Uluslararası İlişkiler Çalışmalarında Merkez-Çevre : Türkiye Nerede?

Transkript

1 Yayın ilkeleri, izinler ve abonelik hakkında ayrıntılı bilgi: Web: Uluslararası İlişkiler Çalışmalarında Merkez-Çevre : Türkiye Nerede? Pınar Bilgin Yrd. Doç. Dr., Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Bu makaleye atıf için: Bilgin, Pınar, Uluslararası İlişkiler Çalışmalarında Merkez-Çevre : Türkiye Nerede?, Uluslararası İlişkiler, Cilt 2, Sayı 6 (Yaz 2005), s Bu makalenin tüm hakları Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği ne aittir. Önceden yazılı izin alınmadan hiç bir iletişim, kopyalama ya da yayın sistemi kullanılarak yeniden yayımlanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, satılamaz veya herhangi bir şekilde kamunun ücretli/ücretsiz kullanımına sunulamaz. Akademik ve haber amaçlı kısa alıntılar bu kuralın dışındadır. Aksi belirtilmediği sürece Uluslararası İlişkiler de yayınlanan yazılarda belirtilen fikirler yalnızca yazarına/yazarlarına aittir. UİK Derneğini, editörleri ve diğer yazarları bağlamaz. Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği Uluslararası İlişkiler Dergisi Söğütözü Cad. No. 43, TOBB-ETÜ Binası, Oda No. 364, Söğütözü ANKARA Tel: (312) Faks: (312) Web: E- Posta: bilgi@uidergisi.com

2 Uluslararasl ih~kiler <::ah~malannda "Merkez-<::evre": Tiirkiye Nerede? Pmar BiLGiN* 6ZET Bu makalede "standart" Uluslararasl ili;;kiler kavralll ve kurtlmlaril1ll1 geli~l1lckte olan dunyayl apklamakta yetersiz kaldlgl kabulunden yola pkllarak Tiirkiye' deki UluslllmraSI ili~kiler yazznzntn bu konuyla ilgili degerlendirmeleri tllrti~llllcllkflr. BUllll yaparkcll Ulusiararasl ili kiler r;alz~malannm dunyadaki yap zs 111 I merkez-r;evre ili$kilerinin ekillendirdigi sam temel almacak ve Turkiye'nin bu yapldaki yeri belirlelll1leye r;all llacaktlr. Bu amar;la belirleyici bir gosterge olarak Turkiye'deki en eski ve UZl1l1 solu/elu alan dergileri olan The Turkish Yearbook of International Relations ve Siyasal Bi/gil!'r Fakiiltesi Dergisi tarannll$tlr. Literatur taramasl Turkiye'deki Uluslararasl ili$kiler r;ait;;l71alamlln "cevrc"dc yer aldlgma ifjaret ctmektedir. Makalede bu durum "guvenlik" yazml ornegil1c odaklanarak tespit edihneye calz$limakta ve Turle Uluslararasl ili kiler yazll1 I III 11 yakla$1i11l tartl.~i1maktadlr. Anahtar kelimeler: Uluslararasl ili$kiler Kuramlan, Gelifj11lekte Diinya, Giivel1lik, Guvel1lik (:alzt;11lalan, Merleez-(:evre ili$kileri. "Center-periphery" Relations in the Study of International Relations: Where is Turkey? ABSTRACT "Standard" concepts and theories of International Relations have, ova tize Yl'I7rs, proven "increasingly irrelevant" in accounting for the "realities" of the developillg world. The article discusses how Turkey's International Relations literature has respo11ded to this isslit' byfocllsing 0/1 the example of the literature on "security". It is argued that Turkey is located in the "periphery" of International Relations, which is characterised by a hierarchical structure whereby the "center" develops the concepts and theories to be adopted by the "periphery". This argument is supported by a survey of the two oldest journals of International Relations in Turkey, namely, the Tllrkish Yearbook of International Relations and Siyasal BiEgiler Fakiiltesi Dergisi. Keywords: International Relations Theories, Developing World, Security, Security Studies, Center-Periphery Relations., Yrd. Do~. Dr., Bilkent Universitesi, Ulusiararasl tli~kiler Bbli.imli OgrPlim Uyesi. 1I1IJSLARARASlili~KilER, Cilt 2, Sayl 6, Yaz 2005, s

3 ULUSLARARASlill~l(llER Baghat Korany, 1986 yllmda yaymlanan "Strategic Studies and t~e Third World: A Critical Evaluation" (Stratejik <;ahgmalar ve U<;undi Dunya: Elegtirel bir Degerlendirme) baghkh makalesinde genelde Uluslararasl iligkiler 1 ve ozelde Stratejik <;ahgmalar yazmlm elegtirir ve f;>oyle der: $u anda universite ve yuksekokullarda okutulan, tanmml;; enstitiller ve ara;;hrma merkezlerinde uygulanan, ve klasik dergilerde ortaya koyulan [Uluslararasl ili;;kilerl paradigmasl U<;uncu Dunyanm bir turlu ba;;ml alamadlgl tehditleri, anla;;rnazhklan ve ;;iddeti analiz etmek ve anlamaktan gittik<;e daha da uzak kalmaktadlr. 2 Korany'nin baf;>ka bazl yazarlar tarafmdan da paylagllan kayglsl, "standart" olarak kabul edilen birtaklm kavramlann (mesela devlet, guvenlik, egemenlik, gu<;/iktidar) ve bu kavramlar uzerine inr;;a edilen kuramlann gelir;;mekte olan dunyanm uluslararasl ilif;>kilerini a<;lklamakta yetersiz kalmalandlr.3 Aym konuda goruf;> belirten Caroline Thomas 4 "Bah" kavramlan ve gelif;>mekte olan diinyanm gerc,;ekligi arasmdaki ilir;;kiyi mutsuz bir evlilige benzetir ve <;ozum olarak bor;;anmalanm onerir. "Standart" kabul edilen kavram ve kuramlar ile gelir;;mekte olan dunyamn tecrubeleri arasmdaki mesafenin a<;llmasmm iki temel endif;>e verici sonucundan bahsedilebilir. Birinci sonu<;, gelir;;mekte olan dunyanm uluslararasl ilir;;kilerini inceleyen yazma ilif;>kindir. "Standart" kavram ve kuramlann anlamakta ve anlatmakta zorlandlgl cografyalarm uluslararasl ilir;;kileri uzerine yazlp <;izenler, gittik<;e kuramsal <;ahr;;malara yabancllagmakta ve betimsel yontemler kullanmaya J Bu yazlda "UluslararaSI ili~kiler" disipline, "uluslararasi ili~kiler" bu disiplinin konusuna i:;;aret etmekte kullamlacaktlr. 2 Baghat Korany, "Strategic Studies and the Third World: A Critical Evaluation", International Social Science Journal, Cilt 38, No 4,1986, s :l 6rnegin bkz. M. Abdul-Monem Al Mashat, National Security in the Third World, Boulder, Westview Press, 1985; Mohammed Ayoob, "Regional Security and the Third World", Mohammed Ayoob (der.), Regional Security in the Third World; Case Studies from Southeast Asia and the Middle East, Londra, Croom Helm, 1986, s. 3-23; Mohammed Ayoob, The Third World Security Predicament: State Making, Regional Conflict and the International System, Boulder, CO, Lynne Rienner, 1995; Caroline Thomas, In Search for Security: The Third World in International Security, Londra, Wheatsheaf, 1987; Paikiasothy Saravanamuttu ve Caroline Thomas, Conflict and Consensus in South I North Security, Cambridge, Cambridge University Press, 1989; K. J. Holsti, "International Theory and War in the Third World", 1. Brian Job (der.), The Insecurity Dilemma: National Security of Third World States, Boulder, CO, Lynne Rienner, 1992, s ; K. J. Holsti, The State, War, and the State of War, Cambridge, Cambridge University Press, 1996; Brian Job, "The Insecurity Dilemma: National, Regime and State Securities in the Third World", Brian Job (der.), The Insecurity Dilemma: National Security of Third World States, Boulder, CO, Lynne Rienner, 1992, s Thomas, In Search for Security. 4

4 UluslararaSl j[i kiler C;alt$malarznda "Merkez-<;evre": Turkiye Nerede? yonelmektedirler. Bu ise, gelif;>mekte olan dunyanm analizinde, kendi kuramsalhgml reddeden, ancak, bilinc;-dl~l da olsa, egemen kavram ve kuramlar tarafmdan f;>ekillendirilen analizlerin saylca artmasma neden olmaktadlr. Bu tip analizler kendi kuramsalhklanm reddettiklerinden vardlklan sonuc;lan "olgusal gen;eklik" olarak sunmakta ve bu f;>ekilde kamuoyunun zaten genel gec;er olarak gordugunden sorgulamadan kabullendigi birtaklm anlayl~lann pekif;>mesine katklda bulunmaktadirlar. Farkh kuramlardan ilham alan tarti~malarm saylca smirh kaldlgi, farkh ac;lklamalann gelif;>tirilemedigi bir ortamda, gelif;>mekte olan dunyayl "duragan" ve hatta "gerileyen" bir ~ekilde sunan yaklaf;>lmlann egemenligi surekli klhnmaktadlr. "Haydut" veya "baf;>anslz" olarak nitelendirilen devletler uzerine yaztlanlar bu duruma ornek gosterilebilir. 5 Bu durumun ikinci sonucu "standart" kavram ve kuramlann kendileri baklmmdandlr. $oyle ki, gelif;>mekte olan dunyamn aglrhkh olarak betimsel yakla~lmlarla c;ahf;>llmasl, kavram ve kuramlann yetersiz kaldlgl durumlarda "kabahatin" bu cografyalarm "gelif;>memif;>liginde" bulunmasl, ve "standart" kavram ve kuramlarm bu "yetersizliklerinin" ortbas edilmesi sonucunu dogurmaktadlr. "Farkh" orneklerin entegre edilmemesi yuzunden "standart" kabul edilen bu kavram ve kuramlar arzulanan "evrensel" ac;lklayiclhga erif;>ememektedirler.6 Bunun da otesinde, ac;lklayabildiklerini iddia ettikleri gelif;>mif;> diinyayi da anlaylp anlatmaktan uzak kalmaktadlrlar. "Devlet" kavram ve kuramlan uzerine yapilan tartlf;>malara katklda bulunan bir yazann Hade ettigi gibi belki de "baf;>anslz" olan bazl devletler degil bizim "devlet" anlaylf;>lmlzdlr.7 Bunun farkma varmak, baf;>ka orneklerden yola C;lkan alternatif baklf;> ac;ilanm degerlendirmeyi gerektirir. Bu makalenin amacl, Korany'nin 8 ortaya koydugu ve baf;>ka yazarlann da altml C;izdigi,9 "standart" kavram ve kuramlann gelif;>mekte olan dunyayl ac;lklamakta yetersiz kaldlgl kabuliinden yola C;lkarak 5 Ele~tirel bir degerlendirme i<;in bkz. Pmar Bilgin ve Adam David Morton, "Historicising Representations of 'Failed States'; Beyond the Cold War Annexation of the Social Sciences?", Third World Quarterly, Cilt 23, No 1,2003, s ; Pmar Bilgin ve Adam David Morton, "From 'Rogue' to 'Failed' States? The Fallacy of ShorHermism", Politics, Cilt 24, No 3,2004,s Bu ele~tiriyi getirmek, "evrensel" a<;:lklay!clhga sahip kavram ve kuramlarm mutlaka geli~tirilmesinin arzu edildigi ve!ya mumkun oldugu :;;eklinde anla:;;ilmamahdlr. 7 Jennifer Milliken ve Keith Krause, "Special Issue: State Failure, Collapse and Reconstruction", Development and Change, Cilt 33, No 5, 2002, s Korany, "Strategic Studies and the Third World". 9 Stephanie Neuman, "International Relations Theory and the Third World: An Oxymoron?", Stephanie G. Neuman (der.), International Relations Theory and the Third World, Londra, MacInillan, 1998, s. 1-29; Arlene B. Tickner, "Hearing Latin American Voices in International Relations Studies", Internationlil Studies Perspectives, CUt 4, No 4, 2003, s

5 UlUSLARARASliLI~KiLER Turkiye'nin Uluslararasl ili kiler alamnda nerede oldugunu tart1 maktiro Bunu yaparken UluslararaSl ili kiler c;ah malarmm yaplsml "merkez-c;evre" ili kilerinin ekillendirdigi savl temel almacak ve Turkiye'nin bu yapldaki yeri belirlenmeye c;ah tlacakhr.1 0 "Bir Amerikan Sosyal Bilimi" Olarak Uluslararasl ih kiler Stanley Hoffmann 1977 yllmda Deadalus'ta yaymlanmlt;> ve ses getirmi makalesinde, Uluslararasl ili kiler disiplininin "bir Amerikan Sosyal Bilimi" olarak geli tigini yazar. Hoffmann'a gore bunun nedeni uluslararasl i1i kilerin ilk defa Amerika'da "bilimsel" olarak c;ahgilmaya ba lanml ve bir "Sosyal Bilim" olarak bu iilkede geligmig olmasldlf. Pekc;ok yazarm uzerinde anlaghgl gibi dunyamn geri kalan klsmmda UluslararaSl iligkiler'in gittikc;e ilerlemesi ve ozellikle A vrupa' da geli en rakip ekollerin on plana C;lkmaya ba lamasl bu durumu agmakta henuz yeterli Olmamlghr,11 Diger taraftan, "bilim" ve "bilimsel" denildiginde ne anla 11masl gerektigi uzerinde bir uzla ma zemininin olmadlgl gunumuz Sosyal Bilimler ortammda Uluslararasl ili kiler'in Hoffmann'm anladlgl anlamda "bir Amerikan Sosyal Bilimi" olmayl surdurdugunu soylemek de kolay degildir. Uluslararasl ili kiler kuramlanmn gerek epistemoloji, gerekse ontoloji ve metodoloji zeminlerinde farkh duru lar edinmi olmalan "bilimsellik" anlayl mda da farkhlat;>tlklan anlamma gelmektedir. 'Uluslararasl ili kiler nasil"bilimsel" bir ekilde c;ah lhr?' sorusuna Realist, Marksist ve/veya Feminist kuramlann verecekleri cevaplar <;ok farkh olacaktlr.12 Kuramlar arasmdaki tum bu farkhhklara ragmen Uluslararasl ili kiler, daha derin bir anlamda "bir Amerikan Sosyal Bilimi" olmaya devam etmektedir. Bu durumun nedeni Uluslararasl ili kiler disiplini- 10 Uluslararasl iligkiler yazmmm dilnyadaki yerini anlamak a~lsmdan belirleyici bir gosterge olarak en eski ve uzun soluklu alan dergileri olan The Turkish Yearbook of International Relations ve Siyasal Bilgiler Fakaltesi Dergisi taranmlg, yapllan saptamalar bagka dergiler, derleme ve telif kitaplardan orneklerle desteklenmi tir. 11 Ole Waever, "The Sociology of a Not So International Discipline: American and European Developments in International Relations", International Organization, Cilt 52, No 4, 1998, s ; Steve Smith, "The Discipline of International Relations: Still an American Social Science?", British Journal of Politics and International Relations, Cilt 2, No 3, Ekim 2000, s ; Robert M. A. Crawford ve Daryll S. 1. Jarvis (der.), International Relations-Still an American Social Science? Toward Diversity in International Thought?, Albany, SUNY, ()rnegin bkz. Kenneth. N. Waltz, Theory of International Politics, Random House, New York, 1979; R. W. Cox, "Social Forces, States and World Orders", Millennium: JOllrnal of International Studies, Cilt 10, No 2, 1981, s ; J. Ann Tickner, "What is your research program? Some feminist answers to International Relations methodological questions", International Studies Quarterly, Cilt 49, No 1, 2005, s

6 UluslararaSl jli~lciler C;al1l?malarmda "Merkez-C;evre": Tiirkiye Nerede? nin halihazlrdaki yaplsmda gizlidir. Burada "yapl" dan kaslt, disiplin ic;erisindeki hiyerarf,lik if,lbolilrnil ve bu if,lbolilrnilniln f,lekillendirdigi uluslararasl ilif,lkiler anlaylf,lldu. 13 Halihazlrda Uluslararasl ilif,lkiler, Arnerika'da (ve bir olc;iide A vrupa' da) f,lekillendirilen kurarnlann dilnyanm geri kalan klsrnmda "test" edildigi bir yaplya sahiptir. Kurarnlann ilreticileri koken olarak " Arnerikah" olrnasalar dahi yaphklan c;ahf,lrnalar ile Arnerika'nm "rnerkez", diinyanm geri kalan klsrnmm da ornek saglayan "c;evre" rolilnil ilstlendikleri yaplyl (yeniden) ilretrneye katklda bulunrnaktadlrlar. Arnerika-dlf,ll bolgelerden gelen katktlar, yillar boyunca artrnlf,l olsa da bunlar genelde "alan bilgisi" olarak Uluslararasl ilif,lkiler disiplinine eklernlenrnif,l, hakirn kavrarn ve kurarnlan sorgularnak veya f,lekillendirmekte klslth bir rol oynarnlf,lhr. Bu genellerneye onernli bir istisna olarak Latin Arnerika C;ah~rnalan'mn geli~tirdigi Dependencia ekolil gosterilebilir.1 4 Diger taraftan Ortadogu C;ah~rnalan, kurarnsal c;ahf,lrna azhgl ve varolan c;ah~rnalarm yalmzca genel gec;ere uygunlugu c;erc;evesinde degerlendirilrnesi baklrnmdan bu genellerneye birebir uygunluk gosterir,15 Kavrarn ve kurarn gelif,ltirrneyi "rnerkez"in, ornek saglarnayl "~evre"nin ilstlendigi bu hiyerarf,lik i~bolilrnil, Uluslararasl ili~kilerin "bir Arnerikan Sosyal Bilirni" olarak kalrnasma katklda bulunrnu~tur. Ancak bu i~bolilrnil ic;inde Uluslararasl ili~kiler'in geli~rnekte olan dilnyayt ac;lklarnadaki yetersizligi azalrnarnlf,l, aksine bilsbiltiln ortaya C;lkrnl hr. C;ilnkil "c;evre"nin ornekleri c;ah~rnalara dahil edildiginde bakilan hep bu orneklerin rnerkezde ve rnerkez hakkmda anlahlan "evrensel hikayelere"16 ne derece uygunluk gosterdigi olrnu~tur. Bununla baglantih olarak "rnerkez"in geli~tirdigi kategorilerle anla llarnayan olgular degerlendirrnelerin dl~mda blrakilrnl~tir. Sonuc;ta, Thornas'm rnutsuz bir evlilige benzettigi, "rnerkez" kavrarnlan ve "c;evre" gerc;ekligi ili kisinde bir iyilef,lrne kaydedilrnernekle kalrnarnlf,l, "stand art" olarak kabul edilen kavrarn ve kurarnlar da ac;lklaylcillklanm geli tirerneden kalrnl lardlr. 13 Anna M. Agathangelou ve L. H. M. Ling, "Power, Borders, Security, Wealth: Lessons of Violence and Desire from September 11", International Studies Quarterly, Cilt 48, No 3,2004, s Fernando J.'ienriql1e Cardoso ve Enzo Faletto, Dependency and Development in Latin America, California, University of California Press, Bkz. Lisa Anderson, "Politics in the Middle East: Opportunities and Limits in the Quest for Theory", Mark Tessler, Jodi Nachtwey ve Arme Banda (del), Area Studies and Social Science: Strategies for Understanding Middle East Politics, Bloomington, Indiana University Press, 1999, s Timothy Mitchell, "Deterritorialization and the Crisis of Social Science", Ali Mirsepassi, Amrita Basl1 ve Frederick Waever (der.), Localizing Knowledge in a Globalizing World: Recasting the Area Studies Debate, Syracuse, Syracuse University Press, 2003, s

7 UL USLARARASllli$KiLER Tiirkiye Nerede? Literatur taramalan gostermektedir ki, 1950'li yillarda temelleri atilan ve hlzla geli~en Turk Uluslararasl ili~kiler yazml, yukanda ortaya koyulan sorunlar ve bunlann Turkiye'ye yanslmasl konusunda fazlaca yo rum yapmaktan ka~mml~hr. Ancak bu durum, "standart" kavram ve kuramlann Turkiye ornegini tam olarak a~lklayabildigi ~eklinde anla~ilmamahdlr. Ornek vermek gerekirse, ulusal giivenlige yonelik tehditlerin aglrhkh olarak iilke slmrian dl~mdan kaynaklandlgml ve askeri odakh bir karakter benimsedigini varsayan "standart" guvenlik kavraml ve buna dayanan realist ittifak kuramlan, diger geli~mekte olan ulkelerde oldugu gibi Turkiye'nin de kar~l kar~lya kaldigi guvensizlikleri ve bu guvensizlikleri bertaraf etmek ic;in benimsenen politikalan ac;lklamakta yetersiz kalml~t1r. Turk Uluslararasl ili~kiler yazmmda bu konuyu ba~h ba~ma tarh~ma konusu yapan c;ah~malar ~ok smirh sayldadlr. Ornegin, Prof. Dr. Metin Tamko<;:, 1961 yllmda yaymlanan "Turkey's Search for Defensive Alliances" (Turkiye'nin Savuma ittifaklan Arayl~l) ba~hkh makalesine, "standart" guvenlik kavramml benimsedigini beiirterek ba~lasa da Turkiye'nin guvensizliklerini tart1~lrken bunun dl~ma ~lkar. Ancak yazar bu <;:eli~ki iizerine yo rum yapmaz. Yazarm neden yo rum yapmadlgl konusunda iki ayn fikir yurutulebilir: ilk olarak, bu donemde "Bah" kavram ve kuramlarmm a~lklaylclhgmm ele~tirilmesi yaygmla~ml~ degildir. ikinci olarak, Turkiye'nin kendini cografi olarak "Bah"ya yerlei;ltirmek i<;:in yogun ~aba harcadlgl bir donemde "Bah" kavram ve kuramlannm Turkiye'ye uygunluk gostermediginin ac;lk<;:a tarh~tlmasmm siyasi olarak <;:ok da kabul edilebilir bir durui;l olmayacagl tahmin edilebilir. Ozellikle Soguk Sava~ ylllarmm ilk yansmda bu konular gundeme ~ok nadir gelmi~tir. Bu anlai;lilabilir bir durumdur. Uluslararasl ilii;lkiler disiplininin Turkiye'de yeni kuruldugu bu donemde "standart" kavram ve kuramlar sorgulanmadan benimsenmii;l, akademik <;:ahi;lmalarda kullamlml~, ogrencilere okutulmu~tur, '11 ydlarm ortalarmdan itibaren Turk dli;l politikasmda Klbns sorununun on plana <;:lkmasl ve bununla baglanhh olarak "Bah" ile ili~kilerin gerginlei;lmesini takiben Turkiye'de Uluslararasl ili~kiler <;:ah~malan daha ele~tirel bir tona biirunmu~, Bah' da geli~tiri1en guvenlik ~ablonlan ve bunlann uygulamalarmm getirdikleri ve gotiirdukleri tarh~ilmaya ba~lanml~hr. Prof. Dr. Haluk Ulman'm 1966 tarihli "Thoughts on Turkey's National Defence" (Turkiye'nin Milli 17 Tiirkkaya Ataov, "Symposium on the Teaching of International Politics in Turkey", Milletlerarasl MUnasebetler TUrk Yllllgl, No 2, 1961, s ; Tiirkkaya Ataov, "The Teaching of International Relations in Turkey", Siyasal Bilgiler FakUltesi Dergisi, Cilt 22, No 4, 1967, s ; Milletlerarasl Politika Ogretim Symposiumu, Ankara, Sevin~ MatbaaSl,

8 UluslararaSI ilil}kiier C;alz~maiarznda "Merkez-C;evre": Tilrkiye Nerede? SavunmaSl Uzerine Du~unceler) ba~hkh makalesi bu konuda uygun bir ornek olarak ele amlabilir. Bahis konusu makalesinde yazar, Turkiye'nin ve miittefiklerinin ulusal <;:lkarlan arasmdaki farkhhklara dikkat <;:eker ve Turkiye'nin askeri yukumliiluklerinin, ekonomisinin durumunu da g6z 6nunde bulundurularak, yeniden degerlendirilmesini 6nerir. Ancak bunu yaparken kavram olarak II guvenligi" elef;>tiri konusu yapmaz. Aksine, yazann tarh~masl "standart" guvenlik kavraml temelinde tammlanan "ulusal guvenlik <;:lkarlarmm" daha iyi nasil korunabilecegi uzerinde yogunlaf;>lr. Ulman'da degilse de bu tip tartif;>malarda baf;>hca veri Turkiye'nin azgelif;>mif;>1igi degil "benzersiz" oldugu kabul edilen cografi konumu olmuf;>tur.l 8 Turkiye'nin gelif;>mekte olan bir iilke oimasl itiban He "standart" kavram ve kuramlarca a<;:lklanamayabilecegi ihtimali uzerinde ise gorece az durulmuf;>tur. 19 ate yandan, Prof. Dr. Duygu Sezer'in Turkiye'nin guvenlik politikalan 20 ve Prof. Dr. Suha Boliikbaf;>l'mn Turk dlf;> politikasmda Klbns sorunu 21 uzerine alan <;:ahf;>malan, Turkiye'nin gelif;>mekte alan diger ulkelerle benzerlikleri uzerine de yagunlaf;>malan itiban ile, bahis konusu gelif;>menin seksenli yillarda artaya <;:lkmaya baf;>layan baf;>hca istisnalanm tef;>kil ederler. Bu degerlendirmeyi ortaya kayarken Turkiye'deki Uluslararasl ilif;>kiler yazmma hakslz yere elef;>tiri getirmemeye de ozen gostermek gerekir. C;:unku, elef;>tirel yaklaf;>lmm bir amacl gorduklerine if;>aret etmekse diger bir amacl da bunlan mumkun ktlan tarihsel ve sasyal bagiaml incelemektir.22 Turkiye'nin Uluslararasl ilif;>kiler yazml, aym diger baf;>ka ulkelerde aldugu gibi,23 If Amerikan" kavram ve kuramlan ile beraber onlann hatalanm da 6dun<;: alml~hr. Bu Ifhatalar" ancak seksenli ytllardan itibaren Turkiye'de ve dunyada yuksek sesle dile getirilmeye ba~lanml~hr. Zaten Karany'nin giri~te bahsedilen makalesi de 1986 yllma aittir. 18 Bkz. Mehmet Gonli.ibol, "A Short Appraisal of the Foreign Policy of the Turkish Republic ( )", Turkish Yearbook of International Relations, No XIV, 1974, s. 1-19; Oral Sander, "Turk Dl\, Politikasmda Surekliligin Nedenleri", Siyasal Bilgiler Fakultesi Dergisi, Cilt XXXVII, No 3-4, 1982, s ; Seyfi Ta;;han, "Turkiye'nin D19 Ve Guvenlik Politikasma Bir Bak19", Turkiye ve Miittefiklerinin Guvenligi, Ankara, Dl;; Politika Enstitusu, 1982, s Ornegin bkz. Turkiye ve Muttefiklerinin Guvenligi; Turkiye'nin SaVU11lnaSl, Ankara, DJ;; Politika Enstitiisu, Duygu Sezer, "Turkey's Security Policies", Adelphi Papers, No 164, Suha Boli.ikba;;J, Superpowers and the Third World: Turkish-American Relations and Cyprus, Lanham, MD, University Press of America, R. W. Cox, "Social Forces, States and World Orders", Millennium: Journal of International Studies, Cilt 10, No 2,1981 s Waever, "The Sociology of a Not So International Discipline". 9

9 lit IJSLA R/\RASI ili~kiler Korany'nin gozlemlerinin Turkiye ornegine uygunlugunu <;:ahf,>ma konusu yapan bir yazar, Korany'nin Stratejik \=ahf,>malar yazmma yonelttigi elef,>tirilerin (mesela uluslararasl ilif,>kilerin ekonomik, kulturel ve sosyal yonlerinin gozardl edilip askeri boyutunun on plana <;:lkanlmasl) Turk Uluslararasl ilif,>kiler ders kitaplan i<;in de ge<;erli oldugunu savunur. 24 Okutulan ders kitaplannm devlet-merkezli ve guvenlik aglrhkh olmasml elef,>tiren yazar bunu, hem dlf,> politikayl f,>ekillendirenlerin hem de yorumlayan/ a<;:lklayanlann "Batl-yanhsl" yonelimleri ile a<;lklar. Ancak bu elef,>tiriyi getirirken yazarm yeterince uzerinde durmadlgl husus sadece Turkiye'de degil dunyanm baf,>ka yerlerinde de 0 donemde Uluslararasl ili~kiler yazmmm bu ozellikleri gostermif,> olmasldlr. Diger taraftan, ozellikle Soguk Savaf,> doneminin ilk yansmda dunya gundeminde devlet-merkezli ve guvenlik aglrhkh yaklaf,>lmlann dlf,>ma <;lkmayl gerektirecek egilimlerin varhgl ve bunlarm ne derece gelif,>mekte olan ulkelerin uluslararasl ilif,>kilerine (ve Uluslararasl ilif,>kilerine) yansldlgl da tartlf,>ma gorurur. Bir hususun daha altlm <;:izmekte fayda var: Turkiye'nin Soguk Savaf,> ytllarmdaki Uluslararasl ilif,>kiler yazmmi devlet-merkezli ve guvenlik aglrhkh vurgusu nedeniyle elef,>tirmek, bugunun gozlukleri ile ge<;mif,>e bakmak anlamma gelir. Bu makalenin ama<;:lan baklmmdan asll onemli olan "merkez" den kavram ve kuramlarm odtin<;: almmasl degil bunlann yetersizliklerinin gorece az tarhf,>ma konusu yapllmlf,> oimasidir. Ancak bu durum Turkiye'de Uluslararasl ilif,>kiler <;:ab~anlann 'Bah yanhsl' oimasl ile a<;lklanamaz. Turkiye'nin dunyada Uluslararasl ili~kiler <;ahf,>malanm f,>ekillendiren merkez-<;:evre yapllanmasmdaki yerine bakmak, bir a<;:lklama gelif,>tirmek i<;:in daha uygun bir baf,>langl<;: noktasl olacakhr. Literarur tarandlgmda Turkiye'deki Uluslararasl ilif,>kiler <;:ah~malannm "<;;evrede" yer aldlgl a<;:lk<;;a ortaya <;;lkmaktadir. Yine guvenlik alanmdan ornek vermek gerekirse Soguk Savaf,> ylllarmda Turkiye'nin guvenligi Bah guvenliginin bir boyutu olarak <;;ahf,>llml~hr. Bunun bir sonucu olarak diger NATO uyesi tilkelerin de payla~hgi "slmrlann dlf,>mdan" kaynaklanan guvenlik sorunlan araf,>brmalarda on planda yer ahrken "slmrlann i<;inden" kaynaklanan baf,>ka bazl sorunlara gorece az deginilmif,>tir. Halbuki Turkiye, gelif,>mekte olan bir Ulke oimasl itibariyle asil ikinci grup sorundan muzdarip olagelmif,>tir. Ancak, Amerikan/Bah tecrubesine dayah olarak gelif,>tirilen "standart" guvenlik kavraml, Ulke smlrlan i<;;indeki guvenlik sorunlannm 24 Berdal Aral, "Turk Dl~ PolitikaSl Soylemine Elegtirel Bir Yakla$lm: Turkiye-Avrupa Birligi Ortakhgl", $aban H. (ah~, ihsan D. Dagl ve Ramazan Giizen (de!'.), Tiirlciye'nin Dl Politika Giindemi: Kimlik, Demo/crasi, Giivenlik, Ankara, Liberte, 2001, s

10 Uluslararasl jli~kiler C;alz~malarmda "Merkez-<;evre": Tiirkiye Nerede? c;:ozumlenmi~ oldugu varsayimmdan hareketle giivenligi "dl~anya yonelik" olarak tan1mlaml~hr. Dl~andan gel en tehdidin askeri olacagl varsayddlgmdan "standart" guvenlik kavraml aym zamanda askeriodakhdlr. Bu kavramm uc;:uncu bir ozelligi de devlet-merkezli olmasldlr. Halbuki tarihi boyunca kar~da~hgl guvenlik so run Ian degerlendirildiginde diger geli~mekte olan ulkeler gibi Turkiye'nin de "smlrlarm ic;:inden" kaynaklanan, askeri-odakh olan ya da olmayan, bazen devlete ama c;:ogunlukla rejime yonelik pekc;:ok tehditle ba~ etmek durumunda kalml~ oldugu goruliir. Bu durumda Turk Uluslararasl ili~kiler yazmmda "standart" kavram ve kuramlann yetersizligine i~aret eden c;:ali~malann gorece azhgl dikkat c;:ekici bir hal almaktadlr. Sonu~ Kureselle~me sureci, "yeni" tehditler He birlikte yeni firsatlan da beraberinde getirmektedir. Ulusiararasl ili~kiler disiplini de bu surec;:ten etkilenmeye ve Soguk Sava~ ydlarmm mirasi olan yapismi sorgulamaya ba~laml~hr.25 Yine guvenlik c;:ah~malarmdan omek vermek gerekirse, Soguk Sava~ ve ozellikle 11 Eylul saldmlan sonrasmda Amerikan ve Avrupa ekolleri arasmdaki farkhhklar belirginle~meye ba~laml~hr. Bunda, kureselle~me surecini ele~tiren geli~mekte olan cografyalann yazarlanndan da etkilenen "ele~tirel" ekoliin payi buyuk olmu~tur.26 Turkiye'de de bu yonde egilimler gorulmeye ba~lanml~hr. Bu dinamikler ne kadar guc;:lii etkilere sahip olurlarsa olsunlar, Uluslararasl ili~kiler'i ~ekillendiren merkez-c;:evre yapdanmasmm klsa vadede degi~mesi beklenmemelidir. Ancak, orta ve uzun vadede oimasl muhtemel degi~ikliliklere bizlerin de Turkiye'nin tecrubelerinden yola C;:lkan kavramsal ve kuramsal ele~tiriler ile katkida bulunmamlz beklenir. 25 Bkz. Steve Smith, "Singing Our World into Existence: International Relations Theory and September 11", International Studies Quarterly, Cilt 48, No 3, 2004, s ; Agathangelou ve Ling, "Power, Borders, Security, Wealth". 26 Bir degerlendinne i~in bkz. Pmar Bilgin, Regional Security in the Middle East: A Critical Perspective, Londra, Routledge, II

11 ULIJSLARA RASliLi~l(ilER Kaynak~a Agathangelou, Anna M. ve Ling, L.H.M., "Power, Borders, Security, Wealth: Lessons of Violence and Desire from September 11", International Studies Quarterly, Cilt 48, No 3, 2004, s Al Mashat, Abdul-Monem, M., National Security in the Third World, Boulder, Westview Press, Ande:t;;son, Lisa, "Politics in the Middle East: Opportunities and Limits in the Quest for Theory", M. Tessler, J. Nachtway ve A. Banda (der.) Area Studies and Social Science: Strategies for Understanding Middle East Politics, Bloomington, Indiana University Press, 1999, s AraI, Berdal, "Turk DI$ Politikasl Soylemine Ele$tirel Bir Yakla;;lm: Turkiye Avrupa Birligi Ortakhgl", Saban H. <;:a11;;, ihsan D. Dagl ve Ramazan Gozen (der.), Tiirkiye'nin Dl Politika Giindemi: Kimlik, Demokrasi, Giivenlik, Ankara, Liberte, 2001, s Ataov, Turkkaya, "Symposium on the Teaching of International Politics in Turkey", Milletlerarasl Miinasebetler Tiirk Ylltlgl, No 2, 1961, s , "The Teaching of International Relations in Turkey", Siyasal Bilgiler Fakiiltesi Dergisi, Cilt 22, No 4,1967, s Ayoob, Mohammed, "Regional Security and the Third World", Mohammed Ayoob (der.), Regional Security in the Third World; Case Studies from Southeast Asia and the Middle East, Londra, Croom Helm, 1986, s , The Third World Security Predicament: State Making, Regional Conflict and the International System, Boulder, CO, Lynne Rienner, Azar, Edward E. ve Chung-in Moon, "Legitimacy, Integration and Policy Capacity: "Software" Side of Third World National Security", Edward E. Azar ve Chung-in Moon, (der.), National Security in the Third World: The Management of Internal and External Threats, Aldershot, Edward Elgar, 1988, s Bilgin, Pmar, Regional Security in the Middle East: A Critical Perspective, Londra, Routledge, Bilgin, Pmar ve Morton, Adam David, "Historicising Representations of 'Failed States': Beyond the Cold War Annexation of the Social Sciences?" Third World Quarterly, Cilt 23, No 1,2003, s , "From 'Rogue' to 'Failed' States? The Fallacy of Short-termism", Politics, Cilt 24, No 3, 2004, s Boliikba;;l, Stiha, Superpowers and the Third World: Turkish-American Relations and Cyprus, Lanham, MD, University Press of America,

12 UluslararaSl ili kiler (:all malarmda "Merkez-(:evre": Tiirkiye Nerede? Cardoso, Fernando Henrique ve Faletto, Enzo, Dependency and Development in Latin America, California, University of California Press, Cox, R. W., "Social Forces, States and World Orders", Millennium: Journal of International Studies, Cilt 10, No 2, 1981, s Crawford, Robert M.A. ve Daryll S. L. Jarvis (der.), International Relations-Still an American Social Science? Toward Diversity in International Thought?, Albany, SUNY,2001. Turkiye ve Muttefiklerinin Guvenligi, Ankara, DI~ Politika EnstitUsu, Turkiye'nin Savunmasl, Ankara, Dl~ Politika Enstiti.isu, Gonli.ibol, Mehmet, "A Short Appraisal of the Foreign Policy of the Turkish Republic ( )", Turkish Yearbook of International Relations, No XIV, 1974, s Hoffmann, Stanley, "An American Social Science: International Relations", Deadalus Cilt 106, No 3,1977, s Hoisti, K. J., "International Theory and War in the Third World", L. Brian Job (der). The Insecurity Dilemma: National Security of Third World States, Boulder, CO, Lynne Rienner, 1992, s , The State, War, and the State of War, Cambridge, Cambridge University Press, Job, Brian, "The Insecurity Dilemma: National, Regime and State Securities in the Third World", Brian Job (der.), The Insecurity Dilemma: National Security of Third World States, Boulder, CO, Lynne Rienner, 1992, s Korany, Baghat, "Strategic Studies and the Third World: A Critical Evaluation", International Social Science Journal, Cilt 38, No 4,1986, s Milletlerarasl Politika Ogretim Symposiumu, Ankara, Sevin<;: Matbaasl, Milliken, Jennifer & Keith Krause, "Special Issue: State Failure, Collapse and Reconstruction", Development and Change, Cilt 33, No 5, 2002, s Mitchell, Timothy, "Deterritorialization and the Crisis of Social Science", Ali Mirsepassi, Amrita Basu ve Frederick Waever, (der.), Localizing Knowledge in a Globalizing World: Recasting the Area Studies Debate, Syracuse, Syracuse University Press, 2003, s Neuman, Steph?nie G., "International Relations Theory and the Third World: An Oxymoron?", Stephanie G. Neuman (def.), International Relations Theory and the Third World, Londra, Macmillan, 1998, s Sander, Oral, "Turk DI~ Politikasmda Surekliligin Nedenleri", Siyasal Bilgiler Fakiiltesi Dergisi, CiIt XXXVII, No 3-4,1982, s

13 UL USLA RARASlili~l(ilEfl Saravanamuttu, Paikiasothy ve Thomas, Caroline, Conflict and Consenslis 111 South / North Security, Cambridge, Cambridge University Press, Sezer, Duygu, "Turkey's Security Policies", Adelphi Papers, No 164, Smith, Steve, "The Discipline of International Relations: Still an American Social Science?" British Journal of Politics and International Relations, Citt 2, No 3, Ekim 2000, s , "Singing Our World into Existence: International Relations Theory and September 11", International Studies Quarterly, Cilt 48, No 3, 2004, s Tamko<;, Metin, "Turkey's Quest for Security Through Defensive Alliances", Milletlerarasl Munasebetler Turk Yllllgl, No 2, 1961, s Ta;;han, Seyfi, "Turkiye'nin 01;; ve Guvenlik Politikasma Bir Bakl;;", Tiirkiye ve Muttefikferinin Giivenligi, Ankara, 01;; Politika EnstitUsli, 1982, s Thomas, Caroline, In Search for Security: The Third World il1 Security, Londra, Wheatsheaf, International -, "Conclusion: Southern Instability, Security and Western Concepts-On an Unhappy Marriage and the Need for a Divorce", Caroline Thomas ve Paikiasothy Saravanamuttu (der.), The State and Instability in the South, New York, St. Martin's Press, 1989, s Tickner, Arlene B., "Hearing Latin American Voices in International Relations Studies", International Studies Perspectives, Cilt 4, No 4, 2003, s Tickner, J. Ann, "What is your research program? Some feminist answers to International Relations methodological questions", International Studies Quarterly, Cilt 49, No I, 2005, s Ulman, Haluk, "Turk Ulusal SavunmaSl Uzerine Du;;unceler", Siyasal Bilgiler Fakultesi Dergisi, Cilt 21, No 4,1966, s Waever, Ole, "The Sociology of a Not So International Discipline: American and European Developments in International Relations", International Organization, Cilt 52, No 4,1998, s Waltz, Kenneth N., Theory of International Politics, Random House, New York,