1.GİRİŞ 2. DÜNYADA MERKEZ BANKALARI:

Transkript

1 1.GİRİŞ Hemen her ülkede para ve kredi işlerinin ekonomik ihtiyaca göre ayarlanması zorunluluğu, devletin ve bankaların kısa vadeli kredi ihtiyacını karşılayan nihai bir kredi kurumuna ihtiyaç duyulması merkez bankasının kurulmasına sebep olmuştur. Banknot çıkarma yetkisine sahip olan, reeskont ve faiz oranlarını indirmek veya yükseltmek, açık piyasa işlemleri, kredinin belli ölçüler içinde dağılımı, bankaların bulundurmakla yükümlü oldukları kanuni karşılık oranlarının tespiti gibi elinde etki araçları bulunan merkez bankalarının ülke ekonomisindeki rolleri çok önemlidir. Merkez bankası gibi bir kredi kurumu olmadan para arzının ekonominin ihtiyacına göre ayarlanması mümkün değildir. Merkez bankacılığı diğer bankacılıkla birlikte önce İngiltere de gelişme göstermiş; 1694 yılında kurulan ve Peel Kanunu ile ıslah edilen İngiltere Bankası merkez bankacılığı prensipleri ve tekniğini geliştirerek dünya merkez bankalarına örnek olmuştur. Merkez bankalarının işlemleri bulundukları ülkelerin ekonomik gelişme derecelerine, politik yapılarına ve mali piyasaların yapılarına göre değişiklikler göstermekle beraber hemen hemen her yerde aynı görevlere sahiptirler. 2. DÜNYADA MERKEZ BANKALARI: 20. yüzyıldan önce merkez bankaları ihraç bankası veya milli banka olarak tanınırdı. Devletin koyduğu kayıtlar içinde banknot ihracının düzenlenmesi ve altın ve gümüş esaslarının yürürlükte olduğu yerlerde bu esasların korunması bu bankaların başlıca görevleriydi. Eski merkez bankaları bazı ülkelerde ticaret bankalarının şekil değiştirmesinden meydana gelmiştir. Bankalardan biri banknot çıkarmak ve devletin banka işlemlerini yapmak hakkını alarak gitgide merkez bankası görevi üstlenmeye başlamışlardır yılında Brüksel de toplanmış olan Milletlerarası Maliye konferansı henüz merkez bankası kurmamış bulunan bütün ülkelerin kendi para ve banka sistemlerinin yeniden düzenlenmesi için bütün ülkeler arasında bir işbirliği yapılarak en kısa zamanda bu eksiğin tamamlanması hakkında bir karar aldı. Bundan sonra birçok ülkede merkez bankaları kurulması yolunda büyük ilerlemeler görüldü. 1

2 Bugün her ülkede bir merkez bankası vardır. Bu bankaların işlemleri bulundukları ülkelerin şartlarına göre değişikler göstermekle beraber hemen hemen her yerde bunlara aynı görevler verilmiştir. Merkez bankacılığı çeşitli amaçlarla faaliyette bulunan diğer bankalar arasında özel bir ihtisas şubesi halini almış ve uzun yılların denemeleriyle kendine özgü olan bir takım kurallar meydana gelmiştir. Böylece bir merkez bankacılığı bilimi doğmuştur. Merkez bankalarının genel olarak yaptığı işler şunlardır: 1. Ülke ekonomisinin ihtiyaçlarına uygun olarak banknot çıkarırlar. Bu amaçla kendilerine banknot çıkarma yetkisi verilmiştir. 2. Devletin haznedarlığı görevini yaparlar. 3. Mali ve iktisadi konularda devletin danışmanıdırlar. 4. Ticaret bankalarına ait para rezervlerini muhafaza ederler. 5. Ülkenin uluslararası ödeme araçlarını muhafaza ve idare ederler. 6. Reeskont yaparlar ve son ödünç verme yeridirler. 7. Bankalar için takas, tasfiye ve hesaptan hesaba nakil merkezidirler. 8. Krediyi tanzim ve kontrol ederler. Geçtiğimiz son yirmi yıldaki gelişmeler, ortaya çıkan yeni durumlar ve dünya ekonomilerinin aldığı şekillenmeler merkez bankalarının işlevlerini de geniş ölçüde etkilemiştir. Piyasa sistemlerine ağırlık veren uygulamalar artınca daha bağımsız merkez bankalarına gereksinim duyulmuştur. Şeffaf, açık ve bağımsız merkez bankalarının fiyat istikrarını daha iyi sağlayacakları fikri ön plana çıkmıştır. Öte yandan, bankacılık sisteminin daha etkin denetiminin merkez bankaları dışında bağımsız bir birimce yapılması fikri ön plan çıkmıştır. Buna karşı ödemeler sistemindeki istikrar ve giderek sistematik riski önleme çabaları merkez bankalarının temel işlevleri haline dönüşmeye başlamıştır. Avrupa Merkez Bankası nın kurulmasından sonra birçok Avrupa merkez bankalarının fonksiyonları azalmıştır. Kendi ülkelerinin para politikalarına yön verme özellikleri değişmiştir. 2

3 3. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 3.1. TCMB NIN KURULUŞ VE AMACI Türkiye de merkez bankacılığının başlangıcı, 1847 yılında Galata Bankerlerinin hükümetten Osmanlı İmparatorluğu nun dış ödemelerini gerçekleştirmek üzere Dersaadet isimi bankayı kurma iznini almalarına dayanır. Ülkemizde yabancı sermaye ile kurulan Osmanlı Bankasına 1863 te banknot çıkarma imtiyazı verilmiş ise de bu banka gerçek anlamda bir merkez bankası olmaktan uzak kalmıştır. Ülkemizde nihai kredi kurumu rolünü oynayan bankaya 1930 da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nın (Merkez Bankası, TCMB, Banka) faaliyete başlamasıyla kavuşulmuştur. Merkez Bankası 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 Sayılı Kanun ile kurulmuştur. Merkez Bankası nın temel amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemekti. Bu amaçla reeskont oranlarını belirleyecek; para piyasasını ve paranın dolaşımını düzenleyecek; Hazine işlemlerini yerine getirecek; Türk parasının değerini korumak için hükümetle ortaklaşa tüm önlemleri alacaktı. Bununla birlikte para ve kredi politikasını kalkınma planları ve yıllık programlara uygun bir tarzda yürütmek, hükümetle işbirliği içinde ulusal paranın iç ve dış değerini korumak, hacim ve tedavülünü düzenlemek ve bankalara ödünç para verme işlemini yürütme amaçları güdülmüştür. İkinci Dünya Savaşından sonra merkez bankacılığı alanında meydana gelen gelişmeler yeni bir merkez bankası kanunun hazırlanmasını zorunlu kılmış ve 26 Ocak 1970 de yürürlüğe giren 1211 sayılı kanun ile Merkez Bankası yeniden düzenlenmiştir. Bu kanun uyarınca Merkez Bankası nın para ve kredilerinin ayarlanmasındaki görev ve yetkileri arttırılmış; hazineye ait olan A sınıfı hisse senetlerinin banka sermayesinin %51 inden aşağı düşemeyeceği hükmü getirilerek hükümetlerin Merkez Bankası sermayesine ve yönetimine daha geniş oranda katılması yönünde zamanımızdaki eğilime uyulmak istenmiştir. Yine aynı kanunla Banka Kredilerini Tanzim Komitesi nin görev ve yetkileri Merkez Bankası na devredilmiş; Merkez Bankası nın para ve kredi işlerinin ayarlanmasında görev ve yetkileri arttırılmıştır. 3

4 SAYILI KANUN DA 4651 SAYILI KANUN İLE GETİRİLEN DEĞİŞİKLİKLER Nisan 2001 de çıkarılan 4651 sayılı Kanun ile Merkez Bankası Kanunu nda önemli değişiklikler yapılmıştır. AB nin Ekonomik ve Parasal Birliği normlarına uygun olarak çıkarılan bu yasaya göre Merkez Bankası nın başlıca hedefi fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmektir. Bankanın, sadece fiyat istikrarı hedefine ters düşmediği sürece, hükümetin kalkınma ve istihdam politikalarını desteklemesi beklenmektedir sayılı Kanun, Merkez Bankası nın Hazine ye ve genel olarak kamu kesimine kredi vermesini yasaklamaktadır. Yasa ayrıca Merkez Bankası nın, birinci piyasalardan Hazine nin borçlanma araçlarını satın almasını da yasaklamaktadır sayılı Kanun, Merkez Bankası na bağımsız olarak para politikası araçlarını tespit ve kontrol etme yetkisi de vermektedir. Merkez Bankası na hükümetle beraber enflasyon hedeflerini tespit etme talimatı da verilmiştir. Merkez Bankası bundan sonra, bu hedeflere uygun olarak para politikasını tespit edebilmiştir. Merkez Bankası tek başına, para politikasının uygulamasından sorumlu ve buna yetkilidir. Bu hükümler ile Merkez Bankası na kurumsal bağımsızlık verildiği kabul edilmektedir. Merkez Bankası nın şeffaflığını ve hesap verme sorumluluğunu artırmak için, 4651 sayılı Kanun, Merkez Bankası nın hesaplarının dışarıdan denetlenmesini öngörmektedir. Merkez Bankası ayrıca (her yılın Nisan ve Ekim aylarında) Bakanlar Kurulu na, kendi faaliyetleri ve para politikası hakkında rapor vermek zorundadır. Merkez Bankası nın TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu na brifing vermesi yükümlülüğü de vardır. Ayrıca Merkez Bankası nın para politikası hedefleri ve uygulaması konularında periyodik olarak raporlar hazırlaması ve bunları kamuoyunun bilgisine sunması gerekmektedir. Eğer hedefler gerçekleşmemiş ise, Merkez Bankası nın hükümete (yazılı olarak) bir rapor verip bunun sebeplerini izah etmesi ve alınacak tedbirleri belirtmesi kendisinden istenmektedir. Bu rapor kamuoyuna da açıklanacaktır. Yeni yasa, Merkez Bankası nın bağımsızlığını sağlamakta olduğu kadar, onu daha fazla hesap verir duruma getirmekte de önemli bir ilerleme kaydetmiştir. Ancak, AB nin 2001 yılında Türkiye için yayımladığı Düzenli İlerleme Raporu nda da belirtildiği üzere, Merkez Bankası Kanunu nu AB Müktesebatı ile uyumlu hale getirebilmek için yeni tedbirler alınması 4

5 gerekmektedir. Mevcut Kanuna göre enflasyon hedefi Hükümetle birlikte kararlaştırıldığından, Merkez Bankası Kanunu AB Müktesebatına uymamaktadır. Ayrıca, mevcut makro-ekonomik ortam ve kamu borçlarının sürdürülebilirliğine ilişkin endişeler Merkez Bankası nın bağımsızlığını kısıtlamaktadır. Merkez Bankası, döviz piyasasında beliren aşırı dalgalanmaları geçici olarak düzeltme hususu hariç, döviz kurlarına müdahale etmeyeceği konusunda kendini bağlamıştır. Merkez Bankası bir rezerv para programı uygulayacak ve böylece altyapı hazırlandıktan sonra resmen enflasyon hedeflemesine geçecekti. Türkiye, Nisan 2001 tarihinden bu yana dalgalı kur politikası uygulamaktadır. Merkez Bankası nın, döviz kurunun düzeyi üzerinde hiç bir taahhüdü bulunmamaktadır. Ancak, aşırı fiyat oynaklığını gidermek veya rezerv biriktirmek amacıyla Merkez Bankası piyasalara müdahale etmektedir. Müdahaleler önceden belirlenen kurallara bağlı olarak yapılmaktadır. Merkez Bankası Nisan 2001 tarihinden bu yana örtülü enflasyon hedeflemesi politikası uygulamaktaydı yılından itibaren açık enflasyon hedeflemesine geçilmiştir. Bankanın görev tanımının değiştirilmesi ve araç bağımsızlığının sağlanması, son yıllarda enflasyonla mücadelede gösterdiği başarı açısından kilit öneme sahip olmuştur sayılı Kanun ile Merkez Bankası nın üst düzey görevlilerinin özlük hakları ve görev süreleri siyasi müdahaleleri engelleyecek şekilde yeniden düzenlenmiştir. 4. MERKEZ BANKASININ BAĞIMSIZLIĞI Son yıllarda birçok ülkede merkez bankalarının bağımsızlığı büyük ilgi odağı haline gelmiştir ve siyasi iktidarlardan bağımsız, özerk bir merkez bankacılığı anlayışı giderek yaygınlaşmaktadır. Bağımsızlık kavramı, para ve banka sisteminin işleyiş ve denetiminde ortaya çıkan ve sürekli artış gösteren karmaşık problemlere çözüm olarak ortaya çıkmış; her ülkenin sosyal, politik, ekonomik ve kurumsal özelliklerine göre zamanla uygulanış aşamasında farklılık göstermiştir. Bugün, iki tür bağımsızlıktan söz edebiliriz: Amaç ve araç bağımsızlığı ile araç bağımsızlığı. 5

6 Merkez bankaları amaç ve araç açısından bağımsız olabilecekleri gibi, yalnızca araç açısından da bağımsız olabilirler. Amaç bağımsızlığına sahip merkez bankaları, para politikasına dair temel amaçlarını kendileri belirleyebilmektedir. Araç bağımsızlığı ise merkez bankalarının, belirlenen amaca ulaşma aşamasında para politikası araçlarının tümünü, hükümetin onayına gerek duymadan serbestçe kullanabilmeleridir. Bağımsızlık söz konusu olduğunda hükümetlerin para politikası üzerindeki etkileri büyük ölçüde azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılır. Merkez bankalarının ne ölçüde bağımsız olduklarının anlaşılmasında, ekonomik bağımsızlık ve politik bağımsızlık açısından durumları önemlidir. Ekonomik bağımsızlık, hükümet harcamalarının finansmanının doğrudan merkez bankası kredileriyle yapılıp yapılmadığıyla bağlantılıdır. Eğer kamu kesimi açıkları merkez bankası tarafından doğrudan finanse ediliyorsa, ekonomik bağımsızlıktan söz edilemez. Politik bağımsızlığı belirleyen faktörler ise merkez bankalarının başkanlarının, banka meclisi üyelerinin ve başkan yardımcılarının atanma biçimleri, görev süreleri, görevden alınma şekilleridir. Ayrıca, amaç bağımsızlığının olup olmadığı da politik bağımsızlığı etkileyen faktörler arasındadır. Özellikle 1970 lerden sonra, fiyat istikrarını ve dolayısıyla ekonomik istikrarı sağlama konusunda daha etkin bir rol üstlenen merkez bankalarının sahip olması gereken yapısal özellikler ile ilgili olarak iktisat literatüründe üzerinde büyük oranda görüş birliği sağlanmış bazı kavramlar mevcuttur. Bu çerçevede, merkez bankalarının kurumsal tasarımlarında ön plana çıkan birinci konu, fiyat istikrarını temel amaç edinen bir merkez bankasının bağımsız olması gerektiğidir. Eğer fiyat istikrarı toplumun her kesiminin yararına ise ve eğer uzun dönemde refahın ve sosyal adaletin ön şartı ise, gündelik yıpranmanın uzağında kalacak ve dikkati dağılmadan bu hedefi izleyecek bağımsız bir kurum yaratmak toplum açısından bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın karşılığı ise tam anlamıyla bağımsız bir merkez bankasıdır. Bu çerçevede, ekonominin bütününün istikrarı için önkoşul olan fiyat istikrarını sağlamak ve korumak amacında olan merkez bankası, bu amacı takip edebilmek için öncelikli olarak yasal bir bağımsızlığa sahip olmalıdır. Amacı açık ve zımni olarak yasalarla belirlenmiş, ki bu öncelikli olarak fiyat istikrarıdır, bağımsız bir merkez bankası, siyasi iktidarların kısa vadeli amaçları uğruna ellerindeki güçleri gelişigüzel kullanmalarının önünde en büyük engeldir. 6

7 Merkez bankası bağımsızlığının bir diğer getirisi ise, amacı belirli ve net olan bir merkez bankasının toplumda yaratacağı güven duygusudur. Bu açıdan, fiyat istikrarını nihai amaç olarak belirlemiş ve gündelik politik kaygılardan uzak bağımsız bir kurum, bu amaca ulaşmada en büyük güvencedir. Ülkenin uzun vadeli çıkarları açısından merkez bankasının toplumca güven duyulan bir kurum olması aynı zamanda enflasyon bekleyişlerinin de daha hızlı düşmesini sağlayacaktır. Enflasyon bekleyişlerinin hedeflerle hızlı bir şekilde uyum sağlaması sonucunda enflasyonun kendisi de hedeflere o kadar hızlı ulaşacaktır. Bu sürecin sonucu, enflasyonu yüksek seviyelerden düşürmenin ve uzun vadede fiyat istikrarına ulaşmanın kısa vadedeki maliyetinin daha az olmasıdır. Siyasal iktidarlar, tarihin her döneminde ekonomik değişkenlerin daha büyük bir bölümünü yönlendirmek ve böylelikle güçlerini arttırmak istemişlerdir. Değişim, dolaşım ve kaynak transferinin bir aracı olan para ise, hükümetlerin özel imtiyaz sağlamak istediği değişkenlerin başında gelmiştir. Dolayısıyla paranın tarihsel misyonu göz önünde tutulduğunda bu süreçten ilk etkilenen kurum merkez bankaları olmuştur. Merkez bankalarının ekonominin gerçekleri uyarınca hareket ederek siyasetin önceliklerini geri planda tutabilmesi olgusu ile birlikte "Merkez Bankasının Bağımsızlığı" kavramı literatüre girmiştir. Bugün, gelişmiş ve gelişmekte olan çok sayıda ülkede merkez bankaları ekonomik örgütlenme içindeki konumu ve bu bağlamda bağımsızlığı sorgulanmakta, merkez bankalarına daha fazla bağımsızlık sağlamak üzere köklü yasal reformlara gidildiği görülmektedir. Merkez bankası bağımsızlığı üzerine yapılan incelemelerde bu bağımsızlığın genelde siyasi iktidardan bağımsızlık olarak algılandığı gözlenmektedir. Merkez bankaları, para ve kredi hacmini belirleyen kararları ile farklı çıkarlara hizmet edebildiği ve piyasaların çalışmasının etkileyebildiği için siyasi iktidarın dolaşımındaki para miktarını kendi çıkarları doğrultusunda arttırıcı yöndeki baskıları ile karşı karşıyadır. Bu bağlamda, merkez bankasının bağımsızlığı kavramı, "kendisine verilen hedefler doğrultusunda gerektiğinde siyasi otoritenin nüfus ve iradesine karşı kendi politikasını uygulayabilme ve bu yönde gerekli değişiklikleri yapabilme esnekliğine ve inisiyatifine sahip olmayı" ifade eder. Merkez bankasının bağımsızlığını sağlamanın temel amacı para basma olgusunu siyasi bir tercih olmaktan çıkarıp, ekonomik 7

8 konjonktürün, ekonomik istikrar hedefi gözetilerek yönlendirilmesine imkân veren teknik bir zorunluluk haline getirmektir. Merkez bankasının politik baskılardan izole edilmesi ve aynı zamanda para politikasının belirlenmesinde kurumsal güçlerin olumsuz etkilerinden arındırılarak uygulamada tamamıyla serbest bırakılması gereği, konuyla ilgili olarak günümüzdeki tartışmaların altında yatan temel yaklaşımdır. Ancak bu durum, merkez bankasının, siyasi otorite ile karşılıklı görüş alışverişinin olamayacağı anlamına gelmez. Nitekim birçok gelişmiş ülke merkez bankası para politikasının hazırlanmasında hükümete danışmanlık yapmaktadır. Diğer bir ifadeyle bu muhafazakar kurum toplumunun uzun vadede sosyal refahını çoklayan, maksimize eden bağımsız bir merkez bankasıdır. Merkez bankalarının kurumsal yapıları ve bu bağlamda merkez bankalarının bağımsızlığı, para politikası süreci içinde toplumun tercihleri politika uygulayıcıları enflasyon yanlısı politika izleyip izlemedikleri ve ekonominin ihtiyaçları iletişimi sonucunda şekillenmektedir. Bu nedenle merkez bankalarının bağımsızlığının sosyal bir uzlaşı çerçevesinde oluşması aslında tercih edilir. Bu nedenledir ki, para politikasının uygulama süreci içinde merkez bankalarının siyaseti yürütme mekanizmasından bağımsız olmaları, politikalarını siyasetten ve toplumdan ayrı yürüttükleri anlamına gelmemektedir. Merkez bankaları toplumun ayrılmaz bir parçasıdır. Bu kapsamda bağımsız kurumlar olarak merkez bankalarının tasarımları ve uygulamaları sınırları yasa ile çizilmiş bir takım kurullardan oluşmaktadır. Bu kurullar merkez bankalarının para politikasını sadece toplumun uzun vade de ki refahı artırmak için kullanmasını çerçevesini de çizmektedir. Yine diğer bir ifadeyle fiyat istikrarı ve nihayetinde sürdürülebilir büyüme, uzun vadede toplumun refahı ve sosyal adalet için bir ön şart olarak görülüyorsa kısa vadeli iyileşmeler için bu uzun vadeli hedeflerden vazgeçmeyecek gündelik politik yıpranmanın uzağında kalacak ve dikkati dağılmadan bu hedefi izleyecek bağımsız bir kurum yaratmak toplum açısından bir ihtiyaçtır. Amacı açık ve zımnî olarak yasalarda belirlenmiş -ki bu öncelikli olarak fiyat istikrarıdır- bağımsız bir merkez bankası, siyasi iktidarların kısa vadeli amaçları uğruna ellerinde ki güçleri gelişi güzel kullanmalarının önündeki en büyük engeldir. Merkez bankalarının kendilerinden ve toplumdan daha fazla enflasyon yanlısı hükümetle çalışmaları halinde merkez bankalarının bağımsızlığı daha fazla önem kazanmaktadır. Bu açıdan aslında merkez bankaları toplumun ihtiyaçlarından bağımsız değildir. 8

9 Bağımsızlığın tanımı; bu enflasyon hedefini ister kendi belirler, Yeni Zelanda daki gibi, isterse hükümetle beraber belirler. Bu güç belirlenen enflasyondan sonra bu para politikasını uygularken ona bu kararlarında kimsenin karışmamasıdır. 5. TCMB NİN GÖREVLERİ, YETKİLERİ ve FAALİYETLERİ 5.1. TCMB NİN GÖREVLERİ Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek, Türk lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak sayılı Merkez Bankası Kanunu nun 4. maddesi uyarınca, uygulanacak kur rejimini Hükümet ile birlikte belirlemek Merkez Bankası nın temel görevleri arasında olup, döviz kuru politikası uygulaması ise Merkez Bankası na aittir. Merkez Bankası uyguladığı kur politikasını para politikası hedeflerine uygun olarak seçmekte ve uygulanan para politikalarının değişmesi durumunda kur politikasında da değişikliğe gidebilmektedir. Merkez Bankası 2001 yılı Şubat ayından bu yana, fiyat istikrarı temel amacı çerçevesinde, temel para politikası aracı olan kısa vadeli faizlerin enflasyon hedefine ulaşmak üzere kullanıldığı bir para politikası yürütmekte ve açık enflasyon hedeflemesine geçilene kadar örtük enflasyon hedeflemesi stratejisi sürdürmüştür. Merkez Bankası, uyguladığı dalgalı kur rejimine uygun olarak kurların düzeyini ya da yönünü belirleme amaçlı döviz alım ya da satım işlemleri yapmamakta, sadece kurdaki aşırı dalgalanmaları önlemek amacıyla müdahale etmektedir. Buna göre, yapılan değişikliklerle de, kur rejiminin Hükümetle birlikte belirlenmesi, merkez bankasının parasal ve mali istikrarı sağlama hedefini elde etmesine bir kısıt getirmemektedir ve uluslararası uygulamalarla tutarlıdır. Kur rejimi, normal koşullar altında uzun yıllar boyunca sürdürülecek bir rejimdir. Bu rejim veri alındığında, araç bağımsızlığı olan merkez bankalarının fiyat istikrarı amacına ulaşmak için yapacakları müdahalelerin alacağı biçim, bu 9

10 merkez bankalarının tercihine bırakılmaktadır. Sözgelimi, dalgalı kur rejimin uygulanması kararı ayrı bir şeydir, bu kur sisteminin fiyat istikrarı amacına uygun biçimde nasıl çalıştırılacağı ayrı bir şeydir sayılı kanunun anılan değişiklikten önceki şeklinde kur rejimi ve kur politikası kavramlarına yer verilmemiştir. Bununla birlikte; kanunun 4/I-g maddesinin eski şeklindeki söz konusu ibarelerden kur rejiminin esas itibariyle Hükümetçe belirlenmesinin öngörüldüğü, Hükümetçe belirlenen kur rejiminin uygulanmasına yönelik kur politikalarının ise Merkez Bankası nın sorumluluğuna bırakıldığı anlaşılmaktadır. Açık Piyasa İşlemeleri Yapmak. Piyasalardaki likidite düzeyinin para politikası hedefleri doğrultusunda kontrol edilebilmesini sağlamak amacıyla bankaya açık piyasa işlemleri yoluyla menkul kıymet alımı ve satımı yapma yetkisi verilmektedir. Açık piyasa işlemleri çağdaş para politikası araçları arasında en sık kullanılan araçtır. Merkez bankaları, para politikasının hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonomideki likiditenin etkin bir şekilde düzenlenmesini sağlamak amacıyla açık piyasa işlemleri (APİ) yapmaktadır. Açık piyasa işlemleri, günümüz merkez bankacılığının en etkin para politikası aracıdır. Bu uygulamada faiz oranları ve işlem miktarı merkez bankasının insiyatifindedir. Uygulama başarısı için finansal piyasaların gelişmiş, ikincil piyasanın derinleşmiş olması gerekir. Banka, para politikasının hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla, Türk Lirası karşılığında menkul kıymet kesin alım satımı, geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri, menkul kıymetlerin ödünç alınıp verilmesi, Türk Lirası depo alınması ve verilmesi gibi açık piyasa işlemlerini yapabilir ve bu işlemlere aracılık edebilir. Açık piyasa işlemleri, yalnızca para politikası amaçları için yürütülür ve Hazineye, kamu kurum ve kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi amacıyla yapılamaz. 10

11 Açık Piyasa işlemleri bir çok ülkede olduğu gibi Türkiye de de en çok kullanılan para piyasası araçlarından biridir. Ülkemizde Merkez Bankası para politikası hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin daha etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla, Merkez Bankası Kanunu nun 52. maddesi çerçevesinde çeşitli açık piyasa işlemleri yapmakta ve bu işlemlere aracılık etmektedir. Açık piyasa işlemleri politikası Merkez Bankalarının bono, tahvil satın almak ya da satmak suretiyle bankaların kasa likiditelerini, dolayısıyla ödünç verebilecekleri fonların miktarını etkilemeye yönelik bir politikadır. Açık piyasa işlemleri yalnız bankaların likiditelerini azaltıp arttırarak kredi hacmini etkilemekle kalmaz. Aynı zamanda tahvil fiyatlarına dolayısıyla faiz haddine etki yapar. Yapılan açık piyasa işlemlerinde doğrudan alım, doğrudan satım, geri satım vaadiyle alım ve geri alım vaadiyle satım olmak üzere dört çeşit işlem gerçekleştirilmektedir. Açık Piyasa İşlemlerinin Avantajları; 1. Açık piyasa işlemleri, merkez bankasının kontrolü altındadır. İstediği miktarda bono alış satışı yapabilir. 2. Açık piyasa işlemleri esnek ve kesindir. 3. Kolaylıkla tersine çevrilebilir. Yani yapılan bir hata kolaylıkla tersine çevrilebilir. 4. Hızla uygulanabilir, idari bir gecikme söz konusu değildir. 5. Sürekli olarak kullanılabilir. Merkez Bankası, piyasalar hakkında edindiği bilgilere göre saat 10:00 da menkul kıymet alıp, 12:00 de satabilir. Diğer para politikası araçları bu kadar hızla ve kolaylıkla uygulanamaz. Açık Piyasa İşlemlerinin Dezavantajı; 1. Açık piyasa işlemlerinin ilk etkisi, sermaye piyasasının yoğun olduğu bölgelerde görülür. Etkisinin tüm ülkeye yayılması zaman alır. Mali piyasaları izlemek. Ülkemizde bankacılık sisteminin gözetim ve denetimi ile ilgili sorumluluk, 2000 yılı Ağustos ayı sonunda faaliyetine başlayan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu na (BDDK) bırakılmıştır. Ancak, fiyat istikrarını sağlamak ve aynı zamanda mali sistemin istikrarını da gözetmek durumunda olan TCMB nin mali piyasaları izlemesi, para politikasının başarısı için 11

12 zorunludur. Bu nedenle, bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumlardan düzenli ve doğru bilgi akışının sağlanması konusunda Banka ya görev verilmiştir. Bankaların ve bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülüklerini esas alarak zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek Sayılı Merkez Bankası Kanunu nun 40 ıncı maddesi çerçevesinde, Banka nezdinde açılan bir hesapta nakden tesis edilen zorunlu karşılıkların oranı, zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerin kapsamı, vb. gibi uygulamaya yönelik her türlü usul ve esaslar Banka Tebliğleri ile belirlenmektedir. Bu hususla ilgili ayrıntılar Kanunun Para-Kredi Konusunda Bankanın Görev ve Yetkileri başlıklı 40. maddesinde belirtilmektedir. Bankalar, özel finans kurumları ve elektronik ödeme araçlarını çıkaran kuruluşlar da dahil olmak üzere Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülükleri esas alınarak, Banka nezdinde açılacak bir hesapta nakden tesis edilecek zorunlu karşılıkların oranı, zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerin kapsamı, tesis süresi, bu yükümlülükler için tesis edilen karşılıklara gerektiğinde ödenecek faiz oranı ve mevduat veya katılma hesaplarından olağanüstü çekilişlerde yapılacak işlemler de dahil olmak üzere uygulamaya yönelik her türlü usul ve esaslar Bankaca belirlenir. Yukarıda belirtilen kuruluşların taahhütlerine karşı bulunduracakları umumi disponibilitenin nitelik ve oranı gerektiğinde Bankaca tespit edilir. Zorunlu karşılıklar hiçbir amaç ve konunun finansmanı için kullanılamaz, temlik ve haciz edilemez. Banka, zorunlu karşılıkları ve umumi disponibiliteyi süresinde tesis etmeyen veya eksik tesis edenlere, eksik kısım üzerinden belirleyeceği usul ve esaslara göre cezai faiz tahakkuk ettirir. Tahakkuk ettirilen cezai faiz alacakları, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri gereğince tahsil edilir. Tahsil edilen cezai faizler Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna gelir kaydedilir. Munzam karşılık politikası da genel uygulamalara terstir. Örnek alınabilecek ülkelerde munzam karşılık uygulaması, ya yoktur ya da çok düşük oranlarda uygulanmaktadır. Mevduat munzam karşılık oranı, bankaların mevduatlarının ne kadarını TCMB de zorunlu olarak tutmaları gerektiğini gösteren orandır. Bu oran para arzıyla ters orantılıdır; mevduat munzam karşılık oranı yüksekse para arzı düşüktür, aynı şekilde oran düştüğünde, para arzı artar. 12

13 Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan bankanın bu amacı gerçekleştirmek üzere kullanacağı para politikası araçlarından biri olan zorunlu karşılıklar parasal genişlemenin kontrolü ile para piyasalarındaki faiz oranlarının istikrarını sağlamak için kullanılmaktadır. Türkiye de zorunlu karşılık oranları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek düzeylerde seyretmektedir yılı ortalarına kadar TCMB de faiz ödenmeden tutulmakta olan yüksek düzeydeki karşılıklar bankaların kaynak kullanma maliyetlerini olumsuz yönde etkilemiştir yılının Ağustos ayında TL karşılıklar, 2002 yılının Mayıs ayında da yabancı para karşılıklar için TCMB faiz ödemeye başlamıştır. Sektörde finansal yeniden yapılanmanın büyük ölçüde tamamlandığı da göz önüne alındığında karşılık oranlarında indirime devam edilebileceği ortaya çıkmaktadır. Bankacılık sisteminin sağlıklı bir yapıya ulaşması için banka maliyetlerinin düşürülmesi gerektiği göz önünde tutularak, zorunlu karşılık oranlarının uluslararası rekabeti kolaylaştıracak bir seviyeye çekilmesi önem arz etmektedir. Ayrıca, zorunlu karşılıklara verilmeye başlanan faizlerin de piyasa fiyatlarına paralel bir düzeyde korunmasına özen gösterilmelidir. Mevduat Munzam Karşılık Oranını Kullanmanın Avantajları 1. Bütün bankalar eşit oranda etkileniyor, demokratik bir uygulama 2. Para arzı üzerinde güçlü bir etkisi var, kontrolü arttırıyor. Mevduat Munzam Karşılık Oranını Kullanmanın Dezavantajları 1. Uygulamada fazla pratik değildir. 2. Zorunlu karşılık oranındaki artış, ellerinde fazla rezerv olmayan bankalar için likidite problemi yaratabilir. 3. Bu orandaki artışlar, bankaların mevduat maliyetini yükselttiğinden diğer finansal kuruluşlarla rekabet gücünü azaltır. Disponsibilite oranı ise, bankaların mevduat karşılığında bulundurmak zorunda oldukları nakit veya kolaylıkla paraya çevrilebilen değerlerin mevduata oranıdır. Dolayısıyla disponsibilite oranının yüksek olması para arzını da arttırır. Disponsibilite Oranı = Nakit veya Kolaylıkla Paraya Çevrilebilen Değerler / Mevduat x

14 Reeskont ve avans işlemleri yapmak. Merkez Bankası kendi işlemlerinde uygulayacağı reeskont oranlarını ve avans işlemlerinde alınacak faiz oranlarını saptamaya yetkilidir Sayılı Kanunu nun 45. madesine göre; Banka, muteber saydığı asgari üç imzayı taşımak ve vadelerine en çok 120 gün kalmış olmak şartıyla ve kendi belirleyeceği esaslar dahilinde bankalar tarafından verilecek ticari senet ve vesikaları reeskonta kabul edebilmektedir. Reeskonta kabul edilecek ticari senet türleri ve diğer koşullar Bankaca belirlenir. Bu madde gereğince verilecek kredilerin en yüksek sınırı ve kredi türlerine göre limitleri, para politikası ilkeleri göz önünde tutulmak suretiyle Bankaca belirlenmektedir. Banka reeskonta kabul edebileceği senetler karşılığında avans da verebilmektedir. TCMB de reeskont penceresi uygulaması Krediler Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmektedir. TCMB, 1990 lı yılların başına kadar, ekonominin üretim kapasitesinin artırılabilmesi için birçok sektöre yatırım, tevsii (varolan fabrikaları genişletme, geliştirme) ve işletme kredileri ile ihracatı teşvik kredileri vermiştir. Ancak; son yıllarda modern merkez bankacılığında meydana gelen değişmeleri ve piyasa ekonomisinin gelişmesine bağlı olarak açık piyasa işlemlerinin daha etkili olarak kullanılmaya başlanmasını da gözönünde bulunduran TCMB, bu türden kalkınma amaçlı kredileri durdurmuştur. Artık, ekonomik kalkınmanın daha sağlıklı sürdürülebileceği, kaynakların daha rasyonel dağılımına ve uzun vadeli planlamaya imkan tanıyan kararların alınmasını olanaklı kılan fiyat istikrarını sağlamayı hedeflemiştir. TCMB halen, reeskont penceresi yoluyla ihracatın desteklenmesi amacıyla, ihracatçılara Türk Eximbank ve ticari bankalar aracılığı ile ihracat kredisi kullandırmakta olup, kullanılan kredi çok sınırlıdır. Fakat son yıllarda reeskont ve avans işlemlerinin banka tarafından uygulanan para politikasındaki önemi azalmıştır. Bunun sebebi bankanın temel politika aracı olarak açık piyasa işlemlerine yönelmesi ve önceki dönemlerde reeskont işlemlerinin likidite kontrolünü güçleştirecek biçimde kalkınmanın finansmanı amacıyla kullanımıdır. 14

15 Ayrıca bankanın orta vadeli reeskont ve avans verebilmesine ilişkin hükümler de 4651 sayılı Kanunla kaldırılmıştır. Daha önce belirtildiği gibi bankanın fiyat istikrarı dışında amaç gözetememesi nedeniyle bu tür kalkınma hedeflerine yönelik krediler verilememektedir. Reeskont politikasının avantajı açık piyasa işlemlerine oranla daha geniş bir coğrafyayı etkileyebilmesidir. Reeskont Politikasının Dezavantajları; 1. Bu para politikası aracı, tamamen TCMB nin kontrolünde değildir; çünkü TCMB bankaları kredi almaya zorlayamaz. 2. Açık piyasa işlemlerinin kolaylıkla tersine çevrilebilmesine karşın, reeskont oranlarında yapılan bir hamle kısa sürede değiştirilemez, dolayısıyla bu yöntem esnek değildir. Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek. Bankanın yabancı sermaye giriş ve çıkışlarındaki değişiklik nedeniyle Türk lirasının satın alma gücünde meydana gelen oynaklığın azaltılmasını ve ulusal paranın değerinin korunmasını sağlamak ve dış ödemeleri aksatmadan gerçekleştirmek için yeterli düzeyde döviz rezervi bulundurması gerekmektedir. Mevcut döviz rezervlerinin risk getiri ilkelerine uygun olarak yönetilmesi bu açıdan önem kazanmaktadır. Merkez Bankası nın yönetimine bırakılan altın ve döviz rezervlerinin asıl sahibi Hazine dir. Banka, bu rezervleri mali ajan sıfatıyla yönetmektedir. Rezervlerin asıl sahibi Hazine olduğuna ve Banka bu rezervleri mali ajan sıfatıyla yönettiğine göre, rezerv yönetiminin Hükümetçe alınacak kararlar çerçevesinde gerçekleştirilmesi de doğaldır. Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek. 15

16 Ödeme ve mutabakat sistemleri merkez bankalarının son yıllarda daha fazla sorumluluk aldığı alanlardır. Ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri mali sistemin istikrarı için bankanın sorumluluğunda izlenmektedir. Teknolojik gelişmeler sonucunda, modern bilgi ve telekomünikasyon teknolojisine geçiş, ödeme ve mutabakat sistemlerinde yeni sistem ve araçların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu süreç ödemenin büyüklüğünü, hesap birimini ve ödemeyi yapan kişilerin bulundukları coğrafi birimi dikkate almaksızın ödemenin daha düşük maliyetle ve daha hızlı bir şekilde yapılabilmesi imkanını doğurmaktadır. Ödemeler sisteminin işleyişi para politikası uygulamalarının etkilerinin finansal ve reel sektöre aktarımının hızını ve zamanlamasını da etkilemektedir. Etkin bir ödemeler sistemi yardımıyla yürütülen para politikasının piyasalara etkisi de kısa sürede gerçekleşmekte ve likidite yönetiminin etkin bir biçimde yapılabilmesi mümkün olmaktadır. (Başkent U1) Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak. Sağlıklı bir finansal sistemin varlığı, ekonominin sağlıklı bir şekilde çalışmasının da ön koşuludur. Finansal sistemde istikrarın sağlanması açısından merkez bankalarına önemli görevler düşmektedir. Denetim ve gözetimin başka bir kuruluşa verilmesi, merkez bankaları açısından bu görevin ortadan kalkması anlamına gelmez. Bu nedenle, Banka nın fiyat istikrarını sağlama amacıyla, finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili her türlü düzenleyici tedbirleri alabileceği hükme bağlanmıştır. Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemek. Burada yer alan, Banka nın mevduatların ve özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirleyeceği ifadesi, Banka nın finansal kuruluşlar ile tasarruf sahiplerinin vade tercihlerine doğrudan müdahale edeceği anlamına gelmez. Ancak, para politikası uygulaması ile çeşitli finansal araçların ve çeşitli vadelerdeki mevduatın getirilerinin, piyasalardaki birimlerin beklentilerinin etkilenmesi kanalıyla farklılaştırılması mümkündür. Bu nedenle, para politikası uygulaması sonucunda tasarrufların vade yapısındaki değişimin sağlıklı bir biçimde izlenebilmesi için, mevduatın vadelerinin (1 ay, 3 ay, 6 ay, 12 ay ve daha uzun vadeli mevduat şeklinde) Banka tarafından belirlenmesi gerekmektedir. 16

17 Mevduatın türünün de Banka tarafından belirleneceği ifadesiyle, tasarrufların finansal serbestleşme döneminde çeşitliliği artan finansal araçlar arasındaki dağılımın izlenebilmesi amaçlanmaktadır. Örneğin, ülkedeki para ikamesi nin izlenebilmesi için, tasarrufların yerli para ve yabancı para mali araçlar arasındaki dağılımının izlenebilmesi gerekmektedir sayılı Kanunda Sistemik riske karşı alınacak önlemler başlıklı 72 nci maddede, finansal sistemin bütününe sirayet edebilecek ölçüde olumsuz bir gelişmenin ortaya çıkması ve bu durumun BDDK nun koordinasyonunda, Fon, Hazine Müsteşarlığı ve Merkez Bankasınca müştereken tespiti hâlinde, alınacak olağanüstü tedbirleri belirlemeye Bakanlar Kurulu nun yetkili olduğuna ilişkin yeni bir düzenleme getirilmektedir TCBM NİN YETKİLERİ Türkiye de banknot ihracı imtiyazı tek elden bankaya aittir. Devletin bağımsızlığının simgesi olarak kabul edilen para basma hakkı devletler tarafından kanunla merkez bankalarına tekel olarak devredilmiştir. Bu doğrultuda bankada bu kanunla banknot ihraç etme imtiyazına sahip tek kurum olarak tanımlanmaktadır. (Başkent U1) Banka fiyat istikrarını sağlamak amacıyla kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya ve uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir. Bu hükümle fiyat istikrarını hangi para politikası araçlarını kullanarak sağlayacağı bankanın takdirine bırakılmaktadır. Bankanın piyasalarla sürekli olarak etkileşim içinde bulunduğu ve likidite kontrolünü etkin bir biçimde yapabilmek için kullanması gereken araçları doğru olarak seçecek olan kurumun banka olduğu düşüncesine dayanmaktadır. (Başkent U1) Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu fona avans vermeye yetkilidir. 17

18 Nitekim 2001 krizi sonrası Banka, TMSF ye, bu maddeye dayanarak avans kullandırmıştır. Bu husus 4389 sayılı Bankalar Kanunu nda da yer almaktadır. Kanunun 15. maddesinde Olağanüstü hallerde, Fon kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda Fonun talebi üzerine Merkez Bankasınca Fona avans verilir. Alınan avansın vadesi, tutarı, geri ödeme şekil ve şartları ile uygulanacak faiz oranı ve diğer hususlar Fonun görüşü alınarak Merkez Bankasınca belirlenir. denilmektedir. Dolayısıyla bu husus Bankalar Kanununda yetkiden çok, görev gibi tanımlanmaktadır. TMSF, bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek ve mali bünye zafiyeti nedeniyle hisseleri veya yönetim ve denetimi kendisine devredilen bankaları rehabilite edip tekrar satmak amacıyla kurulmuştur. Mevduatlarına elli milyar lira güvence tanınan mevduat sahipleri, mevduatlarının geri kalan kısmı için bugüne nazaran daha az korunacaklardır. Ancak Kanunun 64 üncü maddesine göre, sigortaya tabi olacak tasarruf mevduatı ve gerçek kişilere ait katılım fonlarının kapsamı ve tutarı, Merkez Bankası, Kurul ve Hazine Müsteşarlığının olumlu görüşü alınmak suretiyle Fon Kurulu tarafından belirleneceğinden, mevduat sahiplerinin sahip olduğu güvence tespit edilen miktara göre değişecektir. Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür. Banka, bankacılık sisteminin günlük likidite ihtiyacını karşılayamaması ve sistemin kapanamaması halinde de likidite verebilmektedir. Bu uygulama merkez bankalarının nihai borç verme işlevi olarak bilinmektedir. Nihaii kredi mercii işlevi, para kurulu şeklinde örgütlenenler dışındaki merkez bankalarının üstlendiği önemli sorumluluklardan biridir. Kanunun diğer bir maddesinde belirtildiği gibi Banka, nihai kredi mercii sıfatıyla ödeme sisteminde aksamalara sebep olabilecek geçici likidite sıkışıklıklarını ve finansal piyasaların etkin bir şekilde çalışmasını engelleyebilecek teknik kaynaklı ödeme sorunlarını gidermek amacıyla, sisteme, teminat karşılığında gün içi veya gün sonu kredi imkanı sağlayabilir. Ayrıca Banka, bankacılık sisteminde belirsizlik ve güvensizlik oluşması ve fon çekilişlerinin hızlanması halinde, haklarında belirsizlik ve güvensizlik oluşan bankalara, şartları Banka tarafından kararlaştırılmak üzere, fon çekilişlerini karşılayacak miktarda kredi verebilmektedir. 18

19 Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekeli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir. Banka nın etkin bir para politikası yürütebilmek için piyasalardaki gelişmeleri yakından izlemesi gerekmekte ve bu amaçla istatistiki bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Banka, çeşitli birimlerden topladığı verileri analiz etmekte ve para politikasının yürütülmesi sürecinde kullanmaktadır. Banka hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder; buna uyumlu olarak para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur. Enflasyon hedefinin tek başına hükümet tarafından belirlenmesi, çoğu iktisatçı tarafında demokrasiye aykırı bulunmaktadır. Enflasyon hedefinin Hükümetle birlikte belirlenmesi, para politikası uygulamasında Banka ile Hükümet in uyumlu bir biçimde çalışmasının daha yararlı sonuçlar vereceği düşüncesine dayanmaktadır. Çünkü, Hükümet in ekonomik programı ve faaliyetleri enflasyon oranını etkileyebilmektedir. Özellikle, Hükümet in uygulayacağı gelirler politikası, bütçe açıklarının finansmanı amacıyla yaptığı borçlanmalar ve harcamaların büyüklüğü, faiz oranlarını ve piyasalardaki birimlerin bekleyişlerini değiştirebilmektedir. Dolayısıyla, enflasyon hedefinin Hükümet le birlikte belirlenmesi, Hükümeti, ekonomik programın enflasyonu etkileyebilecek sonuçları konusunda daha dikkatli davranmaya yöneltecek ve fiyat istikrarı için gerekli uyumun sağlanması amacına hizmet edecektir. Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye yetkilidir. Bu hükmün amacı bankaların işlemlerine uyguladıkları faiz oranları hakkında bilgi toplanılması ve bu bilgilerin para politikasının yürütülmesinde dikkate alınmasıdır. 19

20 5.3. TCMB NİN BAŞLICA MÜŞAVİRLİK GÖREVLERİ: a) Banka, Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır. Bankanın Hükümetle ilişkisi, Başbakan aracılığı ile sağlanır. Banka nın hükümetle ilişkisinin, Başbakan aracılığı ile sağlanacağına ilişkin hüküm, Banka nın bağımsızlığı konusunda bir vurgu niteliği taşımaktadır. Günümüzde merkez bankalarının birçoğu hükümete bir takım bankacılık hizmetleri sunmaktadırlar. Merkez bankalarının çoğu Hazine nin ana hesabını tutarak hükümetin mali ajanı ve haznedarı olarak hareket etmektedirler. Kamu ödemelerinin yapıldığı hazine hesabının merkez bankaları tarafından tutulmasının başlıca dezavantajı, hazinenin gelir ve giderlerindeki dalgalanmaların arttığı dönemlerde, merkez bankalarının likidite kontrolünü zorlaştırabilmesidir. Hükümetlerin mali ajanlığını yapan merkez bankaları olduğu gibi, hükümetle herhangi bir para transferi gerçekleştirmeyen (İsveç) ya da aksine hazinenin bütün fonlarını kendisi aracılığı ile transfer eden merkez bankaları da (Fransa ve İtalya) vardır. Kanada ve Almanya da ise merkez bankaları hükümetin bankacısı durumundadır. b) Banka, finansal sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda Hükümete görüş verir. Banka, görevleri gereği finansal sistemle ilgili her türlü bilgiyi çok kısa zamanda toplayabilmekte ve değerlendirebilmektedir. Banka, mali piyasalarda faaliyet gösteren kuruluşlarla ilgili bu bilgileri, bunların mali piyasalar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini de içerecek şekilde Hükümete aktarmaktadır. Bu hüküm, Banka nın aynı zamanda Hükümete görüş veren bir danışma mercii olduğunu da göstermektedir. c) Banka, bankalar ve uygun göreceği diğer mali kurumlar hakkındaki görüşlerini ve tespitlerini Başbakanlık ile bu kurum ve kuruluşları düzenleme ve denetleme yetkisine sahip kuruluşlara bildirebilir. 20