Vinçlerin Sınıflandırılması

Transkript

1 VİNÇ KULLANIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Sözlük anlamı, sandık ve balya gibi yükleri kaldırmaya yarayan araçlar olan vinçler (krenler), bir taşıma elemanına asılı olan yükü kaldırmaya ve çeşitli yönlerde hareket ettirmeye yarayan kaldırma ve taşıma makinalarıdır. Esasında vinçler yükleri kaldırıp sadece tek bir yöne ileten basit makinalar; krenler ise öteleme ve dönme hareketi de yapabilecek şekilde yükleri istenilen her yöne taşıyabilen kaldırma makinalarıdır. Ancak genel olarak krenler de vinç olarak ifade edilmektedir. Vinçlerin Sınıflandırılması Vinçler genel olarak hareket kabiliyetlerine ve kaldırma kabiliyetlerine göre sınıflandırılır. Bununla birlikte, kullanıldıkları, monte edildikleri ve çalıştıklar yerlere göre, yapılarına ve yapacakları işlere göre, bom yapılarına göre ve enerji kaynaklarına göre de sınıflandırılabilir. Hareket Kabiliyetlerine Göre Sabit vinç Lastik tekerlekli vinç Paletli vinç Ray üzerinde hareketli vinç o Köprülü vinçler o Kule vinçler Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Hidrolik - halatlı vinçler o Teleskopik bomlu vinçler o Kurtarıcılar Halatlı vinçler o Açık kafesli vinçler o Sabit vinçler o Fabrika tipi vinçler.

2 Sabit Vinç Sabit vinçler fabrika, liman, garaj gibi sabit tesislerde, kaldırma, taşıma, depolama işlerinde kullanılmaktadır. Sabit vinçlerde ulaşım bumu ile yatay eksen arasında 20 ile 75 derecelik açı olup düşey eksen etrafında her iki yöne 180 derece dönebilirler. Sabit vinçlerin bum uzunluğu metre arasında kaldırabilecekleri yük miktarı da 2-10 ton arasında değişmektedir. Lastik Tekerlekli Vinçler Bu tip vinçler genellikle bir kamyon üzerine monte edildiklerinden, nakil kolaylığı sağlamaktadır. Bu özellikleri nedeniyle kullanım alanları geniştir. Bu vinçlerin bir işyerinden diğerine kolaylıkla nakledilmeleri, özel römork ve çekiciye ihtiyaç duymamaları, çeşitli aparat kullanarak ayrıca çekici özelliği taşımaları ve hareket halindeyken yürüdüğü yolu bozmamaları gibi avantajları mevcuttur. Yumuşak arazide çalışamamaları, çok ağır ve devamlı işlerde kullanılamamaları ve maliyetlerinin yüksek olması ise dezavantajlı özellikleridir. Paletli Vinçler Bu tür vinçlerin manevra ve yürüyüşleri bir palet gurubu tarafından sağlanır. Çalışma dönüşlerinin 360 derece olup yumuşak arazilerde lastik tekerlekli vinçlere göre daha verimlidirler. Bununla birlikte çok ağır ve devamlı işlerde çalışabilirler. Bu avantajlarının yanında hızlarının düşük olması, uzun mesafelere gitmeleri gerektiğinde başka bir araçla nakledilme zorunluluğu ve hareket esnasında yol yapısını bozmaları gibi olumsuz özellikleri mevcuttur.

3 Ray Üzerinde Hareketli Vinçler Bu tür vinçler bir ray sistemi üzerinde bulunan taşıyıcılar vasıtasıyla hareket etmektedir. Bu vinçlere ayrıca portal vinçler de denir. Köprülü vinçler ve kule vinçler olarak çeşitleri bulunmaktadır. Köprülü Vinçler Köprülü vinçler, yükseğe yerleştirilmiş iki kren yolu arasında bulunan bir köprü konstrüksiyondan oluşur. Bu vinçler genel olarak fabrikalar, atölyeler, limanlar ve maden ocaklarında kullanılırlar. Vinçlerin kontrolü, basit bir operatör kabininden olabileceği gibi seyyar operatör kabininden, yerden veya uzaktan da olabilir11. Kaldırma kapasiteleri (güçleri) 1 ton ile 40 ton arasında olup bum uzunlukları 20 metre civarındadır. Tek kirişli ve çift kirişli olmak üzere çeşitleri bulunmaktadır. Özellikle çift kirişli gezer köprülü vinçler, yüksek kaldırma kapasitesine sahip oldukları ve ağır kullanım şartlarına dayanaklı oldukları için oldukça tercih edilmektedir. Çift kirişli gezer köprülü vinçlerin bazıları 100 tona kadar taşıma kapasitesine sahiptir Kule Vinçler

4 Bu vinçlerin çalışma sahaları özellikle yüksekliği fazla olan yerlerdir. Genel olarak yapı işyerlerinde kullanılmaktadır. Kule yükseklikleri metre arasında olup bum uzunlukları 6 metre ile 30 metre arasındadır. Kaldırma kapasiteleri 0,3 ton ile 10 ton arasındadır. Kule vinçlerin güvenli bir şekilde çalışmalarını sağlamak için rüzgâr, ivme ve çalışma yükseklikleri göz önünde tutulmalıdır. Bununla birlikte kule bomunun boyu da uygun şekilde tayin edilmelidir. Bom mümkün olduğunca dik çalıştırılmalıdır. Lastik tekerlekli kule vinçler, raylı kule vinçler gibi çeşitleri bulunmaktadır. Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler Teleskopik Bomlu Vinçler Bu vinçler iç içe girip çıkarak uzayıp kısalan bumlardan oluşmaktadır. Yaklaşık olarak 15 ile 55 ton arasında kapasiteleri vardır. Bu tip vinçler, genellikle bir kamyon üzerine monte edildiklerinden nakil kolaylığı nedeniyle çeşitli işlerde kullanılma özelliğine sahiptir. Kurtarıcılar Lastik tekerlekli olup bumu şasi ortasına monte edilmiş, taşıyıcı özelliği olan bir vinç türüdür. Halatlı Vinçler Bu vinçler baraj, geniş nehir yatakları, bataklık gibi çok yumuşak arazilerde ve köprü inşaatlarında kaldırma, taşıma, temizleme ve kurtarma gibi işlemlerde kullanılır. Çalışmaları, kafes kirişlerinden iki kule arasına gerilmiş halatlar üzerinde hareket eden palangalar aracılığıyla sağlanır. Halatlı vinçlerin taşıyacakları yük 0,3 ton ile 15 ton arasında değişir. Halatlı vinçlerin açık kafesli, sabit ve fabrika tipi vinçler olmak üzere üç çeşidi bulunmaktadır. KULLANIM ESNASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Vincin kullanımı esnasında görev yapan kişiler başlıca vinç operatörü, sapancı ve manevracıdır (işaretçi). Operatör vincin doğru ve güvenli bir şekilde kullanan kişidir. Sapancı yükün vince bağlanmasını veya yükün vinçten çıkarılmasını yapan kişidir. İşaretçi ise sapancıdan aldığı sinyalleri değişik el kol hareketleriyle operatöre ileten kişidir. Bir bakıma operatör ile sapancı arasındaki koordinasyonu sağlar.

5 Vinç operatörü olarak çalışacak kişinin; - 18 yaşını tamamlamış olması, - Operatör sertifikasının bulunması, - Bedensel ve ruhsal yönden uygun olması, - Koordinasyonun sağlanması açısından işaretçinin kullandığı el işaretlerini bilmesi gerekmektedir. Manevracıların kullandığı ve operatörler ile manevracılar arasındaki koordinasyonu sağlayan işaretler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Manevracının Kullandığı İşaretler

6 Operatör, Sapancı ve İşaretçinin Sorumlulukları Vinç ile çalışan operatörün vinç ile güvenli şekilde çalışılmasının sağlanması için dikkat etmeleri gereken bir takım hususlar mevcuttur. Öncelikle, operatörün çalışmaya başlamadan önce vincin fren sistemlerini ve emniyet tertibatlarını kontrol etmesi gerekir. Her hangi bir eksiklik mevcut ise durumu kontrol amirlerine ve operatör değişimi esnasında görevi devralana bildirmelidir. Operatörün dikkat etmesi gereken bir diğer nokta, tehlike oluşturabilecek bir durumda tehlike giderilinceye kadar vinci çalıştırmamasıdır. Bununla birlikte, yer değiştirerek çalışan ve her defasında sökülüp monte edilen vinçlerde, operatör bulunan eksiklikleri kontrol defterine yazmalıdır. Operatör ayrıca rüzgârlı havalarda rüzgâra karşı gerekli emniyet

7 tedbirlerini almalıdır. Rüzgârdan dolayı bomun iskeleye veya inşa halindeki yapıya çarpma riski söz konusu ise, işverenin belirlemiş olduğu tedbirleri yerine getirmelidir. Kule vinçlerde operatör, kumanda mahallini terk etmeden önce kancayı yukarı çekmeli, kule döndürme sistemini açık bırakmalı ve bomu en uzak konuma getirmelidir. Mobil vinçlerde ise bomu ilk pozisyona getirmelidir. Yük vinçte asılı olduğu sürece operatör kumanda ekipmanlarını kontrolü altında bulundurmalı ve bomu hareket ettiren vites kutusunu boşa alarak mekanik değiştirme yapmamalıdır. Bununla birlikte, yükün asılı bulunduğu sürece operatör, vincin başından ayrılmamalıdır. Vinç operatörü, hiç bir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş halat ve kancalara asılmasına izin vermemelidir. Operatör vincin çalışması esnasında bağlayıcı, sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret almalı ve her kim tarafından verilirse verilsin, her dur işaretinde vincin hareketini durdurmalıdır. Vincin veya kaldırılan yükün hareketi esnasında çalışanları uyarmak için operatör, sesli ikaz sistemleri ile işaret vermeli ve bunlar hareket halinde devamlı olarak çalmalıdır. Operatörün kaldırılan yükün özelliğine dikkat etmesi ve ona göre taşıma işlemini gerçekleştirmesi gerekir. Özellikle tehlikeli yükleri, çalışanlar üzerinden geçirmemelidir. Bu gibi yüklerin taşınması esnasında, operatör sesli bir sinyal vermeli ve çalışanlar tehlikeli bölgeden ayrılıncaya kadar, kaldırma ve taşıma işlemini durdurmalıdır. Bununla birlikte, elektrik akımının kesildiği hallerde, bütün kumanda sistemini stop durumuna getirmeli ve bu durumu, akım tekrar verilinceye kadar değiştirmemelidir. Vinçlerle çalışmalarda, operatörler gibi işaretçi ve sapancıların da dikkat etmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Bunlardan biri, işaretçinin operatör tarafından kolayca görülebilecek bir yerde durmasıdır. Bir diğer husus, işaretçinin indirilen bir yükün altından sapan halatının çekilmesi için kumanda vermeden önce, çalışanların güvenliğini sağlamasıdır. Vinçlerin yüksüz hareket ettirilmeleri gerektiğinde, sapancılar, işaretçiye hareket işaretini vermeden önce, sapan halatlarını kancalara uygun bir şekilde takmalıdır. Yüklerin vinçlerle asılı olarak taşınması esnasında, görevlendirilen işaretçiler, yüklerinin önünde giderek ray makaslarını kontrol etmeli ve yüklerin bir kimseye veya herhangi bir engele çarpmayacak bir yükseklikte taşınmasını sağlamalıdır. Yüklerin Kaldırılması ve İletilmesi Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Yapı işyerlerinde vinçler aracılığıyla yükler kaldırılırken, indirilirken ve bir yerden başka bir yere iletilirken dikkat edilmesi gereken hususları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: 1. Vinçler ve yardımcı elemanlarının üzerlerine azami yük değerleri açıkça görülecek şekilde yazılmalıdır. 2. Vinçler ve aksesuarları belirlenen amacı dışında kullanılmamalıdır. 3. Vinçler ile bağlantıları, sabitleme ve destekleme elemanları da dâhil bütün yardımcı kısımları, doğru şekilde kurulmalı ve kullanılmalı ve her zaman iyi çalışabilir durumda olmalıdır.

8 4. Kullanılan her vinç için yapılacak olan çalışmayı anlatan genel çalışma prosedürlerini ve acil durumlarda yapılması gerekenleri içeren onaylı dokümanlar hazırlanmalı ve bu dokümanlar ışığında hareket edilmelidir. 5. Çalışmalar esnasında olası tehlikeler analiz edilmelidir. Bu analiz yapılırken kullanılan ekipmanlar, yapılacak olan iş ve kaldırılıp iletilecek olan yük gibi unsurlar dikkate alınmalıdır. 6. Yükleme işleminin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayan yük grafikleri mümkünse vinç üzerinde bir yerde, bu mümkün değilse operatörlerin kolaylıkla ulaşılabilecekleri bir yerde muhafaza edilmelidir. 7. Vincin kapasitesinden fazla ağırlığa sahip yükler ile vinç yüklenmemelidir. 8. Malzeme yerleştirilirken, vincin hareketli kısımları ile malzeme arasında 0,5 metre emniyet mesafesi bırakılmalıdır. 9. Birden fazla vincin aynı çalışma sahası içinde beraber çalışması durumunda yetkili bir kişi tarafından iş akışı düzenlenerek operatörlerin birbirleri ile mutabık olmaları sağlanmalıdır. 10. Bir yükün birden fazla vinç tarafından kaldırılması durumunda, yetkili bir kişi tarafından iş akışı tespit edilerek çalışma bir gözcü tarafından idare edilmelidir. 11. Vinçlerle insan nakli yapılmamalıdır. Fakat sepet ve benzeri gibi özel insan taşıma aparatları ile gerekli olan emniyet tedbirleri alındıktan sonra insan nakli yapılabilir Vinçler sağlam ve düz zeminlerde çalıştırılmalıdır. Yükler kaldırılmadan önce avara demirlerinin tamamen uzatıldıklarından ve zemin üzerinde dengeli bir şekilde bulunduklarından emin olunmalıdır. 13. Yükler yerde sürüklenerek hareket ettirilmemelidir Vinç kolunun uzunluğu vincin güvenli bir işletme yarıçapı içinde çalışmasını sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Vinç yokuş yukarı tırmanırken veya yokuş aşağı inerken vinç kolu açısı güvenli çalışmayı sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır.

9 Vincin çalışması esnasında güvenli yük göstergesinin kurulu olmasından emin olunmalıdır. 18. Yüklerin iletilmesi esnasında herhangi bir nesneye çarpmamaları sağlanmalı, altlarında çalışan birinin olmamasına dikkat edilmelidir. 19.

10 20. Yükün güvenli bir şekilde iletilmesi için, yük mümkün olduğu kadar yavaş taşınmalıdır. 21. Vinçlerin elektrik iletim hatlarına, herhangi bir nesneye ve insana çarpmamaları için uygun bir iletme rotası belirlenmelidir Vinç çalışırken yapı bariyerleriyle vinç arasında minimum 0,6 metre güvenlik mesafesi olmalıdır. 24. Rüzgârlı havalarda yükün ağırlığı azaltılmalı gerekirse çalışma durdurulmalıdır. 25. Gevşek olan yükler paketlenmeli veya uygun bir konteyner aracılığıyla taşınmalıdır. Bununla birlikte, konteynerler Güvenli Çalışma Yükü (SWL) ile işaretlenmelidir. 26. Yükün ağırlık merkezinin kancanın uzantısıyla çakışmasına dikkat edilmelidir. 27.

11 28. Keskin kenarlı yükler için halatlarla yüklerin bağlantı yerlerinde köşe yastıkları kullanılmalıdır. 29. Eğimli arazilerle avara demirleri vinci yatay eksende düz tutturacak şekilde ayarlanmalıdır. 30. Vinç kabinleri dış etkilere dayanıklı malzemeden yapılmış olmalıdır. Buna ek olarak, kabinler operatörün bütün manevra alanını kolaylıkla görmesini sağlamalı ve manevra için tehlikesizce dışarıya sarkabileceği şekilde yapılmış olmalıdır. 31. Vinçlerin gece çalışmaları durumunda farları ve arkalarında stop lambaları yakılmalı ve kabinler uygun şekilde aydınlatılmalıdır. 32. Vinçlerde meydana gelen herhangi bir aksaklık halinde, yükleri bulundukları durumda tutabilecek güçte frenler bulunmalıdır. 33. Vinçlerle yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarma yapılmalıdır. 34. Üreticinin yazılı izni olmadan vincin kapasitesini arttırıcı modifikasyonlar veya eklemeler yapılmamalıdır. 35. Enerji hatları yakınında yapılan çalışmalarda hat ile vinç arasında uygun güvenlik mesafesi bulunmalıdır. Hat ile vinç arasındaki güvenlik mesafesi hattaki enerjinin boyutuna göre değişmektedir. Gırgır vinçlerle yapılan çalışmalarda; 1. Vincin elektrik motorunun topraklanmış ve uygun şekilde çalışıyor olmasına, 2. Vinç tambur yuvasının çelik telin uzunluğu ile orantılı olmasına, 3. Kullanılacak çelik halatın sağlam ve özürsüz tellerden yapılmış olmasına, 4. Kancanın kovadan kurtulmaması için, mandal, kilitli mandal veya bağlam gibi uygun tertibatın bulunmasına, 5. Vincin hareketi sırasında katlar arasında kovaya takılacak herhangi bir engel bulunmamasına, 6. Katlar arası sabitleme elemanının, yapı türüne ve kurulan yere göre, sabit v dayanımı yüksek yapı elemanlarının arasına, kaymayı ve devrilmeyi engelleyecek şekilde sabitlenmesine,

12 7. İçine konacak her türlü malzemenin yüksekliğinin kova üst düzeyin aşmamasına, 8. Gırgır vinci çalıştıran işçiye güvenlik kemeri, lastik eldiven ve lastik ayakkabı gibi uygu kişisel koruyucu araçların verilmesine, 9. Yük altındaki tehlikeli alanların etrafının kapalı olmasına ve işçilerin bulunabileceği korunmasız çalışma yerlerinin üzerinden yük geçirilmemesine, 10. Gırgır vincin hareketi sırasında çevrili alan içinde hiç bir işçi bulunmamasına, 11. Gırgır vince malzeme yükleyen bütün işçilerin koruma başlığı (baret kullanmasına, 12. Gırgır vincin bütün kısımlarının en az haftada bir kere ve ayrıca her ye değişmesinde kontrol edilmesine dikkat edilmelidir.

13