T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü MERİÇ - ERGENE HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü MERİÇ - ERGENE HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI

2 KASIM 2008 ii

3 İÇİNDEKİLER 1. HAVZANIN GENEL DURUMU YERLEŞİM ALANLARI ARAZİ KULLANIMI SANAYİ Edirne de Sanayi Tekirdağ da Sanayi Kırklareli nde Sanayi Ergene Havzası Sanayisi Organize Sanayi Bölgeleri ÇALIŞMA ALANININ TANIMLANMASI FİZİKSEL ÖZELLİKLER Klimatoloji Hidroloji Jeolojik Yapı Hidrojeoloji HİDROGRAFYA ERGENE HAVZASI SU YÖNETİMİ Yeraltı Suyu Seviye Değişimleri Yüzey Suyu Bütçesi Yeraltı Suyu Bütçesi Mevcut Su Kullanımı ve Kullanabilir Su Potansiyali Havza Sınırları İçindeki Hassas Yöreler ve Sorunları...58 i

4 3. SU KALİTESİ KİRLİLİK DURUMU Akarsu Kirliliği Göl-Gölet-Baraj Kirliliği Deniz Kirliliği Yeraltı Suyu Kirliliği Toprak Kirliliği KİRLETİCİ KAYNAKLARI VE DEĞERLENDİRMESİ Evsel Atıksular Endüstriyel Atıksular Tarımsal Atıksular ERGENE HAVZASI NDAKİ KİRLİLİK VERİLERİNİN ANALİZİ Değerlendirme Ergene Nehri Su Kalitesi YILI ÖRNEKLERİ (ARAZİ ÇALIŞMALARI) ÇEVRE KORUMA ALTYAPISI MEVCUT ARITMA TESİSLERİ Atıksu Kanalizasyon Durumu KATI ATIKLAR Kırklareli İlinde Katı Atıklar ile İlgili Olarak Yürütülen Çalışmalar Edirne İlinde Katı Atıklar ile İlgili Olarak Yürütülen Çalışmalar Tekirdağ İlinde Katı Atıklar ile İlgili Olarak Yürütülen Çalışmalar Katı Atıklar ve Depolama Alanları DEPOLAMA ALANLARI ii

5 5. YAPILAN PROJELER KORUMA EYLEM PLANI Paydaşlar Listesi Metot ve İçerik SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ Eylem Planı Aşama I (Acil Düzenlemeler-Kısa Vade) Aşama II (Mevcut Durumun İyileştirilmesi-Orta Vade) Aşama III (Orta Vade) Aşama IV (Uzun Vade) SONUÇLAR VE ÖNERİLER EK-1 MERİÇ - ERGENE HAVZASI KORUMA EYLEM PLANI TAKVİM iii

6 PROJE ÖZETİ "Meriç-Ergene Havzası"nı kapsayan bu proje ile ülkemizin gerek ekolojik ve tarımsal açıdan, gerekse kentsel ve endüstriyel oluşumlar açısından en önemli alt bölgelerinden olan Trakya bölgesindeki faaliyetlerin ve gelişmelerin çevreye olan etkileri gözden geçirilmiştir. Havza ölçeğinde kirlilikler, bunların kaynakları ve nedenleri incelenip tespit edilerek acil çözümler üzerinde durulmuş, bu çözümlerin uygulanmasında gerek duyulacak teknik, organizasyonel, finansal ve yasal alanlarda atılması gereken adımlar yerel ve merkezi kategorilerde belirlenmiştir. Türkiye nin en büyük metropol kenti olan İstanbul un artan sanayi ve nüfus baskısını çevresindeki bölgelere dağıtması, en fazla Meriç-Ergene Havzası nı etkilemektedir. Bunun yanı sıra Havza da, plansız ve kontrolsüz bir biçimde gelişen sanayi bölgeleri ve buna bağlı olarak hızla artan nüfus, Ergene Nehri nin aşırı derecede kirlenmesine neden olmuştur. Endüstriyel, evsel ve tarımsal kökenli atık suların tamamı doğrudan ya da dolaylı olarak Ergene Nehri ne deşarj edilmektedir. Günümüzde Ergene Nehri ndeki kirlilik herhangi bir analize gerek duyulmadan gözle görülebilir hale gelmiştir. Bölgede yer alan köy, belde ve ilçe düzeyinde çok sayıda yerleşim merkezinin içinden akan Ergene Nehri nden tarımsal sulama amaçlı olarak faydalanılmaktadır. Bunun sonucu su kirliliğine ek olarak toprak kirlenmesi, çoraklaşma ve tarımsal ürün kalitesinde bozulma da yaşanmaktadır. Havza içerisinde kirlenmenin durumunun belirlenmesi ve çevre problemlerine kısa, orta ve uzun vadede uygulanabilecek bütüncül çözüm önerileri getirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda havzada daha önce yapılmış tüm çalışmalar derlenerek bir coğrafi veri tabanında toplanmıştır. Bu çerçevede oluşturulan Meriç-Ergene Havza Koruma Eylem Planı projesinin temel amaçları: - Havza ölçeğindeki kirletici kaynaklarını tesbit etmek, - Yerleşim yerlerinde ihtiyaç duyulacak olan evsel nitelikteki atıksu arıtma tesislerinin planlamasını yapmak. - Oluşturulan nihai plan çerçevesinde AAT lerinin türünü, işletmeye alma yılını ve ön maliyetlerini tesbit etmek. - Havza ölçeğindeki faaliyetlerin Eylem Planı çerçevesinde gerçekleştirilmesi için havza sınırları içerisinde sorumlulukları olan tüm kurum ve kuruluşların faaliyetlerini takvime bağlamak. Bu takvim çerçevesinde belirtilen aktivitelerin Çevre ve Orman Bakanlığı liderliğinde gerçekleştirilmesini temin etmek. Evsel nitelikli atıksu arıtma tesislerinin planlaması amacıyla üç temel alternatif çerçevesinde farklı uygulama planları oluşturulmuş ve teknik, coğrafı ve idarı açıdan değerlendirilerek en iv

7 uygun alternatifi belirlenmiştir. Uygulama açısından en uygun bulunan alternatif Ön Fizibilte çerçevesinde daha detaylı şekilde incelenmiştir. - Alternatif 1 kapsamında oluşan belediyesi olan tüm beldelerde tekil AAT nin kurulması planlanmaktadır. - Alternatif 2 kapsamında planlanan AAT lerinin sayısı en optimal seviyede olsada coğrafi engellerden dolayı bir çok ilçede terfi zorunluluğunu getirmektedir. - Alternatif 3 kapsamında planlanan sistem kollektör ağının çok uzun mesafelerde ve büyük çaplı borular kullanarak kurulmasını gerektirdiği için maliyeti en yüksek alternatif olmuştur. - Alternatif 4 kapsamında Çerkezköy (Tekirdağ) belediyesi ve bağlı beldeleri haricinde belediyesi olan tüm beldelerde tekil AAT nin kurulması planlanmaktadır. Çerkezköy (Tekirdağ) belediyesi ve bağlı beldeleri için ortak AAT öngörülmektedir. Alternatif 1,2 ve 3 de belirtilen uygulama planları incelendiğinde inşaat ve işletme aşamalarında daha verimli bir havza koruma plan ve programının uygulanacağı bir sistemin oluşturulması için Alternatif 4 kapsamında bir sistem planlanmıştır. Alternatif 1-4 için öngörülen maaliyetler (ilk yatırım, kollektör hattı ve 30 yıllık işletme) özetlenmiştir. Alternatif 4 deki temel hedef coğrafi engellerden dolayı bağlantısı mümkün olmayan beldelerde tekil arıtma planlayıp, cazibe ile kollektör bağlantısı mümkün olan Çerkezköy ve beldelerinde ortak AAT önererek, uygulama açısından en uygun olan AAT eylem planını ortaya koymaktır. Bölüm 7 de detaylı bir şekilde belirtildiği gibi Biyolojik, İkincil ve Doğal Arıtma tesislerinin uygulanması uygun görülmüştür. Meriç-Ergene Havzası AAT Eylem Planı Karşılaştırması Alternatif İlk Yatırım (YTL) İşletme (30 Yıl) (Net şimdiki zaman değeri) Toplam Maliyet (YTL) Atıksu Arıtma Kollektör Hattı Toplam Maliyet (Atıksu Arıtma + Kollektör) (İlk Yatırım + İşletme) v

8 Bu Eylem Planı çerçevesindeki temel hedef Meriç-Ergene Havzası ndaki yerleşim yerleri için planlanan Evsel AAT lerinin 2012 yılına kadar işletmeye alınarak tüm havza genelinde yerleşim yerlerinden alıcı ortamlara (ör. Meriç ve Ergene Nehirleri) direkt deşarj sonrasında oluşan kirliliğin önüne geçilmesidir. Bu sayede mevcut koşullarda SKKY yönetmeliğine göre IV. Sınıf kalitedeki Meriç-Ergene nin II. Sınıf kalitesine yükseltilmesidir. vi

9 1. HAVZANIN GENEL DURUMU Ergene Havzası, Türkiye nin Marmara Bölgesi içinde yer alan Trakya Alt Bölgesi nde bulunmaktadır (Şekil 1.1a). Trakya Alt Bölgesi, Marmara Bölgesi nden Avrupa ya geçiş alanında, doğuda İstanbul İl sınırı ile başlayan, batıda Bulgaristan ve Yunanistan ülke sınırları ile biten alanı kapsamaktadır. Şekil 1.1.a Ergene Havzası Ergene Havzası Çalışma alanında başlıca yüzey suyu kaynaklarını Meriç ve Ergene Nehirleri ve kolları oluşturmaktadır. Ergene Nehri, havzanın kuzey doğusunda bulunan Istıranca Dağlarındaki Ergene Kaynaklarından doğmaktadır ve Ergene Deresi adıyla KD-GB yönünde akmaktadır Ergene Havzası toplam alanı km² dir. Bu çalışma çerçevesinde planlanan AAT tesisleri Ergene Havzası nı da kapsayan Meriç Havzası sınırlarındaki (Şekil 1.2.b) tüm yerleşim birimleri (beldesi olan tüm beldeler) dikkate alınarak yapılmıştır. 1

10 Şekil 1.3.b Meriç Havzası Meriç Havzası 2

11 1.1. YERLEŞİM ALANLARI İstanbul metropolünün sürekli gelişmesi ve üzerindeki sanayi yükünü çevresindeki bölgelere dağıtmasından dolayı, çalışma alanının nüfusu her yıl artmaktadır. Çalışma alanında Edirne ve Kırklareli illerinin bölge bazında nüfus payı azalırken, Tekirdağ İli nde sanayinin gelişmesinden dolayı nüfus payında artış olmaktadır. Özellikle Çorlu ve Çerkezköy ilçelerinde organize sanayi bölgelerinin etkisiyle nüfusta artış yaşanmaktadır (Tablo 1.1) Tablo 1.1 Çalışma Alanındaki Nüfus Dağılımı Yıllar Türkiye Marmara Trakya Edirne Tekirdağ Kırklareli Şekil 1.4 Ergene Havzası nda Yer alan İlçeler 3

12 Tablo 1.2 Ergene Havzası Belediye Nüfusları, 2007 İl-İlçe Merkezleri 2007 Nüfusları Toplam Kentsel Kırsal Edirne Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Toplam Kırklareli Merkez Babaeski Demirköy Kofçaz Lüleburgaz Pehlivanköy Pınarhisar Vize Toplam Tekirdağ Merkez Çerkezköy Çorlu Hayrabolu Malkara M.Ereğlisi Muratlı Saray Şarköy Toplam Genel Toplam

13 Şekil 1.5 Ergene Havzası nda Yer Alan İlçelerin Yoğunlukları 1.2. ARAZİ KULLANIMI Tarım ve Köy işleri Bakanlığı tarafından Landsat uydu görüntüleri (2000 yılı sonrası) üzerinden uzaktan algılama teknikleri kullanılarak havzanın arazi kullanım haritası oluşturulmuştur. Buna göre Ergene Havzası nın arazi kullanım sınıflaması ve yüzey alanları Tablo 1.3 te verilmiştir. Ergene Havzası arazi kullanımının yüzde olarak dağılımı Şekil 1.4 te verilmiştir. Havzanın önemli bir bölümü tarım arazilerinden oluşmaktadır. Sulu tarım yapılan alanlar havzanın %4.7 sini oluştururken, kuru tarım arazileri havza alanının %43.6 sını kaplamaktadır. Sulama sistemlerinin bulunduğu tarım alanları genel olarak eğimin düşük olduğu akarsu yatakları çevresinde yoğunlaşmıştır. Bu bölgelerde sulamalar DSİ tarafından inşaa edilmiş gölet ve barajlardan sağlanmaktadır. Buna ek olarak bireysel çabalarla Ergene Nehri ve yan kollarından çekilen sularla da sulama yapılabilmektedir. Ergene Nehri nin Meriç Nehri ile birleştiği Keşan ın batısında kalan düşük eğimli bölgelerde pirinç tarlaları yoğun olarak görülmektedir. 5

14 Tablo 1.3 Ergene Havzası arazi kullanım sınıfları Arazi Kullanım Sınıfı Alanı (ha) % Bataklıklar Bitki Değişim Alanları Doğal Bitki Örtüsü Doğal Çayırlıklar Endüstriyel Veya Ticari Birimler Fundalıklar Geniş Yapraklı Ormanlar İğne Yapraklı Ormanlar Karayolları, Demiryolları ve İstasyonlar Karışık Ormanlar Karışık Tarım Alanları Kesikli Şehir Yapısı Maden Çıkarım Sahaları Meralar Meyve Bahçelerı Ormanla Karışık Tarım Alanları Sahiller, Kumsallar, Kumluklar Seyrek Bitkili Alanlar Su Kütleleri Su Yolları Sulanmayan Ekilebilir Alanlar Sürekli Şehir Yapısı Sürekli Sulanan Alanlar Üzüm Bağları Toplam

15 Şekil 1.6 Ergene Havzası Arazi kullanımı Bataklıklar Bitki Değişim Alanları Doğal Bitki Örtüsü Doğal Çayırlıklar 43.6% 0.2% 0.4% 4.7% 0.2%1.5% 7.5% 0.1% 4.8% 0.3% 1.8% 1.0% 0.0% 2.6% 0.0% 0.8% 0.0% 2.8% 0.5% 3.4% 19.1% 2.5% 0.2% 1.9% Endüstriyel Veya Ticari Birimler Fundalıklar Geniş Yapraklı Ormanlar Đğne Yapraklı Ormanlar Karayolları, Demiryolları ve Đstasyonlar Karışık Ormanlar Karışık Tarım Alanları Kesikli Şehir Yapısı M aden Çıkarım Sahaları M eralar Meyve Bahçelerı Ormanla Karışık Tarım Alanları Sahiller, Kumsallar, Kumluklar Seyrek Bitkili Alanlar Su Kütleleri Su Yolları Sulanmayan Ekilebilir Alanlar Sürekli Şehir Yapısı Sürekli Sulanan Alanlar Üzüm Bağları Tablo 1.4 Ergene Havzasın da Arazi Kullanımı Arazi Kullanımı Alan (ha) Tarım Alanları Çayır ve Meralar ( Yeşil Alan) Orman ve Fundalık Araziler Tarım Dışı Kullanılan Alanlar (Yerleşim) Su Alanları Ağır Taşlık ve Diğer Alanlar

16 Tablo 1.5 Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne illerinin Arazi Kullanma Yetenek Gruplarına Göre Arazi Varlığı ve Kullanma şekilleri (ha) Kullanılma şekli I II III IV V VI VII VIII TOPLA M Tarım Arazisi Çayır- mera Orman- funda Tarım dışı arazi Diğer Araziler Su yüzeyi TOPLAM Tüm alana oranı SANAYİ Türkiye nin sanayideki gelişimi ağırlıklı olarak İstanbul'da başlamış ve öncelikli bölge İstanbul'un doğusu seçilmiştir. Sanayinin yayılması, Gebze'den başlayarak Kocaeli ve Sakarya'ya ulaşmasından sonra, 1970'lerden başlamak üzere İstanbul'un batısına, başka bir deyişle de Trakya'ya sıçramıştır. Bu yayılma 1980'li yıllardan sonra büyük bir ivme kazanmıştır. İllere göre sanayi dağılımına baktığımızda Tekirdağ büyük oranla ilk sırayı almaktadır (Şekil 1.5). Şekil 1.7 Trakya'da illere göre sanayi dağılımı 8

17 Sanayilerin Đllere Göre Dağılımı Kırklareli 14% Edirne 4% Tekirdağ 82% Trakya Bölgesi nin Türkiye toplam ihracatı içerisinde önem arz eden bazı ürünleri şunlardır. Sabun Gıda Şeker ve mamulleri Uçucu yağlar ve rezinoitler Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke Cam ve cam eşya Yağlar Elektrikli malzeme ve cihazları Demir-çelik Tekstil Bu ürünler Trakya sanayisinde oldukça büyük yer kaplamaktadır. Ancak bu ürünlerin ihracatı İstanbul ile karşılaştırıldığında Trakya bölgesinde düşük düzeyde kalmaktadır. Bölgede toplam 627 adet tekstil işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmelerin 542 si Tekirdağ, 10 u Edirne ve 75 adedi ise Kırklareli ilinde bulunmaktadır. Gıda sanayisinin 160 ıtekirdağ, 109 u Kırklareli ve 36 adedi ise Edirne ilinde bulunmaktadır. Bunun yanında çok sayıda da küçük ölçekli süt işletmesi (mandıra) bulunmaktadır. Trakya bölgesinde 48 adet sıvı yağ ve margarin işleyen yağ fabrikası bulunmakta ve ağırlıklı olarak ayçiçeği tohumu işlenmektedir. Bölgedeki işletmeler Türkiye bitkisel yağ sanayi kapasitesinin % 60 ını oluşturmaktadır. Türkiye buğday üretiminin %8-10 u üretilmektedir. Bölgede toplam olarak 75 adet un fabrikası bulunmaktadır. Bölgenin gıda sektöründeki gelişimi de 1950 li yıllara dayanmaktadır. Bölgede buğday ve ayçiçeği tarımının yaygın olması un ve yağ sanayinin gelişmesine yardımcı olmuştur. Yem sektöründe buğday ve ayçiçeğinin işlenmesinde ortaya çıkan artıkların değerlendirilmesi amacı ile kurulmuş ve bölge hayvancılığının gelişmesine de önemli katkılar sağlamıştır. 9

18 Edirne de Sanayi Edirne ili Tekirdağ ve Kırklareli illerine göre sanayileşmenin daha az olduğu bir bölgedir. İl 1969 yılında kalkınmada öncelikli iller kapsamına alındıktan sonra tarımsal ürünlerin işlendiği un ve yağ fabrikaları kurulmaya başlanmıştır. Edirne ili 1976 yılında ilin kalkınmada öncelikli iller kapsamından çıkarılması ile yapılan yatırımlar durmuş, bundan sonra mevcut tesislere ilave ve modernizasyon şeklinde olmuştur. Tekstil konusunda faaliyet gösteren işletmeler 1990 lı yıllardan sonra gelişmeye başlamıştır. Edirne ilinde bulunan sanayi işletmelerinin büyük bir bölümü un, yağ ve süt konusunda faaliyet gösteren işletmelerdir. Ayrıca ilde yetiştirilen çeltiğin pirince işlenebilmesi amacıyla çeltik işleme fabrikaları kurulmuştur. Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerinin 2008 yılı verilerine göre Tablo 1.6 da görüldüğü gibi ilde 251 adet sanayi işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmelerden 141 adedi gıda sanayi işletmesi ve 36 adedi metal, otomotiv fabrikasıdır. Edirne ilinde sanayileşmenin en yoğun olduğu ilçe Uzunköprü ve Keşan ilçeleridir. Bunun yanında Merkez, İpsala ve Havsa ilçelerinde de özellikle gıda sanayi konusunda gelişmeler görülmektedir. Tekstil sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin ise Edirne ili Merkez ilçe ve Havsa ilçesinde olduğu görülmektedir. Edirne ilinin Meriç ilçesi Uzunköprünün alt bölgesi olup, ticari ilişkileri daha çok Uzunköprü ilçesine doğrudur. Uzunköprü ilçesi aynı zamanda Kırklareli ili Pehlivanköy ve Babaeski ilçesi ve Tekirdağ ili Hayrabolu ilçesinden de etkilenmektedir. Bu ilçelerden de Uzunköprüye doğru bir mal ve hizmet akışı olmaktadır. Uzunköprü ilçesinde yağ sanayiinin gelişmiş olması nedeniyle bu ilçelerden Uzunköprü ilçesine ayçiçeği satışı yapılmaktadır. Enez ve İpsala ilçesi ise Keşan ilçesinin alt bölgesidir. Bu ilçelerin kentsel etki alanı Keşan ilçesine doğru yönelmiştir. Bu durumda Edirne ili üç merkezli bir yapı göstermektedir. Bunlar Edirne Merkez, Uzunköprü ve Keşan ilçeleridir. Tablo 1.6. Edirne İlindeki Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı (2008) Sektör Merkez Uzunköprü İpsala Keşan Meriç Enez L.Paşa Havsa Toplam Tekstil Gıda Metal,Otomotiv Taş ve Toprak

19 Ambalaj, kağıt Hayvan yemi Diğer Toplam Dokuma - Giyim Eşyası - Deri Sanayi: tarihleri arasında bu sektöre olan yatırım artmıştır. Öncelikle iplik ve dokuma olarak yapılan yatırımlar, ülkemizdeki tekstil sektörünün gelişimine paralel olarak revize ve modernize edilmiş olup, son yıllarda konfeksiyon alanındaki yatırımlara bırakmıştır. Yapılan bu sektördeki ihracat ile ülkemize döviz getirisi sağlayan bu sektör özelliği itibari ile yarattığı geniş istihdam ile de Edirne ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi: Kırsal bölgeden kente göç, Türkiye genelinde olduğu gibi Edirne de de yaşanmaktadır. Trakya Üniversitesi nin Edirne de olması da il merkezi nüfusunun son 10 yılda hızla artmasına neden olmuştur. Bu durum, yerleşim sorununu gündeme getirmiştir. Artan yerleşim ihtiyacının karşılanması amacıyla kurulan çok sayıda konut kooperatifi ildeki inşaat sektöründe büyük canlılık yaratmış olup, bu sektördeki yatırımların gerçekleşmesine neden olmuştur. Metal Eşya, Makine - Teçhizat Sanayi: Bu sektörde faaliyet gösteren sanayi işletmeleri genelde kalorifer kazanı, traktör römorku ve teneke ambalaj imalatı alanında faaliyet göstermektedirler. Gıda - İçki ve Tütün Sanayi: Edirne deki tarımsal üretimin öncelikli ürünleri buğday, ayçiçeği ve çeltiktir. Ekilebilir arazilerdeki orana baktığımızda, Edirne ili % 39 ile çeltik ekiminde Türkiye de birinci, % ile ayçiçeği ekiminde ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye buğday üretiminin % 3 ü Edirne den karşılanmaktadır. İlin tarımsal üretim özellikleri gıda sanayinde bu alanlarda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Sınır Ticareti: Bulgaristan ile Ülkemiz arasında sınır ticareti yapılmasına ilişkin karar 19 Mart 1997 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanmış ve bu karara göre Edirne Valiliği Sınır Ticareti Yönergesi düzenlenerek Edirne de sınır ticareti 28 Mart 1997 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır. 11

20 Edirne Đlinde Sanayiinin Iş Yeri sayısına göre sektörel dağılımı Diğer, 6% Hayvan yemi, 3% Ambalaj, kağıt, 1% Taş ve Toprak, 10% Tekstil, 10% Metal,Otomotiv, 14% Gıda, 56% Şekil 1.8. Edirne ilinde mevcut sanayinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımı Edirne ilinde sanayinin büyüklük dağılımı Büyük ölçekli 14% Çok küçük ölçekli 24% Orta ölçekli 18% Küçük ölçekli 44% Şekil 1.9. Edirne ilinde sanayini büyüklük dağılımı Tekirdağ da Sanayi Tekirdağ ili Çorlu, Çerkezköy ve Muratlı ilçelerinde yoğunlaşan sanayi işletmelerinin önemli bir bölümü tekstil ve konfeksiyon konusunda faaliyet göstermektedir. Trakya bölgesinde sanayi işletmelerinin en yoğun olduğu il Tekirdağ dır. İl 1931 yılında kurulan Tekirdağ Tekel Şarap ve İçki fabrikası ile başlamıştır. Ayrıca 1950 li yıllardan sonra bölgede un, yağ ve süt işleme tesisi kurulmuştur. Ayrıca Tekirdağ ili Çorlu ilçesinde 12

21 eski tabakhaneler mevkiinde bulunan deri işleme fabrikaları yine aynı yıllarda faaliyet göstermekteydi. Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesinin 1973 yılında kurulması ile birlikte Çerkezköy ve Çorlu ilçelerinde hızla gelişmeye başlayan sanayileşme, 1980 li yıllardan sonra Muratlı ilçesini de kapsayacak şekilde genişlemiştir. Bölgede bulunan sanayi işletmelerinin önemli bir bölümü Çorlu, Çerkezköy ve Muratlı ilçelerindedir. Tekirdağ ilinde çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren toplam 1284 adet sanayi işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmelerin sektörlere ve ilçelere göre dağılımı Tablo 1.7 de görüldüğü gibidir. Tablo 1.7. Tekirdağ İlindeki Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı (2008) Sektör Merkez Çerkezköy Çorlu Hayrabolu Malkara M. Ereğli Muratlı Saray Şarköy Toplam Gıda-İçki Dokuma- Konfeksiyon-Deri Orman Ürünleri Mobilya Kağıt Kimya-Kömür Plastik Taş-Toprak Metal Metal Eşya-Makine Diğer Toplam Bölgede alkol ve alkollü içkiler Tekirdağ da gelişmiştir. İlde alkol ve alkollü içkiler endüstrisi konusunda faaliyet gösteren işletmeler bulunmaktadır. Bunların en önemlisi Tekirdağ ilinde bulunan Tekirdağ Tekel Şarap ve İçki Fabrikasıdır. Bölgede kimya ve ilaç sanayinde faaliyette bulunan işletmeler sayıca az olmalarına karşın kapasite bakımından oldukça iyi bir konumdadır. Bu işletmeler Türkiye geneline yönelik olarak üretim yapmaktadır. Tekirdağ da kimya ve ilaç sanayinde faaliyet gösteren işletmeler genellikle Çorlu ve Çerkezköy ilçelerinde yoğunlaşmışlardır. Bölgede bulunan deri sanayi, Tekirdağ ili Çorlu ilçesinin zengin ve kaliteli yer altı su kaynakları, düzgün arazi yapısı, altyapı ve ulaşım olanakları, kalifiye işgücü temini ve pazara yakınlığı nedeniyle dericiliğin burada gelişmesine de yardımcı olmuştur. 13

22 Tekirdağ Đlinde Sanayiinin Iş Yeri sayısına göre sektörel dağılımı DĐĞER, 3% METAL EŞYA - MAKĐNE, 11% GIDA- ĐÇKĐ, 14% METAL, 3% TAŞ - TOPRAK, 6% KĐMYA - KÖMÜR - PLASTĐK, 16% KAĞIT, 2% ORMAN ÜRÜNLERĐ- MOBĐLYA, 2% DOKUMA - KONFEKSĐYON - DERĐ, 44% Şekil 1.8. Tekirdağ ilinde sanayi tesislerinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımı Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesinin Đşyeri Sayısına Göre Sektörel Dağılımı Kimya 25% Plastik Ambalaj 9% Orman Ürün 2% Đnşaat 3% Makine 17% Tekstil 42% Tekstil Makine Gıda Đnşaat Orman Ürün Plastik Ambalaj Kimya Gıda 2% Şekil 1.9. Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımı Deri işleme sanayiindeki işletmeler geçmiş yıllarda küçük aile işletmeleri şeklinde iken ihracat olanaklarının artmasıyla orta boy işletmeler haline dönüşme eğilimine girmişlerdir. Türkiye de üretim değeri ve ihracat olanakları açısından deri sanayi çok önemli bir sektör olup, en fazla döviz sağlayan işletmelerin başında gelmektedir. 14

23 Bölgede bulunan deri sanayi, Tekirdağ ili Çorlu ilçesinin zengin ve kaliteli yer altı su kaynakları, düzgün arazi yapısı, altyapı ve ulaşım olanakları, kalifiye işgücü temini ve pazara yakınlığı nedeniyle deri sektörünün bu ilçede gelişmesine de yardımcı olmuştur Kırklareli nde Sanayi Kırklareli ilinde sanayileşme Lüleburgaz, Merkez ve Babaeski merkezlidir. Bunun yanında Vize ve Pınarhisar ilçelerinde de sanayi işletmeleri bulunmaktadır. Kırklareli ilinin sanayileşmesi 1926 yılında Alpullu şeker fabrikasının yapılması ile başlamış, bununla birlikte ekonomik aktivite artmaya başlamıştır. İldeki sanayileşme 1990 lı yıllardan sonra hızla gelişmeye başlamıştır. Sanayileşme ilin Lüleburgaz ve Babaeski ilçelerinde yoğunlaşmıştır. İlde gıda (un, yağ, süt ürünleri, vb.) ve tekstil sektörü (tekstil ve konfeksiyon) önemli bir yer tutmakta ve sayıları sürekli artmaktadır itibariyle Kırklareli ilinde toplam 46 tekstil fabrikası bulunmaktadır (Tablo 1.8 ). Özellikle Kırklareli ilinin Lüleburgaz ilçesi sınırları içerisinde tarım ilaçları imal eden bir fabrika da bulunmaktadır. Bölgenin Lüleburgaz ve Çerkezköy ilçelerinde insan sağlığı için ilaç imal eden bir fabrikada üretim yapmaktadır (Şekil ). Tablo 1.8 Kırklareli ilindeki Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı (2001) Sektör Merkez Lüleburgaz Vize Babaeski Demirköy Pınarhisar Kofçaz Toplam Gıda Tekstil, Konfeksiyon Metal,Otomotiv Ağaç Hayvan yemi Ambalaj, kağıt Elektrik, elektronik Deri Kimya Diğer Toplam

24 Kırklareli Đlinde Büyük Ölçekli Sanayinin Sektörel Dağılımı Büyük ölçekli 33% Çok küçük ölçekli 7% Küçük ölçekli 43% Orta ölçekli 17% Şekil Kırklareli ilinde Büyük ölçekli sanayinin sektörel dağılımı Kırklareli Đlinde Sanayiinin Iş Yeri sayısına göre sektörel dağılımı Kimya, 1% Deri, 1% Elektrik, elektronik, 2% Diğer, 11% Ambalaj, kağıt, 3% Hayvan yemi, 3% Gıda, 40% Ağaç, 5% Metal,Otomotiv, 5% Tekstil, Konfeksiyon, 29% Şekil Kırklareli ilinde sanayi tesislerinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımı Ergene Havzası Sanayisi Ergene Havzası özellikle coğrafi konumu gereği sanayinin cazibe merkezi olmuştur. Özellikle havzanın doğu kesimi sanayileşmenin çok yoğun olduğu bir bölgedir. Bölgede 1990 yılından sonra hızla artan çarpık sanayileşme çok sayıda çevresel sorunu beraberinde getirmiştir. Tekirdağ bölgesinde yoğunlaşan sanayinin takibi çok zor olmakta ve bunun sebebi olarak da firmaların İstanbul merkezli olması gösterilmektedir. Sanayi tesislerinin önemli bir kısmı, Ergene Nehri nin başlangıcında yer alan Çorlu-Çerkezköy alt havzasında 16

25 yoğunlaşmakta ve buna bağlı olarak nehirdeki kirlilik de bu bölgede başlamaktadır. Endüstriyel kirlilik kaynaklarını belirleyebilmek ve sanayinin havza içindeki dağılımını ortaya koyabilmek üzere koordinat bilgisi mevcut olan sanayiler haritalar üzerine işaretlenmiştir (Şekil 1.12). Bu haritalara bakıldığında havzadaki endüstriyel yoğunluğun Çerkezköy, Çorlu, Çorlu-Lüleburgaz yolu ve Çorlu-Muratlı arasında olduğu görülmektedir. Havzadaki sanayi tesislerinin önemli bir kısmı Tekirdağ ilinde bulunmaktadır. Bu ildeki sanayi ağırlıklı olarak Çerkezköy, Çorlu, Muratlı ve Lüleburgaz çevresinde gelişmiştir. Sanayinin sektörel dağılımında tekstil sektörü ilk sırayı almaktadır. Daha sonra sırasıyla gıda, kimya, deri ve maden sektörleri gelmektedir (Şekil 1.13). Sanayilerin sektörlerine göre dağılımı incelendiğinde Çorlu da deri sanayinin yoğunluğu, Çerkezköy ve Muratlı da ise tekstil sektörünün yoğunluğu göze çarpmaktadır. Şekil 1.14, 1.15, 1.16 da konumları belirlenebilmiş başlıca sektörlerin yoğunluk haritası verilmiştir. Bu haritadan hemen hemen her sektörün en yoğun biçimde Ergene Nehri nin kaynaklarının bulunduğu Çorlu-Çerkezköy-Muratlı ve Ergene Deresi alt havzalarında yoğunlaştığı görülmektedir. Deri sanayinin sadece Çorlu yöresinde, gıda sanayinin ise Çorlu-Lüleburgaz arasında Ergene Nehri kıyısında yoğunlaştığı görülmektedir. Tekstil, kimya, metal ve maden sanayinin Çorlu-Çerkezköy alt havzasında yoğunlaştığı görülmektedir. Şekil Ergene Havzası ndaki konumları tespit edilebilmiş sanayi tesislerinin sektörel coğrafi dağılımı 17

26 Çorlu da sanayi her eksende gelişmektedir. Çorlu-Edirne yolu, Çorlu-Tekirdağ yolu, Çorlu-Çerkezköy yolu, Tabakhaneler (Çorlu kenti ile Sağlık mahallesi arası), Çorlu- İstanbul-Türkgücü yolu, olmak üzere, Çorlu da 2008 yılı itibari ile 628 fabrika bulunmaktadır. İstanbul Edirne Karayolu (E5) Çevresi Çorlu-Büyükkarıştıran sanayi bölgesi 1980 li yılların başından itibaren fabrikaların yoğun olarak yer aldığı bir bölgedir. Özelikle tekstil ve deri sanayinin ağırlık kazandığı bölgede ayçiçek yağı, kağıt, makine imalatı dondurma v.b. fabrikalar sıralanmaktadır. Çorlu/Büyükkarıştıran bölgesinde sanayinin gelişim mekanizmasında önemli olan faktörler değerlendirildiğinde İstanbul a yakınlık ve ulaşım, yeterli arsa, işci temini, suyun temini ve sanayi bölgesi olması gibi nedenlerdir. Bu nedenlerin etkinliği, tesisleri mekan olarak Çorlu ya bağlamıştır. Tesisler büyük ölçüde İstanbul sanayinin merkezden uzaklaşması sonucunda oluşmuştur. Kentin iç dinamiklerinden çok, bir takım politik kararlarla bugünkü halini alan sanayinin kent içindeki dağılımı kenten bağımsız olarak gelişmektedir. Tesislerin çok büyük bir kısmının merkez büroları ve pazar alanları İstanbul da bulunmaktadır. Bu yüzdende Çorlu sanayinde yaratılan değerlerin büyük bir kısmı İstanbul a gitmektedir. İstanbul sanayinin çekim alanı haline gelen Çorlu da yakın gelecekte büyümenin artarak devam edeceği görülmektedir. Çorlu ya bağlı Karamehmet köyü sınırları içinde yaklaşık iki milyon metrekarelik bir alan üzerinde kurulmakta olan Trakya Serbest Bölgesi yaklaşık kişiye doğrudan istihdam sağlayacaktır. Çorlu ve çevresinden sonra yakın gelecekte tüm Trakya bölgesi, İstanbul sanayinin desantralizasyonun çekim alanı durumuna gelecektir. Bu nedenle, bu gün büyük bir serbestlik içinde kontrolsüz bir yayılma gösteren sanayileşmenin önüne geçebilmek için öncelikle bölge planlama ölçeğinde çekim merkezlerinin belirlenerek yapılması büyük önem taşımaktadır. Şekil Ergene Havzası nda sanayi tesislerinin sektörlere ve illere göre dağılımı (2001) 18

27 25% 3% Toplam 1% 6% agac cam deri 3% 3% 5% 9% 1% 12% 32% diger gıda kağıt kimya maden metal 19

28 Şekil Sanayi tesislerinin sektörel yoğunluk dağılımları Tekstil Sanayi Kimya Sanayi 20

29 Şekil Sanayi tesislerinin sektörel yoğunluk dağılımları Deri Sanayi Gıda Sanayi 21

30 Şekil Sanayi tesislerinin sektörel yoğunluk dağılımları Metal Sanayi Maden Sanayi 22

31 Organize Sanayi Bölgeleri Edirne Organize Sanayi Bölgesi Edirne İlinde Organize Sanayi Bölgesi kurulması için ilk girişim 1973 yılında olmuştur. Sanayi ve Ticaret Bakanlığına yapılan başvurunun uygun görülmesi üzerine 1974 yılında yer tespit çalışmalarına geçilmiş ancak 1976 yılında Edirne nin kalkınmada öncelikli iller kapsamından çıkarılması sonucu bu konudaki çalışmalara son verilmiştir. Edirne Organize Sanayi Bölgesi (EOSB) için 11 Ocak 1993 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na başvuruda bulunulmuş ve talebin bakanlıkça uygun görülmesi üzerine tarihinde İl Özel İdare Müdürlüğü, Belediye Başkanlığı, Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı ve Edirne Sanayici ve İşadamları Derneği nin katılımı ile Müteşebbis Teşekkül oluşturulmuştur. Belirlenen yerin Edirne Belediye sınırları dışında yer alması nedeniyle ilgili mevzuat gereği Edirne Belediye Başkanlığı nın müteşebbis teşekkül üyeliği sona erdirilmiştir. EOSB nin etüt, proje, mühendislik hizmetleri için tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nda iş ihale edilmiştir. Yüklenici firma halihazır harita yapımı, İmar ve parselasyon planı, yerleşim amaçlı jeolojik ve jeoteknik etüt raporu, alt yapı zemin araştırma raporu, alt yapı avam projeleri ve uygulama projeleri (Yol, kanalizasyon, içme ve kullanma suyu, A.G.O.G. elektrik şebekesi) yapılması işleri tamamlanmış ve bu projeler bakanlıkça onaylanmıştır. EOSB yeri olarak tespit edilen, Süloğlu İlçesi Domurcalı Köyü sınırları içerisinde yer alan 107 ha büyüklüğündeki arazi üzerine İmar planı çalışmaları tamamlanmıştır. Organize Sanayi Bölgesinde 15 adet 5.000, 11 adet 7.500, 28 adet ve 9 adet m² ölçülerinde toplam 63 adet sanayi parseli mevcuttur yılı birim fiyatlarına göre keşif bedeli 234 milyar 446 milyon lira olan alt yapı inşaatının (yol, su, kanalizasyon) ihalesi tarihinde yapılmış ve alt yapı inşaatına başlanılmıştır. Alt yapı ikmal inşaatı işi dahilindeki işlerin tümünün da tamamlanması planlanmaktadır. Bölgenin içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılan araştırmalar sonucunda, kuyu yerleri tespit edilmiş olup, açılan 1 adet kuyudan 28 m/sn debilik su elde edilmiştir. İkinci bir kuyunun açılması için gerekli protokol de Müteşebbis Teşekkül ve DSİ. XI. Bölge Müdürlüğü arasında imzalanmıştır. 23

32 Müteşebbis Teşekkül Başkanlığı, İlin yer aldığı coğrafi konum ve sahip olduğu potansiyeli göz önüne alarak, belirlenen 100 ha'lık alanın yetersiz kalacağı düşüncesi ile EOSB yerinin, Yer Seçim Komisyonunca önerilen şekilde 260 ha olarak genişletilmesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığından talep edilmiş, Başbakanlığın bu konudaki talebi uygun bulunarak, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 1998 yılı Yatırım Programında 97K proje numarası ile EOSB 260 ha olarak yer almıştır. Keşan Organize Sanayi Bölgesi Keşan Organize Sanayi Bölgesi kurulması için Keşan Kaymakamlığı, Keşan Belediye Başkanlığı, Keşan Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı ve Keşan Genç İşadamları ve Girişimcileri Derneği Başkanlığı tarihinde müşterek olarak Valiliğe başvuruda bulunmuş bu başvuru uygun görüş ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığına gönderilmiştir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarih ve 4255 sayılı yazı ile Keşan OSB kurulması ve bu projenin etüt olarak 1995 yılı Yatırım Programına alınmasını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından talep etmiş, ancak adı geçen müsteşarlık, İl dahilinde yatırım yapmak isteyen sanayicilerin İl Merkezinde kurulma aşamasında bulunan Edirne Organize Sanayi Bölgesine celbe dilmesinin ekonomik fayda açısından olumlu olacağı, diğer taraftan Başbakanlık Genelgeleri gereğince tasarruf önlemlerine uygunluk açısından 1995 yılı yatırım programına yeni proje alınmasının mümkün görülmediğini bildirmiş, ancak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanarak DPT. na gönderilen 1997 yılı Yatırım Programı teklifinde Keşan O.S.B. için lira ödenek önerilmiş olup, Yüksek Planlama Kurulunun tarih ve 97/38 sayılı kararı ile 1997 yılı Yatırım Programına lira ödenek ile etüt olarak alınmıştır. Uzunköprü Organize Sanayi Bölgesi Uzunköprü Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı tarihinde Edirne Valiliğine başvuruda bulunulmuş, bu başvuru uygun görüş ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığına gönderilmiştir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanarak DPT Müsteşarlığına gönderilen 1997 yılı Yatırım Programı teklifinde Uzunköprü OSB. için 300 milyon lira ödenek gönderilmiştir. Kırklareli Organize Sanayi Bölgesi: Kırklareli Organize Sanayi bölgesi Kırklareli Merkez İlçe Kızılcıkdere Köyü Düzyol Mevkiinde bulunmaktadır. 400 Hektar alan karakteristiğinde olup, 367 Hektar yüzölçümündedir. Kırklareli Organize Sanayi Bölgesinde yaklaşık kişi çalışmaktadır. Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi: 24

33 İstanbul metropolitan planı Çerkezköy ün bir alternatif olarak benimsenmesi ve Çerkezköy ün coğrafik, jeolojik, hidrografik, iklim, toprak, bitki örtüsü, ziraat, ticari, ekonomik durumları etüt edildikten sonra Bakanlar Kurulunun tarih ve sayılı kararnamesi ile Çerkezköy de Organize Sanayi Bölgesi kurulması kabul edilmiştir. Organize Sanayi Bölgesi 4500 dönümlük arsa üzerine kurulmuş olup, 143 sanayi parseli üretilmiş ve alt yapısı tamamlanarak 118 firmaya satılmıştır. Halen bölgede 89 fabrika üretimde olan işçi çalışmaktadır. Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi nin bölgede yatırım yapmak isteyen yatırımların taleplerini karşılamaması üzerine bölge dışında sanayi tesisleri kurulmaya başlamıştır. Bunun üzerine Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi Tevsii alanı olarak adlandırılan yaklaşık 800 ha. alan Devlet Planlama Müsteşarlığı nın tarih ve sayılı yazı ile Organize Sanayi Bölgesi Tevsii alanları tescil edilmiştir. Bu bölgede halen 34 sanayi tesisi üretimde olup, bu tesislerde işçi çalışmaktadır. Organize Sanayi Bölgesi Tevsii alanında küçüklü büyüklü 275 adet sanayi parseli mevcuttur. Birinci Organize Sanayi Bölgesinin merkezi arıtması kurulmuş olup toplam debisinin % 93 ü endüstriye, % 7 si evsel nitelikli atık suları arıtmaktadır. Bu arıtmanın tarihinde kesin kabulü yapılmıştır. Malkara Organize Sanayi Bölgesi Malkara Organize Sanayi Bölgesi tarihinde kurulmuş olup 100 ha. oluşmaktadır. Organize Sanayi Bölgesinin imar planları hazırlanmış olup Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na gönderilmiş planlar Bakanlıktan geldikten sonra alt yapı çalışmaları yapılacaktır.. Hayrabolu Organize Sanayi Bölgesi: tarihinde kurulmuş olup 100 ha. oluşmaktadır. Alt yapı uygulama planları müteşebbis heyetten geçmiş Sanayi ve Ticaret Bakanlığına gönderilmiştir. Bakanlıktan onaylı planlar geldikten sonra alt yapı ihalesi yapılacaktır. Çorlu Deri Organize Sanayi Bölgesi: tarihinde kurulmuş olup 132 ha. oluşmaktadır. Deri Organize Sanayi Bölgesinde 150 parsel mevcuttur. Bu parseller üzerinde halen 107 fabrika faaliyet göstermektedir. Deri Organize Sanayi Bölgesinde 2 tane arıtma mevcut olup, bu arıtmalar yetersiz olduğundan yeni bir arıtma yapmak için fizibilite hazırlanmış Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na onaya gönderilmiştir. Şu anda atıksu arıtma tesisinin kaba inşaatı tamamlanmak üzere olup, yakın tarihte devreye alınması planlanmaktadır. 25

34 2. ÇALIŞMA ALANININ TANIMLANMASI 2.1. FİZİKSEL ÖZELLİKLER Klimatoloji İklim Karasal iklimin etkisi altında bulunan çalışma alanında, kuzeyi yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve sert geçmektedir. Havzanın güneyinde Akdeniz iklimi hakim olup yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Şekil 2.1 de değişik merkezlerde ölçülmüş günlük sıcaklık değerlerinin yıl içerisinde ortalama değişimi sunulmuştur. Kış aylarında, havzanın güneyinde yeralan Tekirdağ da daha ılık koşullar hakimken, bahar ve yaz aylarında ise Edirne daha sıcak iklim koşullarına sahiptir. Havzada en az yağış Ağustos ayında gözlenirken en çok yağış Kasım ayında gerçekleşmektedir (Şekil 2.2). Yağışın yıl içerisindeki dağılımı havza içerisinde coğrafi olarak benzerlik göstermektedir. Bahar yağışları tüm havzada ortalama 45 mm/ay civarında gerçekleşmektedir. Şekil 2.1. Ergene Havzası nda günlük ortalama sıcaklık değerlerinin yıl içerisinde değişimi 26

35 Şekil 2.2. Ergene Havzası nda ortalama yağışın aylık dağılımı Trakya bölgesi Türkiye nin orta yağışlı bölgelerindendir. Trakya da ortalama toplam yağış mm olup, mm ile Demirköy en çok, mm ile Süleoğlu en az yağış alan yerleşimlerdir. Günlük tespit edilmiş en yüksek yağış mm ile Çorlu ya aittir. Bölgede en uzun süre yağışı gün ile Uzunköprü almaktadır. En az yağışlı güne sahip yerleşim ise İbriktepe olarak ölçülmüştür. Bölgede tüm iklim verileri gibi kar yağışı da eşit olmayan bir dağılım gösterir. Yıllık ortalama kar yağışlı gün sayısı dır. Şarköy 6.8 gün ile en düşük, Çorlu ise 43.4 gün ortalamayla en yüksek kar yağışlı güne sahip yerleşimdir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı en uzun süre yağış alan Uzunköprü de 78 cm olarak ölçülmüştür. Ülkemizin en sisli bölgesi olan Trakya da yıllık ortalama sisli gün tir. Ege ve Akdeniz bölgelerinde 1-2 gün/yıl olan ortalama bölgenin en az sisli gününe sahip İğneada da 11.5 gün/yıl olarak saptanmıştır. Uzunköprü ise en uzun sisli süreye sahiptir (97.5 gün/yıl). En hızlı esen rüzgar yönleri esas alındığında bölgede hakim olan rüzgarlar KB ve GB yönündedir. Bölgede en yüksek rüzgar hızı 32.8 m/s ile Uzunköprü de ölçülmüştür. En düşük ortalama rüzgar hızına sahip yerleşim en yoğun sanayileşmenin görüldüğü Çerkezköy de 0.6 m/s iken, en yüksek ortalama hız ise 3.5 m/s ile Çorlu da ölçülmüştür. Ülkemizde yıllık ortalama sıcaklık 4 ile 20 C arasında değişmektedir. Trakya ortalaması 13 C dir. En düşük sıcaklık ortalaması Demirköy de 10.0 C olarak ölçülmüşken, en yüksek sıcaklık ortalaması ise Çerkezköy e aittir (17.1 C). Trakya da en yüksek sıcaklık 27

36 44.6 C olarak Lüleburgaz da ölçülmüştür. Bölgenin en yüksek sıcaklıklar ortalaması 40 C tır. Bölge en düşük sıcaklıklar ortalaması C tır. Ülkemizde ortalama bağıl nem bölgeden bölgeye % 45 ile 80 arasında değişir. Trakya Bölgesi % 71 ortalama ile nemli bir bölge olarak üst sıralarda yer alır. Bölgede en yüksek ortalama bağıl nem % 76 ile Çorlu ve Tekirdağ da, en düşük ortalama ise % 63 ile Süleoğlu ndadır. Bölgenin ortalama basıncı hpa dır. En yüksek basınç ortalamasına sahip yerleşim ile Tekirdağ, en düşük ortalama ise 989 hpa ile Kırklareli dedir. Ölçüm yapılan istasyonlar temel alındığında bölgede günlük ortalama güneşlenme şiddeti 284 cal/cm 2.dak olarak tespit edilmiştir. Türkiye de ortalama bulutlu günler 3/10 (Güneydoğu), 7/10 (Doğu Karadeniz) arasında değişmektedir. Trakya da bu ortalama 5.13 tür. En az bulutlu gün ortalamasında Tekirdağ ve Lüleburgaz 4.4/10 ile güneşi en çok gören yerleşimler olarak görülmektedir. En çok bulutlu gün ortalamasında ise Uzunköprü, Şarköy ve Alpullu 5.9/10 ile başta yer almaktadırlar Sıcaklık Devlet Meteoroloji Müdürlüğü ne bağlı bölgede yer alan toplam 44 meteoroloji sıcaklık İstasyonundan sadece 8 istasyonun (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Lüleburgaz, Çorlu, Uzunköprü, Malkara, İpsala) arası günlük ortalama sıcaklık verisi ve Pınarhisar sıcaklık istasyonun da yılları arası günlük ortalama sıcaklık verileri kesintisiz mevcut olduğundan bu veriler kullanılarak analizler yapılmıştır. Meteoroloji sıcaklık istasyonlarının harita üzerindeki dağılımı Şekil 2.3 te gösterilmiştir. Şekil de ise sıcaklık değerlerinin aylara göre konumsal dağılımları verilmiştir. 28

37 Şekil 2.3. Ergene Havzası nda Sıcaklık Ölçümü Yapılan Istasyonlar ve İstasyonlarda Ölçülen Ortalama Sıcaklıklar 29

38 Yağış Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nün (DMİ) bölgede 44 adet Meteoroloji Gözlem İstasyonu bulunmaktadır (Tablo 2.1). Bu istasyonların gözlem süreleri aynı değildir. DMİ istasyonlardan 8 tanesinin (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Lüleburgaz, Çorlu, Uzunköprü, Malkara, İpsala) arası günlük yağış verisi ve Pınarhisar yağış istasyonun da yılları arası günlük yağış verileri kesintisiz mevcut olduğundan, sadece bu veriler kullanılarak analizler yapılmıştır. Havzada yer alan istasyonların yükseltileri toplam yağış alanının %95 ini temsil etmektedir. Ergene Havzası yağış analizlerinde kullanılan istasyonların yayılımı Şekil 2.4 de sunulmuştur. Tablo 2.1. Ergene Havzası ve çevresinde yer alan DMİ istasyonlarının gözlem süreleri 30

39 Şekil 2.4. Ergene Havzası ndaki Devlet Meteoroloji İşleri Gözlem Istasyonlarının Dağılımı Ve Bu Noktalarda Ölçülen Ortalama Yağış Miktarları (mm) 31

40 Yağışın Alansal Dağılımı Ergene Havzası nda yıllık ortalama yağış miktarı, Thiessen yöntemi ile 577 mm olarak hesaplanmıştır. Yıllık ortalama yağış miktarı, Meriç Nehri Havzasında 640 mm ve Türkiye genelinde ise 633 mm değerine sahiptir. Havzada en yüksek yağış, havzanın kuzeydoğusunda yer alan Saray ilçesinin yüksek kesimlerine düşmektedir. Bu bölge aynı zamanda Ergene Deresini oluşturan kaynakların beslenme alanını oluşturmaktadır. Havzanın kuzey doğusunda en yüksek yağış miktarları Kasım Ocak ayları arasında düşmektedir. Kış yağışları genel olarak bahar yağışlarından daha fazla olmaktadır. Havzanın güneyinde yer alan Hayrabolu Havzası nda yağış en bol olarak Kasım-Aralık aylarında gözlenmektedir. Hayrabolu Havzası nın batı sınırı genel olarak orografik bir sınır oluşturmaktadır. Güneybatı ve güneydoğudan gelen yağışın önemli bir kısmı orografik yağış halinde bu yükseltinin eteklerine düşmekte olup yükseklere daha az yağış düşmektedir. Yıllık toplam yağışın alt havzalara göre dağılımı Şekil 2.5 de sunulmuştur. Ergene Nehri nin güneyinde yer alan havzalar ortalama yağış miktarından daha yüksek yağış almaktadır. Bu havzalar Ergene Nehri ne, Uzunköprü nün akış aşağısında drene olmaktadır. Ergene Nehri nin kuzeyinde yer alan havzalara ise ortalama ya da daha az miktarda yağış düşmektedir. Çerkezköy-Çorlu-Lüleburgaz gibi sanayi ve nüfus artışının en yüksek olduğu bölgelerde yağış miktarı daha az gerçekleşmektedir. 32

41 Şekil 2.5. Yıllık ortalama toplam yağışın alt havzalara göre dağılımı 33

42 Yağışın Zamansal Dağılımı Ergene Havzası nda Çorlu, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Uzunköprü, Lüleburgaz, İpsala, Malkara, Pınarhisar meteoroloji istasyonların yılları arasındaki yıllık yağış değerlerinden faydalanılarak, ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafikleri çizilerek kurak ve yağışlı periyotlar belirlenmiştir. Çorlu ve Uzunköprü meteoroloji istasyonlarının yılları arası yıllık ortalama yağış verilerine bakıldığında (Şekil 2.6) yılları arasında uzun bir kurak dönem, yılları arasında ise kısa bir yağışlı dönem yaşandığı görülmektedir yılından sonra tekrar kurak bir döneme geçilmiştir. Bu durum diğer istasyonlarda da açıkça görülmektedir. Son 30 yıllık dönem içerisinde havzaya düşen yağış değerinde belirgin bir azalma izlenmektedir. Uzunköprü Meteoroloji Đstasyonu Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik Sapma Grafiği Ortalama Yağış (mm) Yıllar Eklenik Sapma (mm) Çorlu Meteoroloji Đstasyonu Ortalama Yıllık Yağıştan Eklenik Sapma Grafiği Ortalama Yağış (mm) Yıllar Şekil 2.6. Çorlu ve Uzunköprü istasyonlarında ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma grafikleri Eklenik Sapma (mm) 34

43 Buharlaşma-Terleme Havzada gözlenen sıcaklık değerleri kullanılarak potansiyel buharlaşma-terleme değerleri Thonthwaith ve Penman-Monteith yöntemleri kullanılarak aylık ölçekte hesaplanmıştır. Sıcaklık verileri kullanılarak Thornwaith Yöntemi ile potansiyel buharlaşma-terleme değerleri (Şekil 2.7) hesaplanmıştır. Potansiyel buharlaşma-terleme değerleri yaz aylarında 100 mm nin üzerine çıkmaktadır. Havza genelinde ortalama yıllık toplam potansiyel buharlaşma değeri 665 mm olarak gerçekleşmektedir. Şekil 2.7. Ergene Havzası nda aylık ortalama potansiyel buharlaşma-terleme değerlerinin yıl içinde dağılımı Akım Ergene Nehri üzerinde Elektrik İşleri Etüt İdaresi ile DSİ Genel Müdürlüğü tarafından işletilen akım gözlem istasyonları bulunmaktadır (Şekil 2.8). EİE akım gözlem istasyonlarının özellikleri Tablo 2.2 de, DSİ akım gözlem istasyonlarının özellikleri ise Tablo 2.3 de verilmiştir. EİE akım gözlem istasyonlarından sadece Lüleburgaz ve İnanlı istasyonları gözleme devam etmekte olup, diğer istasyonlar kapanmıştır yılı öncesi hidrograflarda, yağışlı sezonda akım piki oluşmakta, yağışın azalması ile su yılı sonunda (Eylül ayı) nehirde akım değeri sıfıra yaklaşmakta ya da sıfır olmaktadır. Akım pikleri genellikle bahar aylarının başlangıcında olmaktadır. Buna karşılık pik yağışın pik akımı oluşturma süresi ortalama 5 aylık bir döneme karşılık gelmektedir. 35

44 Şekil 2.8. Ergene Havzası nda yeralan DSİ ve EİE akım gözlem istasyonları 36

45 Tablo 2.2. Ergene Havzası nda yeralan EİE akım gözlem istasyonlarının özellikleri İstasyon No İstasyon Adı Beslenme Alanı Km² Gözlem Suresi Kot m EİE-1 BABAESKİ EİE-2 ERGENE N. - DDY KOP. LÜLEBURGAZ EİE-3 ERGENE NEHRİ - İNANLI EİE-4 ERGENE N. - UZUNKÖPRÜ EİE-5 ÇORLU S. - MURATLI EİE-6 ÇORLU N. - VELİMEŞE EİE-7 ERGENE Ç. - UZUNHACILI 395, EİE-8 ERGENE N. - GÜNEŞKAYA 59, EİE-9 ANA DERE - SERVİSİNANLI 273, EİE-10 SÜLOĞLU D. - SÜLOĞLU 222, EİE-11 SÜLOĞLU DERESİ - KAYABOĞAZI 206, EİE-12 LÜLEBURGAZ Ç. - LÜLEBURGAZ

46 Tablo 2.3. Ergene Havzası nda DSİ tarafından işletilen akım gözlem istasyonlarına ait özellikler İstasyon No İstasyon Adı Yaklaşık Kot Yağış Alanı Açılış Tarihi Anlık Maksimum Değeri m 3 /s Anlık Maksimum Tarihi 3 Meriç N.-Kirişhane Meriç N.-Eskiköy Ergene N.-Lüleburgaz Lüleburgaz Ç.-Lüleburgaz Hayrabolu D.- İnecik Süloğlu D.-Süloğlu Ergene N.- İnanlı Beşiktepe-Çeneköy Meriç N.- İpsala Köp Kaynarca D.-Yancıklar Harala D.-Harala Muzali D.-Keşan Soğucak D.-Soğucak Poyralı D.-Poyralı Süloğlu D.-Kayaboğazı Dokuzdere-Yerlisu Hamzadere-Kocahıdır Mamikan D.-K.Yoncalı Pravadi D.-Hasanağaköyü Kocadere-Keramettin Meriç N.-Ferre Köprüsü Çömlekdere-Çömlekköy Meşe D.-Kavacık 37, Çesme D.-Poyralı Fisine D.-B. İsmailce Ayvacık D.-Ayvacık Çakmak D.-Çakmak Çayır D.-Çayırdereköy G.Mehmet D.-Gazimehmet Kocadere-Küçükyoncalı

47 Şekil 2.9. EİE 2 Lüleburgaz akım gözlem istasyonunda gözlenen akım ve yağış değerleri Şekil EİE 3 İnanlı akım gözlem istasyonunda gözlenen akım ve yağış değerleri 1991 yılından itibaren, yağışın olmadığı yaz aylarında akım değerlerinin sıfıra yaklaşmadığı ve nehirde sürekli bir akımın olduğu gözlenmektedir. Nehrin doğal akım mekanizmasından farklı olan bu durum, hidrolojik çevrim dışında yapay bir su katkısının varlığını göstermektedir. Sanayi tesislerinin yoğunlaşması ile bu tesislerin kullandıkları yeraltısuyu ya da şebeke sularını nehire boşaltmaları ve hızlı nüfus artışına bağlı olarak Ergene Nehri ne deşarj edilen evsel atıksu miktarının artması nedeniyle nehrin doğal akım mekanizması bozulmuş ve yaz aylarında da akım miktarı yüksek değerlere ulaşmaktadır. 39

48 Şekil Lüleburgaz ve İnanlı AGİ Baz Akım Grafiği 40

49 Şekil Ergene Havzası ortalama akımın alt havzalara dağılımı 41

50 Hidroloji Çalışma alanında başlıca yüzey suyu kaynağını Ergene Nehri ve kolları oluşturmaktadır. Ergene Nehri, havzanın kuzey doğusunda bulunan Istıranca Dağlarındaki Ergene Kaynaklarından doğmaktadır ve Ergene Deresi adıyla KD-GB yönünde akmaktadır (Şekil 2.13). İnanlı Köyü civarında doğudan gelen Çorlu suyu ile birleşerek Ergene Nehri ismini almaktadır. Ergene, kuzeyden Soğucak Dere, Poyralı Dere, Celaliye Dere birleşimi olan Lüleburgaz Çayı nı, Şeytan Dere, Çimenli Dere ile Süloğlu Dere; güneyden ise Çengelli Dere, Beşiktepe Dere, Hayrabolu Dere ve gibi büyük yan kolları alarak D-B istikametinde akmaktadır. Daha sonra Adasarhanlı köyü güneyinde Meriç Nehri ile birleşmektedir. Ergene Havzası 26 sı büyük olmak üzere toplam 67 alt havzadan oluşmaktadır. Büyük olan alt havzaların alanı Tablo 2.4 de, dağılımları ise Şekil 2.14 de verilmiştir. Ergene Havzası toplam alanı ,2 km² dir. Uzunköprü çıkışında E.İ.E. nin 105 nolu AGİ da drenaj alanı ,8 km 2 dir. İnanlı EİE akım istasyonunu besleyen alt havzanın toplam alanı ise km² dir. Havza içerisinde birçok karstik kaynak bulunmaktadır. Bunlardan Kaynarca Kocakaynak 200 l/sn, Poyralı kaynağı 150 l/sn, Pınarbaşı kaynağı 400 l/sn ortalama debi ile akmaktadır. Ayrıca Pınarhisar-Vize hattı boyunca birçok irili ufaklı karstik kaynak bulunmaktadır. Karstik kaynakların debileri kurak ve yağışlı aylara göre değişmektedir. Bölgede bulunan göller Tekke Gölü, Harmanlı Gölü, Bücürmene Gölü, Dalyan Gölü, Sığırcılı Gölü, Gala Gölü, Gölbaba Gölü, Mecidiye-Tuzla Gölü, Erikli Gölü, Mert Gölü, Pedina Gölü, Hamam Gölü ve Saka Gölüdür. Enez ve çevresinde bulunan Tekke Gölü, Harmanlı Gölü, Bücürmene Gölü, Dalyan Gölü, Sığırcılı Gölü ve Gala Gölü Meriç Nehri ve denize açılır. 42

51 Şekil Ergene Havzası Nehir Kolları 43

52 Tablo 2.4. Ergene Havzası nda yeralan alt havzaların alanları Alt Havza Adı Alan km² Hayrabolu Havsa Keşan Babaeski Vize Çorlu-Çerkezköy Saray Pınarhisar-Lüleburgaz Dambaslar Sultanköy Lalapaşa Soğucak Bayramlı Bayramdere Enez Sarıcaali Alacaoğlu Kızılcıkdere Sakızköy Çöpköy Kırcasalih Çavuşköy 97.4 Dereköy 97.0 Kurtbey 89.9 Doğanca 87.6 Beykonağı

53 Şekil Ergene Havzası nın drenaj ağı ve alt havzaların dağılımı 45

54 Jeolojik Yapı Türkiye deki mevcut 13 çökelme havzasından birini oluşturan Ergene Havzası Istranca Masifi ile güneyindeki Biga Masifi arasında büyüme ile oluşmuş bir havzadır. Trakya, Alp Himalaya kuşağı üzerinde yer almaktadır. Türkiye nin kuzeyinde yer alan Pontid tektonik birliği kuzey batı ucunda yer almaktadır. Havzanın batısında Yunanistan sınırında yüzeylenmekte olan Rodoplar, kuzeyinde Rodop ara masifi ve Balkan kıvrım ekseninin Sakar Strandja tektonik birimleri yer almaktadır. MTA nın hazırlamış olduğu, Trakya Bölgesinin 1: ölçekli Jeoloji Haritası EK-8 de, havzanın genelleştirilmiş stratigrafik kesiti ise Şekil 2.15 de verilmiştir Şekil Havzanın stratigrafik kesiti (ölçeksiz) Havzada Prekambriyen den günümüze kadar yerleşmiş stratigrafik, volkanik ve metamorfik kaya toplulukları bulunmaktadır. Havzada yer alan en yaşlı birim, havzanın kuzeyinde yüzeylenen Prekambriyen yaşlı metamorfik birimlerden (gnays ve mikaşist) oluşmaktadır. Bu birimin üzerinde Üst Permiyen yaşlı metagranodiyorit birimleri uyumsuz olarak gözlenmektedir. Havzada Mesozoyik yaşlı birimler gözlenmemektedir. Üst Permiyen yaşlı birimlerin üzerine doğrudan Senozoyik yaşlı birimler gelmektedir. Bu birimler yaşlıdan gence doğru şu şekilde sıralanmaktadır: 46

55 Üst Eosen: Çalışma alanının güneyinde yüzeylenen birim çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşı içermektedir. Lütesiyen: Çalışma alanının kuzey batısında yüzeylenen birim kireçtaşından oluşmaktadır. Oligosen: Çalışma alanının güney batısında yüzeylenen birim andezit, tüf ve aglomeradan oluşmaktadır. Üst Oligosen: Çalışma alanının güney batısı ve güney doğusunda yüzeylenen birim çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşından oluşmaktadır. Orta Miyosen: Çalışma alanının orta kesimlerinde yüzeylenen birim çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşından oluşmaktadır. Üst Miyosen: Çalışma alanında en fazla görülen birim olup çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşından oluşmaktadır. Alüvyon: Trakya yöresinde akarsu vadilerinde oluşmuş genç çökeller olup, kalınlıkları akarsuyun yatağının konumuna bağlı olarak değişmektedir. Kalınlığı 2 20 metre arasında değişen birim killi, siltli kum ve çakıl birimlerden oluşmaktadır. Prekambriyen ve Paleozoyik tabanı oluşturan gnayslar ve şistler çok kıvrımlı bir yapı gösterirler. Havzanın kenar kısımları tektonizmadan bir hayli etkilenmiş olmasına rağmen orta kısım yapısal olarak pek bozulmamıştır. Istranca masifinden havzanın içerisine doğru basamaklı sıralar halinde alçalan dikine faylar bulunmaktadır. Başlıcaları Kaynarca nın kuzeyinde, Vize nin doğusunda ve kuzeyinde gözlenir. Kaynarca nın kuzeyindeki faylarla ilgili olarak büyük debili kaynaklar oluşmuştur. Havzanın güney kısmı ise tektonik açıdan oldukça etkinlik göstermektedir. KD-GB doğrultulu birbirine paralel birçok antiklinal ve senklinal vardır. Antiklinaller, yapısal durumu çok karmaşık yapan sayısız fayların etkisi altındadır. Havzanın güneyinde Saros Körfezi İle Marmara Denizi arasında Kuzey Anadolu Fayı nın uzantısı olan ve 10 km. uzunluğa sahip, diri bir fay olan Saros-Gaziköy Fay ı bulunmaktadır. 47

56 Hidrojeoloji Akiferler Ergene Havzası nda yeraltısuyu taşıyan formasyonlar Üst Miyosen ve Pliyosen yaşlı birimlerden oluşmaktadır. Üst Miyosen serilerinin yüzeylendiği havzanın doğu ve batı bölümünde serbest akifer şartları, bunların üzerine gelen Pliyosen serilerinin yer aldığı orta kesimde ise basınçlı akifer şartları gözlenmektedir. Akifer sınırları fay ve antiklinal gibi yapısal unsurlar tarafından belirlenmiştir. Lüleburgaz Ahmetbey Bölümü: Havza nın büyük bir bölümünü kaplar. Kuzey kesimde Eosen kireç taşları ve onun üzerinde Pliyosen serileri yer almaktadır. Pliyosenin besleniminin Eosen kireçtaşlarındaki boşalım olduğu düşünülmektedir. Pliyosen serileri havza merkezine doğru gidildikçe kalınlığının artığı ve 160 m.yi bulan killi geçirimsiz Babaeski formasyonu ile başlamaktadır. Pliyosen serileri altında çakıl, kum, silt, ve kilden meydana gelen ve kalınlığı 350 m yi bulan Çorlu formasyonu yer almaktadır. Pliyosen akiferin büyük bir kısmı basınçlı akiferdir. Çorlu formasyonu içerisinde killi seviyeler düşey ve yatay yöndeki süreksizliğinde dolayı homojen özeliğini taşımaz. Alüvyon kalınlığı değişik vadilerde 5-25 m. arasında değişmektedir. Çerkezköy-Havsa Hayrabolu bölümü: Havza nın güneydoğu-güney ve batı-kuzeybatı kesimlerini kapsamaktadır. Bu akiferin büyük bir kesimi serbest akifer konumundadır HİDROGRAFYA Ergene Havzası, alçak bir topoğrafya ve iyi gelişmiş bir drenaj ağına sahiptir. Ergene Nehri, Uzunköprü ilçesine kadar doğu-batı istikametinde akmakta ve kuzey ve güneyden çok sayıda nehir kolu ile beslenmektedir (Şekil 2.16). Ergene Nehrini besleyen dereler kuzeygüney doğrultulu, ince ve uzun alt havzalar oluşturmaktadır. Uzunköprü den sonra güneybatıya yönelen Ergene Nehri, Saros körfezine ulaşmadan Meriç Nehrine karışmaktadır. Havza içerisinde başlıca yükseltiler, havzanın kuzeyinde ve güneyinde gözlenmektedir. Havzanın kuzey sınırı 1000 m yüksekliğinde Istranca dağları ile sınırlandırılmıştır. Havzanın güneyinde Keşan ve Malkara arasında doğu-batı istikametinde ve Keşan ile Hayrabolu arasında KD-GB istikametinde uzanan ve kotu 400 m ye ulaşan yükseltiler bulunmaktadır. Bu yükseltiler, drenaj ağının yönlenmesinde rol oynamaktadır. 48

57 Uzunköprü den sonra Ergene Nehri, bu yükseltilere paralel olarak GB yönünde akmaktadır. Ergene Havzası nın ortalama yükseltisi 130 m dir. Havza alanının %90 ı 300 m yükseltisinin altında bulunmaktadır. Havzanın kuzeyinde bulunan Istranca dağları, havza içerisinde çok küçük bir alan işgal etmekte ve ortalama yükseltiye önemli bir katkıda bulunmamaktadır. Havzanın eğim haritası (Şekil 2.17) incelendiğinde, havzanın önemli bir kısmının eğiminin 4 dereceden daha küçük olduğu görülmektedir. Nehir yatakları çevresinde eğimin çok küçük olması nedeniyle akarsu akım hızları son derece düşük olmakta ve taşkın dönemlerinde geniş alanlar su altında kalmaktadır. Şekil 2.18 de sunulan bakı haritasında, genel eğim yönünün, Ergene Nehri kuzeyinde kalan bölgelerin güneye doğru olduğu, nehrin güneyinde kalan bölgelerin ise kuzeye doğru olduğu görülmektedir. Keşan-Hayrobolu hattı ise bir su bölüm hattı oluşturmakta ve bu bölgede genel eğim yönünün doğu ve batıya doğru olmasına neden olmaktadır. 49

58 Şekil Ergene Havzası kot dağılımı ve hidrografik ağ 50

59 Şekil Ergene Havzası kot alan dağılımı 51

60 Şekil Ergene Havzası Eğim ve Bakı Haritası 52

61 2.2. ERGENE HAVZASI SU YÖNETİMİ Ergene Havzası nda su kalitesi değişimlerini kontrol eden doğal süreçlerin başında hidrolojik süreçler yer almaktadır. Havzada sanayi ve nüfus artışına bağlı kirlilik yüklerinin artması ile Ergene Nehir akımlarının eş zamanlı olarak azalması kirlenmenin boyutlarının artmasına neden olmuştur. Nehir akımlarının azalmasında, meteorolojik değişimlere bağlı olarak doğal azalmanın yanı sıra, artan su kullanımına bağlı olarak suni azalma da rol oynamıştır. Nehrin taşıyabileceği kirletici yükleri doğrudan nehir akım miktarına bağlıdır. Bu nedenle Ergene Havza sında Su Kalitesi Yönetimi, doğrudan Su Yönetimi kapsamında değerlendirilmelidir. Nehrin taşıyabileceği kirletici yük dağılımı, dinamik olarak nehir hidrolojisine bağlı olarak değişim göstermektedir Yeraltı Suyu Seviye Değişimleri Ergene Havzası ndaki yeraltısuyu değişimleri havzanın değişik bölgelerinde bulunan gözlem kuyusu ile izlenmektedir. Bu kuyulardan yılları arasında Ekim ayı içerisinde ölçülen su seviyeleri Şekil 2.19 da verilmiştir lı yıllardan itibaren artan çekimlere bağlı olarak bölgesel olarak su seviyesinde m lik düşümler gözlenmektedir Yüzey Suyu Bütçesi Bölgenin Potansiyel buharlaşma miktarı, Rezervuardaki biriken su miktarı, zemin nemindeki aylık değişim, Düzeltilmiş buharlaşma, eksik su ve fazla su miktarları hesaplanarak su bilanço tablosu çıkartılmıştır (Tablo 2.5). Rezervuardaki su miktarı başlangıçta 100 mm alınmıştır. Su bilânçosu çizelgesi dikkate alınarak su bütçesi grafiği oluşturulmuştur. Değerler bölgede bulunan meteoroloji istasyonlarının sıcaklık ve yağış verileri kullanılarak hesaplanmıştır yılları arası eksik su verilerinden yararlanılarak eksik su grafiği çıkartılmıştır. 53

62 Şekil Çerkezköy ve Marmaracık ta yeraltısuyu seviyesinin zamanla değişimi 54

63 Tablo 2.5. Ergene Havzası nda yıllları arası ortalama su bütçesi Yağış Potansiyel Ep Rezervuarda Biriken Su Miktarı Zemin Nemindeki Değişim Düzeltilmi ş ETp Fazla Su Eksik Su Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık TOPLA M Şekil 2.20 de buharlaşma açığı olarak adlandırabileceğimiz Eksik Su değerlerinin yıllara ve yerleşim merkezlerine göre dağılım grafiği sunulmuştur. Bölgede tarımsal faaliyetler için ihtiyaç duyulan sulama suyu miktarı eksik su miktarına eşittir. Yıllık toplam yağışın %40 ı oranında bir sulama suyu açığı bulunmaktadır Yeraltı Suyu Bütçesi Havza akiferlerindeki yıllık yer altı suyu akımları, yılda akiferlerde çekilen su miktarları ve toplam boşalım miktarları Tablo 2.6 da gösterilmektedir. 55

64 Ergene Havzası Yılları Arası Eksik Su Grafiği 250 Eksik Su (mm) Eksik Su Maximum Değer Minumum Değer Ortalama Değer Yıl Şekil Ergene Havzası nda eksik su miktarının yıllara ve yerleşim merkezlerine göre değişimi Tablo 2.6. Ergene Havzası Yeraltı suyu bilanço özeti (hm 3 /yıl) Akifer Adı Çerkezköy- Havsa- Hayrabolu Toplam Akım Beslenim Baz Akım Çekim Yas Akımı Toplam Boşalım Ahmetbey- Lüleburgaz Toplam

65 Mevcut Su Kullanımı ve Kullanabilir Su Potansiyali DSİ XI. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde kalan Ergene ve Meriç Havzaları ie Kuzey Marmara Havzasının toplam yüzey suyu potansiyeli 9461 hm 3 /yıl olup bunun 5842 hm 3 /yıl ı Meriç Nehrinden sağlanmaktadır. Tablo 2.7 de bölgenin toplam su potansiyeli ve illere göre dağılımı verimiştir. Tablo 2.7. Su kaynakları potansiyeli ve illere göre yayılımı Birim Bölge Toplamı Edirne Kırklareli Tekirdağ Yerüstü Suyu hm3/yıl 2.461,0 611, ,0 713,0 Yeraltı Suyu hm3/yıl 392,7 128,3 94,4 170,0 Toplam Su Potansiyeli hm3/yıl 2.853,7 739, ,4 883,0 Meriç Nehri (sınır girişi) hm3/yıl 5.842, ,0 - - Meriç e Yunanistan kesiminden hm3/yıl 1.158, ,0 Bölge Top. Su Potansiyeli hm3/yıl 9.853, , ,4 883,0 Doğal Göl Yüzeyleri ha 3.860, ,0 363,0 273,0 Baraj Rezervuar Yüzeyleri ha 5.551, , , ,0 Gölet Rezervuar Yüzeyleri ha 1.781, ,0 54,0 143,0 Akarsu Yüzeyleri ha 1.250, ,0 114,0 - Toplam Su Yüzeyleri ha , , , ,0 Bölgede fiili olarak belirlenmiş ve teknik olarak kullanıma sunulma imkanı bulunan yeraltısuyu potansiyeli toplamı milyar m 3 /yıl dır. Bu miktarın illere göre potansiyeli ve illere göre kullanımları Tablo 2.8 de verilmiştir. Tablo 2.8. Yeraltısuyu Potansiyeli ve illere göre kullanımı Birim Bölge Toplamı Edirne Kırklareli Tekirdağ Rezerv Su Potansiyeli hm Fiili Tahsis Toplamı hm Fiili Tahsis (Sulama) hm Fiili Tahsis (İçme + Kul. + Sanayi) hm Kalan Yeraltı Suyu Rezervi hm

66 Havza Sınırları İçindeki Hassas Yöreler ve Sorunları Havza sınırları içerisinde bulunan hassas yöreler sınıfına giren alanların adı, bulunduğu yerleşim merkezi, koruma statüsü, yüzölçümü ve bu alanları etkileyen çevre sorunları Tablo 2.9 ve 2.10 da verilmektedir. Tablo 2.9 Kırklareli İl Sınırları İçindeki Hassas Yöreler ve Sorunları Hassas Yörenin Sıra No Adı Bulunduğu Yerleşim Merkezi Koruma Statüsü Yüzölçümü (ha) Hassas Yöreyi Etkileyen Çevre Sorunu 1 Saka Gölü Longozu Demirköy Tabiatı koruma Alanı 1345 Ha Turizm 2 Kasatura Körfezi Demirköy-Vize Arası Tabiatı koruma Alanı 329 Ha Tablo 2.10 Edirne İl Sınırları İçindeki Hassas Yöreler ve Sorunları Sıra No Adı Gala Gölü Milli Parkı Korudağ Yaban Hayatı Koruma Sahası Eğribük ve Gölbaba Sulak Alanı Kaleiçi, Karanfiloğlu Bölgesi Sarayiçi Tavuk Özel Ormanı Söğutlük Devlet Ormanı Bulunduğu Yerleşim Merkezi Hassas Yörenin Koruma Statüsü* Alanı (ha) Enez - İpsala Milli Park (2873) 6090 Keşan Edirne Yaban Hayatı Koruma Sahası (4915) Sulak Alan (I. Derece Doğal Sit Alanı) 19862,5 Hassas Yöreyi Etkileyen Çevre Sorunu Su kirliliği, yaban hayatı türlerinde azalma, kaçak avlanma, Sulak alanın kurutulması, torf alımı, doldurulması Yangın, kaçak ağaç kesimi 900 Göl ve bataklık drenajı Edirne - Merkez Kentsel Sit Hava kirliliği Edirne - Merkez Edirne - Merkez 1. Derece Doğal Sit 2. Derece Doğal Sit Kaçak ağaç kesimi Kaçak ağaç kesimi 58

67 7 Saroz Sahili Edirne - Enez 1. ve 3. Derece Doğal Sit Su kirliliği, kaçak avlanma Gala Gölü DSİ nin Gala Gölü ve çevresi için yapmış olduğu çalışmalar sonucu aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Literatür araştırması olarak Edirne Çevre Durumu Raporu ndan (2005) yararlanılmıştır. Edirne İli Enez ve İpsala İlçeleri hudutları dahilinde bulunan sınırları tespit edilen Küçük Gala Gölü, Pamuklu Göl ve çevresindeki 6090 ha alan, tarih 2005/8547 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park ilan edilmesi kararlaştırılmış olup, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Gala Gölü Civarı ve Hisarlı Dağı Civarında: Yeraltı sularının su taşıma özelliği orta derecededir. Edirne İli güneybatısında iyi serbest basınçlı akiferler mevcuttur. Edirne ilinde yer alan göllerin en önemlisi Gala Gölü dür. Enez İlçesinde yaklaşık 10 km uzaklıkta göl ayağı aracılığı ile Meriç Nehri ve denize bağlantılı alanı 5,6 km², en derin yerinde taban kodu m olan bir alüvyon set gölüdür. Göl iki kısımdan ibaret olup, Büyük Gala ve Küçük Gala Gölleri olarak kabul edilmektedir. Küçük Gala nın derinliği 1 1,5 m.dir. Göl tamamen sazlarla kaplıdır. Her ikisinin toplam alanı ha dır. Gala Gölü dağlardan gelen yağmur ve kar suları ile kış ve yaz aylarında Keşan ve İpsala İlçelerinden gelen sularla beslenmekte olup, en fazla olduğu dönemlerde göl derinliği 1,5 2 m ve sahası en geniş yüzeye erişmekte olup, yaz aylarında ise sahası daralmakta ve derinliği civarında bulunmaktadır. Ayrıca gölün su ve balık Kaynakları olarak Meriç Nehri ile Gala Gölü ayağında bulunan 10 gözlü menfez ve bu menfezin 20 m. alt tarafında bulunan balık geçicidir. 59

68 2.21 Gala Gölü nün 1/25000 Topografik haritadan görünümü Gala Gölü ile Enez Dalyanlarını birleştiren Enez Drenaj kanalı 4 km.lik mesafeli kanal olup; Enez Dalyanları ile denize ve Meriç Nehri ile irtibatlı olup, bu bağlantılı su devir daimi ile bir su sirkülâsyonu sağlanmaktadır. Gala Gölü ve Hisarlı Dağları civarında volkanik tüf, agromera, breş formasyonları görülmekte, yeraltı suları yönünden ise iyi serbest basınçlı akiferler yer almaktadır. Gala Gölü; Büyük Gala ve Küçük Gala olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadır. Küçük Gala Gölü göl olma vasfını rusubatla dolduğu için kaybetmiş ve yaz aylarında tamamen kurumaktadır. Gala Gölünde 1961 yılında gölün teknik koşullarına göre yapılan İskandil Haritasının pek sıhhatli olmadığı anlaşılarak, daha sonraları 1985 yılında tekrar İskandil çalışmaları yapılmış ve buna göre göl tabanı m bulunmuştur. Gölün yüzeyi m kotunda 556 ha olup aynı kotta 6.64 milyon m³ su bulunmaktadır. Gölde bu güne kadar ölçülen max.su seviyesi 2.31 m, Min.su seviyesi ise m kotunda çıkarılmıştır. Gala Gölü tahliyesi Meriç Nehri seviyesinin yüksek olduğu zamanlarda kolaylaştırmak için taş yarma kanalı vasıtasıyla sağlanmıştır. Taş yarma kanalı max. kapasiteli (+2.00 kotu) m³/sn. su tahliye edilmektedir. Tablo 2.11 Gala Gölü Göl Derinliği, Göl Yüzeyi ve Göl Hacmi Durumu 60

69 Tablo 2.12 Gala Gölü Muhtemel Taşkınları Gala Gölü ne gelen taşkınlar Gala Gölü deşarj kanalı ile 10 gözlü menfez balık geçidi menfezlerinden veya taş yarma kanalı vasıtasıyla yapılmaktadır. Meriç Nehri seviyesi Gala Gölü seviyesinden yüksek olduğu zaman deşarj taş yayma kanalından tersi olduğunda menfezlerden yapılmaktadır. Yapılanların Tahliye Kapasitesi: Tas Yarma Menfezi : m³/s. Balık Geçidi Menfezi : 7.42 m³/s. 10 Gözlü Menfez : 111,28 m³/s Toplam : 160,70 m³/s. olmaktadır. İhtiyaca göre tesisler kısım kısım veya hepsi birlikte çalıştırılmaktadır. Gala Gölü tahliyesi için, Meriç Nehrine bağlantılı 10 gözlü menfez ve taş yarma kanalı yeterli olmaktadır. Meriç Nehri yoluyla denizden beslenen Gala Gölü nün suları (Gala Gölü Çıkışı İstasyonunda) elektriksel iletkenliği yüksek oldukça tuzlu su niteliğindedir. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğindeki Göller, göletler, bataklıklar ve baraj haznelerinin ötrifikasyon kontrolü sınır değerlerine bakıldığında askıdaki katı madde, azot ve fosfor değerlerinin bu sınırları aşmakta olduğu görülmektedir. Ayrıca göl çıkışında yapılan ölçümlerde kirlenmiş su standartlarına uyan kurşun saptanmıştır. Gala Gölü nü kirleten etkenler aşağıda görülmektedir. 1- Göl seviyesinin düşmesi sonucu meydana gelen kot farkı nedeniyle göl, deniz suyunun etkisinde kalmakta olup, göl suyunun tuz konsantrasyonu ve elektriksel iletkenliği artmaktadır. Birçok balık türü bu yüksek tuz konsantrasyonuna dayanamayıp ölmektedir. 61

70 2- Göle drenaj suları ile gelen nitratlı ve fosfatlı gübreler, aynı zamanda göl seviyesinin düşmesi sonucu suyun fazla ısınması, kökü ve gövdesi su içinde bulunan yeşil bitkilerin hızla çoğalmasına, gelişmesine su sathının üstüne kadar çıkarak adacıklar oluşmasına neden olmaktadır. Diğer taraftan da ölen bu bitkilerin hızla bozulmaları, dip çamurunda kokuşmalara neden olmaktadır. Bu durumda dip çamuru içinde bulunan zoobentos büyük oranda telef olmaktadır. Bu da gıdasını kısmen dip çamuru içersindeki bentik organizmalardan temin eden bazı balık türlerini yeterli şekilde beslenmesini engellemektedir. 3- Gölde bu şekilde aşırı çoğalan yeşil bitkiler özümlemede, göl suyundaki karbondioksiti hızla tüketmekte, karbondioksitin çok azalması mevcut dengenin bozulmasına ve ph ının birden artmasına neden olabilmektedir. 4- Gerek drenaj suları ile gelen katı maddeler ve gerekse gölde hızla çoğalan, bir taraftan da ölen yeşil bitkilerle göl dolmaktadır. Tablo Gala Gölü Analizleri Gala Gölü çevresinde tahminen 300 kuş türü görülmektedir. Kışın su altında kalan alanlar Anatidae Türleri için önemli bir beslenme alanı oluşturur. Kış aylarında bu bölgede civarında su kuşu kışlar. Uluslar arası kriterlere göre A sınıfında yer alan Eutrophic bir sulak alandır. Gala Gölü, Meriç Deltası ve çevre göllerde Tepeli Dalgıç, Karabatak, Tepeli Pelikan, Balıkçıllar, Gülen Sumru, Sakarmeke, Deniz Kartalı, Küçük Bağırgan Kartal, Su Çullukları, Boz Ördek, Testere Burun, Düdükçünler, Fiyu Bozkan, Kıl Kuyruk, Elmabaş, Macar gibi kuş türleri yer almaktadır. 62

71 Gala Gölü Çevresinde: 1-Ördekgiller: ile arasında göçmen kuşlar olup, Aralık-Mart ayları arasında görülmektedir. 2-Sülüngiller: Su tavukgilleri, Çullukgiller, Martıgiller, Güvercingiller; bunlar Kasım-Şubat aylarında görülmektedir. 3-Dalgıç, Yumurtapiçigiller, yelkovangiller, Pelikangiller, Karabatakgiller, Balıkçıgiller, Kaşıkçıgiller, Leylekgiller, Flamingogiller, Kartalgiller, Ördekgiller, Doğangiller, Sülüngiller, Turnagiller, Toygiller, Gugukgiller, Baykuşgiller, Kırlangınçgiller vs. Kuş türleri ile yörenin doğal kuş barınağı olarak uygun bir vasat olduğu izlenmektedir. 63

72 3. SU KALİTESİ Havzada bu güne kadar su kirliliği üzerine farklı kurum ve kuruluşlar tarafından bir çok çalışma gerçekleştirilmiştir. Tüm bu çalışmalar neticesinde Ergene Havzası ndaki su kaynaklarında özellikle Ergene Nehri ve kollarında aşırı kirlenme tespit edilmiştir. Ergene Havzası ndaki sanayi yoğunluğu ve buna paralel olarak artan nüfus yoğunluğu su kaynaklarının tüketilmesini ve kirletilmesini hızlandırmıştır. Geçmişte yeraltı suyu ve yüzeysel sular bakımından zengin bir bölge olan Ergene Havzası ndaki sular evsel, endüstriyel ve tarımsal kirlilik nedenleriyle kirlenmeye maruz kalmış ve izinsiz açılan kuyulardan su çekimleri sebebiyle yeraltı suyu miktarlarında aşırı bir azalma meydana gelmiştir. Evsel ve Endüstriyel atık suların arıtılmadan ve katı atıkların düzensiz olarak alıcı ortamları bırakılması ve bilinçsiz zirai ilaçlama ve gübreleme sonucu yeraltı suları ve yüzeysel sular kirlenmektedir. Havzadaki sanayi yoğunluğunun su kirliliği üzerindeki etkisi diğer tüm kirletici etkenlerden çok daha fazladır. Sanayilerden kaynaklanan atık suların arıtılmadan alıcı ortama verilmesi ile kirlenen sular hem ekolojik dengeyi bozmakta hem de daha sonra sulama suyu olarak kullanıldığında sudaki kirleticiler toprağa ve bitki örtüsüne zararlar verir. Buna bağlı olarak hem su kaynakları kirlenip tükenmekte hem de canlı yaşamı tehlike altına girmektedir. Kentsel yerleşme alanlarında kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması, atıksuların alıcı ortama deşarjı öncesi arıtılmaması, düzensiz kentleşme nedeniyle altyapı çalışmalarının sağlıklı gerçekleştirilememesi ve buna bağlı olarak atıksu yönetimi yapılamaması sebebiyle evsel atıksular, yeraltı suyunda ve yüzeysel sularda kirliliğe neden olmaktadır. 3.1 KİRLİLİK DURUMU Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli illerinde 2005 yılında yapılmış olan İl çevre sorunları ve öncelikleri envanteri çalışmasında kirliliğe maruz kalmış su kaynakları ve kirlenme nedenleri ortaya konmuştur (Tablo 3.1,3.2, 3.3) Tablo 3.1 Tekirdağ ili Sınırları İçerisinde Kirliliğe Maruz Kalmış Su Kaynakları ve Kirlenme Nedenleri Su Kaynağı Evsel Sıvı Evsel Katı Atıklar Atıklar Sanayi Atıkları Zirai Faaliyetler Marmara Denizi X X X X Ergene X X X Çorlu Deresi X X X Denizcilik Diğer 64

73 Çorlu İlçesi Sağlık Mah. İçme Suyu Kuyuları Muratlı İlçesi Aşağı Sevindikli İçme Suyu Kuyuları X X X X X Aşırı Çekim Aşırı Çekim İl Sınırları İçinde Yerleşim Merkezlerinde Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri: Arıtma tesisi olan sanayilerin arıtma tesislerini verimli çalıştırmamaları Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması, İl merkezinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması, Küçük sanayilerde toplu arıtmanın mümkün olmaması, Küçük yerleşim merkezlerinde arıtma işleminin yapılmaması, Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi, Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması, Zirai mücadele ilaçlarının kontrolsüz kullanılması Tablo 3.2 Kırklareli İli Sınırları İçerisinde Kirliliğe Maruz Kalmış Su Kaynakları ve Kirlenme Nedenleri Su Kaynağı Evsel Sıvı Atıklar Evsel Katı Atıklar Sanayi Atıklar ı Zirai Faaliyetler Ergene Nehri ve kolları X X X X Havsa Deresi X X X Şeytan Deresi X X X Turgutbey Deresi X X X Lüleburgaz Deresi X X Uğurlu Deresi X X B. Karıştıran Deresi X X Evrensekiz Deresi X X X Sazlı Deresi X X X Lişko Deresi X X X Karadeniz X X X X Denizcilik Diğer İl Sınırları İçinde Yerleşim Merkezlerinde Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri: Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması, İl merkezinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması, 65

74 Küçük yerleşim merkezlerinde arıtma işleminin yapılmaması, Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması, Zirai mücadele ilaçlarının kontrolsüz kullanımı, Kimyasal gübre kullanımı, Arıtma tesisi olan sanayilerin arıtma tesislerini verimli çalıştırmamaları Su kirliliğinin en önemli sebebi Ergene Nehri ile taşınan sanayi kaynaklı atıksulardır. Tablo 3.3 Edirne İli Sınırları İçerisinde Kirliliğe Maruz Kalmış Su Kaynakları ve Kirlenme Nedenleri Su Kaynağı Evsel Sıvı Atıklar Evsel Katı Atıklar Sanayi Atıkları Zirai Faaliyetler Ergene Nehri X X X Meriç Nehri X X X Tunca Nehri X X X Arda Nehri X Denizcilik Diğer İl Sınırları İçinde Yerleşim Merkezlerinde Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri: Arıtma tesisi olan sanayilerin arıtma tesislerini verimli çalıştırmamaları İl merkezinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması Küçük sanayilerde toplu arıtmanın mümkün olmaması Küçük yerleşim merkezlerinde arıtma işleminin yapılmaması Akarsu Kirliliği Akarsular, kar, yağmur ve kaynak suları ile beslenirler. Akarsuların kirliliğine sebep olan başlıca faktörler endüstriyel atıklar, evsel atıklar,tarımsal faaliyetler sonucu oluşan pestisit ve gübre gibi kimyasal atıklardır. Sular belli bir seviyeye kadar olan kirliliği doğal yollarla arıtma özelliğine sahiptirler. Ancak bu seviye aşıldığında kirlilik suda yaşayan bazı canlıları etkiler. Böylece ekolojik dengenin etkilenir ve suların sahip olduğu kendi kendini temizleme kapasitesini yok olmasına yol açabilir. Kurum ve kuruluşlar tarafından yıllardır havzada yapılan çalışmalar sonucunda alınan kararlarda, Erene Nehri nin Çevre ve Orman Bakanlığınca yayınlanmış olan Su kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne göre IV. Sınıf nehir karakterinde olduğu ortaya konmuştur. 66

75 Özellikle sanayinin yoğunlaştığı bölgelerde kirliliğin artması endüstriyel atıksuların Ergene Nehri kirliliğine olan büyük etkisini gözler önüne sermektedir. Ergene Nehrine deşarj yapan bazı endüstrilerin atıksularında ağır metaller bulunmaktadır. Ağır metaller besin zinciri yoluyla girdikleri canlı bünyelerde birikime uğrayarak toksik etki yaparlar. Ayrıca Ergene Havzası nın tarıma elverişli olası sebebiyle bölgede zirai faaliyetler de yüksek oranda gerçekleşmektedir. Tarım alanlarının fazla olması nedeniyle bölgede tarımsal kirliliğin de su kirliliğine etkisi büyüktür. Bilinçsiz ilaçlama ve gübreleme, özellikle akarsularda kirliliğe neden olmaktadır. Bölgede nüfusun fazla olması çarpık kentleşmeyi beraberinde getirmiş ve havzada kontrol edilemeyen bir evsel atık su problemini ortaya çıkartmıştır. Bazı belediyeler atıksularını Ergene Nehrine deşarj etmekte ve böylece mevcut kirlilik yükü daha da artmaktadır Göl-Gölet-Baraj Kirliliği Göl kirlenmesine sebep olan en büyük etkenler akarsu kirliliği, tarımsal kirlilik, atıksu deşarjları ve atmosferik olaylardır. Atmosferik olayların başında Asit yağmurları yer almaktadır. Asit yağmurları suyun ph ının düşmesine ve su içindeki metallerin tepkimeye girmesine böylece kirliliğin oluşmasına neden olur. Havzada kurum ve kuruluşlarca yapılmış olan çalışmalarda Ergene Havzası ndaki göl, gölet ve barajlarda henüz tehlike arz edecek boyutlarda kirlilik olmadığı, ancak bazı göllerde sınır değerlerini aşmamış ağır metallere ve kirletici parametrelere rastlandığı belirtilmektedir. Göl, gölet ve barajların, daha çok akarsularla beslendiği düşünüldüğünde zaman içinde göllerin kirliliklerinin de tehlikeli boyutlara ulaşması muhtemel olduğu belirtilmektedir. Havzada bulunan bazı göllere tarımdan kaynaklanan nitratlı ve fosfatlı gübreler drenaj yoluyla gelmekte, aynı zamanda göl seviyesinin düşmesi ve küresel ısınma sonucu suyun fazla ısınması, su içindeki yeşil bitkilerin populasyonunun artmasına, su sathının üstüne kadar çıkarak adacıklar oluşmasına neden olduğu, diğer taraftan da ölen bitkilerin hızla bozulmaları, dip çamurunda kokuşmalara neden olmaktadır. Bu durumda dip çamuru içinde bulunan zoobentos büyük oranda telef olmaktadır. Bu da gıdasını kısmen dip çamuru içersindeki bentik organizmalardan temin eden bazı balık türlerini yeterli şekilde beslenmesini engellemekte olduğu belirtilmektedir. Havzadaki göllere sanayiden kaynaklanan atıksu deşarjı veya belediyelerden evsel atık su deşarjı yapılmamaktadır. 67

76 Deniz Kirliliği Ergene Havzası Marmara Bölgesinin alt bölgesi olan Trakya bölgesinde bulunmaktadır. Bu bölgeye baktığımızda bölgenin 3 denize, Karadeniz, Akdeniz ve Marmara Denizi, kıyısı vardır. Havzada yapılan çalışmaların raporlarına göre; özellikle Marmara Denizindeki kirlilik, Marmara Denizinin iç deniz statüsünde olması nedeniyle Karadeniz ve Ege Denizine göre çok daha yoğundur. Havzanın Deniz kirliliğine etkisi, Evsel ve Endüstriyel atıkların arıtılmadan veya kısmen arıtılarak denize deşarj edilmesinden kaynaklandığı belirtilmektedir. Trakya daki belediyelerin bir kısmı evsel atık sularını denize deşarj etmektedir. Ayrıca endüstriyel, evsel ve tarımsal faaliyetler sonucunda akarsulara karışan kirleticiler de akarsular vasıtasıyla denizlerde kirliliğe sebep olmaktadır Yeraltı Suyu Kirliliği Farklı Kurum ve kuruluşlar tarafından Ergene Havzası ndaki işletme kuyularında mevsim başı ve mevsim sonu yapılan analiz değerlerine göre yağşlı dönemde kalsiyum ve bikarbonat türü olan sular havzanın merkezindeki Babaeski formasyonunun killeri ile teması sonucu sodyum bikarbonatlı sulara dönüşürler ve bölgede RSC ve %Na değerleri yükselmektedir. Kurak mevsimde ise yeraltı suyu seviyesinin düşmesi sonucu RSC değerleri düşerken Ca+Mg>HCO3 olduğu yerlede Na ve Cl değerlerindeki artışlara bağlı olarak tuzlanma olmaktadır. Yeraltı suyu seviyelerinde mevsimsel değişkenliğin yüksek olduğu bölgelerde EC değerleri yüksek olmaktadır. Doğal gaz sondaj işlemleri sırasında yüzeye deşarj edilen rezervuar suyu ve sondaj atıkları içerisinde bulunan Cr, Hg, As, Cd, Zn, Cu gibi ağır metaller ve çeşitli hidrokarbonların sızması ile akiferin kirlenmesi mümkündür. Yeraltı suyundaki bölgesel düşümler bazı kuyularda NO3 konsantrasyonunu yükseltmektedir. Doğal gaz üretimi sırasında yeraltından taşınan organik maddelerin oksidasyonu sonucu yeraltı suyundaki nitrat konsantrasyonu artmaktadır Toprak Kirliliği Mevcut durumda tarımın toprak kirliliğine etkisi, ergene nehri suları ile sulanan toprakların ergene nehrine etkisi yanında çok az kalmaktadır. Ne var ki her ne kadar az da olsa tarımda kullanılan zirai ilaçlar ve uygun olmayan gübreler hem toprağa hem de suya kirletici etki yapmaktadır. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan pestisitler ve tarımsal ilaçlar, toprak üzerinde birikir ve zamanla toprağın alt katmanlarına kadar geçer. Yağmur suları ve toprak özellikleri 68

77 doğrultusunda toprakta birikmiş olan kirleticiler, yağmur, sulama suyu vs. sebeplerle, yeraltı ve yerüstü sulara karışabilirler. Ergene Havzası nda daha önce yapılmış olan çalışmalar göstermiştir ki Ergene Nehrinde çok yoğun bir kirlilik vardır. Bunun büyük kısmı noktasal kaynaklı (evsel ve endüstriyel) kirleticilerden kaynaklanmaktadır. Yayılı kirletici kaynakların (tarım alanları, orman alanları ve Drenaj) etkisi çok daha azdır. Trakya da yer alan bazı toprak çeşitlerinin ağır metallere karşı davranışları ve yaratabileceği çevresel sorunlara karşı yaklaşımı ortaya koymak için yapılan bir çalışmada aşağıdaki bilgiler elde edilmiştir. Tablo 3.4. Trakya Bölgesi bazı topraklarının Önemli Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonuçları Toprak no ph½,5 H2O KCl Tuz (%) CaCO3 (%) KDK cmol/kg P2O5 Kg/da OM TK(%) Değişebilir Katyonlar (cmol/kg) Tekstür(%) Ca + Mg Na K H Kum Silt Kil SL SL SL L L SCLL CL SL CL C CL L C L KDK: Katyon Değişim Kapasitesi OM:Organik Madde TK:Tarla Kapasitesi TS:Tekstür Sınıfı Az ve çok az düzeydeki kil minerallerinin varlığı ihmal edilirse; başat ve orta boy düzeydeki kil mineralleri dağılımına göre: Tekirdağ'ın doğusunda Haploxerert büyük toprak grubunda yer alan 13 nolu toprakta smektit başat; Kırklareli Dereköy Udorthent büyük toprak grubunda yer alan 6 nolu toprakta kaolinit başat ve klorit orta bol; Kırklareli Tozaklı Haplumbrept büyük toprak grubunda yer alan 10 nolu toprakta, Kırklareli Poyralı Ustochrept büyük toprak grubunda yer alan 11 nolu toprakta ve Kırklareli Kapaklı TS 69

78 Rendoll büyük toprak grubunda yer alan 14 nolu toprakta smektit orta bol; Kırklareli'nin kuzeyinde Xerorthent büyük toprak grubunda yer alan 1 nolu toprakta ve Çanakkale Yenice Ustochrept büyük toprak grubunda yer alan 8 nolu toprakta illit orta bol; Kırklareli Kapaklı Haplustoll büyük toprak grubunda yer alan 5 nolu toprakta, Kırklareli Bulgaristan sınır kapısı Udorthent büyük toprak grubunda yer alan 7 nolu toprakta ve Edirne Keşan Haplustalf büyük toprak grubunda yer alan 9 nolu toprakta kaolinit orta bol; Kırklareli Koruköy Ustorthent büyük toprak grubunda yer alan 4 nolu toprakta vermikulit, klorit ve kaolinit orta bol; Kırklareli Yeniköy Ustorthent büyük toprak grubunda yer alan 12 nolu toprakta kaolinit orta bol ve Kırklareli Demircihalil Xerorthent büyük toprak grubunda yer alan 2 nolu toprakta Mit ve kaolinit orta bol düzeyde belirlenmiştir. Bölgenin çeşitli topraklarında yapılan gözlemlerden elde edilen adsorbsiyon izotermlerine göre: Toprağa artan oranlarda ilave edilen Cd ve Zn dozlarında kloriti orta bol. Miti az ve kaoliniti çok az oranlarda içeren, düşük organik maddeli, kireçsiz, tın tekstür sınıflıdaki Kırklareli Yeniceköy Ustorthent büyük toprak grubunda yer alan 12 nolu toprakta, adsorbe edilen Cd ve Zn oranları en yüksek değerde saptanmıştır. Buna karşın kaoliniti orta bol smektiti az ve Miti çok az oranda içeren, yüksek organik maddeli, düşük kireçli, tın tekstür sınıfındaki Kırklareli Kapaklı Haplustoll büyük toprak grubunda yer alan 5 nolu toprakta adsorbe edilen Cd ve Zn oranları da en düşük değerlerde saptanmıştır. Cd ve Zn için elde edilen sonuçların tersine toprağa artan oranlarda ilave edilen kurşun dozlarında Kırklareli Yeniköy Ustorthent büyük toprak grubunda yer alan 12 nolu topraktan adsorbe edilen kurşun oranları en düşük değerde iken; Kırklareli Kapaklı Haplustoll büyük toprak grubunda yer alan 5 nolu topraktan adsorbe edilen kurşun oranları ise en yüksek değerlerde saptanmıştır. Bölge topraklarında Cd adsorbsiyonuna ait elde edilen tipik özellikler: Kaoliniti daha fazla içeren topraklarda 15 hafta sonra, 15 ppm Cd uygulamasındaki topraklarda adsorbsiyonda artış belirlenmişken; artan dozlardaki kadmiyum uygulamalarında topraklarda, ilave edilen ppm arasındaki Kurşun tamamen adsorbsiyona uğramıştır. Yüksek oranda kil yüzdesine sahip kaoliniti orta bol düzeyde içeren topraklar ile vermikulit ve smektiti orta bol düzeyde bulunduran topraklarda 50 ppm'in üzerinde, kurşunun adsorbsiyona uğradığı saptanmıştır. İllit ve kil minerallerini orta bol düzeyde içeren topraklardan asidik karakterde olan Kırklareli'nin kuzeyinde Xerorthent büyük toprak grubunda yer alan I nolu toprakta, nötr reaksiyonlu olan Kırklareli Demircihalil Xerorthent büyük toprak grubunda yer alan 2 nolu toprağa oranla daha düşük adsorbsiyon değerleri bulunmuştur. Bölge topraklarında kurşun daha faza oranda tutulmaktadır ve bunun sonucunda bu elementin profilden aşağı horizona yıkanması daha zor olacaktır KİRLETİCİ KAYNAKLARI VE DEĞERLENDİRMESİ 1- Evsel atıksular, 70

79 2- Sanayi atıksuları, 3- Tarım alanlarından gelen yayılı yükler, 4- Düzensiz Katı Atık Depolama Tesislerinden gelen sızıntı suları Evsel Atıksular Evsel atık sular askıda, kolloidal ve çözünmüş halde organik ve inorganik maddeler içerirler. İklimsel şartlar, bölgenin ekonomik durumu, kültürel alışkanlıklar ve insanların yaşam standartları atık su özelliklerini önemli ölçüde etkilemektedir. Çamaşır ve bulaşık yıkama suyundaki deterjanlar suda köpük oluşmasına neden olur. Fosfatların bir kısmı da deterjanlardan kaynaklanmaktadır. Atık sular besin maddesi olan nitratlarla da yüklenebilmektedir. Evsel atık sular bozulmadıkları sürece genellikle açık gri, bulanık ve küf kokuludurlar. Kanallarda çok uzun süre kalan ve atık çöplerle temasları sonucunda sular kokuşmaya ve bozulmaya başlar. Evsel atık suların ph ı arasındadır. Tablo 3.5 de atık suların arıtılmadan önceki özellikleri verilmiştir. Bu tablodan da anlaşıldığı üzere evsel nitelikli atık sularda organik madde ve mikroorganizmalar yüksek konsantrasyonlarda bulunurlar. Evsel atık sular toplanırken bile biyolojik bozunmaları devam eder. Bu sebeple atık suyun özelliği zaman içinde değişebilir. Havzası sınırları içinde kalan Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne illerinde bulunan belediyelerin evsel nitelikli atıksularının havzadaki etkisini belirleyebilmek üzere yapılan envanter çalışmasında anket sonuçları, İş Temrin Planları ve TÜİK ten alınan nüfus sayım sonuçlarına bağlı atıksu projeksiyonları kullanılmıştır. Ergene Havzası nın özellikle doğu bölümünde sanayi yoğunluğu yaşanmaktadır. Havzada yaklaşık 2500 adet sanayi tesisinin varlığı bölgeye büyük bir nüfus yükü bindirmektedir. Nüfus yoğunluğu yaşanan bölgelerde evsel nitelikli atıksuların havza kirliliğine önemli ölçüde etkisi olmaktadır. Bu noktada belediyelere ait evsel nitelikli atık su arıtma tesisleri büyük önem kazanmaktadır. Havza sınırları içerisinde toplam 68 belediye bulunmaktadır. Bu belediyelerden 47 tanesi belde belediyesidir. Belediyeler nüfus yoğunluğuna göre sıralandığında ilk sırada kişilik nüfus ile Çorlu Belediyesi gelmektedir. Havzadaki belediyelerin nüfus yoğunluk grafiği Şekil 3.1 de verilmiştir. 71

80 NÜFUS DAĞILIMINA BAĞLI BELEDĐYE SAYISI Şekil 3.1 Nüfus Yoğunluğuna Bağlı Belediye Sayısı Şekil 3.2 de belediyelerin nüfus yoğunlukları gösterilmiştir. Nüfusu den büyük olan belediyelerin isimleri şekil üzerine yazılmıştır. Haritadan da görülebileceği gibi Ergene Nehri üzerindeki nüfus baskısı ağırlıklı olarak Çorlu-Çerkezköy, Muratlı, Lüleburgaz ve Babaeski ilçelerinden kaynaklanmaktadır. GÖSTERİM Şekil 3.2 Ergene Havzası nda Yer Alan Belediyelerin Nüfuslarının Coğrafi Dağılımı Havzadaki belediyeler içinde yalnızca Kapaklı Belediyesi nde evsel nitelikli atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Ancak Çevre ve Orman Bakanlığı nın çalışması olan iş termin planlarına bağlı olarak hemen hemen tüm belediyeler evsel nitelikli atıksu arıtma tesisi 72

81 yapımını programlarına almışlardır. Bu yerleşim yerlerinin atıksu artma tesisleri olmadığı için, alıcı ortamı tehdit etmektedir Belediyelerin kanalizasyon ve yağmur suyu varlıkları ile ilgili genel durum Şekil 3.3, Şekil 3.4 ve Tablo 3.5 de sunulmuştur. Yapılan projeksiyon hesapları sonrasında belediyelerin atıksu yüklerinin dağılımı haritası oluşturulmuştur (Şekil 3.5). Bu grafikte atıksu yükü 7000 m 3 /gün ün üzerinde bir değere sahip olan belediyelerin isimleri belirtilmiştir. Ergene Nehri üzerindeki evsel atıksu yüklerinin ağırlıklı olarak Çorlu, Çerkezköy, Lüleburgaz, Babaeski ve Uzunköprü ilçelerinden kaynaklandığı görülmektedir. BELEDĐYELERĐN KANALĐZASYON SĐSTEMĐ VARLIĞI 34% 10% 56% olan olmayan bilinmeyen Şekil 3.3 Belediyelerin Kanalizasyon Sistemi Varlığı BELEDĐYELERĐN YAĞMUR SUYU SĐSTEMĐ VARLIĞI 18% 37% olan olmayan bilinmeyen 45% Şekil 3.4 Belediyelerin Yağmur Suyu Sistemi Varlığı 73

82 Tablo 3.5 Belediyelerin Kanalizasyon Ve Yağmur Suyu Şebekesi Varlığı Kanalizasyon şebekesi Yağmursuyu Şebekesi var 15 6 yok 2 10 Tekirdağ bilinmiyor 7 8 var 15 5 yok 2 12 Kırklareli bilinmiyor 5 5 var 10 1 yok 3 11 Edirne bilinmiyor 8 9 GÖSTERİM Evsel Atık Su Yükü (m3/g) Şekil 3.5 Belediyelerin atıksu yükleri (m 3 /gün) dağılımı 74