İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME METOTLARININ MANTIKSAL İLİŞKİLENDİRME DİYAGRAMI HAZIRLANMASI DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Yade Dorbek Anabilim Dalı : MİMARLIK Programı : ÇEVRE KONTROLÜ VE YAPI TEKNOLOJİSİ HAZİRAN 2007

2 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME METOTLARININ MANTIKSAL İLİŞKİLENDİRME DİYAGRAMI HAZIRLANMASI DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Yade Dorbek Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 7 Mayıs 2007 Tezin Savunulduğu Tarih : 12 Haziran 2007 Tez Danışmanı : Diğer Jüri Üyeleri Prof.Dr. Zerrin Yılmaz Prof.Dr. Vildan OK (İ.T.Ü.) Prof.Dr. Halit Yaşar Ersoy (M.S.Ü.) HAZİRAN 2007

3 ÖNSÖZ Çevresel değerlendirme metotlarının incelenmesi ve uygulanması ile ilgili çalışmamda, bilgi ve deneyimlerinden yararlanma olanağı sağlayan, her aşamada değerli fikirleriyle tezime yön veren, tez danışmanım Prof.Dr. Zerrin Yılmaz a teşekkürü borç bilirim. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinde, lisans ve lisansüstü eğitimimde emeği geçen herkese, hayatımın her döneminde olduğu gibi tezimi yazdığım dönemde de benden hiçbir desteğini esirgemeyen aileme ve arkadaşlarıma özellikle Yüksek Mimar Feray Ziyneti Larçın, Mimar Özge Can Balaban ve Çevre Mühendisi Diren Demir e teşekkür ederim. Bu tez çalışmamla umarım benim de Türkiye de çevreye duyarlı binaların sayısının artması yönünde ve gelecekte bu konuda yapılacak çalışmalara ufak da olsa katkım olur. Yade DORBEK MAYIS, 2007 i

4 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR vi TABLO LİSTESİ vii ŞEKİL LİSTESİ viii ÖZET ix SUMMARY xi 1. GİRİŞ Amaç Kapsam Yöntem 4 2. ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME METOTLARI Çevresel Değerlendirme Metodu Tanımı Çevresel Değerlendirme Metotları Tarafından Dikkate Alınan Sorunlar Atmosfer ve Kaynakların Kullanımı Yerel sorunlar İç Ortam ve Sağlık Çevrenin Binalara Etkisi Çevresel Değerlendirme Metotlarının Hedefleri Çevresel Değerlendirme Metotlarının Önemi ve Faydaları Başlıca Çevresel Değerlendirme Metotları Bina Araştırmaları Kuruluşu Çevresel Değerlendirme Metodu (BREEAM) Enerji ve Çevresel Tasarımda Öncülük (LEED) Yeşil Bina Değerlendirme Sistemi Hong Kong Bina Çevresel Değerlendirme Metodu (HKBEAM) Sürdürülebilir Bina Aracı (SBTool) Eco-Quantum BREEAM / Green Leaf Avustralya Ulusal Yapılı Çevresel Değerlendirme Sistemi (NABERS) ÖRNEK ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME METODU İNCELEMESİ 15 ii

5 3.1. Bina Araştırmaları Kuruluşu Çevresel Değerlendirme Metodu, BREEAM BREEAM çalışma prensibi Sertifika Alma Süreci Değerlendirme Uzmanlığı Lisans Alma süreci BREEAM Sertifikası Şartı Arayan Kuruluşlar İngiliz Ortaklığı, EP (English Partnerships) İngiltere Hükümeti Ticaret Ofisi, OGC (UK Office of Governement Commerce) İngiltere Eğitim Bakanlığı, DFES (Department for Education and Skills) İngiltere İskan Kurumu (Housing Corporation) Galler Ülkesi Hükümeti BREEAM Sürümleri Ofisler, BREEAM Offices Konutlar, BREEAM EcoHomes Mevcut Konutlar, BREEAM EcoHomesXB Mahkemeler, BREEAM Courts Endüstriyel Tesisler, BREEAM Industrial Hapishaneler, BREEAM Prisons Dükkanlar, Alış-Veriş Merkezleri, BREEAM Retail Okullar, BREEAM Schools Çoklu Konut Binaları, BREEAM Multi-residential Özel Projeler, BREEAM Bespoke İngiltere Dışındaki Projeler, BREEAM International ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME METODLARI İLKELERİNİN OFİS BİNALARI İÇİN BİR MANTIKSAL İLİŞKİLENDİRME DİYAGRAMI HAZIRLANMASI DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ Yeni Yapılan Ofis Binaları İçin BREEAM New Offices Sürümü Küresel Sorunlar ve Kaynak Kullanımı Enerji Tüketimine Bağlı CO 2 Üretimi Asit Yağmurları CFC, HCFC ve Halonlara Bağlı Ozon Tabakası İncelmesi Doğal Kaynaklar ve Geri Kazanılmış Malzemeler Geri Dönüştürülebilir Malzemelerin Depolanması 39 iii

6 Yerel Sorunlar Soğutma Kuleleri Kaynaklı Lejyoner Hastalığı Vakaları Yerel Rüzgar Etkileri Gürültü Diğer Binaların ve Arazinin Gölgelenmesi Su Tasarrufu Arazinin Ekolojik Değeri Bisiklet Kullanımı Yapı İçi Sorunlar Bina Su Tesisatından Kaynaklı Lejyoner Hastalığı Vakaları Havalandırma, Pasif Sigara İçiciliği ve Nem Tehlikeli Maddeler Aydınlatma Isıl Konfor ve Aşırı Isınma Yapı İçi Gürültü Ön Değerlendirme Tahmin Aracı Örnekleri BREEAM Ofisler BREEAM Ofisler Tasarım ve Uygulama Öncesi Ön Değerlendirme Tahmin Aracı Yönetim Sağlık ve Konfor Enerji Ulaşım Su Malzeme Arazi Kullanımı Kirlilik BREEAM Ofisler Yönetim ve İşletme Ön Değerlendirme Tahmin Aracı Yönetim Sağlık ve Konfor Enerji Ulaşım Su Malzeme 60 iv

7 Kirlilik Not Verme Aşaması Mantıksal İlişkilendirme Diyagramı Bina Fikri ve Karar Verme Aşaması Şehir Ölçeğinde Planlama ve Arazi Seçimi Şehir planlama ve Ulaşım Ekolojik Değer Kirlilik Bina Ölçeğinde Planlama ve Tasarım Avan Proje Süreci Uygulama Projesi Süreci Simülasyon Yapım Kullanım Kullanım Politikaları Bina Yönetimi Politikaları Yıkım / Renovasyon SONUÇ VE ÖNERİLER 89 KAYNAKLAR 93 EK EK ÖZGEÇMİŞ Hata! Yer işareti tanımlanmamış. v

8 KISALTMALAR BREEAM : Building Research Establishment Environmental Assessment Method CFC : Kloroflorokarbon BRE : Building Researh Establishment ECD : Energy and Environment Canada LEED : Leadership in Energy and Environmental Design USGBC : United States Gren Building Council LEED NC : Leadership in Energy and Environmental Design New Construction LEED EB : Leadership in Energy and Environmental Design Existing Building LEED CI : Leadership in Energy and Environmental Design Commercial Interiors LEED CS : Leadership in Energy and Environmental Design Core & Shell LEED H : Leadership in Energy and Environmental Design Homes LEED ND : Leadership in Energy and Environmental Design Neighborhood Development HK-BEAM : Hong Kong Building Enviromental Assessment Method IEQ : Indoor Environmental Quality SBTool : Substainable Building Tool GBC : Green Building Challenge iisbe : International Initiative for a Sustainable Built Environment LCA : Life Cycle Assessment NABERS : National Australian Built Environment Rating System DEH : Department of Environment and Heritage DEUS : New South Wales Department of Energy, Utilities and Sustainability EP : English Partnerships OGC : UK Office of Governement Commerce DFES : Department for Education and Skills UK : United Kingdom EEO : Energy Efficient Office CIBSE : Chartered Institution of Building Services Engineers ODP : Ozon Depletion Potential TTF : Timber Trade Federation FFG : Forever Forest Group BS : British Standarts RSNC : Royal Society for Nature Conservation CIBSE : Chartered Institution of Building Services Engineers UFFI : Urea-Formaldehyde Foam Insulation MDF : Medium-density fibreboard vi

9 TABLO LİSTESİ Sayfa No Tablo 4.1. ESICHECK CO2 emisyon hesaplamalarında varsayılan ön değerler...33 Tablo 4.2. Birleşik Krallık Enerji İstatistikleri 1992 e göre yakıt ve CO 2 emisyonu ilişkisi...35 Tablo 4.3. Arazi ekolojik değer kontrol listesi 46 Tablo 4.4. BREEAM ofisler ön değerlendirme tahmin aracı not verme tablosu.61 Tablo 4.5. BREEAM ofisler ön değerlendirme tahmin aracı ölümlerinden alınan puanlar karşılaştırma tablosu..61 vii

10 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No Şekil 3.1: Şekil 3.2: BREEAM çalışma prensibi. 17 BREEAM sertifika örneği...18 Şekil 3.3: BREEAM sertifika alma süreci. 19 Şekil 4.1: Kentsel alan için Beaufort ölçeğine göre 4 ü geçen rüzgar hızlarına rastlanma sıklığı..42 Şekil 4.2: Kırsal alan için Beaufort ölçeğine göre 4 ü geçen rüzgar hızlarına rastlanma sıklığı viii

11 ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME METOTLARININ MANTIKSAL İLİŞKİLENDİRME DİYAGRAMI HAZIRLANMASI DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ ÖZET Çevresel Değerlendirme Metotları üzerine yapılan bu çalışma, Türkiye de bina yapımına özel bir değerlendirme metodu bulunmayışı, kullanılan standartların yetersizliği ve var olan yaptırım gücü düşük değerlendirme metotlarının binalar için kullanımlarını zorlaştıracak şekilde çok geniş kapsamlı olması nedeniyle, Türkiye de gelecekte yapılabilecek çevresel değerlendirme metodu geliştirme çalışmalarına bir ön hazırlık ve kaynak teşkil etmesi amacıyla yapılmıştır. İncelenen metotların binanın çevresel performansının belirlenmesi konusundaki detayları analiz edilerek, ileride gerçekleştirilebilecek bir başka sistemden uyarlama ya da yeni metot oluşturma çalışmalarında ele alınması gereken çevresel sorunlar, bu sorunlarla yapı düzeyinde nasıl baş edilebileceği, ölçütler oluşturulurken göz önünde bulundurulması gerekenler ve çevreye duyarlı bina ortaya çıkarma sürecinde izlenmesi gereken yola bir öneri getirmek hedeflenmiştir. Birinci bölümde, ele alınan konular ve izlenen yol hakkında bilgi verilmiş, günümüzde yaşanan çevresel sorunlara, bu sorunların nedenlerine ve bu sorunlarla baş etmek için izlenen yollara, alınan önlemlere değinilmiştir. İkinci bölümde, çevresel değerlendirme metodunun genel bir tanımı yapılmış, hangi çevresel sorunlarla baş etmek için hangi hedefler doğrultusunda geliştirildikleri açıklanmış ayrıca metotların önemine ve kullanılmasının getirdiği faydalara değinilmiş, son olarak da günümüzde yaygın olarak kullanılan metotlar hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü Bölümde, dünya genelinde geliştirilmiş olan çevresel değerlendirme metotlarının incelenmesi sonucunda örnek olarak ele alınması için seçilen Bina Araştırmaları Kuruluşu Çevresel Değerlendirme Metodu (BREEAM) hakkında detaylı bilgi verilmiştir. ix

12 Dördüncü bölümde, sayılarının ve çevreye yarattığı sorunların, diğer bina tiplerine kıyasla daha büyük bir hızla artmasından dolayı örnek olarak incelenmek üzere seçilen ofis binaları için hazırlanan sürümler incelenmiş, ofis binaları değerlendirme metodu prensipleri üzerine yapılan çalışmalar sonucunda, çevreye duyarlı ve enerji etkin bir ofis binasının ortaya çıkması sürecinde geçirilecek aşamalar ve bu aşamalar sırasında devreye alınması gereken paydaşlara düşen görevler ve Türkiye de bu süreçlerde ele alınabilecek çevre ve imar mevzuatı incelenerek bir mantıksal ilişkilendirme diyagramı oluşturulmuştur. Beşinci bölümde, tezin sonuçları üzerinde durulmuş ve bu sonuçlar üzerinden, çevresel değerlendirme metotlarının ölçme ve kıyaslama sağlamasının çevreye duyarlı bina yapım sürecindeki önemi vurgulanmış, yurtdışı örneklerine benzer bir değerlendirme metodunun ülkemizde oluşturulması ve uygulanması için var olan durum ve eksiklik ortaya konmuş, bu konuda yapılabilecek çalışmalara önerilerde bulunulmuştur. x

13 STUDY OF THE ENVIRONMENTAL ASSESSMENT METHODS TOWARD MAKING A LOGICAL LINKING DIAGRAM SUMMARY The aim of this thesis is to constitute a preliminary and source for the future environmental assessment method studies which may be occured in Turkey where there is not an assessment method particulary for buildings, current standards are incapable, existing methods are low on enforcement and too large scaled to use for buildings. The study is made to propose an angle for the environmental problems which must be considerated in the studies to create a new or adapted assessment method, the way to deal with this problems and the creating process of a nature responsive building, by analyzing the building performance details of the inspected methods. In the first chapter, information about the followed structure and the considered subjects are given. Moreover current environmental problems, the causes of these problems and the ways to deal with these problems are mentioned. In the second chapter, the general definition of environmental assessment methods is given, the means of creating these methods according to the environmental problems and the benefits and importance of the methods are explained and at last, information is given about the current methods used world wide. In the third chapter, detailed information is given about the Building Research Establishment Environmental Assessment Method (BREEAM) which is selected for example after the analyze of current methods used world wide. In the fourth chapter, office buildings versions, which are selected in the means of growing number and environmental problems caused by them, are analyzed and after the studies on the principles of the office buildings environmental assessment methods, a logical linking diagram is generated by analyzing the phases of an xi

14 environmental responsive office building creating process, partners who will be responsible during these phases and environmental regulations in Turkey. In the fifth chapter, the conclusions on the importance of the environmental assessement methods for survey and benchmarking are emphasized and according to these conclusions some suggestions are made for achiving and using a smilar assessment method for Turkey. xii

15 1. GİRİŞ Son yüzyıllarda, insan ırkı kendi arasında mücadele ve savaş verirken asıl önem vermesi gereken birçok konuyu göz ardı etti; bizi beklediği iddia edilen korkutucu gelecek senaryolarının başkahramanları olan küresel ısınma, asit yağmurları, ozon tabakasındaki incelmeler gibi problemlerin tek kaynağı yine biz insanlarız. Popülasyonumuzdaki hızlı yükseliş, değişen ve artan istek ve ihtiyaçlarımız her geçen gün bizi bu bahsedilen geleceğe bir adım daha yaklaştırıyor. Aslında, insan ırkının kökenlerini yakından incelediğimizde, ekolojiye ve doğaya karşı olan bu umursamaz ve hükümran tavrımız hiç de mantıklı gelmiyor. 213 milyon yıl önce Meksika Yutacan Körfezi dolaylarına çarpan ve beraberinde çok karanlık ve soğuk bir çağ getiren göktaşının ardından yaşam sahnesinden sonsuza kadar silinen türler arasından kolayca sıyrılan memeliler, 1 milyon 800 bin yıl önce yani 4. jeolojik devrede, dünyanın güneşe göre astronomik pozisyonunun değişmesiyle başlayan buzul çağında da hayatta kalmayı başardı. Tarih sahnesinde, memelerin bu denli zor doğa koşullarında hayatta kalmalarını mümkün kılan en önemli özelliklerinden biri bulundukları çevreye uyum sağlama konusunda gösterdikleri üstün yetenekti. Günümüzde evriminin zirvesindeki memeli insan nedense binlerce yıl öncesinden genlerine kazınmış bu içgüdüyü yok saymakta ısrar ediyor [1]. İnsan ırkının, neden uyum sağlamak yerine beyhude bir çabayla doğaya hükmetmeye çalıştığı, ya da neden çok yakın bir gelecekte tükenecek olan kaynakları sanki sınırsızlarmış gibi savurganca kullandığı cevaplanmayı bekleyen önemli sorular. Ama bunlardan daha da önemli olan bu aşamadan sonra neler yapılması gerektiğinin belirlenip bir an önce uygulamaya geçilmesi. Günümüzde çevresel bozulmanın yarattığı sorunlar sadece bir topluluğu etkileyen yöresel ölçekten çıkıp, nesilleri etkileyecek küresel boyuta ulaştığından ötürü, bu sorunlarla baş etmek için kullanılan yaklaşımlarda büyük oranda değişiklik geçirmiştir. Kanun koymak, tarihsel olarak da bakıldığında her zaman sorunlara kısa sürede çözüm üreten etkili bir yöntem olmuştur. Buradan yola çıkarsak eğer uygun 1

16 yönetmelikler, belirli hedefler ve sonucun etkinliğini ölçebilecek yöntemler geliştirilir ise çevresel sorunlarla da mücadele konusunda yasalaştırma etkili bir yöntem olarak kullanılabilir. Bu amaçla geliştirilmiş standartlar genellikle sadece ölçütün yerine getirilip getirilmediği ile ilgilidirler, fakat ele alınması gereken bir başka önemli konu da bu standart sağlanırken izlenecek yolun ne kadar uygun ve doğru olduğudur [2]. İstenen standartların doğru yöntemlerle sağlanması kapsamında geliştirilen çevresel değerlendirme ve etiketleme metotları, doğru bir yeşil bina tanımı ve ölçütü oluşturmak yolunda atılmış önemli bir adımdır da BREEAM (Bina Araştırma Kuruluşu Çevresel Değerlendirme Metodu) piyasaya çıkarılana kadar, çevresel sorunları geniş bir açıdan inceleyebilen, binanın toplam performansını belirlemeye yönelik kriterlere sahip, objektif ve anlaşılabilir değerlendirme yöntemleri ile ilgili birçok çalışma yapıldı. BREEAM dan sonra da birçok ülke kendilerine uygun yöntemler geliştirerek çevresel değerlendirme yaklaşımının yaygınlığını arttırdı [2]. Bu çalışmada da çevresel değerlendirme yaklaşımının esasları ve dünyada yaygın bir şekilde kabul gören başlıca değerlendirme metotları incelenmiş, bu inceleme ışığında bir ofis binası için, tasarım sürecinin başından itibaren binanın kullanılması süresince ve yıkılmasına kadar, bütün ömrü boyunca izlenmesi gereken yollar ve alınması gereken önlemler, bu yapılacak çalışmaları üstlenecek paydaşlara düşen görevler ayrı şekilde sınıflandırılmak suretiyle listelenmiştir ve bir mantıksal ilişkilendirme diyagramı oluşturulmuştur Amaç Yeşil, enerji etkin, iklimsel, ekolojik mimarlık gibi farklı şekillerde adlandırılan çevreye duyarlı yapı tasarımı konsepti geçmişte özellikle geleneksel mimaride bilinçsiz bir şekilde yapılan, doğru yönlendirme, bina formu ve malzeme seçimi detayları ile uygulanmaktaydı. Fakat zaman içerisinde, yeni malzemelerin ve yapım sistemlerinin yaygınlaşması, lüks, prestij ve farklılık amacıyla yapılan yanlış ya da ilk yatırım maliyetlerini düşürmek için yapılan kalitesiz yapılar ile geleneksel doğrulardan uzaklaşan bina tasarımı, iklimle uyum içerisinde olmaktan çıkıp iklime karşı mücadele edilen bir konsepte yöneldi. 2

17 Son yıllarda, yaşanan doğal felaketler ve tükenen kaynakların yarattığı problemler ile çevreyi korumaya yönelik farkındalığın artması sonucu yeniden ciddi bir şekilde ele alınmaya başlayan çevreye duyarlı tasarımın yaygınlaşmasında kullanılabilecek en önemli araçlardan biri olan çevresel değerlendirme metotları uygulandıkları ülkelerde çevreye duyarlı bina stokunun artması konusunda büyük hizmetler vermektedirler. Mimari, nasıl yaşanan coğrafya ve kültürler ile şekilden şekle giriyor ise, mimarinin başlıca öğesi binayı değerlendirme metotlarının da ülkeler arasında farklılık göstermesi kaçınılmazdır. Mademki değerlendirme sistemleri enerji etkinliği ve yeşil bina tasarımını yaygınlaştırarak küresel çevre problemleriyle baş etmeyi ve ulaşılabilirliğin sınırlarını çizerek bu sınırların ötesine geçmeyi amaçlıyorlar, bu ulaşılabilirlik her ülke için yeniden değerlendirilmeli ve metotlar bu yol izlenerek oluşturulmalıdır. Buna bağlı olarak bu çalışma, Türkiye de bina yapımına özel bir değerlendirme metodu bulunmayışı, kullanılan standartların yetersizliği ve var olan yaptırım gücü düşük değerlendirme metotlarının binalar için kullanımlarını zorlaştıracak şekilde çok geniş kapsamlı olması nedeniyle, Türkiye de gelecekte yapılabilecek çevresel değerlendirme metodu geliştirme çalışmalarına bir ön hazırlık ve kaynak teşkil etmesi amacıyla yapılmıştır. İncelenen metotların binanın çevresel performansının belirlenmesi konusundaki detayları analiz edilerek, ileride gerçekleştirilebilecek bir başka sistemden uyarlama ya da yeni metot oluşturma çalışmalarında ele alınması gereken çevresel sorunlar, bu sorunlarla yapı düzeyinde nasıl baş edilebileceği, ölçütler oluşturulurken göz önünde bulundurulması gerekenler ve çevreye duyarlı bina ortaya çıkarma sürecinde izlenmesi gereken yola bir öneri getirmek hedeflenmiştir Kapsam Çevresel değerlendirme metotlarının yapısının analiz edildiği ve uygulama yöntemleri üzerinde bir öneri getiren bu çalışmada, öncelikle çevresel değerlendirme metodunun tanımı yapılmış, metotlarda ele alınan çevresel sorunlar açıklanmış ve metotların hedefleri, önemi ve faydalarına değinilmiştir. Dünya genelinde yaygın şekilde uygulanan metotlar ve örnek olarak incelenmesi için seçilen metot ve 3

18 sürümleri hakkında bilgi verildikten sonra, çalışmada ele alınacak ofis binalarına yönelik hazırlanan farklı tarihlerdeki sürümlere yer verilmiş ve bu sürümlerin yapısı incelenerek işleyiş ve uygulama ile ilgili detaylar ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Seçilen bina tipi ile ilgili yapılan değerlendirmelerin bir sonucu olarak çalışmanın son bölümünde metodun uygulanması sırasında izlenecek yol, geçilen aşamaların birbirleri ile olan ilişkileri, ele alınan sorunların hangi aşamalarda çözülmeye çalışıldığı ve tüm bu süreçlerde rol alan paydaşlar belirlenerek çevreye duyarlı bina ortaya çıkarma sürecinde yer alan faaliyetlerin bir mantıksal ilişkilendirme diyagramı içinde incelenmesine üzerinde durulmuştur Yöntem Çalışmanın amacı ve kapsamı doğrultusunda, çevresel değerlendirme metotları ile ilgili olarak yapılmış olan çalışmalar ve makaleler incelenmiş, dünya genelinde yaygın olarak kullanılan metotlar ile ilgili, metotları yayınlayan kurumlardan alınan dokümanlardan yararlanılmıştır. Çalışmanın son bölümünde mantıksal ilişkilendirme diyagramı oluşturulurken, bu dokümanlardan edinilen bilgilerden faydalanılmış, varılan sonuçlar yazılı olarak açıklandıktan sonra ayrıca tek bir akış şeması şeklinde sunulmuştur. 4

19 2. ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME METOTLARI Bu bölümde çevresel değerlendirme metodunun genel bir tanımı yapılmış, hangi çevresel sorunlarla baş etmek için hangi hedefler doğrultusunda geliştirildikleri açıklanmış ayrıca metotların önemine ve kullanılmasının getirdiği faydalara değinilmiş, son olarak da günümüzde yaygın olarak kullanılan metotlar hakkında bilgi verilmiştir Çevresel Değerlendirme Metodu Tanımı Çevresel değerlendirme metodu, belirli kriterler ışığında bir binanın çevresel performansına değer biçme yoludur. Genellikle 3 esas bölümden oluşur; Ana yapı mantıklı bir biçimde bir araya getirilmiş çevresel performans kriterleri. Skor verme yerine getirilen kriterler sayesinde kazanılan performansa puan veya kredi verilmesi. Sonuç toplanan puanlar veya krediler sayesinde binanın toplam performansının seviyesinin belirlenmesi [2] Çevresel Değerlendirme Metotları Tarafından Dikkate Alınan Sorunlar Bu bölümde, çevresel değerlendirme metotları tarafından ele alınan sorunlar belirtilmiş, sorunların nedenlerine ve yapılaşmanın bu sorunların ortaya çıkmasındaki rolüne değinilmiştir Atmosfer ve Kaynakların Kullanımı Bina inşası ve kullanımı, nüfus artışından sonra yaşadığımız çevreyi en fazla etkileyen insan aktivitesidir. Bina inşası, ısıtma, soğutma ve aydınlatma için harcanan enerji; bina elemanlarının ve bunların bakımı için kullanılan malzemelerin içindeki kimyasallar sonucunda çevreye verilen hasar gün geçtikçe artmaktadır. 5

20 Enerji etkinliğin arttırılması ve yakıtın en az düzeyde kullanılması için önlemler alınmalıdır, çünkü Fosil yakıtların kullanılması atmosfere CO 2 verilmesine bu da sera etkisi sonucu küresel ısınmaya, Fosil yakıtların kullanılması değerli bir doğal kaynağın gitgide tükenmesine, Özellikle yağ ve kömürün yanması sonucu ortaya çıkan nitrojen oksitler ve sülfür nedeniyle asit yağmurlarına yol açmaktadır. Yapı malzemeleri için hammadde çıkarma, bu maddeleri taşıma, işleme, monte etme, sonra yıkma ve en sonunda yok etme işlemleri de CO 2 üretimine neden oldukları için bir şekilde küresel ısınmaya neden olmaktadır [3]. Binalar ayrıca, ozon tabakasındaki incelmeden de bir ölçüde sorumlulardır, bunun en büyük nedeni kloroflorokarbonlardır (CFC). Rakamlarla örnek vermek gerekirse, 1986 yılında, binalar, iklimlendirme sistemlerinde kullanılan soğutkanlar ve yalıtımda kullanılan köpük malzemeler ile Birleşik Krallığın yıllık CFC kullanımının %7,5 ini oluşturuyorlardı. Bugün bu oran, sadece binaların daha fazla CFC yayması yüzünden değil aynı zamanda aerosol spreylerdeki itici gazlar gibi yeni kullanım alanlarının ortaya çıkması yüzünden %15 i geçmiş durumdadır [3] Yerel sorunlar Binalardan kaynaklanan yerel rüzgar etkileri, gürültü, eski bina arsalarının yeniden kullanımı ve terk edilen arsalar değerlendirme metotları tarafından yerel etkiler olarak ele alınmaktadır. Binanın kendisinin ötesinde, arazi de, manzara ve doğal vahşi yaşama daha az zarar verir hatta fayda sağlar şekilde düzenlenebilir. Bu hedef, arazi seçimi ve doğru yerleşim planlamasıyla gerçekleştirilebileceği gibi taşımacılık ve nakliyat gereksinimleri de göz önünde bulundurulmalıdır [3] İç Ortam ve Sağlık Yapı içi ortamda, formaldehit, ahşap koruyucular, uçucu organik bileşikler, canlı organizmalar (bakteri, mayt, küf), elyaf ve benzeri küçük partiküller, radon, nitrojen oksitleri gibi yanma ürünleri ve kurşun gibi birçok madde kirliliğe neden olur. Günümüzde bu maddelerin birçoğuyla baş etmek için ihtiyacımız olan prosedürler geliştirilmiştir, diğerleri için de çalışmalar her geçen gün artarak sürmektedir [3]. 6

21 Çevrenin Binalara Etkisi Çevrenin binalara olan etkisi son yıllarda gözlemlenen olağan dışı rüzgar hızları ve aşırı yağış gibi etkenler sebebiyle git gide önem kazanmaktadır. Bu anormalliklerin sera etkisiyle ilişkisi tam olarak kanıtlanamasa da toplum üzerinde ki etkileri aşikardır. Bu koşullar doğrultusunda diğer sorunlar da; Daha fazla iklimlendirme ihtiyacı, Daha iyi nem kontrolü ihtiyacı, Yapı malzemelerinin rüzgar ve asit yağmurları yüzünden daha fazla hasar alması, Ortam sıcaklığındaki artış nedeniyle, insan ve yapı atıklarının sağlık ve temizlik koşullarını daha fazla tehdit etmesi, Değişen yeraltı su seviyelerinin temellere zarar vermesi, Deniz seviyesindeki değişimlerin aşırı çekilmelere ve su baskınlarına neden olması olarak sıralanabilir [3] Çevresel Değerlendirme Metotlarının Hedefleri Çevresel Değerlendirme Metotları kapsamında incelenen çevresel konularda belirtilen kriterlerin ana hedefleri: Tasarımcıları çevresel konulara karşı daha duyarlı hale getirmek, Ürün geliştiricilerin, tasarımcıların ve kullanıcıların çevreyle dost binaları tercih ve talep etmelerini ve bu yönde bir piyasa oluşmasını sağlamak, Toplum genelinde, binaların, küresel ısınma, asit yağmurları ve ozon tabakasındaki incelme üzerindeki büyük etkisi konusunda farkındalığı yükseltmek, Bağımsız olarak değerlendirilen hedefler ve standartlar belirlemek bu sayede yanlış talep ve uygulamaları en aza indirmek, Binaların çevreye olan uzun vadeli etkilerini azaltmak, 7

22 Gün geçtikçe azalan su ve fosil yakıtlar gibi kaynakların kullanımını azaltmak, Bina içi ortam kalitesini ve bu sayede kullanıcıların esenliğini ve konforunu arttırmak, olarak sıralanabilir [3]. Bu hedefler doğrultusunda görülebilmektedir ki çevresel değerlendirme metotlarının kullanımı sadece çevre açısından değil, toplumun sağlıklı ve konforlu mekanlarda yaşamasını, içinde bulunduğu yüzyılın getirdiği problemlerle yüzleşmesini, bu konuda bilinçlenmesini ve harekete geçmesini sağlayarak sosyal açılardan da büyük fayda sağlamaktadır Çevresel Değerlendirme Metotlarının Önemi ve Faydaları Çevresel değerlendirme sistemleri sayesinde, bir binanın, belli bazı kriterler içinde gösterdiği performansa bir derece getirilebilmektedir. Bu sayede ne kadar enerji etkin? ne kadar yeşil? ne kadar sürdürülebilir? ne kadar sağlıklı ve konforlu? gibi sorulara kesin doğru olmasa da diğer örneklerle kıyaslanabilir cevaplar vermek mümkün olmaktadır. Çevreye en duyarlı bina şüphesiz ki hiç var olmayan binadır. Bu yüzden çevresel değerlendirme metotlarından en yüksek notu almış olan bir bina için işte en ekolojik tasarım bu dememiz mümkün değildir. Alınan puan ya da ulaşılan değerler ne kadar yüksek olursa olsun her zaman için daha iyi bir çözüm vardır. Bu nedenden ötürü çevresel değerlendirme metotlarının sonuçlarına kesin doğru dememiz mümkün değildir, BREEAM dan mükemmel notu almış olmamız binamızın mükemmel olduğunu göstermez fakat uygulamanın yaygınlığına bağlı olarak bu metot tarafından değer biçilmiş binalar arasında en iyilerden birisi olduğumuzu gösterebilir. Çevresel değerlendirme metotlarından alınan dereceler, kıyaslama imkanı sağladığı, binalarının sürdürülebilirlik performansını öğrenmek ve emlak piyasasında avantajlı bir konuma geçmek için hızlı, anlaşılabilir ve basit bir yöntem olduğu için mal sahibi, binanın diğer alternatiflere göre artı veya eksi özelliklerini bilmesi açısından da kiracı ya da satın almak isteyen kişi için çok önemlidir [4]. Satın alınacak binanın ya da kiralanacak ofisin sadece kaç metrekare olduğunu değil ne kadar enerji harcayacağını, ne kadar su kullanacağını veya iç hava kalitesini öğrenmek de karar vermek açısından oldukça belirleyicidir. Bu nedenle sertifikalı binalar her zaman 8

23 daha fazla tercih edilmekte ve itibar görmektedir. Sonuç olarak, yeni projeler de, gelişen bu talep doğrultusunda, değerlendirme metotlarının kriterleri gözetilerek yapılmakta, çevreye duyarlı binaların sayısı gün geçtikçe artmaktadır [5]. Emlak piyasasında kazandırdığı avantajların yanı sıra, çevresel değerlendirme metotları aynı zamanda tasarımcılar için de, tasarladıkları binalarının performansını öngörebilecekleri ve sürdürülebilirliğin çevresel boyutu konusundaki bilgi ve deneyimlerini arttırabilecekleri bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, bina yöneticileri de bu metottan faydalanarak binalarının performansını ölçebilir ve buna bağlı olarak performans arttırmak amaçlı aksiyon planları hazırlayabilirler [4]. Bu bağlamda görülebilir ki çevresel değerlendirme metotları, sadece belirli bir meslek grubunun kullanımına özgü değildir. Mimardan, inşaat firmasına, yapı malzemesi sağlayıcısına, bina yöneticilerine, emlak pazarlamacısına, gayrimenkul sahiplerine ve kiracılara kadar çok geniş bir kesime hitap etmekte ve fayda sağlamaktadır. Bu sayede çevrenin yararına olan, herkesin yararına dönüşmüş ve toplumun her kesiminin ortak bir çevre stratejisi içerisinde hareket etmesi sağlanmıştır. Çevresel değerlendirme metotlarının yapı sektöründeki tüm paydaşlara ve aynı zamanda kullanıcılara hitabeden geniş içeriği, bir bina için, fikir aşamasından yıkım aşamasına kadar geçen süre içerisinde yapılabilecek, çevreyi korumaya yönelik tüm faaliyetlerin düzenlenmesine ve bir plan içerisinde yürütülmesine de olanak sağlamaktadır. Çalışmanın ileriki aşamalarında benzer bir planlama örneği sunulmuştur. Değerlendirme sistemleri tarafından sertifikalanan binaların sayılarının artması sadece talebin çevreye duyarlı bina üretimine yönelmesi açısından değil, kıyaslama yapılabilen her yerde olduğu gibi bu sektörde de rekabetin ortaya çıkması açısından çok olumludur. Rekabet nedeniyle sadece sertifika sahibi olmak yeterli görülmemekte, proje takımları ve mal sahipleri daha yüksek sertifika notu almak yani çevreye daha duyarlı, daha enerji etkin olmak için çaba sarf etmektedirler. Sayılan bütün bu olumlu yönlerin ötesinde, çevresel değerlendirme metotlarını geliştirmek amacıyla yapılan araştırmalar sayesinde, enerji tasarrufu, kaynakların etkin şekilde kullanımı, alternatif enerji kaynakları, su tasarrufu, arazi kullanımı, gün ışığıyla aydınlatma gibi birçok konuda yeni veriler elde edilmiş, yeni sistemler 9