir (Venuti 1995b). Öncesinde ise yetkilendirme, genellikle, ısmarlama ve iş verme hususları ile bağıntılıydı: bu sebeple, 1611 İncil i, King James İncil i ya da Yetkilendirilmiş versiyon başlıkları altında da bilinmektedir. Çevirmenler, devamlı olarak eserlerini, önceki çevirilere atıfta bulunarak yetkilendirmektedir; örneğin, Orta Çağ da kullanılan İncil, sonrasında King Alfred, John of TREVISO ve Wyclifite İncil ini yetkilendirmek için kullanılmıştır. Gelişen kuram ve uygulama gelenekleri devamlı olarak görülmektedir: Horace ın Ars Poetica 11 sının (1681) John Oldham versiyonu, Ben Johnson ve Kont ROSCOMMON un versiyonlarını; Ezra Pound un Cavalcanti versiyonu ise Dante Gabriel ROSSETTI versiyonunu teyit etmektedir. Aynı metnin eş zamanlı çevirileri oldukça yaygındır. Orta Çağ daki iletişim zorluğu bu olguya bir açıklama getirebilir (Pearsall 1989:7). Edebi rekabet ya da bir esere gösterilen rağbeti paraya çevirme arzusu gibi başka açıklamalar da söz konusu olabilir. İlk durumun iyi bir örneği, Thomas 7 (Tr.) Altı Oyun (ç.n) 8 (Tr.) Çılgın Orlando (ç.n) 9 (Tr.) Filoloji Üzerine Deneme (ç.n) 10 (Tr.) İngiliz Üniversiteleri (ç.n) 11 (Tr.) Şiir Sanatı (ç.n.)

4 Tickell in, 8 Temmuz 1715 tarihli İliad 12 ın 1.Bölüm çevirisinin, Pope un Bölümler çevirisinden iki gün sonra yayınlanmasıdır. Genel olarak, çeviride kullanılacak malzemenin seçimi, kaynak metne sadakat gereksiniminden ziyade, mevcut hiyerarşik sisteme ya da erek dildeki edebi kalıpların kullanımına dayanıyordu. 16.yüzyılın aksine Ortaçağ da düzyazı, muhtemelen ayrıcalıklı türdü (Norton 1993, I: 178). Ortaçağ alimlerinin bilgili Latin düzyazısıyla benzerlik taşıyan ve bazı 20.yüzyıl Loeb çevirilerinde şiir metinlerinin yerine kullanılan bu düzyazı türü, modern okuyuculara en aşikar edebi tür olan romanı anımsatmaktadır. Aynı şekilde, kaynak metin ve okuyuculara ilişkin değerler hakkındaki tartışma, kuramsal olarak kaynağın lehinde karara bağlansa da, uygulamada öngörülen veya mevcut okuyucuların lehinde çözülmüştür. FITZGERALD, çevirmenin çıkartma, ilave etme ya da değiştirme hakkını açık sözlü bir şekilde dile getirmiştir: Oedipus 13 u, ne bir çeviri ne de bir açımlamadır fakat esasen [Sofokles ten] alınmıştır ve 2000 yıl önceki Atina tiyatrosu [yerine] günümüz İngiliz okuyucusuna (Fitzgerald 1880) hitap etmektedir; aynı zamanda, Revd Robert in önceki popüler çevirisinden (1788) de faydalanmıştır. Özellikle, Ortodoks düşüncesine meydan okuyan eserler değişikliğe daha meyilliydi: Goethe nin Faust unun ilk çevirilerinde dini esaslara aykırı unsurlar genellikle silinmiştir; Decameron un 1930 dan önceki birçok çevirisinde, eserde yer alan en müstehcen hikaye (III. 10) çıkarılmış veya yerine başka bir hikaye konulmuş ya da eser İtalyan aslına geri gönderilmiştir (McWilliam 1972:25-43). Orta Çağ Eski İngilizce Dönemi ndeki ( civarları) en önemli çalışma, kendisinden önce ve sonra çeviriler yapılmış olsa da, Kral Alfred in çalışmasıdır. İngiltere nin entelektüel yaşamındaki söz konusu gerileme ile İngilizce okuyabilen ve Latince den çeviri yapabilen çok az sayıda kişinin kalmasına bir tepki olarak Alfred, birtakım çeviri eserler üretmiş ve ısmarlamıştır. Pope Gregory nin Pastoral Care ı, St Augustine in Soliloquies 14 i ve, özellikle kendilerini ona adayabilecek özgür kişilerin gençliği (Swanton 1993:62) için, Boethius un Consolation of Philosophy 15 si bu çeviriler arasındadır. Avrupa kıtasında da sonradan benzer çeviri projeleri başlatan hükümdar örneklerine rastlanır: örneğin, İspanya da ALFANSO X (bknz. İSPANYOL ÇEVİRİ GELENEĞİ) ve Fransa da V.Charles; İngiltere de ise, I.James in 1611 İncil ini ısmarlamasını sayarsak, yok denecek kadar azdır. Alfred in çeviri projesi kilise ve devlet adamlarına yöneliktir ve İngilizce yi karmaşık fikirleri ifade etmek için kullanmaktan memnundur. Diğer bir önemli Eski İngilizce çeviri projesi ise Eynsham Başrahibi Ælfric e ( civarlarında) aittir. Ælfric, Eski Ahit ve diğer dini eserlerin çok sayıda çeviri ve uyarlamalarını yapmış ve izlediği yolları Tract on the Old and New Testament 16 inde açıklamıştır. Fakat Ælfric in projesi, Alfred inkinden farklı olarak, Latin öğrenmenin zenginliklerinden korunması gereken sıradan inançlı kesime yöneliktir. Seçkin sınıfa veya kitlelere yönelik çeviri ile bir yazarın halk diline olan güveni veya güvensizliği ayrımı, Orta İngilizce dönemi boyunca devamlı olarak su yüzüne çıkmaktadır. Bu nedenle, Norman Fethi nden hemen sonra, çevirmenler, toplumda seçkin sınıfa ait olmanın güveniyle, İngilizce ye karşılık Anglo-Norman dilini kullanmıştır (Pearsall 1977:90-1). Anglo-Norman çevirileri, saray ve manastıra ait merkezler ile ilişkilendirilmiştir. Pek çok Anglo-Norman çevirisi kadınlar tarafından üretilmiştir. Bu kadınlara örnek olarak, Clemence in, Alexandrialı St 12 (Tr.) İlyada (ç.n.) 13 (Tr.) Kral Oedipus (ç.n.) 14 (Tr) Monologlar (ç.n) 15 (Tr) Felsefenin Tesellisi (ç.n) 16 (Tr) Eski ve Yeni Ahitler Üzerine Kitapçık (ç.n)

5 Catherine in Passio 17 sunun ; ve isimsiz bir diğer rahibenin, St Edward ın Life 18 ının şiir çevirilerini yaptığı 12.yüzyıl Barking rahibeleri verilebilir. Orta İngilizce döneminin ( civarları) büyük kısmında, iki yerel dil olarak Anglo-Norman ve İngilizce dilleri mevcuttu ve çeviriler ya bu dillerden birine ya da birinden diğerine yapılıyordu. Anglo-Norman, 13.yüzyıl boyunca saygın yerel dil konumundaydı (Pearsall 1977:87); bir İngiliz yerlisi olan Robert GROSSETESTE, ruhban sınıfından olmayanların İngilizce dini eğitim vermeleri için yasa çıkardı fakat kendisi de ağırlıklı olarak Fransızcayı kullandı. 14.yüzyılın başlarında yaygın olarak kullanılan Anglo-Norman, 15.yüzyılda da sarayda kullanılmaya devam ediyordu. Bu tür bir dilsel durumda, çeviri için halk dilinin seçimi, kaçınılmaz olarak, karmaşık sosyal ve politik baskılara işaret etmektedir. 14.yüzyıl ortasına kadar yapılan Orta İngilizce çevirilerin çoğu anonimdir ve, Psalter ı bir yüzyıldan fazla süredir hala kullanılan Richard Rolle (ölüm yılı:1349) dışında, çok az sayıda çevirmen, gelişen bir geleneğe katkıda bulunma bilincine sahip olmuş ya da geniş bir okur kitlesine ulaşabilmiştir. Ancak, Anglo- Norman aşk hikayelerinin anonim çevirilerini içeren Auchinleck El Yazması (1330 civarlarında), diğer ürünler arasında önemli bir yere sahiptir ve kendisini genel bir editörün çevirmen ve yazıcılarının çalışmalarını denetlediği (Pearsall 1977:145-6) ticari bir manastır yazıhanesinin 19 ürünü olarak tanımlamıştır. İngiltere de yer alan bu tür bir ticari yazıhanenin varlığını 15. yüzyıldan önce kesin olarak kanıtlamak imkansız olsa da (Pearsall 1989:4-6),14.yüzyıl sonlarından itibaren önemli ölçüde artmakta olan çeviri, giderek manastır yazıhaneleri ile ilişkilendirilen bir uzmanlık olarak göze çarpıyordu. Bu yeni uzmanlığı belirgin olarak temsil eden iki önemli yazardan ilki, saray şairi Geoffrey CHAUCER dır. Chaucer in önemini yurtiçinde ve yurtdışında teyit eden çağdaşlarından birkaçı olarak, Chaucer ı büyük çevirmen olarak adlandıran Eustache Deschamps ile yurtiçindeki Chaucer yanlıları Thomas Hoccleve ve John Lydgate göze çarpmaktadır. Chaucer ın çevirdiği eserlerin sayısı ve çeşitliliği dikkat çekicidir. Bu eserler ile aynı oranda önem taşıyan durum ise Chaucer ın yalnızca İngilizce eserler yayımlama kararıdır ki bu da sonrasında İngiltere nin esas yazınsal dilinin İngilizce olarak belirlenmesine güçlü bir katkı sağlamıştır. İkinci yazarın (muhtemelen hepsi anonim birçok ismin) esas çevirisi olan Wyclifite İncil inin çevirisi de aynı derecede önemliydi. İncil in halk diline çevirisi üzerine devam eden tartışmanın bir parçası olan bu çeviri, ortaklaşa gerçekleştirilen bir girişimdir. Çevirisinin üretiminde John Wyclif, John Purvey, Nicholas Hereford ve Treviso lu John yer almıştır. Muhtemelen 1370 lerde başlayan çalışma, aşağı yukarı 250 el yazması halinde mevcuttur. Wyclifite İncil inin en az iki önemli versiyonu bulunmaktadır. Önceki versiyonu sonrakine göre daha harfiyen yapılmış bir çeviri iken 1388 de başlanan sonraki versiyonu, ortaklaşa yapılan kitap yayımcılığı, dağıtımı ve sahiplendirme projesinin bir parçasıdır. Çevirinin doğası, Genel Önsöz kısmında ortaya konulur. 15.Bölüm, çevirmen(lerin) uygulamalarını açıklayarak İngilizcede, [en azından] Latincede olduğu kadar doğru ve açık bir anlamı savunmakta ve tarihsel örneklere başvurarak ortaklaşa ve itinayla yürütülen çeviri üretimi çalışmasını tanımlamaktadır (Hudson 1978: 67-72). Çevirmenlerin metinlerinde doğruluk ve açıklık aramaları kadar önemli bir diğer nokta ise okuyucularının ihtiyaçlarına ilişkin geliştirmekte oldukları anlayıştır. Bu nedenle, anlaşılmaya 17 (Tr) Tutku (ç.n) 18 (Tr) Hayat (ç.n) 19 (İng.) scriptoria: Ortaçağ da el yazmalarının ve kayırtların yazıldığı, kopyalandığı ve izah edildiği manastır odasına verilen ad (ç.n)

6 daha az açık olan harfiyen çevirilerinin yerini, sonradan, daha serbest çeviriler almıştır. Orta İngilizce dönemi İncil inde bu yaklaşımın bazı örnekleri görülmüştür. Çevirilerin büyük bir kısmı metni açımlamış ve/veya ikincil materyal içermiştir. Bu duruma bir alternatif ve istisna olarak, Rolle nin Mezmurlar Kitabı, büyük ölçüde yorum içerse de, İncil ın mısralarını son derece harfiyen çevirmiştir. Söz konusu bu diğer versiyonları ile yapılan karşılaştırma Wyclifite İncil inin kayda değer başarısını göstermektedir. Kilisenin gösterdiği tepki hızlı ve kararlıdır itibariyle Canterbury Başpiskopos u, İncil in lisanssız bütün çevirilerinin üretimini ve kullanımını yasaklamıştır; sonrasında Wyclifite İncilleri genellikle gizlice kullanılmıştır. Ne var ki yasak, 15.yüzyılda giderek artan, çevirmen imzalı diğer düzyazı çeviri metinlerinin tür ve çeşitliliğinde önemli bir artışı başlatmıştır. Bu çeşitliliği öne sürmek için iki isim yeterlidir civarlarında Rober Parker, işvereni Gloucester Dükü Humphrey nin, diğerleriyle birlikte İngiliz edebiyatını zenginleştirmek (Pearsall 1977:240) için bir proje kapsamında ısmarladığı ve taslağında düzeltmeler yaptığı bir Palladius çevirisi yapmıştır; 1470 civarında Malory, kısmen Fransızca dan ve önceki bir İngiliz eserinden faydalanan ve kısmen özgün olan eseri Morte D Arthur 20 u tamamlamıştır. Malory nin eserinin, 1485 te, CAXTON tarafından yayınlamasıyla birlikte Rönesans a doğru ilerliyoruz. 16. yüzyıl ile 17. yüzyıl başları: Reform ve Rönesans Eğer Caxton ın yayınları halk dilinde yazılmış metinlerin yayılmasına faydalı etkiler sağladıysa, Wyclifite İncil i ve Chaucer çevirileri, 16. yüzyılda - özellikle 50 yıl öncesine kıyasla dört kat daha fazla çevirinin üretildiği I. Elizabeth in krallığındaki ( ) ilk on yıllık süreçte (Barnstone1993: 203) - çeviri etkinliğinin asıl olarak gerçekleştiği iki alana işaret etmektedir: İncil ve klasik edebiyat alanları. Krallığın istikrarsız fakat güçlü desteği sayesinde çeviri, hem İngiliz hem de (dini ve düşünsel olarak) gelişmiş ulusal bir kimliğin oluşturulmasında yardımcı olmuştur. Bu projede, yurtdışında büyük bir kısmı yayınlanmış olan İncil çevirisi önemli bir rol oynar. İncil çevirileri 8.Henry nin Roma yla bağlantısını kesmesinin öncesinde ve sonrasında ruhban sınıfı çevresinde yeniden oluşan dini reform baskısı, İncil çevirilerinde hızlı ve ani bir artış yaratmıştır. Bunlardan, ilk defa Desiderus ERASMUS un Yunan baskısına (1516) dayanan TYNDALE in Yeni Ahit çevirisi (1525), ilk ve en önemli olanıdır (bknz. ALMAN ÇEVİRİ GELENEĞİ). Halk diline yapılan İncil çevirilerine ilişkin süren yasakla karşı karşıya gelen Tyndale, çevirisini yayınlamak için Avrupa Kıtası nı dolaşmış, 1526 da çevirisi, İngiltere ye yasadışı yollardan girmiştir. (Daniell 1994). 8. Henry ile papalığın arasındaki ilişkilerin on beş yıl içerisinde çarpıcı biçimde değişmesiyle halk dilinde yazılmış İnciller İngiltere de elden ele dolaşmaya başlamıştır. Bunların arasında, Tyndale in Yeni Ahit inin ve 1534 versiyonunun yasadışı baskıları; Miles Coverdale in 1535 te Zurich te ve 1537 de İngiltere de yayımlanan tam İncil i; ve John Rogers ın, John Matthew takma adı altında çıkarttığı (Antwerp, 1537), Tyndale ve Coverdale e dayanan İncil i yer almaktadır da Rogers ın İncil inin elden geçirilmiş baskısı Richard Taverner tarafından çıkarılmıştır. Aynı yılda, 8.Henry nin Piskopos Yardımcısı, Thomas Cromwell i, İncil baskılarını denetlemesi için atamıştır. Coverdale in yeni baskısı Büyük İncil in (1539) kapak sayfası, 8.Henry i, Cromwell e İncil verirken ve Başpiskopos Cranmer i ise memnun kalabalığa İncil dağıtırken göstermiştir (Wilson 1976:70; King 1982:192) ki bu da devletin İncil çevirilerinin yayımlanmasına dahil 20 (Tr.) Arthur ın Ölümü (ç.n)

7 oluşunun açık bir ifadesidir versiyonuna kadar geçen bundan sonraki sürede, Henry nin Protestan ve Katolik varislerinin istek ve karşı istekleri (Kitagaki 1981: 45) sonucunda, bütün İncil lerin çevirileri üretilmiştir te Kraliçe Mary nin tahta geçmesinin ardından Avrupa ya kaçan Protestanlar arasında Cenevre İncil ini üreten çevirmen takımı da yer almaktadır yılı kadar ileri bir tarihte yeniden basılan ve 1611 İncil i yanlısı kişilerce dahi kullanılan (Norton 1993) bu çeviri, Elizabeth dönemi İngiltere sinde en yaygın olarak okunan kitaptır (Jensen 1995:31). Piskoposların karşı gelmesiyle Cenevre İncil inin basımı 1575 yılına kadar engellenmiş ve o tarihe kadar Piskoposlar, yerini, kendi baskıları olan Piskoposların İncil i (Büyük İncil in elden geçirilmiş baskısı) (1568) ile değiştirmeye çabalamış fakat başarısız olmuşlardır (Norton 1993, I:116). En sonunda, Kral I.James, 1604 te Hampton Sarayı nda bir toplantı düzenlemiş ve bu toplantıda, öneriyi yapan John Reynolds ın sözleriyle, Orijinal olanın hakikatine karşı sorumlu (Kitagaki 1981:48) olacak yeni bir İncil çevirisi oluşturma önerisi kabul edilmiştir. Bu İncil, Büyük İncil ve Piskoposların İncil inden farklı olarak, hiçbir zaman resmi olarak yetkilendirilmemiştir (Wilson 1976: 147). Kral, Piskopos Bancroft ile birlikte, çevirisinin altı grup çevirmence yapılması için birtakım kurallar koymuştur. Yapılacak olan yeni bir çeviriden ziyade bir tür elden geçirme olacak, geleneksel bilgiler (özellikle Piskoposların İncil indekiler) mümkün mertebe korunacak, öğretisel taraflılık kontrol edilecek, ve heyetler dahilinde ve arasında oluşturulan çok yönlü bir denetleme sistemi ile doğruluğu sağlanacaktı. Bu defa, önceden söz konusu olan yarıştan ziyade, bir uzlaşma durumu mevcuttur ve çevirmenler, Tyndale den bu yana yapılmış birçok çeviriyi, Reynold ın sözleriyle Pek çok iyi İncil den asıl iyi olan bir tanesini (Kitagaki 1981:63), yani 1611 İncil ini, yaratmak için kullanmıştır. Hiç kuşkusuz ki bu versiyon büyük başarısını, edebi olduğu kadar ekonomik ve politik çıkarlara da borçludur (Norton 1993, I:212 den sonrası). Bu esnada sürgün Katolikler, Rheims-Douai versiyonu ( ) olarak bilinen halk dilinde yazılmış bir İncil üretmiştir. Önsözünde, bu Katolik çevirinin, Latinceyi savunan eski halk dilini (Jones 1966:111) tamamıyla sürdürdüğü belirtilmiştir. Başpiskopos Challoner tarafından 18.yüzyılda ve sonradan 19.yüzyılda yeniden elden geçirilen bu versiyon, 20.yüzyıla kadar Romalı Katoliklerin resmi çevirisi olarak kullanılmıştır. Bu süre boyunca Latince yi savunan eski halk dili, Roma lı Katoliklerin kendi kimliklerini belirlemelerinde tamamlayıcı bir unsur olmuştur. Eğer 1836 da Yunanca dan ve arası İbranice den yapılan çevirileri sayarsak, Katolik çevirileri, 1960 larda Kudüs İncil i ortaya çıkana kadar, Vulgata 21 yı temel almıştır. Vulgata nın son büyük anıtı ise Ronald Knox tarafından yapılan çevirisidir (1945-9) (Dayras 1993:44-59). Klasik ve diğer dindışı edebiyat Kutsal metinlerle kıyaslandığında dindışı metinlerde, çevirmenin uyması gereken daha az sorumluluğu olmasına rağmen, 16.yüzyıl boyunca ve 17.yüzyıl başlarında dindışı metinlerin çevirisi, bu dönemdeki İncil çevirileriyle büyük ölçüde aynı doğrultuda yapılmıştır. Latince nin hala bilimin esas dili olmasına rağmen, 16.yüzyıl ile 17.yüzyıl başları arasındaki önemli farklardan biri, Yunan edebiyatının doğrudan etkisidir. Demosthenes, Homeros, Isocrates, Plutarch gibi isimlerin çevirileri, genellikle aracı bir kaynak kullanarak, çoğu kez yapılmıştır: bu sebeple, Plutarch in Lives 22 ının (1539) Sir Thomas North çevirisi, Jacques AMYOT un Fransız çevirisine dayanmıştır (bknz FRANSIZ ÇEVİRİ GELENEĞİ). 21 İncil in St Jerome tarafından Yunanca ve İbraniceden yapılan Latince çevirisi (ç.n) 22 (Tr.) Hayatlar (ç.n.)

8 İncil çevirilerinde olduğu gibi, aynı dindışı metnin farklı çevirileri çoğu kez birbirleriyle yarış halindedir. Bu durum, yayımcılıkta yaşanan artış ile oluşan ekonomik rekabet ile ilişkilendirilir. Bu nedenle, Thomas Peend, Ovidious un Metamorphoses 23 inden çevirdiği Hermaphroditus and Salmacis 24 in önsözünde (1564), Arthur Golding in, Metamorphoses inin tam metninin çevirisi ile kendisinin önüne geçtiğinden şikayet eder. Ek olarak, çevirmenler genellikle eserlerini, yarış yönünden değerlendirmektedir: çağının general çevirmeni 25 Philemon Holland, girişimini bir fetih olarak nitelendirmiştir (Sampson 1941:145). Dindışı metinlerin çevirisi genellikle, Yunanca, Latince ya da diğer Avrupa dilleri de dahil halk dilinin, klasik öğrenmenin zenginliklerini aktarmadaki yeterliliğine ilişkin süregiden (ve devamlı olarak İncil çevirisi meselesine odaklanan) ezeli tartışmanın konusuydu. Buna karşın, diğerleri çeviriyi, İngiliz ulusunun kültürel konumunu geliştirmek adına yurtsever bir hareket olarak görmüştür. Nicholas Grimald, Cicero dan Thre Bokes of Duties 26 i (1556) çevirerek, İtalyanların, İspanyolların, Almanların ve diğer yabancıların kendi vatandaşları için cömertçe yaptığını aynı şekilde kendi yurttaşları için yapmak (Jones, 1966: 44) istemiştir. Sadece Yunan ve Romalı yazarlar çevrilmemiştir. North, Fables of Bidpai 27 yi (1589 civarı), Arapçasından çevrilmiş İtalyanca aracı versiyonundan çevirmiştir. Diğer çeviriler Avrupa dillerinden yapılmıştır: Alexander Barchlay nin Shyp of Folys 28 u (1509), Locker ın Latince versiyonu aracılığıyla, Brandt ın Narrenschiff 29 inden; Thomas Hoby nin Book of Courtier 30 i (1561), Castiglione nin İtalyanca eserinden; de Calahorra nın İspanyolca bir aşk hikayesi, The Mirrour of Knighthood (1580) olarak Margaret Tyler tarafından; Montaigne nin Fransızca Essays 31 i John Florido (1603) tarafından; 1521 de Christine de Pisan ın Book of the City of Ladies 32 i (16.yüzyıl sonlarına kadar İngilizceye çevrilmiş son eseri) Brian Anslay tarafından çevrilmiştir. Birtakım metinlere erişimi engelleyen karşıt görüşler de söz konusuydu. Bazı kişiler halk diline yapılan çevirinin Latince ve Yunanca öğrenimini engelleyeceğini iddia etmiştir (Jones 1966:19). Bilim insanları, çoğu kez sonradan İngilizce ye çevrilen Latince metinler üretmeye devam etmiştir: örneğin, Sir Thomas More un Utopia 33 sı (1516), 1551 de Ralph Robinson; William Camden ın Britannia 34 sı (1586 civarı), 1610 da Holland tarafından İngilizce ye çevrilmiştir. Poggio nun Latince versiyonundan Diodorus Siculus un bir çevirisini yapan John Skelton, aynı zamanda Latince de çok sayıda kitap yazmıştır. Bunun yanı sıra, bütün metinler çeviri için aynı derecede uygun görülmemiştir. Christopher Marlowe un gizlice yayımlanan Ovidious çevirileri yasaklanmış ve 1586 da Canterbury Başpiskoposu nun emriyle, kışkırtıcı bulunması nedeniyle yakılmıştır. Edward Dacre tarafından çevrildiği 1640 yılına kadar, Machiavelli nin The Prience 35 ine, yalnızca, düşman bir Fransız metni olan Gentillet in Contra-Machiavel ı (1576 ) (1602 de Simon Patericke tarafından çevrilmiştir) yoluyla ulaşılabilmek mümkündü. Benzer şekilde, İngiliz okuyucuları, Boccacio nun Decameron unun tam çevirisi için 1620 ye; Rabelais in 23 (Tr) Dönüşümler (ç.n.) 24 (Tr) Hermaphroditus ile Salmacis (ç.n.) 25 Thomas Fuller, Önemli Kişiler inde [İng. Worthies], çok sayıda Yunan ve Latin klasiklerini çeviren Philemon Holland a bu şekilde seslenir. (ç.n) 26 (Tr.) Ahlaki Görevler Üzerine Üç Kitap (ç.n ) 27 (Tr.) Bidpai Fablları (ç.n) 28 (Tr.) Ahmaklar Gemisi (ç.n) 29 (Tr.) Çılgınlar (ç.n) 30 (Tr.) Saraylının El Kitabı (ç.n) 31 (Tr.) Denemeler (ç.n) 32 (Tr.) Hanımefendililer Şehrinin Kitabı (ç.n) 33 (Tr.) Ütopya (ç.n) 34 (Tr.) Britanya (ç.n) 35 (Tr.) Prens (ç.n)

9 Gargantua and Pantagruel 36 inin tamamı için (1653 ten önce Sir Thomas Urquhart tarafından başlanmış ve Peter Motteux tarafından tamamlanmıştır) 1694 e kadar beklemek zorundaydı. Çevirileri ısmarlayabilseler ve okuyabilseler de kadınlar, Orta Çağ da olduğu gibi, genellikle dindar alanlarda yapılan çeviri etkinliğine iştirak edebilmiştir. 1.Elizabeth, Margeret Tyler ve Mary SINDNEY gibi isimler dindışı metin çevirileri üretmiş olsa da, Margeret More Poper ve Cooke kardeşler gibi çoğu kibar mizaçlı olan kadın çevirmenler,genellikle, harfiyen yapılan dini çeviriler üretmiştir (Lamb 1985:124). Toplum genelinin dışında kalan bu konumlarına rağmen, yazdıkları önsözlerde çeviri edimi üzerine oluşturdukları farklı bakış açıları ile kadın çevirmenlerin sesi, egemen erkek geleneğini bir ölçüde kırmıştır (Robinson 1995). Bu dönemde çeviri, genellikle, hitabet ve öğrenmeyi geliştirmeyi amaçlamıştır. Kimi zaman iki farklı okuyucu olarak bilge ve cahile, saraylı ve görgüsüze, aynı anda seslenilmiştir. Çevirinin türüne bağlı olarak, çeviri etkinliğin merkezi artık üniversite ya da saraylardır. Özgün eserler, yeni keşfedilen veya yeni değer kazanmış edebi biçimlerin etkisini açıkça yansıtmaktadır: bu sebeple, Thomas Wyatt ve Surrey Kontu tarafından çevrilen ve tanzir edilen, ve Shakespeare ile vatandaşlığa kabul edilen İtalyan sonesi, 16.yüzyılın edebi projelerinde son derece önemli bir unsurdur; Yunanca (Theocritus), Latince (Mantuan ve Vergilius) ve İtalyanca (Tasso ve Guarini) yoluyla giren pastoral şiir, Sir Philip Sidney ve Edmund Spenser ile kök salmıştır; özellikle Vergilius ve Homeros un klasik destanları (Ortaçağ da bilinen fakat 16.yüzyıla kadar özgün halleriyle çevrilmemiş olan Vergilius, Gavin Douglas, Surrey Kontu ve Thomas Phaer tarafından; Homeros ise George CHAPMAN tarafından çevrilmiştir), Spenser ve John Milton ın destanlarını yaratmıştır; Ovidious un kısa destanları 37, Marlowe, Chapman ve Shakespeare i etkilemiştir; Yunan ve Roma tiyatrosundan yapılan çevirilerin, Elizabeth ve Jacobean dönemi tiyatrosuna güçlü katkıları olmuştur. 17. ve 18. yüzyıllar Bu dönemki çeviri etkinliğine, 17.yüzyılın sonunda iki kişi, DRYDEN ile Pope, ve 18.yüzyıl sonlarında daha karmaşık bir şahsiyet olan Alexander TYTLER hakimdir. Ancak, Dryden ve Pope un ayırt edici çabasının başlangıcı, daha öncesinde, Chapman ın Iliad ına yazdığı önsözlerinde, çeviri sürecine ilişkin giderek kuramsal bir çerçeveyi müzakere etmeye ve resmileştirmeye çalışmasında görülebilir. Başlangıçta Chapman, çeviriyi, doğru bir şekilde yapılan dilsel bir tanzir 38 olarak görmüştür (1589 tarihli Seaven Books of Iliad 39 daki önsözde). Sonrasında, çevirinin şiirsel sanatına ilişkin çok yönlü tartışmalara yönelmiştir (İliad nın tamamında yer alan önsözünde). Yalnız değildir de. Horace ın Ars Poetica sının Jonson a ait 1604 tarihli cansız harfiyen çevirisi ilk yaklaşıma, Horace ın oyunlarındaki Romalı hiciv yazarlarının muhteşem dönüşümleri ise ikincisine örnek olarak gösterilebilir. Chapman ın fikirleri, sonraki 200 yıldaki gelişmeleri öngörmektedir. İlk olarak, İngiliz İç Savaşı 40 nın ardından sarayın Fransa ya sürülmesi sırasında, saray çevirmenlerinin sıklıkla şiirde, 1620 lerden beri aristokrat çevrelerde görülen, daha serbest bir çeviri yöntemi uyguladıklarını fark ediyoruz (T.R.Steiner 1975:64; Lefevere 1992a:46). Göze çarpan sürgünler arasında John DENHAM, Abraham Cowley ve Richard Franshawe yer alır. Denham, Fanshawe in Pastor Fido (Tr.) Gargantua ve Pantagruel (ç.n) 37 (İng.) epyllion (ç.n) 38 (İng.) imitation (ç.n) 39 (Tr.) İlyada nın Yedi Kitabı (ç.n) 40 (İng.) Civil War ( ) (ç.n) 41 (Tr.) Sadık Çoban (ç.n)

10 (1640) çevirisindeki bir şiirde ve kendi çevirisi olan The Destruction of Troy 42 un (1656) önsözünde; Cowley de Pindarique Odes 43 un (1656) önsözünde, kendilerinin uyguladığı daha serbest çeviri stratejilerini yorumlamıştır. Restorasyon Dönemi, edebi görüşlerde, pek çoğunu Fransız geleneğine borçlu önemli değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Öncesinde, Ovid s Epistles By Several Hands 44 inde (1980), çeviriyi kölelikten azat ettikleri için (T.R.Steiner 1975:63) Cowley ve Denham i takdir eden Dryden, beklenildiği üzere sonradan, bu iki ismin aşırılık olarak gördüğü düşüncelerinden uzaklaşmış ve sonraki yüzyılın kuram ve uygulamasını şekillendirecek yeni bir model yaratmıştır. ilk çeviri ayrımı (aynı eserde, 28) olan bu modelde, çeviriyi, HARFİYEN ÇEVİRİ (metaphrase), AÇIMLAMA (paraphrase) ve TANZİR (imitation) olarak üç başlık altında ele almıştır. Harfiyen çeviriyi (Chapman ın benimsediği yaklaşımlardan ilki) ve tanziri (kaynak metni terk etme: Cowley nin aşırılıkları ) reddederek metin yoluyla açımlamayı (hoşgörü ile çeviri) savunmuştur. Daha sonra Dedication of the Aeneis 45 de (1697), açımlama ile harfiyen çeviri kutupları arasında orta yol izlemekten, yani özgün yazarın ruhunu hissederek çeviriyi çağın estetik ölçütlerine uyarlamaktan bahsederek önceki iddiasını değiştirmiştir. Dryden ın Aeneid i, büyük bir başarı olarak kabul edilmiştir. Pope un eseri, Dryden ın etkisini açıkça yansıtmaktadır: İliad ına ( ) yazdığı önsözü, harfiyen çeviri ve açımlamadan kaçınmayı gerektiren bir doğruluk ihtiyacının ve dengeli olmanın üzerinde durur. Homeros çevirileri, en kibar şekliyle belirtmek gerekirse, eleştirel yarış konusuydu. Pope un çevirisi, kendisini, Chapman, Thomas HOBBES, John OGIBLY ve Dryden a ait önceki İngilizce versiyonlarının aleyhinde konumlandırmış ve bu çevirinin kendisi de 1735 te Thomas Bently tarafından dört açıdan eleştirilmiştir: bir, İngilizce olduğu için, iki, Şiir formunda yazıldığı için, üç, özgün kaynaktan yapılmadığı için (Pope, Latince, Fransızca ve İngilizce kaynakları kullanmıştır) ve fakat dört, Fransızca bir çeviriden yapıldığı için ve Düzyazı formundaki çevirisinin bir kadın tarafından (Mme DACIER; bknz. FRANSIZ ÇEVİRİ GELENEĞİ) da yapıldığı için (Levine 1991:220). Aynı çeviri, 1715 te kendi İliad nı üretirken William COWPER ve daha sonra Mathew Arnold tarafından da eleştirilmiştir. Bu düşmanlığın çelişkili bir gözlemi Pope un İliad nın bir ölçüde ve Odyssey 46 sinin (1725-6) daha fazla ölçüde ortaklaşa bir girişim olduğu gerçeğidir; ikicisinde, Homeros un Mme DACER versiyonlarının çevirmenleri olan Elijah Fenton ve William Brome Pope a yardım etmiştir. İşbirliğinin bir başka örneği, 18.yüzyıl sonlarında, Tobias Smallot un Chalsea daki edebi fabrikasında (Sampson 1941:423) bir grup çevirmeni bir araya getirmesiyle ve Don Quixote 47 un yeni bir çevirisi (1755) ile (Thomas Francklin ile işbirliği yaparak) Voltaire in eserlerinin önemli çevirilerini yayımlamasıyla ( ) yaşanmıştır. Bentley nin karşı geldiği Mme DACIER çevirisi, bu dönemdeki ile önceki dönemlerdeki kadın çevirmenler arasında önemli bir farklılığa işaret etmektedir. Henüz hiçbir İngiliz kadını Homeros u çevirmeye yeltenmemiş olsa da kadınlar, öncekine kıyasla çok çeşitli metinler çeviriyordu. Dönemin başında Aphra Behn, De Brilhac ın Agnes de Castro isimli oyununun bir versiyonunu üretmiş (1688), Ovidius un Epistles 48 inin Dryden çevirisine katkıda bulunmuş ve, 42 (Tr.) Truva nın Yıkımı (ç.n) 43 Tr.) Pindar İlahileri (ç.n) 44 (Tr) Ovidius Mektupları (ç.n) 45 (Tr.) Aeneas a İtafen (ç.n) 46 (Tr.) Odysseia (ç.n) 47 (Tr.) Don Kişot (ç.n) 48 (Tr.) Mektuplar (ç.n)

11 Fontanelle nin Discovery of New Worlds 49 çevirisinin (1688) önsözünde belirttiği üzere, düzyazı çevirisi üzerine bir şeyler söylemeye çalışmıştır (Kitagaki1981:282). Düzyazı çevirisi, daha öncesinde çok az yorum alan bir konudur. 18.yüzyılda Elizabeth CARTER, ilk olarak, Epictetus un bütün eserlerini çevirmiştir ( ) ve Charlotte Brooke,1789 da, İrlanda Kelt şiirinin çevirilerinden oluşan ilk antolojiyi yayımlamıştır. Brooke un çalışmasının bir parçası olduğu Kelt edebiyatının yeniden canlanmasıyla, 18.yüzyıl boyunca, Evan Evans (1764); ve Latince aracı versiyonlarını kullanarak, Samuel Johnson ve Thomas Gery tarafından Galceden çeviriler yapılmıştır. Aynı zamanda James Machpherson ın Kelt Ossian tarafından yapılan sözde çevirileri de ortaya çıkmıştır. Bu yeniden canlanma ile birlikte Doğu ve Cermen dillerinde giderek ederek artan bir ilgi oluşmuşmuştur te George Sale, Kur an ı İngilizceye çevirmiş; Sanskritçe öğrenen ilk İngiliz bilgini William Jones, Farsçadan ve diğer Asya metinlerinden çeviriler yapmıştır. 19.yüzyılda, örneğin FITZ-GERALD ve William Morris in ortaçağlaşan/doğululaşan çevirilere gösterdiği ilgi, bu süreçte yaşanan doğal bir gelişmedir. 18.yüzyıl, büyük ölçüde başladığı gibi, önemli bir kuramsal çalışma olan Tytler ın Essays on the Principles of Translation 50 ı (1791) ile son bulmuştur. Tytler ın teorileri, Scott George Campbell inkilere benzemektedir. Scott George Campbell, İncil çevirilerine (1789) yazdığı önsözünde, Tytler ın çeviri sürecine ilişkin çıkarımlarının bir çoğuna katılmıştır. Tytler ın Essay i, döneme özgü sistematik yaklaşımla, Dryden ın AÇIMLAMA kavramına ve yarattığı serbest çevirilere tepki göstermiştir. Tytler a göre çeviri, özgün eserdeki düşüncenin tam dökümünü vermeli, eserin biçem ve üslübunu aynen korunmalı ve bütün rahatlığını sağlamalıdır. Evet, Essay hala 18.yüzyıl terminolojisini ( deha, yaratıcılık, üslup ) kullanmakta ve yapıttaki başarıya değer biçmek için kullandığı ölçünler, özünde estetik ya da seçicidir. (Huntsman 1978:42). Ancak, Tytler ın, özgün metnin mutlak başvuru noktası olduğuna ilişkin iddiasında olduğu kadar, yayımlanan İtalyanca ve Almanca çevirilerinde büyük bir farklılık gözlemlenmektedir. Tytler, öncesinde Brooke ve Gray in çevirilerinde farklı şekillerde olduğu gibi, kahince konuşmuştur. 19. yüzyıl: Romantizm ve Viktorya Çağı Romantizm, kendisini, bir önceki çağ ile kıyaslandığında, pek çok önemli açıdan farklı kılmıştır. Restorasyon Dönemi nde ve 18.yüzyılın büyük bir kısmında Fransızca, saygın halk dili konumundaydı. 18.yüzyıl sonlarında, Fransızcadan Almancaya doğru kararlı/kesin bir kayma olmuştur. Özellikle Goethe, Schiller ve A.W.SCHLEGEL in eserlerine (bknz. ALMAN ÇEVİRİ GELENEĞİ) (Bassnet 1991: 64-5) doğru olan bu kayma, çoğu kez, başlangıçta, aracı Fransızca versiyonlarında yaşanmıştır. Romantik yazarlar, Almancadan çeviriler yapmaya başlamışlardır: Sir Walter Scott, Goethe nin Goetz von Berlichingen 51 'ını (1799); Samuel Taylor COLERIDGE, Schiller in Wallenstein ını (1800); Shelley, Goethe nin Faust unun bölümlerini çevirmeye başlamıştır. Goethe nin Faust unun tamamlandığı (1832) üç yıl içerisinde, eserin beş tam çevirisi olmuştur. Aynı şekilde diğer Alman yazarları da, George Elliot, Sarah Austin, J.C.Hare ile Piskopos Thirlwall, ve William Wallace tarafından Viktorya dönemi okuyucuları için erişilebilir hale getirilmiştir. 49 (Tr.) Yeni Dünyaların Keşfi (ç.n) 50 (Tr.) Çevirinin Esasları Üzerine Denemeler (ç.n) 51 (Tr.) Demir Elli Şövalye (ç.n)

12 Alman Romantiklerin fikirleri, çevirmen için yeni bir anlayışın oluşturulmasında oldukça önemli bir yere sahiptir (George Steiner 1975; Robinson 1991). Daha önce belirtildiği gibi, Rönensans tan 18.yüzyıla kadar olan sürede çevirmenler, genellikle eserlerini faklı yollardan yerelleştirmişlerdir. Şimdi ise, Carlyle nin sözleriyle, çevirmenin görevi, özgün metni aynen sunmak (Ashton 1980:84) olmuştur. Pope ve Dryden ın bu konudaki görüşleri de eleştiriye maruz kalmıştır. Hiç kuşkusuz ki önceki uygulama ve kuramlar bütünüyle reddedilmemiştir: Birch, Pope-ça uygulamayı Faust u için uygun bulmamış fakat ROSCOMMON un hükmünü yeniden başlatmak istemiştir. Romantikler, aynı zamanda, İtalyan Rönesansı edebiyatını yeniden keşfediyordu, özellikle Dante nin Divina Commedia 52 sı, 19. yüzyıl okuyucuları için Faust kadar önemli bir yere sahipti. En önemlisi, 19. yüzyılın en iyi çevirilerinden biri olarak Henry Francis CARY nin 1814 tarihli çevirisidir. Gustave Doré ve John Flaxman gibi sanatçıların, Cary ve Ichabod Wright ın Dante lerini İngiliz okurlarına ulaşmasında aracılık ettiklerini ya da William Blake in, kendi çevirisi Illustrations to Divine Comedy için Cary i bir ham çeviri olarak kullandığını da unutmamalıyız. 19.yüzyılın ikinci yarısı büyük ölçüde aynı çizgide gelişmiştir fakat Romantik kuram ve uygulamanın kendisinin çevirisi, tartışmaya açık olsa da, çağın tüm görkemli projeleriyle aynı çizgide yürüyen güçlü bir yerelleştirme gündemini açığa çıkarmaktadır. Tamamına gelişigüzel bakmaktansa birkaç yılı inceleyerek bu genellemelere odaklanabiliriz. Bu sebeple, yılları arasında, İliad ve Odyssey nin büyük bir bölümü, Philip Worsley, Joseph Dart, James London ve Dean Henry Alfrod; Dante ve çağdaşları, ROSSETTI; Komedya nın ilk iki bölümü, Mrs. C.H. Ramsay (1862); Old Norse (Burn Njal), Sir George Dasent; Latince ve Yunancaya, Latince ve Yunanca dan, ve İtalyanca ve Almancadan şiirler, paralel metin halinde, Lord Lyttelton ve William Gladstone (1861) tarafından çevrilmiştir ve Hugo nun Les Misérables 53 inin yetkilendirilmiş bir çevirisi, Wraxall tarafından yayınlanmıştır. Wraxall ın iki yıllık bu dönemde yayımlanan çevirileri, yolculuk-ile-macera hikayelerini, Fransız bir dedektifin otobiyografisini ve Hugo ya yardım etmiş olan Esquiros un iki eserini içermektedir. Hiç kuşkusuz ki bu ürünlerin her biri ayrı bir önem taşımaktadır. Francis Newman ın sanat eseri çeviriler içeren amatör bir çalışma olarak değindiği Lyttelton-Gladstone girişimi, Wraxall ın macera hikayelerinden çok farklıydı. Rossetti nin, çevirinin belki de yorumun en doğrudan şekli olarak kaldığına (Rossetti 1911) dair ince ayrıntılı farkındalığının yanında Wraxall, çeviriden, yakışıksız bir ifade kullanarak, tarihsel olsa da iğrenç olarak bahsediyordu (bir sonraki bölüm de bu tiksindirici kelimenin yüceltilmesinden oluşuyordu ) (Wraxall 1862). Dahası, Homeros çevirileri, gelişen bir endüstrinin parçası durumundaydı: Morris in Aeneid inin eleştirmenlerinden birisi (1875; Faulkner 1973: 216) yayımlanmalarındaki devamlılığı dile getirmiştir. Yukarıda sözü geçen açıklama, kaçınılmaz olarak, önemli isim ve metinleri hariç tutmaktadır: doğululaştıran FITZGERALD, (Çinceden çeviri yapan) Richard BURTON, (Sanskritçeden çeviri yapan) James Legge ve Max Müller; Lady Charlotte Guest (Mabigoni); 1611 ve Rheims-Douai İncil lerinin elden geçirilmiş metinleri, ilkinin ( ) en önemli versiyonu olan Elden Geçirilmiş Versiyonu; Eleanor MARX AVELING ve Ibsen çevirmenleri William Archer ile Edmund Gosse. 52 (Tr.) İlahi Komedya (ç.n) 53 (Tr.) Sefiller (ç.n)

13 Aynı açıklama, Arnold ın, kendisinden önce Pope ve Cowper ın yaptığı gibi, birtakım Homeros çevirilerini eleştirdiği On Translating Homer 54 ı (1860) da kapsamamaktadır. Bu çalışmaya, bir Horace çevirisi nedeniyle zaten saldırı altında olan (Venuti 1995a: 124-7) Newman (1856) ile Wright ın ( ) Homeros çevirileri de dahildir. Her ikisi de eleştirilere nazikçe cevap vermiş ve Arnold Newman ı Last Words 55 te (1862) cevaplamıştır. Bütün farklılıklarına rağmen (aynı eserde: ), Arnold ve Newman, Romantik devrimin evlatlarıdır. Her ikisi de, çağdaşlarının birçoğu gibi, çevirmenin görevinin, 1611 İncil i çevirmenlerinin olduğu gibi (Arnold), özgün esere sadık olmak (Newman) olduğu ve iyi bir çeviri için, çevirmenin, özgün eseriyle bütünleşmesi (Arnold) gerektiği yönündeki Romantik görüşü paylaşmıştır. Anlaşamadıkları nokta ise sonuçlardan ziyade sebepler üzerineydi. Arnold, Homeros un bir klasik olduğunu düşünerek çevirisinde, şüphesiz ki bir klasik olan 1611 İncil i dilinin kullanılması gerektiğini düşünüyordu fakat ölçüsü orjinal metindeki altı ayaklı dizelerin aynısı olmalıydı. Newman ise, Homeros un ilkel ve popüler olduğunu düşünerek çevirisinde, balad ölçüsü ve Sakso-Norman olarak adlandırdığı bir dil ve sonradan Wardour Sokağı İngilizcesi olarak adlandırılan bir söyleyiş (Venuti 1995a: 141-2; Kelly 1979) kullanmıştır. Arnold ın İncil e ait modeline karşın Newman ınkisi, Fijililer için yaptığı çevirisinde Lamb of God 56 ifadesini sürdürerek anlaşılmamayı göze alan misyonerce bir model olmuştur. Bu uzun süreli ve büyük ölçüde anlamsız uygulama, ironik ve keskin bir şekilde diğer kişiler üzerinde oldukça etkili olmuştur. Arnold ın hükmü, 19.yüzyılda (ve 20.yüzyılda da) geniş çapta onay görmüş; önerdiği King James İngilizcesi, Benjamin Jowett ve Andrew Lang tarafından benimsenmiştir. Newman ın uygulanası ise genellikle dikkate alınmamıştır. Ancak, Venuti nin (1995a) belirttiği gibi, 19. yüzyıl çevirisinde önemli bir eğilimi temsil etmektedir. Robert Southey nin ortaçağlaştıran çevirilerinde öngörülen, Robert Browning in Agamemnon unda taklit edilen (Robinson 1991: 245) ve Morris ile ROSSETTI nin oldukça farklı eserinde tekrarlanan bu eğilim, özgün metni yabancılaştırarak (Venuti 1995a: 20) okuyuculara, kendi kültürleri ile özgün metnin temsil ettiği Öteki kültür arasındaki farkı göstermesi açısından önemlidir. Çevirinin, geri plandaki yabancılaştıran türü ile üstün yerelleştiren türü arasındaki ayrım, 19. yüzyılda, CARY, Birch, Mrs Ramsey, Newman ve Arnold ın önsözlerinde yapılan bir diğer ayrıma benzemektedir: Johnson Benson Rose un bilgin çevirileri (Greek Dramas 57, ) olarak adlandırdığı çeviriler ile sıradan okuyucuya mahsus çeviriler arasındaki, Alman Romantizmi nin kuramlaştırmalarıyla açıkça yankılanan ayrım. 20.yüzyıl 20.yüzyıl, çeviri konusunda gündeminde bulunan pek çok şeyi, 19.yüzyıl varsayımlarına ve uygulamasına borçludur. World s Classics (1901), Everyman (1906-), Loeb (1912-) ve yayımlanmış tüm eserlerin yeni çevirilerini ısmarlama kararıyla diğerlerinden ayrılan Penguin Classics (1946-) gibi sayıca giderek artan tek dilli okuyuculara hitap eden popüler yayın evleri tarafından yabancı klasikler çevrilmeye devam edilmektedir. Constance Garnett ve Max Hayward (Rus klasikleri), Arthur Waley (Çin şiiri), Helen Waddell (ortaçağ Latin lirikleri), W. SCOTT MONCRIEFF ve E.V. Rieu (Yunan klasikleri) gibi önemli çeviriler yapılmıştır. Index Translationum a göre, yılları 54 (Tr.) Homeros u Çevirirken (ç.n) 55 (Tr.) Son Sözler (ç.n) 56 (İng.) Hz.İsa nın diğer ismi (ç.n) 57 (Tr.) Yunan Dramaları (ç.n)

14 arasında, bu tür edebi çeviriler, Britanya da yayımlanan tüm çevirilerin yüzde otuz beşini oluşturmaktadır. Benzer şekilde, 19.yüzyılda usta şairler tarafından yapılan yabancılaştıran çeviriler, 20.yüzyılda da eşdeğerlerini, bilhassa Amerika doğumlu Ezra Pound un çevirilerinde bulmuştur (bknz. AMERİKAN ÇEVİRİ GELENEĞİ). Britanya daki yabancılaştıran çeviriler arasında Ted Hughes un (Seneca nın Oedipus u, 1969) ve Tony Harrison un (Aeschylus un Oresteia sı, 1981) yaptığı Yunan ve Roma oyunlarının uyarlamalarını da bulunmaktadır. Çeviri, 20 yüzyılda, her zaman olduğundan daha profesyonel bir şekilde örgütlenmiştir. Çeviri büroları büyük oranda artmış, akademik ve mesleki kurslar ile vasıflar, özellikle yüksek lisans seviyesinde, Britanya da günün gereklilikleri olmuştur. Britanya daki çevirmenleri temsil etmek üzere kurulan mesleki kuruluşlar arasında Institute of Linguists (1910), Institute of Translating and Interpreting (1986) ve Translators Association yer almaktadır. Bunların arasından Institute of Translating and Interpreting, Society of Authors tarafından edebiyat çevirmenlerini temsil etmek üzere kurulmuştur. Arts Council of England tarafından finanse edilen British Centre for Literary Translation, edebiyat çevirmenleri için burs vermesinin yanı sıra organizasyonlar ve atölye çalışmaları düzenlemektedir. Tüm bu değişikliklerden daha da önemlisi, belki de, son 20 veya daha fazla yıldır çevirinin kendisinin bir olgu olarak anlaşılmasında gerçekleşen paradigma kaymasıdır. Terry Eagleton, Translation and Transformation 58 (1977) isimli eleştiri yazısında bu kaymayı açıklamaktadır. Eagleton ın açıklamasındaki esas tepki, yakın geçmişteki göstergebilimsel araştırmanın ışığında, çeviri üzerine olan yazılarda kesin gözüyle bakılan kaynak ve erek metin karşıtlığını ve birincil metne duyulan saplantıyı (1997:72) yıkmak ve yerine metinlerarasılık (Eagleton ın italikleri) kavramını getirmektir. Eagleton, çeviriye, anlamlandırma sistemlerinin tartışmalı yorumsal meselelerinin örnek bir vakası olarak değinmektedir. Bu yeni eleştirinin merkezinde, seçici ve tümüyle biçimsel olan eleştiriyi yerinden etme girişimi ile kültürel ve eleştirel kuramdaki yeni gelişmelerin öneminin farkına varılması yer alır. Bu gelişmelerin ışığında, Britanya, son yıllarda, çeviribilime duyulan ilgide yükselen bir artışa tanık olmuştur: farklı görüşlerden çıkan süreli yayınlar (Translation and Literature, 1993-; The Translator, 1995-); yeni seriler (Topics in Translation gibi) ve, daha önceden belirtildiği gibi, çeviriyi tüm yönleriyle ele alan çok sayıda kurslar söz konusudur. Tüm bunlar, Britanya da çeviribilimin gelişimi açısından iyiye işarettir. İlave Okumalar Ashton, R. (1980) The German Idea: Four English Writers and the Reception of German Thought , Cambridge: Cambridge University Press. Bassnett, Susan (1980/1991) Translation Studies, London & New York: Routledge. Brand, C. P. (1957) Italy and the English Romantics: The Italianate Fashion in Early 58 (Tr.) Çeviri ve Dönüşüm (ç.n)

15 Nineteenthcentury England, Cambridge: Cambridge University Press. Cohen, J. M. (1962) English Translators and Translations, London: Longmans, Green. Copeland, Rita (1991) Rhetoric, Hermeneutics and Translation in the Middle Ages: Academic Traditions and Vernacular Texts, Cambridge: Cambridge University Press; Ellis, Roger (ed.) (1989) The Medieval Translator. The Theory and Practice of Translation in the Middle Ages. Cambridge: D. S. Brewer. Ellis, Roger and R. Tixier (eds) (1996) The Medieval Translator, Turnhout: Brepols. Godden, M. and M. Lapidge (eds) (1991) The Cambridge Companion to Old English Literature, Cambridge: Cambridge University Press. Hargreaves, H. (1969) The Wycliffite Versions, in G. W. Lampe (ed.) The Cambridge History of the Bible, vol. 2, Cambridge: Cambridge University Press, Hermans, Theo (1985b) Images of Translation: Metaphor and Imagery in the Renaissance Discourse on Translation, in Theo Hermans (ed.) The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation, London & Sydney: Croom Helm, Hudson, A. (ed.) (1985) Lollards and their Books, London: Hambledon Press. (1988) The Premature Reformation, Oxford: Clarendon Press. Jones, R. F. (1966) The Triumph of the English Language, Stanford, CA: Stanford University Press. Kelly, Louis G. (1979) The True Interpreter. A History of Translation Theory and Practice in the West, New York: St Martin's Press. Kitagaki, M. (1981) Principles and Problems of Translation in Seventeenth-century England, Kyoto: Yamaguchi Shoten. Lefevere, André (1992) Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame, London & New York: Routledge. Legge, M. Dominica (1963) AngloNorman Literature and Its Background, Oxford: Oxford University Press (repr. 1978, Westport, CT: Greenwood Press). Levine, Suzanne Jill (1991) The Subversive Scribe: Translating Latin American Fiction, Minneapolis: Graywolf Press. McGerr, R. P. (1988) Editing the Selfconscious Medieval Translator: Some Issues and Examples, Text 4: Norton, D. (1993) A History of the Bible as Literature, 2 vols, Cambridge: Cambridge University

16 Press. Pearsall, D. (1977) Old English and Middle English Poetry, London, Henley and Boston: Routledge & Kegan Paul. Robinson, Douglas (1991) The Translator s Turn, Baltimore & London: Johns Hopkins University Press. (1995) Theorizing Translation in a Woman s Voice, The Translator 1 (2): Steiner, George (1975/1992) After Babel. Aspects of Language and Translation, London, Oxford and New York: Oxford University Press. Steiner, T. R. (ed.) (1975) English Translation Theory: , Assen and Amsterdam: van Gorcum. Venuti, Lawrence (1995) The Translator s Invisibility, London & New York: Routledge. Wilson, D. (1976) The People and the Book: The Revolutionary Impact of the English Bible , London: Barrie & Jenkins. Biyografiler BOYER, Abel ( ). Fransız Huguenot 59 'u. 1689'da İngiltere'ye yerleşmiş ve Fransızca'dan çok sayıda çeviriler yapmıştır. Bu çevirilere ek olarak, Gloucester Dükü için Compleat French Master for Ladies and Gentleman 60 'ı (1694, 18.yüzyıl süresince yeniden basıldı) ve bir Fransızca- İngilizce Sözlüğü nü (Lahey, 1702) yazmıştır. Bu eserleri hem İngiltere'de hem Fransa'da çok sayıda baskı yapmış ve 1830 da Boileau tarafından yeniden elden geçirilmiştir. BURTON, Sir Richard Francis ( ). İngiliz doğubilimci ve kaşif. Arabian Nights 61 (16 cilt,1885-8), Kama Sutra (1883) ve Arap erotolojisinin diğer eserlerine (Harvey 1969: 127) ek olarak de Camoëns in 19.yüzyılda sıklıkla çevrilen eseri Lusiads ı (1880) ve Catullus u çevirmiştir. Eşiyle birlikte da Silva nın Manuel de Moraes inin (1886) çevirisini yapmıştır. Ceza davası tehlikesinden kaçınmak amacıyla daha erotik çevirilerinin bir kısmını (Kama Sutra ve Arap Geceleri gibi) şahsen yayımlama yoluna gitmiştir. CARLYLE, Thomas ( ). İskoçyalı tarihçi ve deneme yazarı. 19.yüzyılın ilk yarısında İngiltere de Alman edebiyatının popülerleşmesinde önemli rol oynamıştır. Life of Schiller 62 ı ( ) yazmış ve Goethe nin Wilhelm Meisters Lehrjahre 63 (1824) ve Wilhelm Meisters Wanderjahre 64 (1827) ile La Motte-Fouqué nun Undine 65 ını da içeren çok sayıda eser çevirmiştir yüzyıldaki Reform hareketi sırasında Fransa'da ortaya çıkan Protestan topluluğa verilen ad. (ç.n) 60 (Tr.) Hanımefendi ve Beyefendiler için Eksiksiz Fransızca Öğretmeni (ç.n) 61 (Tr.) Arap Geceleri (ç.n) 62 (Tr) Schiller in Hayatı (ç.n) 63 (Tr.) Wilhelm Meister'in Çıraklık Yılları (ç.n) 64 (Tr.) Wilhelm Meister'in Seyahat Yılları (ç.n) 65 (Tr.) Su Kızı (ç.n)

17 CARTER, Elizabeth ( ). Zamanının İngiltere sindeki en bilge kadın olarak tanınan Carter, Dr Johnson tarafından Boethius u çevirmesi için teşvik edilmiştir da Pope un Essay on Man 66 inde yer alan bir Fransızca deneme yazısını ve aynı yılda Newton ın bir İtalyanca çevirisini İngilizce ye çevirmiştir. En önemli çevirisi olan Epictetus un eserlerinin çevirisi ( ) 1865 te iki kez yeniden basılmış ve düzeltilmiştir da şiirlerinin bir kısmı Fransızca çevirileri ile birlikte paralel metin halinde yayıma hazırlanmıştır. CARY, Henry Francis ( ). İngiliz rahip ve çevirmen. Dante nin Divina Commedia 67 sının ( 1805 te İtalyanca kaynak metni ve çevirisi paralel metin halinde yayımlanan Inferno 68 nun, 1814 te tamamının) serbest nazım biçiminde yapılmış önemli çevirisi ile hatırlanır. Ariptophanes in Birds 69 ünü (1842) ve Pindar ın Odes 70 unu de çevirmiştir. CAXTON, William ( civarlarında). İlk İngiliz matbaacı. 1474/75 te kendi çevirdiği The Recuyell of the Historyes of Troye 71 isimli İngilizce basılan ilk kitabı yayımlamıştır. Yayımladığı çok sayıda eser arasında kendi çevirilerinin birkaçı yer alır. Bu çeviriler arasında özellikle Aeneid in (1949) Fransızca yeniden çalışması 72 ve kendisinin elden geçirdiği çevirilerin bazıları (örneğin Higden in Polychronicon ının Treviso tarafından yapılan çevirisi) dikkat çekmektedir. CHAPMAN, George (? ). Zamanının önemli bir kişisi de Iliad (Seaven Books of the Iliad 73 ) çevirisinin bir kısmını yayımlamıştır. Bunu sonrasında bütün eser (1611), Odyssey 74 ( ), Homeros İlahileri (1616), Petrarca (1612), Musaeus (1616), Hesiod (12618) ve Juneval (1629) çevirileri izlemiştir. John Keats in bir şiirinin konusu olan (1816) Homeros çevirisi bu yüzyılın başlarında hala basılıyordu. CHAUCER, Geoffrey ( civarlarında). Zamanının önde gelen İngiliz yazarı olan Chaucer, çok sayıda çeviri de yapmıştır. Kaynak metne sadık kalan çevirileri arasında, Lorris ve de Meun un Roman de la rose unun bir kısmı, Boethius un Consolatio Philosophiae 75 si, Renaud de Louens in Fransızca versiyonu içerisinde yer alan Brescia lı Albertano nun Liber Consolationis et Consilii 76 si ve oğlu için yazdığı Treatise on the Astrolabe 77 (1391) bulunmaktadır. Boccacio nun Il Filostrato 78 suna dayanan Troilus and Criseyde 79 de kaynak metne sadık çeviriyi serbest yaratıcılık ve Boethius dan gelen materyal izlemektedir. COLERIDGE, Samuel Taylor ( ). Öncü Romantik şair ve Alman Romantizmi nin İngiltere ye aktarımında önemli bir kişi. Schiller in Wallenstein ından yaptığı bazı bölümlerin çevirisi (1800) 50 yıl sonra hala olumlu yönde değerlendirilmektedir. 66 (Tr.) İnsan Üzerine Bir Deneme (ç.n) 67 (Tr.) İlahi Komedya (ç.n) 68 (Tr.) Cehennem (ç.n) 69 (Tr.) Kuşlar (ç.n) 70 (Tr.) İlahiler (ç.n) 71 (Tr.) Truva Tarihleri Derlemesi (ç.n) 72 Caxton ın Fransızca bir aşk hikayesinden yaptığı Eneydos isimli İngilizce çevirisi, Vergilius un Aeneid ine ve İtalyan şair Boccaccio ya dayanmaktadır. (ç.n) 73 (Tr.) İlyada nın Yedi Kitabı (ç.n) 74 (Tr.) Odysseia (ç.n) 75 (Tr) Felsefenin Tesellisi (ç.n) 76 (Tr) Tesellinin ve Danışmanın Kitabı (ç.n) 77 (Tr) Usturlap Üzerine İnceleme (ç.n) 78 (Tr) Aşkın Yıldırdığı Adam (ç.n) 79 (Tr) Troilus ve Cressida (ç.n)

18 COVERDALE, Miles ( ). İngiliz Protestan reformcu ve İncil alimi. İncil çevirileri üzerine yaptığı çalışmalara (Cenevre İncil i ve Vulgata dan çevrilmiş bir Yeni Ahit üzerine çalışmaları da kapsamaktadır) ek olarak çok sayıda teolojik makale ve Alman ilahisi çevirmiştir. COWPER, William ( ). İngiliz şair ve avukat. Bir derlemeye Horace dan yaptığı iki çeviri ile katkıda bulunmuş (1757-9) ve Homeros un çevirisi üzerine yazılar yazmıştır (1785). Homeros çevirileri (1791) ve Milton ın Latince ve İtalyanca şiirlerinin çevirisine ek olarak Mme de la Motte Guyon un Fransızca şiirlerinden çeviriler de yapmıştır. DENHAM, Sir John ( ). İrlanda lı şair. Dublin de doğmuş, Londra ve Oxford da eğitim görmüştür. Sürgün kraliyet sarayı için Cowley ile birlikte gizli mesajların deşifre edilmesiyle görevli kişi 80 olarak çalışmıştır. Aeneid in bir kısmını açımlayarak çevirmiştir (1656). Diğer bir dikkate değer çevirisi, Cicero nun Cato Major 81 ıdır (1648). Denham, Corneille nin Horace ının Bayan Katherine Philips çevirisi için beşinci perdeyi yazmıştır (1678). To Sir Richard Fanshaw Upon His Translation of Pastor Fido 82 isimli şiiri (1648) ile de anımsanır. Şiiri şu satırlar ile başlar: Gururumuz, ahmaklığımız ya da inancımız, Öyle azdır ki yazamaz fakat çeviririz. Oysa ki istedikleri sanattır ya da ses, Sende olan ise tevazudur ya da tercih. DRYDEN, John ( ). Zamanının öncü edebiyatçısı olarak kabul gören Dryden, Westminste ve Cambridge de eğitim görmüş ve 1662 de Royal Society nin üyesi olarak seçilmiştir. Samuel Johnson ın belirttiği üzere, Dryden, ilk büyük çeviri kuramcısıdır (bknz. TANZİR; HARFİYEN ÇEVİRİ; AÇIMLAMA) ve edebi kariyerinin sonraki kısmında antik ve modern klasiklerin çevirisi üzerine yoğunlaşmıştır. Vergilius ve Ovidius haricinde, Shakespeare oyunlarını uyarlamış ve Theocritus un versiyonlarını üretmiştir ( ). Maimbourg un History of the League 83 inin (1684), Bohour un Life of Xavier 84 inin (1688), Juneval ve Persius un (1693) çevirileri ile Dufresnoy un Art of Painting 85 inin düzyazı çevirisini yapmıştır (1695). Bunlara ek olarak, Fables 86 ında (1700), Ovidius un Metamorphoses 87 ının bazı kısımlarının çevirisi ile Chaucer ve Boccacio dan masal çevirileri yer almaktadır. ELIZABETH I ( ). İngiltere ve İrlanda Kraliçesi ( ). Uzun süreli iktidarlığı, İngiltere nin bir dünya gücü olarak ortaya çıkmasına ve İngiliz Rönesans ının çiçek açmasına tanıklık etmiştir. Elizabeth, Boethius un Consolatio Philosophiae 88 si (1593) ile Plutarch, Horace ve Evripides in eserleri de dahil olmak üzere klasik yazarların İngilizce çevirilerini yapmış; Isocrates in iki Söylev ini Latince ye çevirmiştir. FITZGERALD, Edward ( ). İngiliz şair ve çevirmen. Farsça Rubaiyat of Omar Khayyám 89 dan (1859; 4.düzeltilmiş baskısı 1879) yaptığı çeviriler ile bilinmektedir. Diğer 80 (İng.) cipher secretary (ç.n) 81 (Tr) Büyük Cato (ç.n) 82 (Tr) Sir Richard Fanshaw a: Sadık Çoban Çevirisi Üzerine (ç.n) 83 (Tr) Birlik Tarihi (ç.n) 84 (Tr) Xavier in Hayatı (ç.n) 85 (Tr) Resim Sanatı (ç.n) 86 (Tr) Fabllar (ç.n) 87 (Tr) Dönüşümler (ç.n) 88 (Tr) Felsefenin Tesellisi (ç.n) 89 (Tr) Ömer Hayyam ın Rubaiyat ı (ç.n)

19 çevirilerinin arasında Molièreve Delavigne (1829), Calderón (1853,1865) ve Yunan trajedisi (1865 te Aeschylus un Agamemnon u ve 1880 de Sofokles in Oedipus u) yer almaktadır. GROSSETESTE, Robert ( civarları) ile 1253 yılları arasında Lincoln Piskopos u. Kimi zaman tek başına ve kimi zaman diğer alimler ile işbirliği yaparak büyük Yunan yazarlarının (Roger Bacon ın belirttiği üzere var olan çevirilerin geliştirilmesiyle yapılan) Latince çevirilerini yapmıştır. Wyclifite İncil inin önsözünde yetkili kişi olarak alıntılanmış, Wyclif ve takipçileri Lollardların yanı sıra Lollardların ortodoks karşıtları tarafından daha çok kullanılmıştır. Fransızca alegorik şiiri Château d amour, Orta İngilizce ye çevrilmiştir. HOBBES, Thomas ( ). 17.yüzyılın önde gelen siyasi düşünürlerinden biri. Latince yazdığı pek çok eseri İngilizce ye çevirmiş ve Sir Francis Bacon ile çalışarak deneme yazılarının bazılarını Latince ye çevirmiştir. Bunların yanı sıra, Thucydides (1629) ve Homeros u (1674-7) çevirmiştir. JONES, William ( ). Birçok Avrupa ve Asya dillerini akıcı bir şekilde konuşan İngiliz doğu uzmanı. Aralarında Hitopadesa nın (Panchatantra nın bir versiyonu) da yer aldığı Farsça ve diğer Asya dillerinden metinler çevirmiş ve 1848 de yeniden basılmaya devam edilen bir Farsça dilbilgisi kitabı üretmiştir (1771). Hindistan da hükümet hizmetinde çalışırken ( ) 1784 te Bengal Asya Topluluğu nu kurmuştur. MARX AVELING, Eleanor ( ). Karl Marx ın kızı, babasının eserini çevirirken (1887,1896) George Moore ve Edward Aveling ( ) ile işbirliği yapmıştır. Flaubert in Madame Bovary 90 sinin (1886) ilk çevirisi yapmış ve Ibsen in A Doll s House 91 unun Londra okuyucularına tanıtılmasına yardımcı olmuştur. NORTH, Sir Thomas (?1553-?1601). İngiliz çevirmen. Diall of Princes 92 (1557), The Morall Philosophie of Doni 93 (1570) ve Plutarch ın Lives 94 ı (1579) dahil çok sayıda çeviri yapmıştır. Lives çevirisi, Shakespeare tarafından, konusunu eski Roma tarihinden alan oyunları için ve Elizabeth dönemi düzyazısında güçlü bir etki (Harvey 1969: 583) yaratmak amacıyla kullanılmıştır. OGILBY, John ( ). İskoçya lı topograf, matbaacı, haritacı ve çevirmen. Bir dönem, İngiliz İç Savaşı öncesi İrlanda sında, saray eğlencelerinden sorumlu görevli 95 yardımcısı olan bir dans ustasıydı. Sonrasında klasik diller üzerine eğitim gören Ogilby, Restorasyon Dönemi nde II.Charles ın sarayının bir parçası olmuştur. Kendi Vergilius (1649; 1654 ve 1665 te yeniden basıldı) ve Homeros (1660, 1665) çevirilerinin ve yine kendine ait Aesop un Fables 96 (1651) çevirisinin çok sayıda resimlendirilmiş versiyonlarını üretmiştir. ROSCOMMON, Kont (Wentworth Dil-lon,? ). II. Charles ın sarayında etkin bir kişi. Caen Üniversitesi ndekini taklit ederek bir edebi akademi kurmak için girişimde bulunmuştur. Çevresinde, Tacitus çevirmeni Halifax lı Marquis ile bir Vergilius çevirisine başlayan Lord Maitland yer alıyordu. Bu grubun bir üyesi olan Roscommon, Laurence Eusden tarafından 90 (Tr) Madam Bovary (ç.n) 91 (Tr) Bir Bebek Evi (ç.n) 92 (Tr) Ahlaki İlkeler (ç.n) 93 Günümüzde bilinen adıyla Bidpai Fablları (ç.n) 94 (Tr) Hayatlar (ç.n) 95 (İng.) Master of the Revels (ç.n) 96 (Tr) Fabllar (ç.n)

20 Latinceye çevrilen (1717) The Essay on Translated Verse 97 ü (1684) yazmıştır. Çevirileri arasında Horace ın Art of Poetry 98 sinin pek çok versiyonu (1680, 1684, 1709) ve 148. Mezmur un bir açımlaması yer almaktadır. ROSSETTI, Dante Gabriel ( ). İngiliz şair, ressam ve çevirmen. İtalyan kültürünün İngiltere de yayılmasında İtalyan göçmeni olan babası Gabriele Rossetti yi izlemiştir. Ön- Raffaello Kardeşliği 99 nin (1848)kurucu üyesi olan Rossetti, ortaçağ İtalyan şiiri (The Early Italian Poets, 1861) ile ortaçağ ve Romantik Alman ve Fransız şiirinden çevirileri yapmıştır. Bu çevirilerden bazıları, ölümden sonra, kendisi de 1865 te Dante nin Inferno 100 sunu çeviren kardeşi William tarafından yayımlanmıştır. SCOTT MONCRIEFF, W. ( ). Stendahl ve Proust un eserleri ve ortaçağ edebiyatının (Beowulf, Chanson de Roland) çevirileri ile Petronius Arbiter in Satyricon u ve Pirandello nun iki eseri dahil olmak üzere birtakım çeviriler yapmıştır. Scott Moncrieff Ödülü, the Translators Association tarafından, yılda bir kez, Fransızca dan yapılan en iyi çeviriye verilmektedir. SIDNEY, Mary (? ). Ünlü Sidney ailesinin (Philip Sidney in kız kardeşiydi) bir üyesi ve önemli bir edebi işveren. Petrarca ın Trionfo della Morte 101 si (1600 civarı) ile Phillippe Du Plessis Mornay in Essay on Life and Death 102 ini (1593 ve 1600) çevirmiştir. Philip ile birlikte, Mezmur çevirileri yapmış ve kardeşinin ölümünden sonra Mezmurlar ın çevirisini tamamlamıştır. TREVISO lu John ( ). Wyclif ve Hereford ile yakın ilişkiler kurduğu iki Oxford Koleji nin öğrencisi ( ). Berkeley Papazı olarak, Berkeley Dükü için, Hidgen in Polychronicon ını (1387), İngiliz Bartholomew in De Proprietatibus Rerum 103 u (1398) ve Roma lı Giles ın De Regimine Principum 104 u çevirmiştir. Çeviri üzerine giriş bölümleri içeren Hidgen çevirisi, Caxton tarafından; Bartholomew çevirisi de Worde tarafından basılmıştır. TYNDALE, William ( ). İncil in İngiliz çevirmeni. Çevirilerinin Britanya da yasaklanması nedeniyle Yeni Ahit çevirisini Cologne ve Worms da yayımlamak zorunda kalmıştır. Son olarak, 1535 te tutuklanmış, 1536 da Vilvorde Kalesi nde yargılanıp işkence görmüş ve idam edilmiştir. Tyndale, İncil çevirilerine ek olarak, Sir Thomas More ile birlikte dini ve edebi meseleler üzerinde tartışmış ve ERASMUS un Enchiridion Militis Christiani 105 sini çevirmiştir (1533 de basılmıştır; bknz ALMAN GELENEĞİ). TYTLER, Alexander Fraser ( ). İskoçya lı avukat ve Edinburg Üniversitesi nde Tarih Profesörü. Essay on the Principles of Translation 106 ın (1791) ilk versiyonu, 1790 yılı boyunca Kraliyet Derneği 107 ne verilen konferanslarda sunulmuş ve anonim olarak yayımlanmıştır. Tytler, 97 (Tr) Çeviri Şiir Üzerine Deneme (ç.n) 98 (Tr) Şiir Sanatı (ç.n) 99 (İng.) Pre-Raphaelite Brotherhood: İngiliz ressam, şair ve eleştirmenlerden oluşan yedi kişilik grup de William Holman Hunt, John Everett Millais ve Dante Gabriel Rossetti tarafından kurulduktan sonra William Michael Rossetti, James Collinson, Frederic George Stephens ve Thomas Woolner ın katılımıyla tamamlanmıştır. 100 (Tr.) Cehennem (ç.n) 101 (Tr) Ölümün Utkusu (ç.n) 102 (Tr) Yaşam ve Ölüm Üzerine Deneme (ç.n) 103 (Tr) Nesnelerin Nitelikleri Üzerine (ç.n) 104 (Tr) İlkelerin Geçerliliği Üzerine (ç.n) 105 (Tr) Bir Hristiyan Şövalyenin El Kitabı (ç.n) 106 (Tr) Çevirinin Esasları Üzerine Deneme (ç.n) 107 (İng.) Royal Society (ç.n)