Sosyal Vergileme İlkeleri Açısından Asgari Geçim İndiriminin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Sosyal Vergileme İlkeleri Açısından Asgari Geçim İndiriminin Değerlendirilmesi Arş. Gör. KÜBRA BOZDOĞAN * Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü Arş. Gör. SELÇUK BUYRUKOĞLU ** Pamukkale Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü Arş. Gör. DOĞAN BOZDOĞAN *** Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü Özet Vergilemede eşitlik, adalet, mali güç ve fayda ilkesi gibi sosyal vergileme ilkeleri açısından önemli bir yere sahip olan asgari geçim indirimi aracılığıyla ücret geliri elde edenlerin yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilecekleri kadar paranın vergi matrahının dışında tutulması hedeflenmiştir. Böylece ödeme gücüne sahip vergi mükelleflerinin ücret gelirlerinin tamamı vergi matrahını oluşturmayacaktır. Bu durum devletin sosyal fonksiyonunun bir gereği olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada sosyal vergileme ilkelerinin asgari geçim indirimi açısından değerlendirilmesine yer verilecektir. Öncelikle asgari geçim indirimi kavramı açıklanacak sonrasında ise söz konusu kavramın vergilemede eşitlik, adalet, mali güç ve fayda ilkesi ile arasındaki bağlantı irdelenerek bir takım öneriler de bulunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Asgari Geçim İndirimi, Eşitlik, Adalet, Mali Güç, Fayda. GİRİŞ Kamu harcamalarının temel finansman kaynağı olan vergiler mükellefler üzerinde önemli bir vergi yükü oluşturmaktadır. Bu vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı ise sosyal devlet anlayışının önemli bir parçasıdır. Ülkemizde daha önceleri en az geçim indirimi olarak düzenlenen ve tüm gelir gruplarını kapsayan bu uygulama zamanla değiştirilmiş ve en son sadece ücretlileri kapsayan asgari geçim indirimi olarak uygulamaya konulmuştur. Asgari geçim indiriminde amaç ücretlilerin kendi yaşamsal faaliyetlerini sürdürmeleri için gerekli olan paranın vergi matrahının dışında tutulmasıdır. Çünkü hiçbir vergi, kişinin fiziki varlığını sürdürmesinden önemli değildir ve ancak bunlar karşılandıktan sonraki kısım vergilendirilebilmektedir. Türkiye genelinde bir işverene bağlı olarak çalışan ve gerçek usulde ücret geliri elde eden sayıları 10 milyonun üzerinde bir çalışan kesimi ilgilendiren asgari geçim indirimi sisteminden, ücret seviyesi ne olursa olsun, medeni durumları ve çocuk sayıları aynı olan tüm ücretliler eşit miktarda yararlanmaktadır. kubragozen_87@hotmail.com sbuyrukoglu@pau.edu.tr bozdogan_dogan@hotmail.com 128 VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM 2012

2 Vergi yükünün adaletli dağılımı vergi psikolojisini ve mükelleflerin vergiye uyumunu olumlu yönde etkilemektedir. Bu noktada ayırma ilkesinin bir şekli olarak kabul edilen asgari geçim indiriminin genellik, eşitlik, adalet, mali güç ve fayda ilkesi gibi sosyal vergileme ilkeleri açısından durumu da önemli bir hale gelmektedir. Bu çalışma da asgari geçim indirimin sosyal vergileme ilkeleri açısından değerlendirilmesine yönelik olarak hazırlanmıştır. 1. Asgari Geçim İndirimi Kavramı Modern vergi teorisinin dayandığı en önemli ilkelerden olan ödeme gücü ilkesine göre, herkes vergi ödeme gücü ölçüsünde vergi ödemelidir. Gerçek anlamda bir vergi ödeme gücü ise, mükellefin varlığını sürdürmek için gerekli ihtiyaçlarını sağlamasından sonra başlar. Bu yüzden, maddi imkanları, ancak fizyolojik varlığını sürdürmeye yetecek düzeyde bulunan kimselerin vergi ödeme gücü olamaz ve bu nedenle vergi mükellefiyeti dışında tutulmaları gerekir 1. Ödeme gücüne göre vergilendirme, esas anlamıyla, kamu hizmetleri için belirli karşılık veya fayda göz önüne alınmaksızın, her ferdin kendisini ve ailesini geçindirecek miktarın üstünde malik olduğu servet veya elde ettiği gelire göre vergi yüküne katlanmasıdır 2. Verginin ödeme gücüne göre alınması, vergi yükünün mükellefler arasında adil biçimde dağıtılmasını ve mükelleflerin zor durumda bırakılmamasını gerektirmektedir 3. Vergi ödeme gücünün tam olarak belirlenmesi olanağı bulunmamakla birlikte, gelir üzerinden vergi alındığında, vergi ödeme gücünün belirlenebilmesi bakımından, çeşitli indirimlerden, vergi tarifelerinden ve ayırma ilkesi gibi araçlardan yararlanılmaktadır 4. Söz konusu indirimlerden birisi de asgari geçim indirimidir. 18. yüzyılda bile uygulandığına dair deliller olan ve günümüzde birçok ülkede uygulama alanı bulan bu istisna yöntemi ile ilgili Montesquieu nun görüşü şöyledir; Herkesin eşit bir fizyolojik asgariye ihtiyacı vardır; bu asgariden vergi alınmamalıdır 5. Sismondi ye göre; Vergi, insandan hayatın sürdürülmesi için gerekli olanı istemekten kaçınılmalıdır; zira devletçe açlığa bırakılan bir kimseye, devletin kendisine sağladığı çıkarlardan söz etmek gülünçtür demektedir 6. Smith e göre ise; vergilendirilebilir gelir; net gelir veya en az geçim düzeyinin üstündeki gelir olarak tanımlanmalıdır 7. Asgari geçim indirimi uygulaması temel olarak, geçim standartlarını dikkate almakta, kişilerin temel ihtiyaçlarını karşılamakta kullandıkları bir miktar gelirin vergi dışı bırakılması amacına yönelik düzenlenmektedir 8. Bireyin yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan ihtiyaçlarını karşılayabilmesi amacıyla vergi matrahından düşülerek vergi dışı bırakılan tutara asgari geçim indirimi denir. Diğer bir ifadeyle, bireyin vergi ödeme gücünün hangi gelir düzeyinden başladığının rakam olarak tespit edilen miktara asgari geçim düzeyi, bu miktarın vergi dışı bırakılmasına ise asgari geçim indirimi denilmektedir 9. Sonuçta, yaşamı sürdürebilmek açısından yiyecek, giyecek ve barınma ihtiyaçlarına yapılan harcamaların üretimde bulunabilmek için zorunlu olduğu unutulmamalı, dolayısıyla sözü edilen harcamaları karşılayacak düzeyde bir geçim indirimi hakkı tanınmalıdır. Aksi halde, bu tür harcamaların azalmasına neden olan bir vergileme gelecek dönemlerdeki milli üretimin düşmesine neden olabilecektir Orhan Dikmen, Asgari Geçim İndirimi, İstanbul: Sermet Matbaası, 1956, s.1. 2 Akif Erginay, Kamu Maliyesi, Ankara: Turhan Kitabevi, 1995, s Abdurrahman Akdoğan, Kamu Maliyesi, 12. Baskı, Ankara: Gazi Kitabevi, 2007, s Akdoğan, a.g.e., s Selahattin Tuncer, Kamu Maliyesi, 2. Baskı, İstanbul: Yalkın Ofset Matbaası, 1971, s Orhan Dikmen, Asgari Geçim Haddi Üzerinde Düşünceler, İstanbul Üni. İkt. Fak. Maliye Enstitüsü Konferansları, İkinci Seri, 1958, s.42 7 Richard Musgrave, Kamu Maliyesi Teorisi Kamu Ekonomisi Alanında Bir İnceleme, Birinci Kitap, (Çev. Orhan Şener/ Yaşar Methibay), Ankara: Asil Yayınları, 2004, s Özgür Biyan, Türk Vergi Sisteminde Asgari Geçim İndiriminin Dayanılmaz Eksikliği, 2007, /ozgur_biyan_asgari_gecim.htm, ( ). 9 Aykut Herekman, Genel Vergi Teorisi, Ankara: Kalite Matbaası, 1976, s Hüsnü Kızılyallı, Türk Vergi Sisteminin Ekonomik Analizi, Ankara Üniversitesi S.B.F. Maliye Enstitüsü Yayınları No: 286/33, Ankara: Sevinç Matbaası, 1969, s.311. VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM

3 Asgari geçim indirim, ülkemizde 1950 li yıllardan itibaren 1986 yılına kadar farklı adlarla uygulanmış, tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 5615 sayılı Kanun un 2. maddesiyle Gelir Vergisi Kanunu nun yeniden düzenlenen 32. maddesi uyarınca bu müessese tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yeniden yürürlüğe konulmuştur. Asgari geçim indiriminin uygulama esasları ise 265 sayılı Gelir Vergisi Genel Tebliği (GVGT) ile belirlenmiştir Sayılı Kanun İle Getirilen Asgari Geçim İndirimi Müesesesi 5615 sayılı kanunla ücretlilerde vergi indirimine son verilerek aynı kanunun 32 nci maddesinde kişilerin bir miktar gelirin vergi dışına bırakılması amacına yönelik olarak 2008 yılından itibaren elde edilecek ücret gelirlerine uygulanmak üzere Asgari Geçim İndirimi müessesesi getirilmiştir de kabul edilen 5615 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un ikinci maddesi şöyledir: MADDE sayılı Kanun un mülga 32.maddesi, başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde yeniden düzenlenmiştir. Asgarî geçim indirimi MADDE 32- Ücretin gerçek usulde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır. Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yasından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50 si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10 u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 diğer çocuklar için % 5 idir. Gelirin kısmi döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile 103 üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz. İndirimin uygulamasında çocuk tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dahil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, eş tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder. İndirim tutarının tespitinde mükellefin, gelirin elde edildiği tarihteki medeni hali ve aile durumu esas alınır. İndirim, yukarıdaki oranlara göre hesaplanan tutarları aşmamak kaydıyla, ücret geliri elde eden aile fertlerinden her biri için ayrı ayrı, çocuklar için eşlerden yalnızca birisinin gelirine uygulanır. Boşananlar için indirim tutarının hesabında, nafakasını sağladıkları çocuk sayısı dikkate alınır. Bakanlar Kurulu, indirim konusu yapılacak toplam tutarın asgari ücretin yıllık brüt tutarını aşmaması şartıyla ikinci fıkrada belirtilen asgari geçim indirimi oranlarını artırmaya veya kanuni oranına kadar indirmeye yetkilidir. Asgari geçim indiriminin uygulama dönemleri ve mahsup şekli ile diğer hususlara ilişkin usûl ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir Asgari Geçim İndiriminden Yararlanabilecek ve Yararlanamayacak Olanlar Gelir Vergisi Kanunu nun 32 nci maddesinde düzenlenen asgari geçim indirimi müessesesi yalnızca ücret gelirleri üzerindeki vergi yükünü azaltmak üzere düzenlenmiştir. Ücret gelirleri dışında kalan gelirler kapsam dışında bırakılmıştır. Asgari geçim indirimi uygulamasından ücret gelirlerini yıllık beyanname ile bildirenler ile Gelir Vergisi Kanununun 61 inci maddesi kapsamında değerlendirilen ücret geliri elde edenler ile kurumların yönetiminde görevli olanlar da yararlanacaklardır 12. Buna göre asgari geçim indirimi uygulamasından 13 ; Ücretleri gerçek usulde vergilendirilen tam mükellef gerçek kişiler (Diğer bir ifade ile ücretleri tevkif suretiyle vergilendirilen tam mükellef kişiler), 11 Hakan Erkuş, Asgari Geçim İndiriminin Muhasebeleştirilmesi ve Gelir Vergisi Stopajı Teşviki, Lebib Yalkın Dergisi, 2008, icerik_p.asp?dicerik_id= 101&dergi id=47, ( ). 12 Hakan Erkuş, Asgari Geçim İndiriminin Muhasebeleştirilmesi ve Gelir Vergisi Stopajı Teşviki, Lebib Yalkın Dergisi, 2008, icerik_p.asp?dicerik_id= 101&dergi id=47, ( ). 13 İmdat Türkay, Soru ve Cevaplarla Asgari Geçim İndirimi Uygulaması-I, E-Yaklaşım, 2011, mevzuat/dergi/read_frame.asp?file_name= htm, ( ). 130 VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM 2012

4 Tevkifata tabi tutulmamış ücret gelirlerini yıllık beyanname ile bildirenler, Gelir Vergisi Kanunu nun 61. maddesi kapsamında ücret kapsamında değerlendirilen ücret geliri elde edenler (Örneğin; sosyal güvenlik destekleme primi ödemek suretiyle çalışanlar ile kurumların yönetiminde görevli olanlar), Yabancı uyruklu olup da Türkiye de tam mükellefiyet esasında elde ettikleri ücret gelirleri tevkif suretiyle vergilendirilenler, yararlanabilecektir. Ancak, ücret geliri niteliği taşısa bile aşağıda sayılan gelirler asgari geçim indirimi uygulaması dışında kalacaklardır: Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilen hizmet erbabı, Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler, Başka bir kanun hükmü (3218, 4490, 4691 sayılı Kanunlar vb.) uyarınca ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanlar, Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler Asgari Geçim İndiriminin Hesaplanması Asgari geçim indiriminin yıllık tutarı, her ücretli için asgari ücret üzerinden hesaplanan yıllık vergi tutarını aşamayacak ve yılı içerisinde asgari ücret tutarında meydana gelen değişiklikler, asgari geçim indirimi uygulamasında dikkate alınmayacaktır 14. Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında belirlenen 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına; Mükellefin kendisi için % 50 si, Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10 u, Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk iki çocuk için % 7,5 i, Diğer çocuklar için % 5 i, olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkat alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak tutarın, Gelir Vergisi Kanununun 103 üncü maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranla çarpılması sonucu bulunacak indirim tutarının 1/12 sinin aylık olarak hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmesi suretiyle bulunacaktır. A.G.İ. Yıllık Tutarı = (Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı x A.G.İ. Oranı) x %15 Ücretlinin faydalanacağı azami indirim tutarı, elde ettiği ücret geliri üzerinden hesaplanan gelir vergisi ile sınırlı olduğundan, mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde ücretliye herhangi bir iade yapılmayacaktır. On sekiz yaşını doldurmuş çocuklardan öğrenimi sona erenler, öğrenimin sona erdiği ayı takip eden aydan itibaren anne veya babasının asgari geçim indirimi hesabında dikkate alınmayacaklardır. Yıl içinde işyeri veya işvereni değişen ücretliler, yeni işyerlerinde veya işverenleri nezdinde çalışmaya başladıkları aydan itibaren asgari geçim indiriminden yararlanmaya devam edeceklerdir. Buna göre 2012 asgari geçim indirimi tutarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 1: 2012 Yılı Asgari Geçim İndirimi Tutarları (TL) Medeni Hali Aylık Medeni Hali Aylık Bekar 66,49 Evli eşi çalışmayan ve çocuksuz 79,79 Evli eşi çalışan ve çocuksuz 66,49 Evli eşi çalışmayan ve 1 çocuklu 89,76 Evli eşi çalışan ve 1 çocuklu 76,46 Evli eşi çalışmayan ve 2 çocuklu 99,73 Evli eşi çalışan ve 2 çocuklu 86,43 Evli eşi çalışmayan ve 3 çocuklu 106,38 Evli eşi çalışan ve 3 çocuklu 93,08 Evli eşi çalışmayan ve 4 çocuklu 113,03 Evli eşi çalışan ve 4 çocuklu 99,73 Evli eşi çalışmayan ve 5 çocuklu üst sınır 113,03 Evli eşi çalışan ve 5 çocuklu 106,38 14 İbrahim Işıklı, Asgari Geçim İndirimde Merak edilenler?, 2012, ( ). VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM

5 Örneğin bekar ve çocuksuz bir asgari ücretlinin eline geçen net ücret şu şekilde hesaplanır ( tarihleri arasında asgari ücret 16 yaşından büyükler için brüt 886,50 olarak belirlenmiştir); Brüt Ücret 886,50 TL Sigorta Primi İşçi Payı 124,11 TL İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı 8,87 TL Gelir Vergisi Matrahı 753,53 TL Gelir Vergisi 113,03 TL Damga Vergisi 5,85 TL Kesintiler Toplamı 251,85 TL Asgari Geçim İndirimi (Bekar ve Çocuksuz) 66,49 TL NET ELE GEÇEN (Asgari Ücret + AGİ) 701,14 2. Sosyal Vergileme İlkeleri Açısından Asgari Geçim İndirimi Sosyal adaletin gerçekleştirilmesinde bir sosyal politika aracı olarak vergiler önemli bir yere sahiptir. Çağdaş devletlerin vergi sistemleri ve bu sistemlerin vergilemede sosyal amaçlı vergileme ilkelerine dayalı olarak kabul ettikleri vergilendirme teknikleri gelir dağılımında eşitsizlikleri törpüleyici yönde etkide bulunmaktadır 15. Sosyal vergileme ilkeleri; adalet, eşitlik, genellik, ödeme gücü ve fayda ilkesi olarak sıralanabilir Vergilemede Adalet İlkesi ve Asgari Geçim İndirimi Vergilerin tarihi gelişimi süresince gerek yasal düzenlemeler gerekse uygulama açısından dikkate alınan en önemli vergi ilkelerinden birisi adalet ilkesidir 16. Adil bir vergi sisteminin amacı, kamu hizmetlerini gerçekleştirmek üzere alınacak vergilerin toplumu oluşturan kişiler arasında hak ve adalete uygun bir şekilde dağıtılmasıdır. Vergi adaleti, bireylerin gelir ve servet düzeylerinin farklılığının vergilendirme aşamasında dikkate alınmasını ve herkesin ödeme gücüne göre vergilendirilmesini gerektirmektedir 17. Vergi adaleti ilkesi Anayasanın 2 nci maddesinde yer alan devletin sosyal devlet olma niteliğinin bir sonucudur 18. İlkeyle, maliye ve vergi politikalarının amaçlarından birinin sosyal devlet özelliğini gerçekleştirime diğer bir ifade ile verginin adil alınması yoluyla sosyal adalet, sosyal yarar, iktisadi ve sosyal denge oluşturulması olduğu vurgulanmaktadır 19. Vergilemede adalet duygusunu sarsabilecek şiddetli ve taraflı muamelelerden kaçınılması ve sermaye birikimine veya reel gelirin artmasına engel olunmaması gerekmektedir. Bu anlamda zengin ve fakirden aynı miktarda vergi alınmaması, bir insanı ancak yaşatabilecek gelirin vergi dışı bırakılması, bir bekarla çocuklu veya çocuksuz bir aile reisinin aynı yük altında tutulmaması, emek ve sermaye gelirinin vergilendirilmesinde farklı muamele yapılması vb. gibi esaslar, vergi adaletine belli ölçülerde ulaşılmasını sağlayabilmektedir 20. Genel kabul gören adil vergileme, bireyler arasındaki vergi yükü dağılımının toplumca kabul edilebilir şekilde olmasıdır. Bu da mükelleflerin katlanmak zorunda oldukları vergi yükünün, vergi ödeme güçleriyle orantılı olmasına bağlıdır. Vergi ödeme gücüne göre vergileme ilkesi zamanla çeşitli ülke anayasalarına, asgari geçim indirimi ve diğer tekniklerle girerek bağlayıcı hale gelmiştir 21. Asgari geçim indirimi, mükellefin vergi ödeme gücünün, asgari geçim haddinden sonra kalan gelir dilimi üzerinden başladığını kabul eder. Vergi kanunlarında, belirli bir asgari geçim tutarı bu nedenle vergi kapsamı 15 Ali Rıza Gökbunar, Vergileme İlkeleri ve Küreselleşme, Celal Bayar Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi, S.4, 1998, s Akdoğan, a.g.e., s M.Erkan Üyümez, ve İlker Özcan, Asgari Geçim İndirimi: Geçmişten Günümüze Türkiye Uygulamalarına Genel Bir Bakış, E- Yaklaşım, 2010, frame.asp?file_name= htm, ( ). 18 Birol Terlemez, 1982 Anayasası nda Vergileme İkeleri, Yaklaşım Dergisi, 2001, mevzuat/ergi/eadframe.asp? filename= htm, ( ). 19 Selim Kaneti, Vergi Hukuku, 2.Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1989, s Erginay, a.g.e., s Osman Saraç, Gelir Vergisi Kanunu nda En Az Geçim İndirimi Uygulaması ve Vergilemeye Etkisi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Ü. SBE, 2006, s VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM 2012

6 dışında tutulur. Bu tutarın kişinin hayatını devam ettirebilmesi için gerekli olduğu kabul edilir ve geriye kalan kısım vergi matrahı olarak kabul edilir. Bu, temel bir vergi adaleti kuralıdır 22. Asgari geçim indirimi, vergide iktidar prensibi ve bir anlamda vergi adaletinin dayandığı temel esaslardan birisidir 23. Asgari geçim indirimi uygulamasının temel amaçlarından birisi de sosyal devletin asgari bir yaşam düzeyi sağlaması gerektiği düşüncesidir.çünkü, sosyal devlet, vatandaşlarının asgari yaşama düzeyini sağlamalıdır. Sosyal devlet vergi politikası uygulama yoluyla ekonomiye müdahale ederek, gelir ve servet dağılımındaki adaletsizlikleri gidermeye çalışır. Yani, sosyal devlet ilkesi gereği asgari yaşam haddinin vergi dışı bırakılması gerekir 24. Vergi adaleti, vergi yükünün yükümlüler arasında nasıl dağılacağını, aynı zamanda ekonomik ve sosyal düzenleme aracı olarak nasıl kullanılması gerektiğini belirlemektedir 25. Vergide adaletin sağlanması için asgari geçim indirimi uygulanmalıdır Vergilemede Eşitlik İlkesi ve Asgari Geçim İndirimi 1982 Anayasasının 10 uncu maddesinde eşitlik ilkesi Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetmeksizin kanun önünde eşittir. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır şeklinde ifade edilmiştir. Vergide eşitlik ise, aynı şartlardaki mükelleflerin aynı miktar ve oranda vergi ödemesi, vergi yükünün mükelleflere eşit dağıtılması demektir. Vergide adaletin gerçekleştirilebilmesi bakımından önemli bir fonksiyonu bulunan bu ilke, vergi yükünün, mükelleflerin kişisel ve ekonomik durumlarına göre eşit bir şekilde dağıtılmasını gerekli kılmaktadır 27. Buna göre vergilemede eşitlik ilkesi, bireyler genel vergi yüküne, kendi ödeme güçlerine göre katılmalıdırlar. Diğer bir ifade ile vergilemede eşitlik ilkesi, mükelleflerin vergi ödeme güçlerini dikkate almak suretiyle vergilendirilmesidir. Bu ilkenin vergilemede adaleti sağlama açısından çok büyük bir önemi bulunmaktadır. Bu ilke, genel vergi yükünün toplumu oluşturan kişiler arasında mükelleflerin kişisel, ailevi ve ekonomik durumlarına göre dengeli bir şekilde dağıtılmasını gerekli kılmaktadır. Burada bireylerin hangi ölçülerde vergi ödeyecekleri sorunu önem kazanmaktadır 28. Vergilemede eşitlik ilkesi, vergi ödeme gücü bakımından aynı olanların aynı vergilendirme şartlarına tabi tutulması, buna karşılık vergi ödeme gücü farklı olanların, farklı vergilendirme şartlarına tabi tutulması şeklinde tanımlanabilir. Aynı durumda olanların aynı vergilendirme şartlarına tabi olması, vergilemede yatay eşitlik ; farklı durumda olanların farklı vergileme şartlarına tabi tutulması ise, vergilemede dikey eşitlik diye nitelendiri lir 29. Vergilemede eşitlik sağlanırken, sosyal devlet anlayışına bağlı olarak mükellefin ödeme gücüne göre vergilendirilmesinde asgari geçim tutarı kadar bir tutarın vergilendirme dışı bırakılması eşitlik ilkesinin bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır Vergilemede Genellik İlkesi ve Asgari Geçim İndirimi Genellik ilkesi, herkesten vergi alınmasını, diğer bir ifadeyle vergi alırken, toplum bireyleri arasında hiçbir ayırım yapılmamasını ifade eder. Vergi ödeme güçlerine göre herkesin vergi ödemesi, vergide genellik ilkesinin özünü oluşturmaktadır 30. Vergilemede genellik ilkesi, vergi hak ve ödevlerinin herkese ait olduğunu belirten bir ilkedir. Anayasanın 73 üncü maddesinin 1 inci fıkrasında: Herkes 22 Selahattin Tuncer, Vergi Hukuku ve Uygulaması, Cilt II, Ankara: Yaklaşım Yayınları, 2006, s Dikmen, a.g.e., s Soner Yakar, En Az Geçim İndirimi Ve Türkiye Uygulaması, Vergi Dünyası, 2007, dergiler.php?id=4663, ( ). 25 Mualla Öncel ve Diğerleri, Vergi Hukuku, 8. Baskı, Ankara:Turhan Kitabevi, 2000, s Kenan Bulutoğlu, Vergi Politikası, İstanbul: Sermet Matbaası, 1962, s Akdoğan, a.g.e., s Gökbunar, a.g.m., s Osman Pehlivan, Kamu Maliyesi, Trabzon: Derya Kitabevi, 2004, s Akdoğan, a.g.e., s.186. VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM

7 kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür denilmektedir. Genellik ilkesi toplumda yaşamakta olan ve vergi mükellefi olma hususunda gerekli şartları taşıyan herkesin vergi mükellefi olarak vergi verme zorunluluğu bulunduğunu ifade etmektedir. Bu nedenle bir ülkede oturan vatandaşlar, yabancılar ve yurt dışında oturmakla beraber ülke içinde ekonomik faaliyette bulunan herkes vergi ödemek zorundadır. Bu ilkeyle ülke sınırları içinde yaşayan herkesin vergi yüküne katılması öngörülmektedir 31. Bu zorunluluk devlet tarafından topluma sunulan kamu hizmetleri yararının sınırlama olmaksızın topluma yönelik olmasının bir sonucudur 32. Vergide genellik, herkesin istisnasız olarak, vergi vermesi gerektiği anlamına gelir. Genellik ilkesi, dil, din, ırk, sınıf gibi ekonomik durumdan bağımsız faktörleri göz önüne almaksızın, vergi ödeme gücüne sahip tüm kişilerin vergilendirilmesini ifade etmektedir. Günümüzde yaygın uygulama, sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi nedenlerle ya da vergi tekniği açısından gerekli durumlarda, objektif ve sübjektif vergi mükellefiyetinin sınırlandırılmasına izin verilmektedir 33. Pek çok ülkenin de asgari geçim indirimini uyguladığı göz önüne alınırsa asgari geçim indiriminin genellik ilkesini ihlal etmediği genel kabul görmektedir Vergilemede Ödeme Gücü İlkesi ve Asgari Geçim İndirimi Vergi ödeme gücü, vergilemede adaletin sağlanmasında öne sürülen yaklaşımlardan ödeme gücü yaklaşımı ile ilgili bir kavramdır. Ödeme gücü yaklaşımı, gelir dağılımında adaletin sağlanmasına yöneliktir. Vergi yükünün mükelleflere adil bir şekilde bölüştürülmesini ve vergilemede mükellefin vergi ödeme gücünü esas alır. Vergi ödeme gücünün belirlenmesinde mükellefin geliri, serveti ve harcamaları göz önünde tutulur 34. Kişinin; kendisinin ve ailesinin yaşamını asgari düzeyde sürdürmeye yetecek gelirin üzerindeki gelir kısmını ifade eden vergi ödeme gücü, vergi uygulaması bakımından gereklidir. İlke gereğince kanun koyucu, vergi sistemini bu ilkeye uygun olarak düzenleyecek ve kişilere mali güçlerini aşan ölçüde vergi yükü yüklemeyecektir. Ödeme gücüne göre vergileme ilkesini gerçekleştirecek vergilemeyi yapabilmek adına geliştirilen tekniklerin uygulanması, bir yandan vergi yükünün adil dağıtılmasını sağladığı gibi diğer yandan da gelir dağılımının daha adil hale getirilmesine olanak sağlamaktadır 35. Gelir vergisinde ödeme gücüne göre vergilemede uygulanan teknikler; asgari geçim indirimi, ayırma prensibi ve artan oranlılıktır. Asgari geçim indirimi; sermaye ve emek gelirleri arasında emek gelirleri lehine, ayırma ilkesi; gelir arttıkça gelirin marjinal faydasının düşmesinden hareketle mükellefler arasında eşit fedakârlığı sağlamak üzere, artan oranlılık ise; vergi kanunları içinde sosyal, ekonomik ve mali nedenlerle çeşitli istisna, muafiyet ve indirimler uygulanması olarak tanımlanabilmektedir 36. Asgari geçim indirimi mükelleflerin vergi ödeme gücünün, asgari geçim haddinden sonra kalan gelir diliminden başladığını kabul etmektedir. Vergi kanunları bu nedenle gelirin belli bir kısmını vergileme dışında tutmaktadır. Kanun koyucu, gelirin vergileme dışında tutulan bu kısmının kişinin hayatını idame ettirebilmesi için gerekli olduğunu kabul etmektedir Vergilemede Fayda İlkesi ve Asgari Geçim İndirimi Bu ilkeye göre vergiler insanlar arasında herkese açık şekilde sağlanan mal ve hizmetlerden elde ettikleri faydalar ile ilişkili olarak paylaştırılmalıdır. Fayda ilkesi, aynı seviyeden kamu hizmetlerinden yararlanan insanların aynı miktarda vergi ödemesi (yatay eşitlik), farklı düzeylerde hizmetten yararlananların daha fazla düzeyde vergi ödemesi (dikey eşitlik) halinde gerçekleşebilir. Bu kurama göre, hizmetten hiç yararlanma- 31 Emine Orhaner, Kamu Maliyesi, Ankara: Gazi Yayınevi, 2000, s Akdoğan, a.g.e., s Tuncer, a.g.e., s Esra Siverekli Demircan, Vergilendirmenin Ekonomik Büyüme ve Kalkınmaya Etkisi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 21, 2003, s Gülay Akgül Yılmaz, Türkiye de Gelir Vergisi Tarifesinde Meydana Gelen Değişikliklerin Vergilendirmede Adalet İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, S.1, 2006, s Tuncer, a.g.e., s VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM 2012

8 yanlar, söz konusu hizmetin sağlanması için ihtiyaç duyulan vergiden muaf olmalıdırlar 37. Günümüzde uygulama alanı oldukça sınırlı olan (harçlar, şerefiyeler, resimler) fayda ilkesindeki temel düşünce kişilerin devlet hizmetlerine katılmaları, kamu hizmetlerinden faydalanmaları ile doğru orantılı olması yönündedir. Geçim standartları dikkate alınarak, kişilerin temel ihtiyaçlarını karşılamakta kullandıkları bir miktar gelirin vergi dışı bırakılması anlamına gelen asgari geçim indirimi ile fayda ilkesi arasında ise doğrudan bir ilişki olmadığı açıktır. SONUÇ Asgari geçim indiriminin tam olarak belirlenmesi çok zordur. Ancak bu asgari geçim indiriminin uygulanmaması gerektiği şeklinde anlaşılmamalıdır. Zaten bu tutar hesaplanırken, devletin gelir ihtiyacı da göz önünde bulundurulmaktadır. Toplumsal ve ekonomik şartlar göz önünde tutularak belirlenen bir asgari geçim indiriminin uygulanması vergi adaletinin sağlanmasına yardımcı olacaktır. Gerek vergi ödeme gücüne ulaşılabilmesi gerekse vergilendirilmede adaletin sağlanabilmesi açısından asgari geçim indirimine yer verilmesi gereklidir. Modern devlet anlayışı kişiler arasındaki farklıkları gidermeye ve mali güce göre vergi ödenmesini destekleyen bir yapıdadır. Bu doğrultuda, asgari geçim indirimi sosyal vergileme ilkeleri açısından sosyal devlet anlayışının bir gereği olarak gerekli olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Hatta yoksulluk sınırının TL olduğu ülkemizde asgari geçim haddinin arttırılması gerektiği de söylenebilir. Asgari geçim indirimi sosyal vergileme ilkelerinin gereklerini yerine getiren bir uygulamadır. Ancak ülkemizde asgari geçim indiriminin yalnızca ücret geliri elde edenlere uygulanması, sosyal vergileme ilkelerine aykırıdır. Mümkün olduğunca tüm gelir gruplarını kapsaması gerekmektedir. KAYNAKÇA - Akdoğan, Abdurrahman (2007), Kamu Maliyesi, 12. Baskı, Gazi Kitabevi Ankara. - Bulutoğlu, Kenan (1962), Vergi Politikası, Sermet Matbaası, İstanbul. - Biyan,Özgür (2007), Türk Vergi Sisteminde Asgari Geçim İndiriminin Dayanılmaz Eksikliği, Demircan, Esra Siverekli (2003), Vergilendirmenin Ekonomik Büyüme ve Kalkınmaya Etkisi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 21, ss Dikmen, Orhan (1956), Asgari Geçim İndirimi, Sermet Matbaası, İstanbul. - Dikmen, Orhan (1958), Asgari Geçim Haddi Üzerinde Düşünceler, İstanbul Üni. İkt. Fak. Maliye Enstitüsü Konferansları, İkinci Seri, İstanbul, ss Erginay, Akif (1995), Kamu Maliyesi, Turhan Kitabevi, Ankara. - Erkuş Hakan (2008), Asgari Geçim İndiriminin Muhasebeleştirilmesi ve Gelir Vergisi Stopajı Teşviki, Lebib Yalkın, icerik_ p.asp?dicerik_id= 101&dergi id=47, Gökbunar, Ali Rıza (1998), Vergileme İlkeleri ve Küreselleşme, Celal Bayar Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi, S:4, ss Herekman, Aykut (1976), Genel Vergi Teorisi, Kalite Matbaası, Ankara. - Işıklı, İbrahim (2012), Asgari Geçim İndirimde Merak edilenler?, php?artikel_id=4842, Kaneti, Selim (1989), Vergi Hukuku, 2.Basım, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul. - Kızılyallı, Hüsnü (1969), Türk Vergi Sisteminin Ekonomik Analizi, Ankara Üniversitesi S.B.F. Maliye Enstitüsü Yayınları No: 286/33, Sevinç Matbaası, Ankara. - Musgrave, Richard (2004), Kamu Maliyesi Teorisi Kamu Ekonomisi Alanında Bir İnceleme, Birinci Kitap, (Çev. Orhan Şener/ Yaşar Methibay), Asil Yayınları, Ankara. - Orhaner Emine (2000), Kamu Maliyesi, Gazi Yayınevi, Ankara. - Öncel Mualla, Kumrulu Ahmet, Çağan Nami, (2000), Vergi Hukuku, 8. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara. - Pehlivan, Osman (2004), Kamu Maliyesi, Derya Kitabevi, Trabzon. 37 Gökbunar, a.g.m., s.89. VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM

9 - Saraç Osman (2006) Gelir Vergisi Kanunu nda En Az Geçim İndirimi Uygulaması ve Vergilemeye Etkisi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Ü. SBE, Ankara. - Terlemez, Birol (2001), 1982 Anayasası nda Vergileme İkeleri, Yaklaşım Dergisi, mevzuat/ergi/eadframe.asp?filename= htm, Tuncer Selahattin (1971), Kamu Maliyesi, 2. Baskı, Yalkın Ofset Matbaası, İstanbul. - Tuncer Selahattin (2006), Vergi Hukuku ve Uygulaması, Cilt II, Yaklaşım Yayınları, Ankara. - Türkay İmdat (2011), Soru ve Cevaplarla Asgari Geçim İndirimi Uygulaması-I, E-Yaklaşım, e_name= htm, Üyümez, M.Erkan ve İlker Özcan (2010), Asgari Geçim İndirimi: Geçmişten Günümüze Türkiye Uygulamalarına Genel Bir Bakış, S.215, E-Yaklaşım, asp?file_name= htm, Yakar Soner (2007), En Az Geçim İndirimi Ve Türkiye Uygulaması, Vergi Dünyası, S.308, vergidunyasi.com.tr/dergiler.php?id=4663, Yılmaz, Gülay Akgül (2006), Türkiye de Gelir Vergisi Tarifesinde Meydana Gelen Değişikliklerin Vergilendirmede Adalet İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, S:1, ss VERGİ DÜNYASI, SAYI 375, KASIM 2012