Başarı T. Yetenek T. Kişilik T. İlgi T. Tutum T.

Transkript

1 BĠREYĠ TANIMA TEKNĠKLERĠ Rehberlik, bireyin kendini tanıması ve çevre olanaklarını etkili kullanabilmesi için bireye yapılan sistemli bir yardım olarak düşünülürse, bireyin kendisini tanımasına yardımcı olmanın, rehberliğin birinci görevi olduğu görülür. Peki ama nasıl? Bilindiği gibi rehberlik karşılıklı bir etkileşimi gerektirmektedir. Bireyi Tanıma Tekniklerinde amaç dosyaya kaldırılıp konulacak bir faaliyet değil de sorunun belirlenip çözümlenmesi adına yapılan bir çalışma olmalıdır. Önemli olan başka bir husus ise bu tekniklere kesin ve gerçek bir ölçüyle bakmak bizi yanıltabilir, testin sonuçlarının diğer verilerle beraber değerlendirilmesi gerekmektedir. Öğrencilere ilgi ve yeteneklerine uygun eğitsel programlara yerleşmeleri ve isabetli meslek seçmelerinde başarısızlık, kişisel ve sosyal uyumsuzluk vb. sorunlarının çözümlenmesinde onlara yardımcı olmak, her şeyden önce onların zayıf ve güçlü yanlarının, ilgi, tutum ve değer yargılarının, yetiştikleri çevrenin geliştirici ve engelleyici etkilerinin ayrıntılı olarak bilinmesine bağlıdır. Bu bölümümüz de bireylere yönelik olarak Bireyi Tanıma Tekniklerinin değerlendirilmesi, uygulanması ve puanlanması hakkında bilgi sunulmuştur. Bireyi Tanıma Teknikleri iki grupta toplanmaktadır. 1- Test Teknikleri 2- Test Dışı Teknikleri Test Teknikleri Test Teknikleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır. a- ölçülen nitelik ve amacına göre testler Psikolojik testler adı altındaki ölçme araçları testin ölçmek üzere hazırlandığı amacına ve ölçtüğü niteliğine göre 5 grupta toplanmaktadır. (1. Başarı 2. Yetenek 3. Kişilik 4. İlgi 5. Tutum testleri) b- maksimum performans ve davranıģ testleri Bireyin performansı ile ilgili olup olmamasına göre ikiye ayırlır. 1- Maksimum Performans 2. Davranış testleri olarak 2 ye ayrılmaktadır. Başarı T. Yetenek T. Kişilik T. İlgi T. Tutum T. c- bireysel ve grup testleri Kişi sayısına göre 1- Bireysel 2. Grup testleri olarak ikiye ayrılmaktadır. d- sürat ve güç testleri testin cevaplandırılması için verilen zamana ve zorluk derecesine göre ikiye ayrılmaktadır. 1- Sürat Testleri 2. Güç Testleri e- genel ve özel yetenek testleri Zihin yeteneğini ölçmeyi amaçlayan testler, ikiye ayrılmaktadır. 1- Genel (Zeka)Yetenek Testleri 2- Özel Yetenek testleri (Özgüven,1998).

2 Testlerin uygulanması ve özellikle de yorumlanması uzmanlık gerektirdiği için, okul psikolojik danışmanının veya da Rehberlik ve Araştırma Merkezinin denetimi olmadan test tekniklerinin uygulanması ve değerlendirilmesi yapılmamalıdır. Aksi durumun yarar yerine zarar getireceği düşünüldüğü için, bu kitapta test teknikleri verilmemiştir. Test DıĢı Teknikler Günümüzde test dışı tekniklerin sayısı her ün biraz daha artmaktadır. Mesela sosyometrik teknikler grubuna A.B.D.İ. tekniği (Bacanlı) gibi birçok teknikler eklenebilir. Ancak burada daha çok öğretmenler tarafından bilinen teknikler sunulmuştur. a- Gözlem teknikleri 1- Gözlem 2- Anekdot 3- Derecelendirme Ölçeği b- Anket c- Problem tarama listesi d- Yetenek-baĢarı karģılaģtırması e- Otobiyografi f- Sosyometrik teknikler 1- Sosyometri 2- Bil-kim Tekniği g- GörüĢme h- Psikolojik danıģma i- Grupla psikolojik danıģma ve grup rehberliği j- Drama ve oyun teknikleri 1- Psikodrama 2- Sosyodrama 3- Oyun Terapisi k- Ev ziyaretleri l- Vaka incelemesi m- Vaka konferansı n- Veli konferansı o- Toplu-dosya p- Diğer teknikler Aile terapisi Bibliyoterapi Günlük zaman çizelgesi Hatıra kayıtları gibi çeşitleri bulunmaktadır. (Kepçeoğlu,1994). BĠREYĠ TANIMANIN AMACI Yaşam organizasyonu içinde yer almış olan her birey özellikleri bakımından birbirlerinden farklılıklar göstermektedir. Her birey kendine özgü, eşi olmayan saygın ve değerli bir varlıktır. Dünyamızdaki insan sayısı ne kadarsa kuşkusuz her insanın kendine ait özellikleri bulunup,bireyden bireye farklılık gösterecektir. Buna bağlı olarak kişilik özellikleri, değerleri, ilkeleri, iletişim tarzları vb gibi özellikleri de farklı olacaktır, ne kadar insan o kadar kişilik özellikleri diyebiliriz.

3 Bir bireyi diğerlerinden ayıran bu farklı özellikler ve niteliklerin bir kısmı birey doğuştan getirir diğer bir kısmını da sonradan kazanmaktadır. İster doğuştan getirilmiş isterse sonradan kazanılmış olsun bireylerin çağdaş eğitim sürecinde psikolojik danışma ve rehberliğin sonsal amacı olan bireyin kendi kendilerini en üt düzeyde gerçekleştirebilmelerine yardım için bireyin bütün özellik ve nitelikleriyle bilinmesi son derece önemlidir. Bireylerin (öğrencilerin) ölçülebilen, gözlenebilen, nitelikleri ve özellikleri, duyguları ve genel ve özel yetenekleri, ilgileri, tutumları, inançları, fikirleri, bilgileri, becerileri ve kişilik özellikleri ve diğer yönleri hakkında bilgi edinmesi gereği vardır. Bu bilgilere ulaşıldığı ölçüde bireye psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri verilmekte ve onlara yardımcı olunabilmektedir. (Kaya,2004) Her birey çeşitli yönleri ile diğerlerinden farklıdır. O halde bireyi tanımanın asıl amacı, onun kendini tanımasına, kendisinin başkalarından olan farklılıklarını görmesine yardım etmektir. Kendisini çeşitli yönleri ile tanıyan birey, doğru ve gerçekçi kararlar verebilir. Ben nasıl biriyim, ne olmak istiyorum, ne olabilirim yada olamam? sorularına doğru yanıtlar bulan birey daha gerçekçi kararlar alabilir. Kendisini üstün ve zayıf yönleri ile tanır. Zayıf yönlerini geliştirebilir. Üstün yanlarını kullanır. Böylece çağdaş dünyanın zorlanmalı yaşam koşullarıyla başa çıkabilir ve çevreye etkili biçimde uyum sağlayabilir. (Can, 2002). Bu nedenler gerek eğitimcileri ve gerekse de uzmanları, açıkça bireyi/öğrenciyi tanımaya itmektedir. Rehberliğin özünde olan, kendini tanıması, gizilgüçlerinin farkında olması, ilgileri, yetenekleri gibi özelliklerinin çeşitli yönlerden incelenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. ÖĞRENCĠNĠN TANINMASINA YARDIM EDEN ĠLK VE EN TEMEL KAYNAKLAR Öğrencinin kendisinden, yakınından, kayıtlardan toplanan öğrenciyi tanıtan ilk bilgilerden, Doktoru ve diğer tıp ile ilgili personelden sağlanan,öğrencinin sağlığının incelenmesiyle ilgili bilgilerden, Etkinlikler, sportif faaliyetler, el sanatları, fikri çalışmaları gibi değişik uğraş alanlarını içine alan ders dışı etkinliklerden, Arkadaş ilişkilerinin incelenmesinden. İlgilerin, kabiliyetlerin vb. incelenmesinden elde edebiliriz. BĠREYĠ TANIMA TEKNĠKLERĠNĠ KULLANIRKEN NELERE DĠKKAT EDĠLMELĠDĠR. Okullarda yürütülen bireyi tanıma hizmetleri, ihtiyaç duyulduğu anda uygulanmalı, belirli bir zaman dilimi içinde sınırlandırılmamalıdır. Test dışı teknikler geçerliliği ve güvenirliği çok yüksek olmadığından dolayı, sadece test dışı teknikleriyle yetinilmemeli, birey hakkında daha doğru ve gerçekçi bilgi alınabilmesi için diğer psikolojik ölçme araçları (test teknikleri) ile alınan sonuçlarla birlikte değerlendirilmelidir. Kullanılan tekniğin hedef kişi veya kitleye uygun olması gerekmektedir. Örneğin okuldan kaçma davranışlarının olmadığı bir sınıfta, sınıfın tümüne veya belli bir öğrenciye bu testin uygulanması, daha kötü sonuçlar doğurabileceği ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır.

4 Bireyi tanıma faaliyetleri okul idaresi, sınıf öğretmeni ve okul psikolojik danışmanı ile beraber ortaklaşa bir çalışma sonucunda uygulanıp, gerekli işbirliği içerisinde olunmalıdır. Tanınma hizmetlerinde bireylerin bütün yönleri ile tanınması ilkesi benimsenmeli ve bu konuya dikkat edilmelidir. Bireyin tanıma teknikleriyle elde edilen bilgilerin gizlilik ilkesi kapsamına alınması gerekmektedir. Çünkü bu bilgilerin sadece ve sadece sizce (sınıf öğretmeni, psikolojik danışman) bilinmesini uygun gören öğrencinin, bu bilgilerin ne kadar önemli ve öğrencinin gözünde sizinde ne kadar güvenilir olduğunuzu gösterecektir. Bireyi tanıma teknikleri ile ilgili uygulama sonuçlarının rehberlik servisi tarafından geri dönütü sağlanıp, sonuçlarının öğrencilere ve ailelerine uygun bir dille iletilmesi gerekmektedir. Testlerin uygulanması safhasında yönergelerin dikkatlice okunup, uygun uygulama koşullarının sağlanması gerekmektedir. ÖĞRENCĠ HAKKINDA BĠLMEMĠZ GEREKEN ÖNCELĠKLĠ BĠLGĠLER SAĞLIK Öğrencilerin bedensel gelişimi ve beden sağlığının bilinmesi önemlidir. Beden sağlığı okul başarısını etkileyen önemli bir etkendir. Aynı zamanda kişilik gelişiminin de belirleyicisidir. Bu yüzdendir ki öğrencilerin her yıl ağırlık ve boy ölçülerini bilmeli, görme, işitme, konuşma bozukluğu görülüp görülmediği, bedensel hastalığının olup olmadığı, önceden geçirdiği hastalıklar belirlenmeli ve her yıl en az bir kez sağlık yoklamasından geçirilmelidir. YETENEK Öğrencinin eğitimdeki başarısını önceden kestirmek için, eğitimin gerektirdiği yeteneklere (bilgi ve beceri kazanma gücü) ne ölçüde sahip olduğunu bilmemiz gerekir. Bir öğrenciye eğitim dalını ve mesleğini seçmesinde yardımcı olabilmek için onun genel ve özel yetenekler yönünden durumunu,zayıf ve güçlü olduğu alanları bilmemiz gerekmektedir. Çocuğun yeteneklerini, derslerindeki başarısından tahmin etmek % 50 oranında mümkündür. Ancak yetenek, başarının belirleyicilerinden sadece bir tanesidir.aynı zamanda başarıyı yönlendirmek için önceden bilinmesi gereken bir özelliktir. Bu nedenle en doğrusu yetenek testleriyle tespit etmektir. DEĞERLER Mesleğin özünden ve sonucundan elde edilen doyumdur. Değer testleriyle tespit edilebilir.

5 ĠLGĠLER İlgi; bir nesne yada faaliyete karşı bütün engelleyici koşullara rağmen onu isteme, arzu etme, bağlanma olarak tanımlanabilir. Bir öğrencinin ilgi duyduğu ders, etkinlik, meslek vb. bakarak öğrenci hakkında bilgi edinebilir. Öğrencilerin ilgilerine uygun bir program izleyip yine ilgilerine uygun bir mesleğe yönelmelerine yardımcı olabilmek için öğrencilerin ilgilerinin bilinmesi gerekir. Super (1947) a göre ilgiler 4 yolla gözlenebilir yada ölçülebilir. 1- Kendini ifadesinden 2- Kişiyi gözleyerek 3- Envanter ile ölçerek 4- Başarısından hareketle (Super, D.E,1947). ĠHTĠYAÇLAR Bir öğretmen öğrencisinin ihtiyacından hareket ettiği takdirde, aralarında istenilir bir ilişki kurulmuş olur. Çünkü davranışların en önemli kaynağı ve belirleyicisi ihtiyaçtır. İhtiyaç; organizmadaki herhangi bir şeyin eksikliğidir. Birey bu eksikliğini fark edince onu gidermek veya doyurmak için bir hedefe doğru geçer. İhtiyaç dürtü güdü güdülenme hedef Edwars Kişisel Tercih Envanteri ile ölçülebilir. AKADEMĠK BAġARI Gelecekteki başarıyı önceden kestirebilmek, başarısız öğrencilere düzeltici geliştirici çalışmalar yaptırmak için öğrencilerin çeşitli konu alanlarında güçlü ve zayıf yönlerinin bilinmesine ihtiyaç vardır. Bu nedenle öğrencinin geçmiş yıllarda devam ettiği okulların sayısı, öğretmen, ders araçları gibi eğitim olanakları bakımından durumun öğrencinin şu anki başarısını ve okula uyumunu etkileyen önemli nedenler olduğu göz önünde bulundurulmalı ve bu konularda mümkün olduğu kadar doğru ve ayrıntılı bilgi toplanmalıdır. Öğrencinin başarısının istenilir düzeyde olup olmadığını yetenek-başarı karşılaştırılması yoluyla belirlemek mümkündür. KĠġĠLĠK Kişilik, bireyin beden yapısı, mizacı, ilgileri, psikolojik ihtiyaçları, yetenekleri, alışkanlıkları, tutumları ve değer yapılarıyla komple bir bütünü teşkil eder ve onun çevresine tipik bir uyumunu belirler. Bireyin kişiliğini teşkil eden çok sayıda özelliklerin liderlik, bağımsız davranabilme, duygusal kararlılık, başkaları ile işbirliği yapabilme gibi özellikler yönünden ne durumda olduğunu bilmek, öğrencinin okula uyumunu, öğretmen ve arkadaşlarıyla ilişkilerini anlamamız için gereklidir. Öğrencinin kişiliğini gözlem, mülakat gibi test dışı tekniklerle tanıyabileceğimiz gibi, çok sayıdaki uyum yada kişilik testleriyle de belirleyebiliriz.

6 BENLĠK TASARIMI Benlik; bireyin kendini nasıl gördüğüdür. İnsan kendini algılama biçimine göre tepkide bulunur. Kişinin davranışları onun kendi hakkındaki değerlendirmelerine göre yön alır. Bireyin tutum ve davranışlarını, uzun ve kısa vadeli planlarını, hayat hedeflerini anlamak ve değerlendirmek için onun kendisi hakkındaki değerlendirmelerini yakından bilmek gerekir. Öğrencinin benlik tasarımı, Benlik Tasarımı Envanteri gibi tekniklerle nlaşılabilir. ÇEVRE Ailenin ekonomik ve kültürel düzeyi, çocuğun ilgilerini, okula ve eğitimine karşı tutumunu, dolayısıyla okuldaki başarısını ve uyumunu etkileyen önemli faktörlerdir. Kardeş sayısı, ilk ve son çocuk olma, tek çocuk olma, çocuğun kişilik gelişimini etkiler. Bu nedenle çocuğun aile ve çevresi hakkında bilgi edinilmesi, hayatının önemli bir kısmının nasıl bir çevrede geçirdiği ve halen nasıl bir çevrede yaşamakta olduğu hakkında bilgi edinilmesi gerekir. Çevrenin olumsuz tesirlerini azaltmak, çocuğun çevresini tanıması ön şartına bağlıdır. Aile ziyaretleri,anketler bu konuda yardımcı olacak tekniklerdir. Hakan KIRBAġ Psikolojik DanıĢman KAYNAKÇA Can, G. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, pegema Yayıncılık, Ankara Kaya,A. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, Anı Yayıncılık, Ankara,2004. Kepçeoğlu,M. Psikolojik Danışma ve Rehberlik,Ankara Özgüven İ. E. Bireyi Tanıma Teknikleri,PDREM Yayınları Ankara Super,D.E. (1947) Vocational Interest and Vocational Choice Educational and Psychological Measurement,7 Tan H. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Milli Eğitim Basımevi İstanbul, Yeşilyaprak, B. Eğitimde Rehberlik Hizmetleri Nobel Yayın Dağıtım, Ankara Yılmaz,H,Üre,Ö. Öğretmenler İçin rehberlik Bilgisi,Atlas Kitabevi,Konya,