TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE)

Transkript

1 Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR... 5 ġekġl LĠSTESĠ... 6 TABLO LĠSTESĠ...11 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ...13 EXECUTIVE SUMMARY GĠRĠġ Havza Yönetimi Su Yönetimi Avrupa Birliği (AB) Su Çerçeve Direktifi (SÇD) Entegre Havza Yönetimi (EHY) Su Çerçeve Direktifi (SÇD) Açısından Entegre Havza Yönetimi Coğrafi Bilgi Sistemi ÇaliĢmalari PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI HAVZA GENEL DURUMU YerleĢim Yerleri Coğrafi Durum Meteorolojik Bilgiler Arazi Kullanımı Tarım ve Hayvancılık Sanayi Durumu Korunan Alanlar Su Kaynakları Deniz DeĢarjları SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU Türkiye Geneli Türkiye nin Su Potansiyeli Sektörel Su Kullanımları ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Marmara Havzası Havza Su Potansiyeli Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu Baskı

2 Sayfa/Toplam Sayfa: 2 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Havzada Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Kentsel Atıksu Altyapısı Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Endüstriyel Atıksu Altyapısı Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Tekil Sanayi Tesisleri Altyapı Durumu Katı Atık Yönetimi Altyapısı Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Tıbbi Atık Bertaraf Durumu SU KALĠTESĠ VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠ Su Kalitesi Sınıflamaları Yöntem Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Nüfus Tahminleri Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirletici Yükleri Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ Baskı ve Etkiler Öneriler Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Öneriler Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü Tarımsal Kirlilik Yönetimi AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi HAVZA KORUMA EYLEM PLANI Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları Baskı

3 Sayfa/Toplam Sayfa: 3 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Havza Yönetimi Türkiye de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Sorunlar AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi Fransa da Havza Yönetimi Ġngiltere de Havza Yönetimi Ġspanya da Havza Yönetimi Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi Tarifeler Marmara Havzası Koruma Eylem Planı Atıksu Yönetimi Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu Yağmur Suyu Altyapı Durumu Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü Tarımsal Kirlilik Yönetimi Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu Su Kaynakları Yönetimi Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları Su Kaynakları Yönetimi Yapılanması Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları Akarsu Islah ÇalıĢmaları Akım ve Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması Baskı

4 Sayfa/Toplam Sayfa: 4 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu. 354 KAYNAKLAR EKLER - CĠLT II Baskı

5 Sayfa/Toplam Sayfa: 5 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KISALTMALAR TÜBĠTAK TÜĠK ADNKS ÇOB AAT OSB SKKY DSĠ MEMPIS ĠSKĠ ĠSU ÇAKAB ĠSO YHGS TP TMP TKA DMĠ GIS : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu : Türkiye Ġstatistik Kurumu : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı : Atıksu Arıtma Tesisi : Organize Sanayi Bölgesi : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü : Marmara Denizi Havzası Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejileri : Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon Ġdaresi : Ġzmit BüyükĢehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon Ġdaresi : Çanakkale Katı Atık Yönetim Birliği : Ġstanbul Sanayi Odası : Yaban Hayatı Gözlem Sahası : Tarih Parkı : Tarihi Milli Park : Tabiat Koruma Alanı : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü : Geographic Information System (Coğrafi Bilgi Sistemleri) Baskı

6 Sayfa/Toplam Sayfa: 6 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekġl LĠSTESĠ ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası...44 ġekil 2. CBS çalıģmalarında takip edilen ana süreçler...48 ġekil 3. Akarsu verisindeki topolojik hataların giderilmesi...50 ġekil 4. Önemli akarsulardan oluģan yeni akarsu verisinin oluģturulması...51 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri...52 ġekil 6. Ġl ve ilçe sınırlarının yerleģim merkezlerine uygun olarak düzenlenmesi...53 ġekil Havzaya ait küçültülmüģ sayısal yükseklik modelleri...54 ġekil 8. 1: ölçekli raster taranmıģ paftalardaki siyah dolgular...54 ġekil 9. 1/ ölçekli raster paftalardan oluģan raster katalog...55 ġekil Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı...58 ġekil 11. Havzaların Nüfus Dağılımları...59 ġekil 12. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Fiziki Harita...66 ġekil 13. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Siyasi Harita...67 ġekil 14. Havzadaki Ġller ve Havzanın Tümünde Kapladığı Alan...68 ġekil 15. Havza Fiziki Haritası...69 ġekil 16. Havzadaki Akarsular...71 ġekil 17. Havzadaki Baraj Göletleri...72 ġekil 18. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık YağıĢ Ortalamaları...78 ġekil 19. Marmara Havzası 34 Yıllık En Fazla (Maksimum) YağıĢlar...78 ġekil 20. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık Sıcaklık Ortalamaları...79 ġekil 21. Marmara Havzası 32 Yıllık En Fazla Sıcaklıklar...79 ġekil 22. Marmara Havzası 32 Yıllık En Az Sıcaklıklar...80 ġekil 23. Havza Yıllık Toplam YağıĢ Haritası...81 ġekil 24. Havza Yıllık En Fazla YağıĢ Haritası...81 ġekil 25. Havza Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası...82 ġekil 26. Havza GüneĢlenme Haritası...82 ġekil 27. Havza BuharlaĢma Haritası...83 ġekil 28. Havza Kapalılık Haritası...83 ġekil 29. Karla Kaplı Günler Haritası...84 ġekil 30. Havza Arazi Kullanım Durumu (ÇOB CORINE Verileri 2006)...87 ġekil 31. Havza Arazi Kullanım Durumu...88 ġekil 32. Ġstanbul Dudullu Organize Sanayi Bölgesi Sektörel Firma Dağılımı...96 Baskı

7 Sayfa/Toplam Sayfa: 7 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 33. Ġstanbul Tuzla OSB Sektörel Firma Dağılımı...97 ġekil 34. Ġstanbul Tuzla Mermerciler OSB Sektörel Firma Dağılımı...97 ġekil 35. Ġstanbul Tuzla TOSB Sektörel Firma Dağılımı...98 ġekil 36. Kocaeli Gebze OSB Sektörel Firma Dağılımı...99 ġekil 37. Kocaeli Dilovası OSB Sektörel Firma Dağılımı...99 ġekil 38. Kocaeli Gebze Plastikçiler OSB Sektörel Firma Dağılımı ġekil 39. Kocaeli Gebze Güzeller OSB Sektörel Firma Dağılımı ġekil 40. Havza Korunan Alanlar Haritası ġekil 41. Havza Derin Deniz DeĢarjları Haritası ġekil 42. Ülkemiz Su Potansiyeli (ÇOB, 2008.a) ġekil 43. Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı (Yıldız ve diğ., 2007) ġekil yılı sektörel su tüketimleri ġekil 45. Marmara Havzası nda yüzeysel su kaynaklarından alınan sulama suyu durumu. 122 ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı ġekil 50. Marmara Havzası için su rezervi (arzı) ve talebi grafiği ġekil 51. Havzadaki Kirletici Kaynaklar ġekil 52. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ġekil 53. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ġekil 54. Marmara Havzası Ġçerisinde Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Olan ve Olmayan Nüfus ġekil 55. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Nüfus Göstergeleri (2009 yılı) ġekil 56. Kepez Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması ġekil 57. Umurbey Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması ġekil 58. Yalova Merkez AAT Akım ġeması ġekil 59. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 60. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 61. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 62. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

8 Sayfa/Toplam Sayfa: 8 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 63. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 64. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 65. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 66. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 67. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde D grubu (bakteriyolojik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları ġekil 68. Kirlilik kaynakları ġekil 69. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi ġekil 70. Marmara Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları ġekil 71. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri ġekil 74. Marmara Havzası nda KOĠ, Toplam N ve Toplam P Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi (ton/yıl) ġekil 75. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ġekil 76. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ġekil 77. Marmara Havzası için 2010 yılındaki havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere endüstriyel debinin % dağılımı ġekil 78. Havzada endüstriyel kaynaklı kirleticilerin havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere kirlilik yükü değerleri (2010 yılı) ġekil 79. Marmara Havzası havza içinde kalan kirletici yüklerin yıllara bağlı olarak değiģimi ġekil 80. Marmara Havzası Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı) ġekil 81. Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumlarının % Dağılımı ġekil 82. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel debi % dağılımı (2010 yılı) ġekil 83. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel KOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı) ġekil 84. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel BOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı) ġekil 85. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel AKM yükü % dağılımı (2010 yılı) ġekil 86. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-N yükü % dağılımı (2010 yılı) Baskı

9 Sayfa/Toplam Sayfa: 9 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 87. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-P yükü % dağılımı (2010 yılı) ġekil 88. Çanakkale ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı ġekil 89. Yalova ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı ġekil 90. Bursa ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı ġekil 91. Tekirdağ ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı ġekil 92. Kocaeli ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı ġekil 93. Balıkesir ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı ġekil 94. Ġstanbul ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı ġekil 95. Marmara Havzası Katı Atık Birlikleri ġekil 96. OluĢan ve toplanan sızıntı suyu yüzdelik dağılımları ġekil 97. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Azot Yükü Dağılımı ġekil 98. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal Top-N Yükü DeğiĢimi ġekil 99. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Fosfor Yükü Dağılımı ġekil 100. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal P Yükü DeğiĢimi ġekil 101. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı ġekil 102. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi ġekil 103. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TN yükü (ton/yıl) ġekil 104. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TP yükü (ton/yıl) ġekil 105. Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı N yükü dağılımı ġekil 106.Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı P yükü dağılımı ġekil 107. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü ġekil 108. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P yükü ġekil 109. Marmara Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Toplam N yükü ġekil 110. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı N yükü ġekil 111. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı P yükü ġekil 112. Marmara Havzası Çöp Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı N yükü ġekil 113. Marmara Havzası Çöp Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı P yükü ġekil 114. Marmara Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılım Haritası ġekil 115. Marmara Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılım Haritası ġekil 116. Marmara Havzası Yayılı Yükleri ġekil 117. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı toplam azot yükü dağılımı ġekil 118. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı toplam fosfor yükü dağılımı ġekil 119. Marmara Havzası noktasal ve yayılı toplam azot yükünün yıllara göre değiģim beklentisi Baskı

10 Sayfa/Toplam Sayfa: 10 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 120. Marmara Havzası noktasal ve yayılı toplam fosfor yükünün yıllara göre değiģim beklentisi ġekil 121. Atıksu Arıtımı ve yeniden kullanımı için uygulanabilecek yöntemler (Baban ve diğ., 2008) ġekil 122. Marmara Havzası Planlanan Kentsel AAT Kümülatif Ġlk Yatırım Maliyetleri ġekil 123. Fransa da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ġekil 124. Ġngiltere de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ġekil 125. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması ġekil 126. Ġspanya da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi ġekil 127. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte) ġekil 128. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması 334 ġekil 129. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması ġekil 130. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma Baskı

11 Sayfa/Toplam Sayfa: 11 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TABLO LĠSTESĠ Tablo 1. CBS'de kullanımak üzere Bakanlık'tan temin edilen veriler...49 Tablo 2. Planlama çalıģmaları kapsamında oluģturulan veri katmanları...56 Tablo 3. Marmara Havzasındaki YerleĢimler...62 Tablo 4. Marmara Havzasındaki Ġller ve Ġl Ġçindeki/Havzadaki Nüfus Yüzdesi...68 Tablo 5. Marmara Havzası Meteoroloji Ġstasyonları...80 Tablo 6. Marmara Havzası Arazi Kullanım Durumu...89 Tablo 7. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları...90 Tablo 8. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma...91 Tablo 9. Marmara Havzası Koruma Alanları Tablo 10. Türkiye de nehir havzası karakteristikleri (Yıldız ve diğ., 2007) Tablo 11. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) Tablo 12. Havza yeraltı suyu potansiyeli kullanımı durumu Tablo dönemi kentsel atıksu arıtma tesisleri toplam kapasitesi Tablo dönemi yeniden kullanılabilecek atıksu rezervleri Tablo 15. Marmara Havzası Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Tablo 16. EĢdeğer nüfusa göre birim net su ihtiyaçları Tablo 17. Ġsaledeki ve Ģebekedeki kayıp/kaçak yüzdeleri Tablo 18. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı yüzdeleri Tablo 19. Havzadaki kırsal ve kentsel nüfusun su ihtiyacı tahmini Tablo 20. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Tablo 21. SKKY Tablo 1 e göre kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri Tablo 22. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Tablo 23. Marmara Havzası DSĠ istasyonlarında ölçülen minimum ve maksimum su sıcaklıkları Tablo 24. Marmara Havzası Nüfus Tahminleri ( ) Tablo 25. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri Tablo 26. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) Tablo 27. Marmara Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Tablo 28. Sektörlere göre kirletici konsantrasyon değerleri Tablo 29. Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları Tablo 30. Marmara Havza içi, havza dıģı (Marmara) endüstriyel debi ve kirlilik yükleri (2010 yılı) Baskı

12 Sayfa/Toplam Sayfa: 12 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 31. Havza Ġçinde Kalan Ve Marmara Denizine DeĢarj Edilen Endüstriyel Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi Tablo 32. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere göre dağılımı (2010 yılı) Tablo 33. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2020 yılı) Tablo 34. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2030 yılı) Tablo 35. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2040 yılı) Tablo 36. Marmara Havzası Mevcut Belediye Katı Atık Birlikleri Tablo 37. Marmara Havzası için Önerilen Katı Atık Yönetim Birlikleri Tablo 38. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Tablo 39. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı Tablo 40. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı Tablo 41. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Tablo 42. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Tablo 43. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) Tablo 44. Marmara Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Tablo 45. Marmara Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 46. Marmara Havzası Noktasal KOI Yükleri Tablo 47. Arazi kullanımından kaynaklanan birim yükler Tablo 48. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük katsayıları Tablo 49. Marmara Havzası Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Dağılımı Tablo 50. Ham gri su ve siyah su karakterizasyonu (ortalama değerler) (Atasoy ve diğ., 2007) Tablo 51. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri Tablo 52. Planlama çalıģmaları Atıksu Arıtma Tesisleri Proses Seçimleri Tablo 53. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları Tablo 54. Belediye Çevre Hizmetleri Tablo 55. AB Su Çerçeve Direktifi nin Uygulanması Tablo 56. Havza Yönetimi için Kurumsal Bilgi PaylaĢımı Tablo 57. Türkiye de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu Tablo 58. Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri Tablo 59. Kırsal YerleĢimler AAT Faaliyete BaĢlama Tarihleri Baskı

13 Sayfa/Toplam Sayfa: 13 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Hızlı nüfus artıģına bağlı olarak artan su ihtiyacına karģın, uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe geliģen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aģırı kullanım ve kirlilik oluģumu nedeniyle yaģanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıģtır Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât ve Görevleri Hakkında Kanun un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ne Su kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak görevi verilmiģtir. Ayrıca 2004 Tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin 5. maddesinde, Havza Koruma Eylem Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır. ifadesi yer almaktadır. Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması çalıģmaları baģlatılmıģ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıģtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda, halen 4 havza için koruma eylem planları tamamlanmıģ olup; 11 adet havzanın koruma eylem planlarının yapılması iģi TÜBĠTAK Marmara AraĢtırma Merkezi tarafından üstlenilmiģtir. Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıģmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluģturan ve 2000 yılında yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak; direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluģturulması ve uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluģturacaktır. Türkiye deki 11 Havzanın Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması isimli proje 12 Ağustos 2009 tarihinde Ankara da Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak baģlatılmıģtır. Projenin özellikle atıksu arıtma tesis planlamalarında meydana gelecek değiģikliklerin tamamlanması ile tarihinde bitirilmesi hedeflenmektedir. Projede yer alan veriler Haziran 2010 itibarı ile güncellenmiģtir. Baskı

14 Sayfa/Toplam Sayfa: 14 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan yerleģimlerin toplam nüfusu ile Türkiye nüfusunun % 52 sine karģılık gelmektedir (ġekil Y1). Proje kapsamında yer alan yerleģim yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye nin % 40 ına karģılık gelmektedir (ġekil Y2) ; 48% ; 52% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM NÜFUS ; 60% ; 40% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM ALAN PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM ALAN ġekil Y1. Proje Bölgesi Nüfusu ġekil Y2. Proje Bölgesi Alanı Proje kapsamında, aģağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları nın hazırlanması iģi gerçekleģtirilmiģtir (ġekil Y3). Marmara Havzası Susurluk Havzası Kuzey Ege Havzası Küçük Menderes Havzası Büyük Menderes Havzası Burdur Havzası Yeşilırmak Havzası Kızılırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası Baskı

15 Sayfa/Toplam Sayfa: 15 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y3. Proje Kapsamındaki Havzalar Proje de öncelikle ilgili havzada oluģan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıģtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar yapılmıģ, yapılan tüm çalıģmalar baģta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki sorumlu kurum ve kuruluģlarla paylaģılmıģtır. Projenin genel çalıģma planı çerçevesinde danıģmanlık hizmeti için Biosfer DanıĢmanlık Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti. den, proje kapsamındaki önemli iģ paketlerinden biri olan kentsel atıksu arıtma tesisi planlama ve fizibilite çalıģmaları iģi için Mimko Mühendislik Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ den, Marmara Havzası arazi çalıģması için Nebula Mühendislik Ltd. ġti den hizmet alımı yapılmıģtır. Proje kapsamında gerçekleģtirilen iģ paketleri Ģunlardır: 1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti Bu iģ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu, meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler derlenmiģ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak haritalandırılmıģtır. 2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiģ ve havzadaki su ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıģ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiģtir. Baskı

16 Sayfa/Toplam Sayfa: 16 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi Nüfusuna bakılmaksızın belediyesi olan tüm yerleģim yerleri ve N>2000 olan köyler, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan önemli diğer kirletici kaynaklar, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları yerinde görülerek mevcut altyapı durumu incelenmiģtir. Bu kapsamda ilgili yerlerin koordinatları alınmıģ, kentsel atıksu arıtma tesisleri, havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan münferit endüstrilerin ve OSB atıksu arıtma tesislerinde mevcut durum değerlendirilmiģtir. Saha çalıģması neticesinde elde edilen bilgiler excel tablolarına iģlenmiģ ve ayrıca CBS ortamında kayıt altına alınmıģtır. Proje kapsamında toplam 1435 yerleģim yerine gidilmiģ, 192 adet evsel atıksu arıtma tesisi (AAT), 1295 düzensiz katı atık depolama sahası, 29 düzenli katı atık depolama sahası, 509 adet AAT si olan münferit tesis,142 adet AAT olmayan sanayi ve 70 OSB yerinde incelenmiģtir. Marmara Havzası saha çalıģmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında saha çalıģması yapılan(tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 146 yerleģim yeri incelenmiģtir. Bu kapsamda 86 adet evsel AAT, 111 adet katı atık düzensiz depolama sahası, 14 adet düzenli katı atık depolama sahası, henüz faaliyete geçmemiģ olan 1 adet düzenli katı atık depolama sahası, AAT si olan 177 adet münferit tesis, 53 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 21 adet OSB (OSB içinde yer alan münferit AAT ye sahip tesisler OSB olarak incelenmiģtir) yerinde incelenmiģtir. Arazi çalıģması sırasında incelenen ve koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum haritası ġekil Y4 de gösterilmiģtir. ġekil Y4. Marmara Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası Baskı

17 Sayfa/Toplam Sayfa: 17 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıģtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametrelerden olan KOĠ, BOĠ 5, NH 4 -N, NO 2 -N ve NO 3 -N (ġekil Y5) cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiģ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıģtır. ġekil Y5. Marmara Havzası Su Kalite Sınıfı (KOĠ, NH 4-N, NO 2-N ve NO 3-N) Haritaları Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Yayılı kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında haritalandırılmıģtır. Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıģ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıģtır. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Baskı

18 Sayfa/Toplam Sayfa: 18 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıģmalar neticesinde Marmara Havzası için elde edilen veriler Ģu Ģekilde özetlenmektedir: Kentsel Kirlilik: Mevcut durumda Marmara Havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 145 yerleģim yerinin (tüm belediyeler ve N>2.000 olan köyler) 86 sında atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza da bulunan 86 adet kentsel atıksu arıtma tesisi(veya Ön Arıtma Tesisi) ile kiģiye hizmet verilmekte olup; bu durum havza nüfusunun %89 una karģılık gelmektedir. Buna göre 2009 yılında üretilen kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları KOĠ için % 13, t-n için ve t-p için % 15 dir. Endüstriyel Kirlilik: Havzada oluģan ve alıcı ortama verilen endüstriyel atıksuların miktarı % 58 dir. Geri kalan %42 lik kısmı ise Marmara (veya Karadeniz) Denizine deģarj edilmektedir. Üretilen endüstriyel kirlilik yüklerinin giderim yüzdeleri ise sırası ile KOĠ de %40, AKM de %31, t-n da %10 ve t-p da ise %4 olarak hesaplanmıģtır. Düzenli Depolama Alanı Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Kirlilik: Kirlilik oluģumunda düzensiz katı atık depolarından kaynaklanan sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluģan sızıntı sularından kaynaklanan yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit edilmiģtir. Marmara Havzası nda 2010 yılı için düzenli katı atık depo sahalarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 2.813, Toplam N için 629, Toplam P için ise 7 ton/yıl mertebesindedir yılındaki yük değeri KOĠ için 2.776, Toplam N için 620, Toplam P için ise 7 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir. Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik: Yayılı kirlilik yükleri besi maddesi parametreleri olan azot (N) ve fosfor (P) bazında hesaplanmıģtır. Ġleride yapılacak planlama çalıģmalarına temel teģkil etmesi açısından 2010 yılı için hesaplanan besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılım olarak verilmiģtir. Baskı

19 Sayfa/Toplam Sayfa: 19 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiģtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Marmara Havzası nda, toplam yayılı kirleticilerde, N yükü açısından %36 ile baģı çeken gübre kullanımını, % 30 ile hayvancılık faaliyetleri ve % 15 ile arazi kullanımı kaynaklı kirlilik (orman, çayır-mera-otlak, kentsel ve kırsal yerleģim alanları yüzeysel akıģları) faaliyetleri takip etmektedir. Atmosferik taģınım, düzensiz katı atık depo alanları kaynaklı sızıntı suyu yükleri ve fosseptiklerden çıkıģ suları kaynaklı yayılı yükler, t-n açısından toplamda %4 lük bir paya sahiptir. Yayılı yükler t-p parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın yine tarımsal gübre kullanımı olduğu (%66) görülmektedir. Gübre kullanımını takiben hayvancılık (%28) ve arazi kullanımından kaynaklanan P yükleri de % 6 mertebelerindedir. Marmara havzasına ait t-n ve t-p yük dağılımları ġekil Y6 da verilmektedir. ġekil Y6. Marmara Havzası t-n ve t-p Yük Dağılım Haritaları Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki kentsel yerleģimlerden, endüstriyel tesislerden ve düzenli katı atık depolarından kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir yılı için noktasal yüklerin oranı Toplam N parametresi bazında % 18, Toplam P parametresi bazında % 17 dir. Noktasal Toplam N yükleri 2010 yılında ton/yıl iken, 2040 yılında ton/yıl değerine inmektedir. Toplam noktasal P yükleri 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıģla ton/yıl dan ton/yıl değerine ulaģmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiģimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiģim söz konusudur yılında ton/yıl olan yayılı Toplam N yükü, 2040 yılında ton/yıl Baskı

20 Sayfa/Toplam Sayfa: 20 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 seviyesine inmekte olup; % 59 oranında bir azalma söz konusudur. Toplam P yükleri değeri de benzer Ģekilde yüzde 60 azalma ile ton/yıl dan ton/yıl değerine inmektedir. 5. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıģmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iģ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleģim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıģmalarının yapılması, AAT lere atıksu taģıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında yerini almıģtır. Mevcut AAT lerin değerlendirilmesi aģamasında; havzalarda gerçekleģtirilen saha çalıģmaları kapsamında mevcut kentsel AAT leri yerinde incelenmiģ, ve yenileme veya kapasite artıģı ihtiyaçları tespit edilmiģtir. Bu tespitler planlama çalıģmalarına da yansıtılmıģtır. Ayrıca, planlama çalıģmalarında oluģturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleģim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT ler için gerekli kapasite artıģları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıģmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman Bakanlığı) AAT ler için yapılmıģ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiģ ve planlama çalıģmalarında yer almıģtır. Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiģtir: 1. Alternatif: Maksimum sayıda AAT ve minimum kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleģim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıģtır. 2. Alternatif: Minimum sayıda AAT ve maksimum kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleģim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda AAT de arıtılması planlanmıģtır. Baskı

21 Sayfa/Toplam Sayfa: 21 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Alternatif: Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Teknik olarak birleģmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere AAT ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıģtır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT den faydalanmayan yerleģim birimleri için planlanmıģtır. Ayrıca, AAT ye bağlı olan ancak AAT de yenileme yapılması gereken yerleģim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıģı yapılması geren yerleģim birimleri de çalıģmalara dâhil edilmiģtir. Herhangi bir AAT ye bağlı olan, atıksuları %90 ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleģim birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıģmalarına dâhil edilmemiģtir. Planlanan AAT ler için proses seçimi gerçekleģtirilirken, söz konusu tesisten faydalanacak nüfus değeri esas alınmıģtır. Proses seçiminde söz konusu tesisin içme suyu havzası içinde yer alıp almadığına çok dikkat edilmiģtir. Bu nedenle Ġçme suyu havzasında yer alacak tüm tesisler, bağlı nüfus değerine bakılmaksızın besi maddesi (N,P) giderimi yapacak biçimde planlanmıģtır. Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıģmaları yukarıda açıklanmıģ olan 3 arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıģtır. Maliyet analiz çalıģmalarında 3 alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıģtır. Fizibilite çalıģmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT lerin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inģaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıģtır. Ayrıca AAT lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iģletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m 3 ü baģına toplam iģletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıģtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inģaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iģletme maliyetleri de dikkate alınmıģtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu karģılaģtırmalı maliyet analizi çalıģması yapılmıģtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, 3 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuģtur. Baskı

22 İlk Yatırım Maliyeti (Euro) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 22 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Fizibilite çalıģması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde maliyet açısından en uygun olan Alternatif 1 olarak belirlenmiģtir. Bu senaryoya göre planlanan AAT lerin tamamlanma zamanı, Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği nde verilmiģ olan süreler göz önüne alınarak, 2012 yılı ile 2022 yılları arasında olacaktır. Buna göre planlanan AAT lerin tamamlanma yılları eģdeğer proje nüfusu; ve üzerinde olan AAT ler için 2012; arasındaki AAT ler için 2014; arasındaki AAT ler için 2016 ve altındaki AAT ler için ise 2022 dir. Marmara Havzası nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıģ ve eģdeğer proje nüfusu 2000 altında olan AAT bulunmamaktadır EĢdeğer proje nüfusu; üzerinde olan AAT lerin ilk yatırım maliyeti , arasında olan AAT lerin ilk yatırım maliyeti , arasında olan AAT lerin ilk yatırım maliyeti , arasında olan AAT lerin ilk yatırım maliyeti ise dur. Planlaması yapılan kentsel AAT lerin yılları arasındaki kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafik ġekil Y7 de verilmektedir. Marmara Havzası Planlanan Kentsel AAT Kümülatif İlk Yatırım Maliyetleri <N< <N< N< <N< N> Yıllar ġekil Y7. Marmara Havzası Planlanan Kentsel AAT Kümülatif Ġlk Yatırım Maliyetleri Baskı

23 Sayfa/Toplam Sayfa: 23 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması Proje kapsamında öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bilindiği gibi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan CBS teknolojisi mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiģtir. Burada unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye nin %52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı hassasiyeti taģımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir aracı olmuģtur. Bütüncül bir yaklaģımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanmasında elde edilen faydalar aģağıda özetlenmiģtir. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuģtur. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde gerek yeni toplanmıģ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuģtur. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluģturulan CBS önemli bir altlık olacaktır. OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karģısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturma yoluna gidilmiģtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanmıģtır. Baskı

24 Sayfa/Toplam Sayfa: 24 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. 7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları Yukarıda bahsedilen proje çalıģmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaģılabilir olması ve projede yapılan çalıģma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir olması açısından havza bazında açılıģ ve paydaģ toplantıları baģlığı altında toplantılar düzenlenmiģtir. Bu toplantılar, baģta Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü BaĢkanlığı nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman il Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje danıģmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, il Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının katılımıyla gerçekleģtirilmiģtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık 2009 tarihlerinde gerçekleģtirilmiģtir. Proje çalıģmalarının ilerlemesi ve Havza bazında atıksu arıtma tesisi planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde yine 11 havzada paydaģ toplantıları düzenlenmiģtir. Marmara Havzası AçılıĢ Toplantısı 25 Aralık 2009, paydaģ toplantısı ise 08 Temmuz 2010 tarihinde Ġstanbul ilinde gerçekleģtirilmiģtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde alınan geri bildirimler değerlendirilmiģ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer kısımlarına yansıtılmıģtır. 8. Eylem Planlarının Hazırlanması Proje kapsamında yapılan çalıģmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik Eylem Planları hazırlanmıģtır. Eylem planlarında yapılması gereken iģlerin süresi ve iģi yapacak sorumlu kurum ve kuruluģlarda belirtilmiģtir. Proje faaliyetlerine iliģkin iģ termin planı aģağıda verilmekte olup aynı zamanda Bölüm 8.4 te detaylı olarak anlatılmıģtır. Baskı

25 Sayfa/Toplam Sayfa: 25 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EXECUTIVE SUMMARY Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and agricultural activities, increased the importance of water resources management on watershed basis. On the 9 th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources. Besides on the 5 th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State Water Works) and other related enterprizes. Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources, protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on that prioritization study, protection action plans were already completed for 4 watersheds, and preparation of protection action plans for 11 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara Research Center. Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in 2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the directive. The Project with the title Preparation of Watershed Protection Action Plans for 11 Watersheds in Turkey was started after being signed by Ministry of Environment and Forestry-General Directory of Environment and TÜBĠTAK presidency in Ankara at August 12, It is aimed to finalize the project by December 3, 2010 with the completion of amendments in planning of wastewater treatment facilities. The environmental infrastructure data used in the project was updated by June Baskı

26 Sayfa/Toplam Sayfa: 26 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 The total population of the residential areas within the scope of the Project is according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based registration system. This population refers to 52 % of the total population of Türkiye (Figure Y1). The total area considered in the Project equals to 40 % of the total area in Türkiye (Figure Y2) ; 48% ; 52% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM NÜFUS ; 60% ; 40% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM ALAN PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM ALAN Figure Y1. Population of Project Area Figure Y2. Project Area Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the following 11 hydrological watersheds based on 5th article of Water Pollution Control Act (Figure Y3). Marmara Watershed Susurluk Watershed Kuzey Ege (North Aegean) Watershed Küçük Menderes Watershed Büyük Menderes Watershed Burdur Watershed Yeşilırmak Watershed Kızılırmak Watershed Konya Closed Watershed Seyhan Watershed Ceyhan Watershed Baskı

27 Sayfa/Toplam Sayfa: 27 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y3. Watersheds within the scope of the project Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short, medium and long term planning was made considering priorities, technological and economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place. Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by Biosfer Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.. One of the important work packages of the Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was undertaken by Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade Corp. through service procurement. Service was also obtained for field-work by Nebula Eng. Ltd. Corp. in Marmara Watershed. The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows: 1. Determination of the General Situation of the Watershed Within this work package, location, geographical characteristics, water resources, meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools. 2. Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated. Baskı

28 Sayfa/Toplam Sayfa: 28 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: On-Site Examination of Environmental Infrastructure All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources, working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded, and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated. Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under GIS. Within the scope of Project, 1435 settlements were visited, 192 domestic wastewater treatment (WWT) plants, 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills, 509 individual industrial plants with WWT, 142 individual industrial plants without WWT, and 70 organized industrial areas were examined on-site. During the field work for Marmara Watershed, 146 settlements were visited, 86 domestic wastewater treatment (WWT) plants, 111 solid waste dumping areas, 14 sanitary landfill, 177 individual industrial plants with WWT, 53 individual industrial plants without WWT, and 21 organized industrial areas (facilities in organized industrial areas with individual WWTs were included to the WWT of the industrial area and not considered separately) examined on-site. The locations of environmental infrastructural facilities examined during field work are illustrated in Figure Y4. Figure Y 4. Environmental Infrastructure Map for Marmara Watershed Baskı

29 Sayfa/Toplam Sayfa: 29 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Determination of Water Quality and Pollution Loads For water quality classification, measurements and analysis of water resources between obtained by DSĠ (State Water Works) were used. Surface water quality classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD 5, NH 4 -N, NO 2 -N and NO 3 -N which are important water quality parameters in terms of organic matter and nitrogen pollution (Figure Y5). Water quality parameters were also determined with respect to main parameter groups (A.B.C.D) described in the same table. All these data were inserted into maps prepared by the use of GIS. Figure Y5. Water Quality Map for Konya Closed Watershed (KOĠ, NH 4-N, NO 2-N ve NO 3-N) Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and non-point sources were mapped using GIS for each watershed. Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based on urban/rural, summer/winter and equivalent populations. The scenario which best reflects the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations Results obtained for Marmara Watershed as a result of pollutant load calculations is as follows: Baskı

30 Sayfa/Toplam Sayfa: 30 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Pollution from Urban Wastewater: In present, 86 of 145 settlements (municipalities and villages with N>2000) treat their domestic wastewaters in treatment plants in the Marmara Watershed. 86 domestic wastewater treatment plants (including pretreatment) in the watershed serve to people which refer to 89 % of watershed population. In 2009, the fractions of pollutant loads from urban wastewater sources which were discharged to the watershed were 13 % for COD, 15 % for total-n and 15 % for total-p. Pollution from Industrial Wastewater: Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into receiving media with a ratio of 58 % into the watershed area and the remaining 42 % into Marmara and Black Sea (out of watershed). The removal ratios calculated for industrial pollution load produced is 40 % for COD, 31 % for TSS, 10 % for total-n and 4 % for total-p. Pollution from leachates of solid wastes of sanitary landfills: Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as basis. Point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates in Marmara Watershed for the year 2010 are at levels of 2813 tons/year for COD, 629 tons/year for total-n and 7 tons/year for total-p. Loads will be 2776 tons/year for COD, 620 tons/year for total-n and 7 tons/year for total-p in Later loads from sanitary landfill leachates are expected to slowly decrease through Pollution from non-point sources: Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for 2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions. Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming. In the Marmara Watershed, fertilizers lead the sources of non-point pollutants in terms of N with a ratio of 36 % in total, followed by animal farming with 30 %, and pollution caused by land use (forest, grass field, meadow, surface run-off from urban and rural settlements) with 15 %. Atmospheric deposition, landfill leachates and septic tanks contribute 4 % in total in Baskı

31 Sayfa/Toplam Sayfa: 31 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 terms of total-n. An investigation of non-point loads in terms of total-p show that the largest portion (66 %) belongs to agricultural fertilizer use. Fertilizer use is followed by animal farming (28 %), and phosphorus from land use (6 %). Distribution of total-n and total-p loads from non-point sources in Marmara Watershed is shown in Figure Y6. Figure Y6. Map showing distribution of Total-N and total-p loads in Marmara Watershed Comparison of Point and Non-point Pollution Loads: A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas, industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 18 % in terms of total-n and 17 % in terms of total-p. Total point-source nitrogen loads was calculated as 8811 tons/year for 2010, and will decrease to tons/year in Total point-source phosphorus loads will increase a little from 1289 tons/year to 1433 tons/year during this 30 year time span. Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is much higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of tons/year in 2010 will decrease to tons/year in 2040 with about 40 % decrease. Similarly, total phosphorus load will decrease from 2519 tons/year to 1511 tons/year. 5. Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most important steps of the project Preparation of Watershed Protection Action Plans. This work package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route Baskı

32 Sayfa/Toplam Sayfa: 32 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment plants and their characteristics were placed into GIS. During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWT plants were investigated onsite and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for present WWTs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility or final WWT projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the related enterprises. Three different scenarios were produced for WWT planning considering the economical and topographical aspects: Alternative 1: Planning scenario was based on providing maximum wastewater treatment plant and minimum collector line. Separate WWTs were planned for all residential centers except those technically mandatory to use a collective treatment system. Alternative 2: This scenario involved planning based on minimum WWT and maximum collector line. It was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTs as long as possible except those technically impossible to make a collective treatment. Alternative 3: Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTs and optimum length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to make a collective treatment, WWTs were planned separately or collectively. WWTs offered in treatment scenarios were planned for residential areas which do not discharge into any present WWTs. In addition, residential areas, the WWTs of which require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential areas which discharge into a WWT and more than 90% of their wastewater being treated in these WWTs and WWTs of which do not require a renewal were not involved in cost analysis and feasibility studies. In selection of the process, it was considered if the facility was located on Baskı

33 Sayfa/Toplam Sayfa: 33 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 a drinking water basin. Hence, all the treatment facilities to be located on a drinking water catchment area, was planned to be able to remove nutrients (N.P) regardless of the population. Cost analysis and Feasibility Studies Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above. In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between these three scenarios. In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of the WWTs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment costs and treatment costs per m 3 of wastewater were calculated to include both investment costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each collector line and whenever required investment and operation costs for pumping stations were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative. Alternative 1 was determined to be the most feasible option in terms of cost out of 3 different treatment scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in Municipal Wastewater Treatment Act, termination of the WWTs planned under this scenario will be between 2012 and Accordingly, deadlines for termination of these WWTs will be 2012 for an equivalent population over , 2014 for , 2016 for and 2022 for less than Based on the treatment scenario selected for Marmara Watershed, the initial investment costs will be for planned WWTs with an equivalent population over , for WWTs of population, for , for There are no WWTs planned for settlements of population less than Figure Y7 shows the cumulative initial investment costs of WWT plants planned for between Baskı

34 İlk Yatırım Maliyeti (Euro) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 34 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzası Planlanan Kentsel AAT Kümülatif İlk Yatırım Maliyetleri <N< N< <N< <N< N> Yıllar Figure Y7. Cumulative initial investment costs of planned Municipal WWTs in Maramara Watershed 6. Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS) In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition, implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of watershed protection action plans comprising 52 % of total population of Türkiye would be very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims. Therefore, GIS has been the most important and indispensable technological tool of this project. With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of studies for 11 watersheds are summarized below. Baskı

35 Sayfa/Toplam Sayfa: 35 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Compared to classical systems, it has been easier and faster to make calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a basis for activities such as planning. Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to add new data. GIS will be an important database for determination and solution of environmental problems which could occur throughout the watershed. GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information expected to increase in time. In spite of producing databases for each watershed, a unique database was produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one run for all 11 watersheds. By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the contributions obtained by works on the field throughout the watershed. 7. Shareholder Meetings Additionally, during the project works mentioned above, opening and shareholder meetings were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project comprehensible and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Water Works, Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in each watershed coordinator provinces between October-December With the development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants, shareholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July Opening meeting was made in December 25, 2010 and shareholder meeting was made in July 8, 2010 in Ġstanbul for Marmara Watershed. The feedback obtained as a result of these Baskı

36 Sayfa/Toplam Sayfa: 36 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 meetings with shareholders were evaluated and reflected particularly in planning as well as other sections of the project report. 8. Preparation of Action Plans As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an Action Plan was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In the Action Plans, the responsible enterprises to accomplish the necessary works and duration of the works were also specified. Work deadline plan related to project activities is given below which is also explained in detail in Section 8.3. Baskı

37 Sayfa/Toplam Sayfa: 37 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: GĠRĠġ Hızlı nüfus artıģına bağlı olarak artan su ihtiyacına karģın, ulaģılabilir ve uygun koģullardaki kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe geliģen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aģırı kullanım ve kirlilik oluģumu nedeniyle yaģanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini daha da arttırmıģtır. Su kaynakları üzerinde yapılacak olumlu her müdahalenin sürdürülebilir olması ve koruma-kullanma ilkeleri doğrultusunda akılcı politikalar içermesi önemli bir gerekliliktir. Su kaynaklarımızın kirlenmesine yol açan kirletici kaynaklara bakıldığında, doğal kirleticilerin yanı sıra, insan eliyle oluģan kirletici kaynaklarında bulunduğu görülmektedir. Bu kaynaklar noktasal ve yayılı olarak iki gruba ayrılmaktadır. Eğer bir kaynaktan herhangi bir ortama kirletici; kontrol edilebilir, ölçülebilir nokta deģarjı ile karıģıyorsa, bu tür kaynaklar noktasal kaynak olarak sınıflanır ki, genelde bunlar evsel ve endüstriyel atıksulardır. Eğer kirletici, ortama belirli bir noktadan ulaģmayıp, yayılı olarak karıģıyorsa kontrol edilmeleri neredeyse imkânsızlaģır; bu tip kirlilik yaratan kaynak yayılı kaynak olarak adlandırılır. Ülkemiz açısından önemli olan baģlıca yayılı kirletici kaynaklar aģağıda sıralanmaktadır; Tarım alanlarında kullanılan sulama suyu geri dönüģ suları, Orman alanlarından yüzeysel akıģla taģınanlar, Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirleticiler, YağıĢ suları ve yıkama suları gibi yüzeysel akıģla taģınanlar, Atmosferden taģınım yoluyla su ve toprağa taģınan kirleticiler, Kentsel ve kırsal yerleģim alanlarından gelen kontrolsüz yağıģ suları, Katı atık düzensiz depolama sahalarından, maden sahalarından ve fosseptiklerden yeraltı sularına karıģan sızıntı suları, KirlenmiĢ nehir ve derelerin doğal ortama yayılımıdır. Gelecekte nüfus arıģınaparalel olarak su kaynaklarına olan ihtiyaçla birlikte kirleticilerin de miktarının da artacağı beklenmektedir. Nüfus artıģı ve endüstrileģmenin hızına karģın, altyapı eksikliklerinin de eģ zamanlı tamamlanabilmesi, özellikle Türkiye gibi geliģmekte olan ülkelerde önemli bir sorundur. GeliĢme sürecini henüz tamamlamamıģ ülkelerde kirlenmeyi körükleyen diğer bir unsur da yürürlükte olan kanun ve yönetmeliklerin yerine getirilmesinin Baskı

38 Sayfa/Toplam Sayfa: 38 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 otoritelerce izlenmesi ve denetimindeki eksiklik ve yetersizliktir. Bu açıdan su kaynaklarımızın mevcut su kalitesinin korunması ve iyileģtirilmesi için, kısa, orta ve uzun vadede korunabilmesi açısından, önce niteliklerinin bilinmesine ve daha sonra, koruma-kullanma dengesi çerçevesinde, koruma ilkelerinin belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taģımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliģmelere ve kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir Havza Yönetimi Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleģik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir. Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düģünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği esas alınmalıdır. Havza; insanları, kentsel ve kırsal yerleģimleri, tarım ve orman alanlarını, çeģitli kategorilerdeki endüstrileri, iletiģim ve haberleģme ağlarını, çeģitli hizmet sektörlerini ve gezinti (rekreasyonel) alanlarını içine alan; sosyal, ekonomik ve biyofiziksel, aynı zamanda dinamik bir sistemdir (UN, 1997). Diğer taraftan, kaynak yönetim faaliyetlerinin planlanması ve uygulanabilmesi için sosyo-politik ve sosyo-ekonomik bir yapı da sergilemektedir (Dawei ve Jingsheng, 2001). Özetlemek gerekirse; havza yönetimi bir havza sınırı içerisinde kalan toprak, su bitki örtüsü varlığı ve burada yaģayan diğer canlılar ile bunları etkileyen faktörlerden biri olan insan faaliyetlerinin birlikte ele alındığı sürdürülebilir doğal kaynak yönetimidir Su Yönetimi Etkin su yönetimi amacıyla 1990'lardan itibaren etkin su kullanımı, eģit paylaģım ve çevresel sürdürülebilirlik kavramlarının ortaya çıkmasıyla Entegre Havza Yönetimi kavramı doğmuģtur yılında Johannesburg da yapılan Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi nde tüm ülkelere 2005 yılına kadar Entegre (BütünleĢik) Havza Yönetimi Baskı

39 Sayfa/Toplam Sayfa: 39 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Planları nın hazırlanması hedefi konmuģtur. Özellikle de tatlı su kaynaklarından sürdürülebilir olarak yararlanabilmek için, su ve nehir havzası yönetimi konusunda yeni yaklaģımlar geliģtirilmektedir. Sürdürülebilir yönetim için her Ģeyden önce mevcut problemler ile havzanın ve mevcut havza yönetiminin yarattığı sorunların tanımlanması gereklidir. Bu nedenle, havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren problemler aģağıda verilmektedir. Bunlar; Ötrofikasyon, Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi, Yağ kirlenmeleri, Yüzme alanlarında sağlıksız koģullar ve Biyolojik çeģitliliğin azalması ve tehlikeye düģmesi olarak sayılabilir Avrupa Birliği (AB) Su Çerçeve Direktifi (SÇD) Son 20 yılda gerçekleģen geliģmeler, dünya su krizinin çözümünde entegre (bütünleģik) su kaynakları yönetimi ilkelerini ön plana çıkartmıģtır. Bu bağlamda, Avrupa Birliği de su politikalarını biçimlendirmiģ ve Aralık 2000 tarihinde yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi (SÇD) (2000/60/EC) ile havza temelli yönetim yaklaģımını benimsediğini ilan etmiģtir. Direktif, tüm AB sınırları içerisindeki su kaynaklarının sadece miktar olarak değil, kalite olarak da korunmasını ve kontrol edilmesini hedeflemektedir. Sonuç olarak Avrupa sularının, ortak bir standarda göre korunması için kapsamlı bir politika ortaya konmuģtur. SÇD ile su yönetiminde sektörel uyum ve ortak yönetim sağlanarak Avrupa'daki suların ekolojik ve kimyasal açıdan "iyi" duruma ulaģması hedeflenmektedir. Bu nedenle SÇD, daha once yayımlanmıģ olan Kentsel atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif 91/271EEC(1991); Nitrat Direktifi(1991), Ġçme Suyu direktifi(1998), BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü(IPPC) Direktifi(1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi(1991) gibi suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır. SÇD nin en önemli hükümleri Ģu Ģekilde özetlenebilir: Gelecekte, sınır ötesi su kaynakları, sahip oldukları su toplama havzaları ile birlikte, ilgili ülkelerin ortaklığı ile yönetilecek, sadece ulusal veya bölgesel yönetim yaklaģımından vazgeçilecektir. Su kaynağının kalitesinin incelenmesinde, geçmiģte olduğu gibi sadece kirletici parametrelere bakılmayacak; aynı zamanda su ortamındaki flora ve fauna, yani su ekolojisi de mercek Baskı

40 Sayfa/Toplam Sayfa: 40 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 altına alınacaktır. Hedef, 2015 yılında, tüm su kaynaklarında, su kalite kategorilerine bağlı olarak iyi bir duruma good ecological status kavuģmaktır. Bu amaçla tüm AB ülkeleri, ulusal ve uluslararası ölçekte, ölçüm yöntemlerini ve yönetim planlarını oluģturacaklardır. Bu ana hükümler doğrultusunda, SÇD tüm paydaģların su sorununun çözümüne daha aktif olarak katılımını sağlayacak ve ekonomik bir değeri olduğu kabul edilen suyun fiyatlandırılmasında gerçekçi ve doğru bir yaklaģım izlenebilecektir. Suyu kullananın bedelini ödemesi ilkesini benimseyen AB, bu sayede su kaynaklarının sürdürülebilirliğini sağlamayı hedeflemektedir. Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluģturulmuģtur. Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aģamasında izlenmesi gereken yönteme iliģkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin, direktifle ilgili uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluģturmalarını zorunlu kılmakta idi. SÇD'nin önemli özelliklerinden biri de uygulamada ulaģılması gereken aģamalar için kesin tarihleri tanımlamıģ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taģları aģağıda verilmektedir. Direktifin yürürlüğe girmesi, Ulusal mevzuata uyum, Nehir havzalarının ve ilgili otoritelerin tanımlanması Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004. Ġzleme ağlarının kurulması, Kamu ile iģbirliği, Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), Fiyatlandırma politikalarının oluģturulması, ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleģtirilmesi, Çevresel hedeflere eriģim, Ġlk yönetim döngüsünün sonu, Baskı

41 Sayfa/Toplam Sayfa: 41 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaģmak için nihai tarih, SÇD'deki en önemli kavram Nehir Havzası Yönetimi dir ve her bir nehir havzası için Nehir Havzası Yönetim Planı (NHYP) oluģturulması istenmektedir. Aday ülkelerin katılım sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri, insan aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıģmaların yapılması, bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel önlemleri içeren bir yaklaģım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliģkin tüm geri plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer. Nehir havza sınırları genellikle idari sınırlardan farklıdır ve nehir havza yönetimi farklı bölge, il ve hatta ülkelerarası iģbirliğini gerektirmektedir. Sınır aģan sulara sahip ülkeler genellikle ikili ve çoklu anlaģmalar yaparak uzlaģma zemini yaratmıģ olup, benzere hedefler doğrultusunda hareket etmeye baģlamıģlardır (Grontmij, 2003) Entegre Havza Yönetimi (EHY) Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının teģvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin iyileģtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde; Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması, Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması, Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre değerlendirilmesi, Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi, en önemli unsurlardır (Tanık, 2007). Havza bazlı yönetim yaklaģımında, en uygun ve ekonomik teknolojilerin kullanılmasının yanı sıra paydaģların (havzadan yararlanan/sorumlu kurum, kuruluģ ve halk) çevre bilincinin arttırılarak yönetime dâhil edilmesi esastır. Ülkelere göre uygulama farkları olmakla birlikte, yönetsel yapının aģağıda verilen temel özellikleri tüm ülkelerde aynıdır. Su kaynakları havzalara ayrılarak yönetilmelidir. Havza yönetiminde havzayı kullanan tüm tarafların temsili ve kararlara katılımı esastır. Havzadaki su kaynaklarının koruma ve kullanımında, belirlenen hedefler doğrultusunda kısa, orta, uzun vadeli planlamalar yapılmalıdır. Baskı

42 Sayfa/Toplam Sayfa: 42 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hedefler, planlar ve bütçe tüm kullanıcıların temsil edildiği havza yönetimi tarafından onaylanmalı ve denetlenmelidir. Onaylanan planların gerçekleģtirilmesi ve yürütülmesi, kontrol ve denetim özerk bir kuruma bırakılmalıdır. Kullanan ve kirleten öder - koruyan desteklenir prensibine göre bir finansman yapısı oluģturulmalıdır. Elde edilen gelir, koruma ve kullanma amaçlı yatırım, iģletme, yönetim ve denetimler Ģeklinde havza kullanıcılarına geri döndürülmelidir. ĠĢletmelerde özelleģtirme esastır. Havzalar arasında eģgüdüm, merkezi bir otorite tarafından sağlanmalıdır (Gönenç ve diğ., 1997) BütünleĢik havza yönetimi çok farklı disiplinlerden uzmanların ekip çalıģmasını gerektirmektedir. Ġzleme ve Modelleme çalıģmalarının yanı sıra Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ve Uzaktan Algılama (UA) günümüzde en yaygın olarak kullanılan karar destek sistemi araçlarındandır (TÜSĠAD, 2008.a). Havza Yönetimi çerçevesinde ağırlıklı olarak; CBS ve UA Destekli Yönetim, Noktasal Kirletici Kaynakların Yönetimi, Yayılı Kirletici Kaynakların Yönetimi, Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi, Su Kalitesi Modellemesi ve Model destekli Yönetim konuları ele alınmaktadır. Özellikle son yıllarda geliģmiģ ve geliģmekte olan ülkeler, EHY nin nasıl yapılanabileceği konularında gerek ülke bazında gerekse ülkeler arası ortak çalıģmalar yürütmeye baģlamıģtır. SınıraĢan sulara sahip ülkeler genelde ikili ve çoklu anlaģmalar yaparak uzlaģma zemini yaratmıģ olup, benzer hedefler doğrultusunda hareket etmeye baģlamıģlardır. BütünleĢik havza yönetiminde, nehir havza yönetim planlarının (NHYP) yapılması esastır. Bu planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaģım önermek günümüzün en çok tartıģılan konularından biridir. Su Çerçeve Direktifi ne (SÇD) göre, NHYP unsurları aģağıda sıralanmaktadır; Nehir havzasının karakterizasyonu, Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti, Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması, Baskı

43 Sayfa/Toplam Sayfa: 43 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzleme ağlarının haritası, Çevresel hedefler listesi, Ekonomik analiz, Önlemler programı, Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi, Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıģılması, karģılıklı fikir alıģveriģinin ve bilgi paylaģımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi, Yetkili otoritelerin listesi, Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007). Nehir havzası yönetimi yaklaģımının önemli bir yanı, su yönetiminin çok bileģenli ve paydaģlı olması nedeniyle bu yönetimin de çok paydaģlı bir Ģekilde organize olmasıdır. Uluslararası yönetim örneklerin de anlaģılacağı üzere, nehir havzalarının sınırları genellikle idari sınırlar (il ve ilçe) ile örtüģmemekte ve bir nehir havzası birden fazla idari bölgeyi kapsayabilmektedir. Bu durum ülkemiz için de geçerlidir. ġekil 1 de ülkemiz su havzalarının Türkiye nin il sınırlarını (idari sınırlar) belirten harita ile çakıģtırılması ile oluģturulmuģ olan harita verilmektedir. Bu haritadan idari sınırlarla havza sınırlarının örtüģmediği açıkça görülmektedir. Dolayısıyla havza bazında üst yetkilerle donatılmıģ bir kurumsal yapı idari, sosyal politik çeģitli problemler yaratma potansiyeli taģıyıp, kendi içinde önemli bir inceleme ve araģtırma konusudur. Havza bazlı yönetimlerde dikkat edilmesi gereken bir husus, her havzanın arazi kullanımında sektörel bazda dağılım, yaģanan sorunlar ve önceliklerin birbirinden farklı olacağıdır. Dolayısıyla, her bir havzanın yönetiminin havza özelinde kurulacak havza birlikleri vasıtasıyla sağlanması önerilmektedir. Bu tip uygulamaların diğer ülkelerde de benzer olduğu verilen uluslararası örneklerden de anlaģılmaktadır. Havzalar arası koordinasyon ise Türkiye de ÇOB tarafından yürütülmelidir. Havza birliklerinde ise, havzada yer alan ve su ile ilgili tüm paydaģların (tüm kamu, özel sektör, STK ve halkın) katılımı esas olmalıdır. Ġller, DSĠ bölgeleri ve belediyeler gibi idari birimler su yönetimi konusunda farklı yetki ve sorumluluklarla faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bunun yanında su yönetimi ile ilgili yetkiler birçok organizasyon arasında paylaģılmıģ durumdadır. Bu durum, su yönetimi ile ilgilenen organizasyonlar arasında, iģbirliği mekanizmasının geliģtirilmesini gerektirmektedir. Baskı

44 Sayfa/Toplam Sayfa: 44 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası Türkiye de su yönetiminin ana problemi, su kaynaklarından sorumlu kurumların fazlalığı, havza bazında değerlendirmenin yapılmaması ve birimler arası iģbirliğine, sektörler arası entegrasyona gidilmemesi nedeniyle köklü çözümlere ulaģılamamasıdır (URL 2). Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havzalarda Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul, Esas ve Yeterlilik Tebliği 30 Haziran 2009 tarihinde (Resmi Gazete Sayı: 27274) yayınlanmıģtır. Böylelikle havza konularındaki çalıģmalar, açıklanacak kıstaslar altında ve özelliklerde yönlendirilmiģ olacaktır. Bu tebliğ ile Bakanlık tarafından yetkilendirilecek kurum ve kuruluģların, havza yönetim ve master plan çalıģmalarını hızlandıracağı beklenmektedir Su Çerçeve Direktifi (SÇD) Açısından Entegre Havza Yönetimi Avrupa Birliği nde 1960 larda çevre kirliliğinin gündeme gelmesi üzerine, 1972 Paris Zirvesi ni takiben yapılan suyla ilgili çeģitli konularda yapılan yasal düzenlemeler ve 2000 de yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi-SÇD (Water Framework Directive) ile su yönetiminde sektörel uyum ve ortak yönetim sağlanarak Avrupada ki suların ekolojik ve kimyasal bakımdan iyi duruma ulaģması hedeflenmektedir. Bunun için Genel Uygulama Stratejisi (CIS-Common Implementation Strategy) baģlıklı yaklaģık sayfalık bir doküman Mayıs 2001 tarihinde oluģturulmuģtur (URL 3) e kadar hazırlanacak Entegre (BütünleĢik) Havza Yönetimi Planları (EHY) bu süreç için araç seçilmiģtir. Direktif, tüm AB sınırları içerisindeki su kaynaklarının sadece miktar olarak değil, kalite olarak da korunmasını ve kontrol edilmesini Baskı

45 Sayfa/Toplam Sayfa: 45 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 hedeflemektedir. Böylelikle Avrupa sularının, ortak bir standarda göre korunması için kapsamlı bir politika ortaya konmuģtur. Bu politika çerçevesinde yayınlanan SÇD aģağıdaki mevzuatı kapsamaktadır (parantez içinde Türkiye de buna karģı gelen mevzuat verilmiģtir): Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye de 2006), Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye de 2004), Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye de TS ) BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996); Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye de 2006). SÇD deki en önemli kavram yukarıda da belirtildiği gibi nehir havzası yönetimi dir. Her bir nehir havzası için Nehir Havzası Yönetim Planı NHYP) oluģturulması istenmektedir. Nehir havzası karakteristikleri, insan faaliyetlerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıģmaların yapılması bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. Ayrıca, SÇD nde, Nehir Havza Yönetim planlarında kamuoyu katılımı ve bilgilendirilmesi gerekliliği de vurgulamaktadır. Aday ülkeler katılım sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getireceklerdir. Bu kapsamda, yüzeysel ve yeraltı sularının karakterizasyonu çalıģmalarının yanısıra ekolojik sınıflandırma yapılması da gerekecektir. AB katılım sürecindeki Türkiye, SÇD ne uyum çalıģmalarını baģlatmıģtır. Büyük Menderes Havzası nda SÇD nin uyumu ve örnek EHY planı projesi bunun ilk adımıdır. Ġlgili kamu kurumlarının katıldığı bu proje sonucunda, Türkiye deki suyun nicelik ve niteliğinin 14 ayrı kamu kurumu tarafından yönetiminin, Ulusal Su Yasası ve Platformu ile yeniden düzenlenmesi önerilmiģtir. Büyük Menderes Projesi sonucunda Nehir Havzası Planlarının ve Komisyonlarının da oluģturulması önerilmiģtir. Hollanda hükümeti, Hollanda Ekonomik ĠliĢkiler Bakanlığı (SENTER) SÇD nin ülkemizde bu ilk uygulanma projesi için finansal destek sağlamıģtır. Proje Mart 2002 yılında baģlamıģtır (Efeoğlu, 2005). Proje ile ilgili aktörlerin bir araya getirilerek koordineli bir çalıģma ortamını yaratarak, taslak dahi olsa AB normlarında bir havza yönetim planının hazırlanmasına öncülük etmiģ ve SÇD konusunda ülkemizdeki ilgili kiģilerin eğitimini sağlamıģtır. Son yıllarda ülkemizde su kaynaklarının havza bazlı yönetimine yönelik çalıģmalar hızlanmıģtır. Bu bağlamda, 4 havzada (Akarçay, Ergene, Gediz, Van Gölü) Havza Koruma Eylem Planı tamamlanmıģ olup, 11 havzada da Havza Koruma Eylem Planları nın 2010 yılı sonunda tamamlanması beklenmektedir. TÜBĠTAK MAM tarafından yapılan Havza Koruma Eylem Planları, Su Çerçeve Direktifi (SÇD) nin gereği olarak hazırlamaktadır. Bu planların Baskı

46 Sayfa/Toplam Sayfa: 46 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 hazırlanması önemli bir baģlangıç noktası olup, AB Çevre Faslı açılıģ sürecinde önem kazanmıģtır (Sarıkaya ve Çiçek, 2010). 21 Aralık 2009 da, Brüksel de gerçekleģtirilen Hükümetler arası Katılım Konferansı nda Çevre Faslı müzakereleri resmen açılmıģtır. Ġlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti en fazla olan Su Kalitesi Sektörü dür. Su kirliliği ile mücadelede ağırlık ilk aģamada içme suyuna verilmektedir. Bu kapsamda içme ve kullanma sularının korunması için havza bazında çalıģmalara da baģlanmıģ olup, su kalitesinin AB standartlarında izleme çalıģmaları yürütülmekte, havza ölçeğinde ve kirletici kaynak odaklı izleme yaparak daha etkili kirlilik azaltıcı tedbirler geliģtirilmektedir (ÇOB, 2010.b). AB ye giriģ sürecinde ülkemizde özellikle son yıllarda kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiģ ve yasal mevzuat geliģtirilmiģ olmakla birlikte, henüz Ģemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal Su Çerçeve Yönetmeliği geliģtirilmemiģtir. Ayrıca, su kaynaklarının yönetiminin daha etkili olabilmesi için Havza Yönetmeliği ne de gereksinim duyulmaktadır. Bununla birlikte, bu konudaki çalıģmalara esas olacak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Tebliği 2009 yılının Haziran ayında yayınlanmıģtır. Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için özel hüküm belirleme çalıģmaları baģlatılmıģtır. Bu su kaynaklarının yönetimi için önemli bir adımdır (Gürel ve diğ, 2010) Coğrafi Bilgi Sistemi ÇaliĢmalari Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması hemen hemen bir gereklilik haline gelmiģtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bütüncül bir yaklaģımla ile 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanması sonucunda sağlanacak faydalar aģağıda özetlenmiģtir. Baskı

47 Sayfa/Toplam Sayfa: 47 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır. 2. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde ister yeni toplanmıģ veri olsun isterse de mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olacaktır. 3. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluģturulmuģ olan CBS önemli bir altlık olacaktır. 4. OluĢturulan CBS sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karģısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. 5. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturma yoluna gidilmiģtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilecektir. 6. Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken nokta, klasik yöntemlerle yaklaģık bir yıllık bir sürede Türkiye nin yarısından fazla bir alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının güç olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuģtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje kapsamında yapılan çalıģmalar ġekil 2' de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baģlık altında yürütülmüģtür. Baskı

48 Sayfa/Toplam Sayfa: 48 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 2. CBS çalıģmalarında takip edilen ana süreçler Proje için önemli olabilecek verilerin temin edilmesi çalıģmanın ilk adımını oluģturmuģtur. Havza sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak yeniden derlenmiģ ve düzenlenmiģtir. Üçüncü aģamada arazi çalıģmaları kapsamında toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıģ ve bilgiler modele uygun olarak entegre edilmiģtir. Arazi çalıģmaları kapsamında toplanan veriler ile birlikte, derlenmiģ olan diğer veriler birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü aģamadır. Son aģamada, proje kapsamında üretilen tüm verilerin Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıģmaları yapılmıģtır Veri temini Projenin baģlamasıyla birlikte CBS ortamında yapılacak çalıģmalarda kullanılmak üzere Bakanlık'tan her havza için ayrı ayrı Tablo 1' de özetlenen veriler sayısal olarak temin edilmiģtir. Baskı

49 Sayfa/Toplam Sayfa: 49 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 1. CBS'de kullanımak üzere Bakanlık'tan temin edilen veriler No Dosya Adı Formatı Açıklama 1 arazi_kullanımı.shp SHAPE Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait CORINE arazi sınıflarını içermektedir. 2 baraj_golet.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri içermektedir. 3 gol.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir. 4 Havza_siniri.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını içermektedir. 5 hidroelektrik_santral.shp SHAPE Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan, Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik santralleri içermektedir. 6 il_merkez.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini içermektedir. 7 il_sinir.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir. 8 ilce.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını içermektedir. 9 ilce_merk.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini içermektedir. 10 ozelcevrekoruma_alan.shp SHAPE Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir. 11 sulanan_alan.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait bilgileri içermektedir. 12 yagis.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıģ ile ilgili bilgileri içermektedir. 13 Yerlesim_merkezi.shp SHAPE Her havza için ayrı ayrı yerleģim merkezlerini içermektedir. 14 akarsu.shp SHAPE Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere akarsulara ait bilgileri içermektedir. 15 yukpaf E00,DGN Her havza için ayrı ayrı 1: ölçekli sayısal yükseklik paftalarını içermektedir. 16 Korunan Alanlar SHAPE Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri içermektedir. 17 pafta_25 SID Her havza içi ayrı ayrı 1: ölçekli raster paftaları içermektedir. 18 Pafta_100 SID Her havza için ayrı ayrı 1: ölçekli raster paftaları içermektedir. 19 TURKIYE_100BIN MDB Tüm Türkiye için 1/ ölçekli haritalardan sayısallaģtırılmıģ detayları içeren veri setidir. Bakanlık'tan alınan Tablo 1'deki verilerden ayrı olarak Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden JPG resimler halinde daha sonra sayısallaģtırılmak üzere; buharlaģma, güneģ radyasyonu, günlük maksimum yağıģ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve toplam yağıģ haritaları temin edilmiģtir. Baskı

50 Sayfa/Toplam Sayfa: 50 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Veri derleme ve düzenleme çalıģmaları Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıģmanın en önemli aģaması temin edilen verilerin amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı ayrı olan veri setlerine aynı iģlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı sayısının artıģına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde toplojik hataların giderilmesi ve yerleģim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıģmalar detaylandırılmıģtır. Havzaların oluģmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıģma yapılmıģ ve her havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 3,4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı oluģturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en önemli kıstaslardan birisi olmuģtur. ġekil 3. Akarsu verisindeki topolojik hataların giderilmesi Baskı

51 Sayfa/Toplam Sayfa: 51 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 4. Önemli akarsulardan oluģan yeni akarsu verisinin oluģturulması Proje kapsamında kapsamında temin edilen yerleģim merkezleri verisi özellikle son yıllarda belediye statüsü kazanan veya bu statüyü kaybeden yerler nedeni ile idari durumu değiģen yerleģim yerleri nedeni ile güncelliğini yitirmiģtir. Dolayısıyla güncel yerleģim merkezleri verisini oluģturmak için, ilk olarak Türkiye Ġstatistik Kurumunun web sayfasından 2009 yılı adrese dayalı nufus bilgileri havzalarda bulunan iller bazında MS Office Excel dosyaları olarak indirilmiģtir. Ġkinci adımda excel ortamında yazılan makrolar yardımı ile 11 havza için nufusu 2000'den büyük tüm yerleģimler ve belediye olan yerleģim birimleri belirlenmiģtir. Son olarak belirlenen yerleģim birimlerinin haritadaki konumları belirlenerek havzalarda bulunan yerleģim merkezlerine ait güncel yeni bir veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 5). Baskı

52 Sayfa/Toplam Sayfa: 52 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri Baskı

53 Sayfa/Toplam Sayfa: 53 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeni yerleģim merkezlerinin oluģturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak mekansal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaģmak için, yerleģim merkezinin ait olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiģtir (ġekil 6). ġekil 6. Ġl ve ilçe sınırlarının yerleģim merkezlerine uygun olarak düzenlenmesi Veri derleme ve düzenleme çalıģmaları kapsamında yapılan en önemli çalıģmalardan biri de 11 havza için ayrı ayrı 1: ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluģturulmasıdır. Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eģyükseklik eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleģtirilmiģtir. Özellikle marmara ve susurluk havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuģmazlıkları ve hatalı girilmiģ yükseklik değerleri düzeltikten sonra tüm havzalar için 10m çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli raster veri seti halinde hazırlanmıģtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüģ resimler halinde ġekil 7' de verilmiģtir. Baskı

54 Sayfa/Toplam Sayfa: 54 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Havzaya ait küçültülmüģ sayısal yükseklik modelleri 11 havza için temin edilen 196 adet 1: ve 2458 adet 1: ölçekli taranmıģ raster paftalar birleģtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıģtır. Bu iģlem sırasında karģılaģılan en önemli sorun ġekil 8' de de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır. ġekil 8. 1: ölçekli raster taranmıģ paftalardaki siyah dolgular Baskı

55 Sayfa/Toplam Sayfa: 55 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıģ ve siyah dolgulardan arındırılmıģ raster veri setleri oluģturulmuģtur. Daha sonra oluģturulan tüm raster veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiģtir. Örnek olarak 1/ 'lik raster paftalardan oluģan katalog ġekil 9' da verilmiģtir. ġekil 9. 1/ ölçekli raster paftalardan oluģan raster katalog Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıģmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıģ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıģtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiģ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel su kalitesi haritaları oluģturulmuģtur. Yapılan çalıģmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve CBS ortamında oluģturulan haritalar Bölüm 6.1. de verilmektedir Arazi çalıģmaları Bir önceki baģlıkta anlatılan çalıģmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi ve güncellenmesine yönelikti. Bu baģlık altında yapılan çalıģmalar, araziden veri toplama, yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza için oluģturulan ekipler belirlenen yerleģim yerlerini ziyaret ederek GPS desteğinde atıksu arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri, ve deģarj noktalarına iliģkin bilgileri toplamıģlardır. Baskı

56 Sayfa/Toplam Sayfa: 56 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak ArcGIS CBS yazılımı için EK VII' de verilen bir veri modeli tasarlanmıģtır. OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliģkilerini gösteren sözkonusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluģturulmuģ ve arazi çalıģmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiģtir. Bu kapsamda oluģturulan ana veri katmanları aģağıda listelenmiģtir. 1. YerleĢim Merkezleri 2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri 3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri 4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri 5. DeĢarj Noktaları Planlama çalıģmaları Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluģturulan veri katmanları ile arazi çalıģmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kollektörlerin yerleri belirlenmiģ ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiģtir. Her bir veri seti içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2' de verilmiģtir. Havza bazında yapılan AAT planlama çalıģmaları sonucunda ortaya çıkan en düģük maliyetli senaryo için hazırlanmıģ olan harita EK V-B 'de verilmiģtir. Tablo 2. Planlama çalıģmaları kapsamında oluģturulan veri katmanları No Veri seti Senaryo Adı Dosya adı Açıklama 1 AAT_bolge_1 Maksimum AAT Minimum Kollektör için AAT Alanları 2 Maksimum AAT AAT_guzergah_1 Maksimum AAT Minimum Kollektör Senaryo1 Minimum Kollektör için Boru Güzergahları 3 AAT_yer_1 Maksimum AAT Minimum Kollektör için AAT Noktaları 4 Maksimum 5km AAT_bolge_2 Maksimum 5km Kollektör için AAT Kollektör ve AAT Alanları 5 AAT_guzergah_2 Maksimum 5km Kollektör için AAT Senaryo2 Boru Güzergahları 6 AAT_yer_2 Maksimum 5km Kollektör için AAT Noktaları 7 AAT_bolge_3 Maksimum Kollektör Minimum AAT için AAT Alanları Maksimum 8 AAT_guzergah_3 Maksimum Kollektör Minimum AAT Senaryo2 Kollektör Minimum için Boru Güzergahları AAT 9 AAT_yer_3 Maksimum Kollektör Minimum AAT için AAT Noktaları Baskı

57 Sayfa/Toplam Sayfa: 57 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI Bu projenin amacı, Marmara Havzası ndaki yüzeysel ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumunun, havzadaki kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluģan baskı ve etkilerin belirlenmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak incelenmesi, çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi, havzada meydana gelen kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için havzadaki tüm paydaģların katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıģmaların ve planlamaların yapılması amacıyla Havza Koruma Eylem Planı nın hazırlanmasıdır. Bu proje kapsamında, aģağıdaki 11 adet hidrolojik havzadan biri olan Marmara Havzası için için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Planları nın hazırlanmasına temel teģkil edecek olan Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması iģi gerçekleģtirilmektedir. Marmara Havzası Koruma Eylem Planı Taslak Raporu ndaki eksiklikler ve gerekli görülen düzenlemeler, havzada yer alan tüm paydaģ kurumların görüģleri neticesinde belirlenecek, değiģiklikler yapıldıktan sonra Havza Koruma Eylem Planı Nihai Raporu hazırlanmıģ olacaktır. Marmara Havzası Yeşilırmak Havzası Susurluk Havzası Konya Kapalı Havzası Küçük Menderes Havzası Kızılırmak Havzası Seyhan Havzası Burdur Havzası Ceyhan Havzası Büyük Menderes Havzası Kuzey Ege Havzası Baskı

58 Sayfa/Toplam Sayfa: 58 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre. proje kapsamındaki 11 havzada yer alan yerleģim yerlerinin toplam nüfusu değeri ile Türkiye nüfusunun % 52 sine karģılık gelmektedir. (ġekil 10) ; 48% ; 52% PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS ġekil Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı Marmara Havzası ise Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre. proje kapsamında yer alan yerleģim yerlerinin toplam nüfusu kiģi ile Türkiye nüfusunun % 21 ine karģılık gelmektedir. Bu proje kapsamında ele alınan havzaların nüfus dağılımları ġekil 11 de görülmektedir. Bu doğrultuda; havzada su kalitesini iyileģtirmek için su kaynakları potansiyeli. noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlama hazırlanması iģleri, havzadaki tüm paydaģların katılımı ile yürütülecektir. Baskı

59 Sayfa/Toplam Sayfa: 59 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 21% MARMARA KIZILIRMAK KÜÇÜK MENDERES SUSURLUK KONYA 48% 5% YEŞİLIRMAK BÜYÜK MENDERES 5% SEYHAN 4% CEYHAN KUZEY EGE 4% BURDUR 3% 3% 4% PROJE BÖLGESİ DIŞI 0% 1% 2% ġekil 11. Havzaların Nüfus Dağılımları Baskı

60 Sayfa/Toplam Sayfa: 60 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: HAVZA GENEL DURUMU Marmara Havzası Marmara Denizi ne dökülen Susurluk Nehri haricindeki tüm akarsuların yağıģ alanlarını kapsamaktadır. Havza. Trakya da Koru Dağı. Ganos Dağı ve Istıranca uzantıları. Anadolu da kuzeyden itibaren Alem Dağı, Aydos Dağı, Kayalıdağ, Gökdağ, Avdan Dağı. Katırlı Dağı ile Kaz Dağı uzantıları ve Karadağ tarafından çevrelenmektedir. Marmara Havzası nın toplam alanı; yapay alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dahil olmak üzere ha olup; havza izdüģümü alanının Türkiye izdüģümü alanına oranı % 3 kadardır. Nüfus ve alan bilgilerine göre havza genelinin nüfus yoğunluğu 657 kiģi/km 2 olup; TÜĠK tarafından Türkiye geneli için hesaplanan 94 kiģi/km 2 değerinden bir miktar çok yüksektir.. Türkiye Ġstatistik Kurumu tarafından gerçekleģtirilen 2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre havzanın toplam nüfusu kiģidir. Trakya bölümünde Alibey ve Kâğıthane Deresi, doğuda Kiraz Deresi, güneybatıda KocabaĢ (Biga) ve Gönen Çayları bulunmaktadır. Büyükçekmece, Küçükçekmece ve Ġznik gölleri, havzanın en önemli gölleridir. Marmara Havzasının yıllık su potansiyeli DSĠ tarafından 5.85 x 10 9 m 3 olarak hesaplanmıģtır. Havza alanında hemen her mevsimde yağıģ görülmektedir. Yıllık ortalama yağıģ 586 mm (Tekirdağ) ile 768 mm (Ġzmit) arasında değiģmekte olup; havza ortalaması 685 mm dir. YağıĢın en fazla olduğu aylar genellikle Kasım. Aralık ve Ocak; en az olduğu aylar ise Temmuz ve Ağustostur. Ağustos ayında yağıģ toplamının yer yer 7 mm nin (Çanakkale) altına düģtüğü görülmektedir. Marmara Havzası nda bulunan iller; Balıkesir. Bursa. Çanakkale. Ġstanbul. Kırklareli. Kocaeli. Tekirdağ ve Yalova dır. Bu illerin havzada kalan kısımları baz alındığında Balıkesir de deri sanayii ve tarım; Bursa da tarıma dayalı sanayi, Çanakkale de tarım ve küçük sanayi, Ġstanbul da yoğun sanayi ve yerleģim, Kocaeli de dağınık yoğun sanayi ve yerleģim, Tekirdağ da küçük sanayi ve Yalova da ise yoğun yazlık yerleģim ile kimya sanayinin hakim olduğu görülmektedir. Marmara Havzası nda yer alan kirletici kaynaklar genel olarak Ģu Ģekilde listelenebilir: Ġstanbul ve Kocaeli nde Kurulu bulunan yoğun sanayi tesislerinden kaynaklanan atıksular ile kentsel atıksular.

61 Sayfa/Toplam Sayfa: 61 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli nin Gebze ilçesinde bulunan ve atıksu arıtma tesisine sahip olmayan endüstrilerden kaynaklanan atıksular. Katı atık düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları. Tarım alanlarından kaynaklanan yayılı kirleticiler. Havza içerisinde yer alan yerleģim yerlerinin çoğunda sanayi sektöründen sonra turizm önemli bir sektör olarak ortaya çıkmaktadır. Turizm sektörü özellikle yaz mevsiminde Ġstanbul Silivri, ġile, Kocaeli Kandıra, Çanakkale ve Yalova nın tamamı, Tekirdağ ın ġarköy ilçesi ve Kırklareli nin Ġğneada ilçesinde hareketlenmekte ve yoğun yaz nüfusları kirletici kaynak olarak ortaya çıkmaktadır. Yalova ili, inģaatı devam eden Merkez, Çınarcık, Esenköy ve Armutlu Atıksu Arıtma Tesisleri sayesinde evsel atıksu arıtımı sorununu tamamen çözmek üzeredir. Kocaeli Kandıra ilçesinde ise ĠSU tarafından yaptırılan Bağırganlı, Kefken ve Kerpe paket atıksu arıtma tesisleri de atıksu sorununun çözümünde önemli bir ilerleme sağlamıģtır. Tekirdağ merkezde atıksular, herhangi bir arıtma olmaksızın derin deniz deģarjı ile Marmara ya verilirken, ġarköy ilçesinde yapılan Ön Arıtma Tesisi ve derin deniz deģarjı ile geliģme sağlanmıģtır. Kırklareli nin Ġğneada ilçesinde yapılan AAT ile yaz aylarında artan nüfustan kaynaklanan kirliliğin çözümünde ilerleme sağlanmıģtır. Çanakkale nin Kepez ilçesinde yapılan AAT ile özellikle yaz aylarında artan nüfustan kaynaklanan kirlenme kontrol altına alınmıģtır. Kepez AAT de, ilçede bulunan Liman ĠĢletmeleri nin atıksuları da arıtılmaktadır. Havzadaki bir diğer önemli kirletici kaynağı da tarımdır. SanayileĢmenin yoğun olduğu Ġstanbul ve Kocaeli dahil tüm illerde tarım yapılmaktadır. Tarımsal faaliyetler, Bursa, Çanakkale ve Yalova illerinin havza içinde kalan bölgelerinde daha çok zeytincilik/domates; Tekirdağ, Kırklareli ve Çanakkale de ise ayçiçeği üretimi Ģeklindedir. Kasım - ġubat aylarında gerçekleģtirilen zeytinyağı üretimi faaliyetinden kaynaklanan zeytin karasuyu, Gemlik ilçesi haricinde havza için önemli bir sorun teģkil etmemektedir. Marmara Havzası içerisinde yer alan illerin havzada kalan alanları itibarı ile değerlendirme yapıldığında; Ġstanbul da 8 adet, Kocaeli nde 8 adet, Çanakkale de 2 adet, Bursa da 1 adet, Balıkesir de 2 adet, Yalova da ise 2 adet (planlama halinde) OSB bulunmaktadır. Tekirdağ ve Kırklareli nde havza sınırları içerisinde kalan bölümde OSB bulunmamaktadır. OSB ler haricinde Ġstanbul da ve özellikle Kocaeli nde çok sayıda tekil sanayi kuruluģu bulunmaktadır. Bu sanayi kuruluģlarının içinde çevresel açıdan en önemli olanları TÜPRAġ Ġzmit Rafinerisi; Tuzla. Gölcük ve Pendik Tersaneleri ile çimento fabrikalarıdır. Ayrıca sahil Ģeridinde gemi

62 Sayfa/Toplam Sayfa: 62 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yan sanayi tesisleri. liman iģletmeleri ile emisyon açısından önemli kirletici konumunda bulunan demir çelik fabrikaları ve haddehaneler bulunmaktadır YerleĢim Yerleri Havza içinde kalan iller ve nüfusu 2000 in üzerinde olan yerleģim yerleri ile Belediye teģkilatı olan yerleģim yerlerinin TÜĠK 2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi toplam nüfusları Tablo 3 te verilmiģtir. Havzanın 2009 yılı ADNKS verilerine göre toplam nüfusu tir. Tablo 3. Marmara Havzasındaki YerleĢimler ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 1 Adalar B 2 Bakırköy B 3 BeĢiktaĢ B 4 Beykoz B 5 Beykoz Akbaba Beykoz Elmalı Beykoz Örnekköy Beyoğlu B 9 Çatalca B 10 Çatalca Çanakça Çatalca Kestanelik Eyüp B 13 Eyüp Pirinççi Fatih B 15 GaziosmanpaĢa B 16 Kadıköy B 17 Kartal B Ġstanbul 18 Sarıyer B 19 Sarıyer GümüĢdere Sarıyer Kumköy Sarıyer Rumelifeneri Sarıyer Uskumruköy Sarıyer Zekeriyaköy Silivri B 25 ġile B 26 ġiģli B 27 Üsküdar B 28 Zeytinburnu B 29 B.çekmece B 30 Kağıthane B 31 K.Çekmece B 32 Pendik B 33 Ümraniye B 34 BayrampaĢa B 35 Avcılar B 36 Bağcılar B

63 Sayfa/Toplam Sayfa: 63 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 37 Bahçelievler B 38 Güngören B 39 Maltepe B 40 Sultanbeyli B 41 Tuzla B 42 Esenler B 43 Arnavutköy B 44 Arnavutköy Tayakadın AtaĢehir B 46 BaĢakĢehir B 47 BaĢakĢehir ġamlar Beylikdüzü B 49 Çekmeköy B 50 Esenyurt B 51 Sancaktepe B 52 Sultangazi B 53 Gebze B 54 Gebze Pelitli Gebze TavĢanlı Gölcük B 57 Kandıra B 58 Karamürsel B 59 Körfez B Kocaeli 60 Derince B 61 BaĢiskele B 62 Çayırova B 63 Darıca B 64 Dilovası B 65 Ġzmit B 66 Ġzmit Kabaoğlu Kartepe B Balıkesir 68 Gönen B 69 Gönen Sarıköy B 70 Gemlik B 71 Ġznik B 72 Ġznik Boyalıca B 73 Ġznik Elbeyli B 74 Ġznik Tacir Mudanya B Bursa 76 Mudanya Zeytinbağı B 77 Orhangazi B 78 Orhangazi Çakırlı B 79 Orhangazi Narlıca B 80 Orhangazi Sölöz B 81 Orhangazi Yeniköy B 82 Orhangazi Yenisölöz B 83 Biga B Çanakkale 84 Biga Yenice Biga Yeniçiftlik B 86 Biga KozçeĢme B

64 Sayfa/Toplam Sayfa: 64 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 87 Biga BalıklıçeĢme B 88 Biga GümüĢçay B 89 Biga Karabiga B 90 Çan B 91 Çan Terzialan B 92 Merkez B 93 Merkez Kepez B 94 Merkez Ġntepe B 95 Eceabat B 96 Gelibolu B 97 Gelibolu Bolayır B 98 Gelibolu Kavakköy B 99 Gelibolu EvreĢe B 100 Gökçeada B 101 Lapseki B 102 Lapseki Çardak B 103 Lapseki Umurbey B 104 Yenice B 105 Yenice Hamdibey B 106 Yenice Akçakoyun B 107 Yenice Kalkım B 108 Yenice Pazarköy B 109 Demirköy B Kırklareli 110 Demirköy Ġğneada B 111 Kıyıköy B 112 Çorlu B 113 Çorlu Yenice 2018 B 114 ġarköy B 115 ġarköy Mürefte B 116 ġarköy HoĢköy B 117 Merkez B Tekirdağ 118 Merkez Kumbağ B 119 Merkez Barbaros B 120 Merkez Köseilyas MarmaraEreğlisi B 122 MarmaraEreğlisi Sultanköy B 123 MarmaraEreğlisi Yeniçiftlik B 124 Malkara SağlamtaĢ B 125 Malkara Balabancık B 126 Merkez B 127 Merkez Kadıköy B 128 Merkez Hacımehmet Merkez Kazımiye Merkez Samanlı 2056 Yalova 131 Altınova B 132 Altınova Kaytazdere B 133 Altınova SubaĢı B 134 Altınova TavĢanlı B 135 Armutlu B 136 Çınarcık B

65 Sayfa/Toplam Sayfa: 65 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 137 Çınarcık Esenköy B 138 Çınarcık Kocadere B 139 Çınarcık Koru B 140 Çınarcık TeĢvikiye B 141 Çiftlikköy B 142 Çiftlikköy TaĢköprü B 143 Çiftlikköy Gacık Termal B Edirne 145 KeĢan Mecidiye 981 B 146 Enez Enez B Tablo 3 te verilen tüm yerleģim yerleri, Eylül-Aralık 2009 içerisinde saha ziyareti yapılarak incelenmiģtir. Saha ziyareti sırasında Belediye teģkilatına sahip yerleģim yerlerinde ilgili teknik sorumludan; teknik sorumlunun bulunamadığı durumlarda ise zabıta memurundan ilgili bilgiler alınmıģtır. Belediye teģkilatına sahip olmayan yerlerde muhtarlardan bilgi alınmıģtır. Saha ziyaretleri, havzada yer alan Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü personelinden alınan bilgiler doğrultusunda, ilgili personelin katılımı ile gerçekleģtirilmiģtir. Havzada yer alan yerleģim yeri sayısı 146 adet olup; 123 yerleģim yeri belediye teģkilatına sahip ve 23 yerleģim yeri de belediye teģkilatına sahip değildir. Havzadaki yerleģimler ġekil 12 ve ġekil 13 te fiziki ve siyasi haritada gösterilmiģtir.

66 Sayfa/Toplam Sayfa: 66 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 12. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Fiziki Harita

67 Sayfa/Toplam Sayfa: 67 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 13. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Siyasi Harita

68 Sayfa/Toplam Sayfa: 68 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara havzasında yer alan iller ve havzadaki nüfus dağılımları sırasıyla ġekil 14 te ve Tablo 4 te gösterilmiģtir. 0,0 0,3 1,7 2,6 9,3 0,1 1,5 1,2 Balıkesir Çanakkale Kocaeli Kırklareli Bursa Yalova İstanbul Tekirdağ 83,3 Edirne ġekil 14. Havzadaki Ġller ve Havzanın Tümünde Kapladığı Alan Tablo 4. Marmara Havzasındaki Ġller ve Ġl Ġçindeki/Havzadaki Nüfus Yüzdesi Ġl Ġl Nüfusu 2009 TÜĠK Havzada kalan nüfusu Ġlin kendi içinde havza Yüzdesi Balıkesir ,2 0,3 Çanakkale ,5 1,7 Kocaeli ,3 Kırklareli ,4 0,1 Bursa ,3 1,5 Yalova ,2 Ġstanbul ,3 Tekirdağ ,6 2,6 Edirne ,2 0,0 Ġlin Havzadaki Nüfus Yüzdesi

69 Sayfa/Toplam Sayfa: 69 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 14 ve Tablo 4 birlikte değerlendirildiğinde, havzada Balıkesir, Bursa ve Kırklareli nin nüfus olarak çok küçük bir bölümü havza içinde kalmakta; Ġstanbul ili nüfus açısından havzanın çok büyük bir bölümünü tek baģına oluģturmaktadır (% 83,3) Coğrafi Durum Bu bölümde yer alan Marmara Havzası na ait coğrafi durum verileri, havzadaki Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri tarafından hazırlanan Ġl Çevre Durum Raporlarından faydalanılarak hazırlanmıģtır. Sayısal haritalar ise, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen sayısal bilginin ArcGIS 9.2 programında düzenlenmesi ile oluģturulmuģtur. Marmara havzasının iç kesimleri genellikle dağlık ve engebeli, kıyı kesimler ise daha çok düzlüklerden oluģmaktadır. Havzanın önemli dağ ve yükseltilerinin gösterildiği sayısal fiziki harita ġekil 15 te verilmiģtir. ġekil 15. Havza Fiziki Haritası Marmara Havzası ndaki önemli göller ve akarsular da ġekil 16 da gösterilmiģtir. ġekil 16 dan da görüleceği üzere Çanakkale nin Avrupa kıtası ndaki alan ve Tekirdağın havza içinde kalan

70 Sayfa/Toplam Sayfa: 70 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kısımlarında yüzeysel su kaynakları sınırlı, havzanın geri kalan kısmında ise yüzeysel su kaynakları nisbeten boldur. Havzada yer alan önemli baraj göletleri de ġekil 17 de verilmiģtir.

71 Sayfa/Toplam Sayfa: 71 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 16. Havzadaki Akarsular

72 Sayfa/Toplam Sayfa: 72 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 17. Havzadaki Baraj Göletleri

73 Sayfa/Toplam Sayfa: 73 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kırklareli Marmara Bölgesi nin Yıldız (Istranca) Dağları ve Ergene Ovası bölümleri üzerinde yer alan Kırklareli, kuzeyinde Bulgaristan, kuzeydoğusunda Karadeniz, güneyinde ve güneydoğusunda Tekirdağ, batısında Edirne ile çevrilmiģtir km 2 lik yüzölçüme sahip ilin Bulgaristan a 180 km kara sınırı, Karadeniz e 60 km deniz kıyısı bulunmaktadır. Ġlçeleri Babaeski, Demirköy, Kofçaz, Pehlivanköy, Pınarhisar, Lüleburgaz ve Vizedir. Bu ilçelerden yalnızca Demirköy ilçesi (Ġğneada beldesi ile birlikte) ve Vize Kıyıköy Beldesi Marmara Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Ġl merkezinin rakımı 231 m dir. Kırklareli büyük ölçüde dağlık ve platoluk bir arazi görünümündedir. Ġl coğrafyasının % 48'ini dağlar oluģturmaktadır. Bölgenin en önemli yükseltisi ise Marmara Havzası ile Ergene Havza sınırını oluģturan ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan Yıldız Dağları (Istranca)'dır. Bu dağların en yüksek noktası ise Pınarhisar ile Demirköy ilçeleri arasında yer alan Mahya Tepesi'dir (1031 m) Yıldız Dağlarının diğer önemli yükseltileri ise Karamanbayırı Tepe (986 m,), Boyunduruk Tepe (958 m), Fatmakaya Tepesi (901 m), ParaĢüt Tepe (877 m), Sivri Tepe (851 m) ve Kale Tepe (846 m)'dir. Yıldız Dağları kuzeyde Karadeniz'e dökülen, güneyde Ergene Ovası'na inen akarsularla derin olarak parçalanmıģtır. Eski Tekirdağ aģınma yüzeyleri olan Yıldız Dağları Masifi, dıģ kuvvetlerle (akarsular, rüzgâr, sel suları vb.) parçalanıp aģınarak, aģınmıģ platoları oluģturmuģtur. Yer yer parçalanmıģ ve yarılmıģ olan bu alanlar dalgalı düzlük Ģeklinde birbirine çok benzer. Bursa Bursa ili, Marmara Bölgesi nin güneydoğusunda yer alır. Yüzölçümü km 2 olan Bursa ilinin doğusunda Bilecik, kuzeydoğusunda Sakarya, kuzeyinde Ġzmit ve Yalova, güney ve güneybatısında Balıkesir, güneydoğusunda Kütahya bulunmaktadır. Son düzenlemelere göre Bursa ili 17 ilçeden oluģmaktadır. Bu ilçeler Nilüfer (Merkez), Osmangazi (Merkez), Yıldırım (Merkez), Büyükorhan, Orhaneli, Harmancık, Ġnegöl, Ġznik, Orhangazi, Karacabey, Keles, Kestel, MustafakemalpaĢa, Gürsu, Gemlik, Mudanya ve YeniĢehir dir. Bunlardan Gemlik, Ġznik, Mudanya ve Orhangazi Marmara Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Bursa havzada kalan alanı itibarı ile değerlendirildiğinde, önemli bir kısmı engebeli sahil Ģeridi ve Ġznik gölü etrafındaki ovalık kesimden oluģmaktadır. Katırlı, Samanlı ve Mudanya dağları, havzadaki önemli yükseltilerdir. Katırlı dağları. Ġznik Gölü nün güneyini sararak Gemlik ilçesine doğru uzanmaktadır. Katırlı Dağları nın en yüksek tepesi olan Üçkaya

74 Sayfa/Toplam Sayfa: 74 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tepesi nin yüksekliği 1283m dir. Dağın yüksekleri ormanlıklarla kaplı olup, kuzey tarafı zeytinliklerle örtülüdür. Güney kısmı Bursa Ovası na bakmaktadır. Gemlik Körfezinin kuzeyini bir duvar gibi saran Samanlı Dağlarının yükseklikleri ortalama m. civarındadır. En yüksek bölümü olan Kartaltepe 1602 m. yüksekliğindedir. Mudanya Dağları, Gemlik Körfezinin güneyinde uzanan dağlardır. Bursa Ovası ile deniz arasında yer alan bu dağların yükseklikleri m yi geçmez. Ġznik Ovası yaklaģık olarak 100 km² bir alana sahip olup, genellikle Ġznik Gölü nün doğusunda uzanmaktadır. Verimli bir ovadır. Gemlik Körfezi nin kuzeydoğusunda, Ġznik Gölü nün batı kesiminde yer alan Orhangazi Ovası oldukça geniģ bir alanı kaplamaktadır. Büyüklüğü ortalama olarak 170 km² dir. Ġl merkezinin rakımı 224 m dir. Tekirdağ Tekirdağ, Marmara Bölgesi nin Ergene Bölümü ile Istranca Bölümü üzerinde yayılan bir ilimizdir. Marmara kıyısında, Ördeklidere nin denize döküldüğü yerde kısmen vadi tabanında, kısmen de yamaçlar üzerinde kurulmuģtur. Çevresini doğuda Ġstanbul Ġli, güneydoğuda Marmara Denizi, güneyde Çanakkale nin Gelibolu ilçesi, batıda Edirne ili. kuzeyde Kırklareli ili kuģatır. Yüzölçümü km² dir. Tekirdağ Ġli. 8 Ġlçe ile Trakya Bölgesinde yer almıģ olup, bu ilçeler Çerkezköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, Marmara Ereğlisi, Muratlı, Saray ve ġarköy olarak sıralanmaktadır. Bunlardan Malkara, Marmara Ereğlisi, ġarköy ilçeleri, Merkez ilçe ve Çorlu ilçesinin bir kısmı Marmara Havzası sınırları içinde yer almaktadır. Ġlin en önemli dağı Tekir Dağları olup, Kumbağ Beldesinden baģlayıp Gelibolu kıstağına kadar Marmara Denizi ne paralel olarak 60 km. boyunca uzanır. Kısmen orman ve çalılıktır. Çerkezköy ilçesinde kuzeye gittikçe yükselen Istıranca Dağları mevcuttur. 945 m. yüksekliğe eriģen Ganos Dağı. Tekirdağ Ġlinin en yüksek noktasını teģkil eder. Ganos Dağı. aynı zamanda Istırancalar dıģında, Trakyanın da en yüksek noktasıdır. Ġlin kuzeydoğusunda Istıranca Dağları nın doğu etekleri uzanır. Istırancalar ve Ganos Dağı dıģında Tekirdağ Ġli ovalıktır. Ġl merkezinin rakımı 44 m dir. Ġstanbul Karadeniz i Marmara Denizi ne bağlayan boğazın iki tarafında hem Avrupa hem de Asya toprakları üzerinde yayılan. Marmara Denizi ve Karadeniz e kıyısı bulunan Ġstanbul; Türkiye nin en büyük nüfuslu ilidir. Ülkemizin turizm, kültür ve sanayi baģkenti olması

75 Sayfa/Toplam Sayfa: 75 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 açısından Ġstanbul ayrı bir öneme sahiptir. ġehrin adını aldığı, Haliç ile Marmara arasında kalan yarımada üzerinde bulunan asıl Ġstanbul 253 km², il bütünü ise km² dir. Ġstanbul ilinin idari olarak 39 ilçesi. 11 belde ve 174 köyü vardır sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu ile Ġstanbul ili mülki sınırları BüyükĢehir Belediyesi sınırları olmuģtur. Bu ilçelerin hepsi Marmara Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Türkiye nin 7 coğrafi bölgesinden biri olan ve Balkan Yarımadası ile Anadolu arasında bir geçiģ oluģturan Marmara Bölgesi nde yer alan Ġstanbul Ġli; Avrupa ve Asya kıtalarının birbirine bağlandığı iki noktadan birsidir. Batıda Yalıköy ile Silivri, doğuda Ağva ile Tuzla arasında uzanan Ġstanbul il arazisi, kabaca bir paralelkenara benzetilebilir. Kuzeyden-güneye yer yer değiģmekle birlikte yaklaģık kilometre, doğudan-batıya yaklaģık 100 kilometre geniģliktedir. Coğrafi konum olarak, ve doğu boylamları ile ve kuzey enlemleri arasında yer almakta olup; km 2 lik yüzölçümüyle ülke topraklarının %0.7 sini kaplamaktadır. Ġl, kuzeyde Karadeniz, doğuda Kocaeli; güneyde Yalova, Marmara Denizi ve Bursa, güneybatıda Tekirdağ ve kuzeybatıda Kırklareli illeri ile çevrilidir. Ġl merkezinin (Eminönü) rakımı 10 m dir. Yalova Yalova ili, Marmara Bölgesi nin güneydoğusunda, Türkiye nin kuzeybatısında yer alır. Ġlin kuzeyinde ve batısında Marmara Denizi, doğusunda Kocaeli (Karamürsel Ġlçesi), güneyinde Bursa (Orhangazi. Gemlik ve Ġznik Ġlçeleri) ve Gemlik Körfezi yer almaktadır. 839 km 2 lik alanı ile ülke yüzölçümünün % 0.11 lik bölümünü kaplamaktadır. Merkez Ġlçe, Altınova, Armutlu, Çınarcık, Çiftlikköy ve Termal olmak üzere toplam 6 ilçeden oluģur. Bunun haricinde 9 adet belde bulunmaktadır. Yalova ilinin tamamı Marmara Havzası sınırları içinde yer almaktadır. Yüzölçümü 839 km 2 olan Yalova Ġli in yerel yapısı palezoik ve mezozoik yaģlı tortul tabaklardan oluģmaktadır. Hafif metamorfizme olmuģ, genellikle geçirimsiz olan bu yapı bazen sert, bazen çatlaklı kalkerleri kapsamaktadır. Kıyılar alüvyal ve genç alüvyal, yamaçlar kireçl rendzina, orman ve makilikler kireçsiz kahve renkli orman toprakları ile kaplıdır. Yalova ve Doğu boylamları ve Kuzey enlemleri arasında yer almakta olup, Ģehir merkezinin denizden yüksekliği 2 metre, Ġl sınırları içindeki en yüksek nokta 921 metredir. 839 km 2 lik alanı ile ülke yüzölçümünün % 0.11 lik bölümünü kaplamaktadır. Ġl merkezinin rakımı 7 m dir.

76 Sayfa/Toplam Sayfa: 76 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Balıkesir Balıkesir ili. Anadolu Yarımadası nın kuzeybatısında ve önemli bir bölümü Marmara Bölgesi nin Güney Marmara Bölümü nde; diğer bölümü ise Ege Bölgesi nin Kuzey Ege kesiminde yer alır. Ege Denizi ndeki kıyılarının uzunluğu 115,5 km, Marmara Denizi ndeki kıyı uzunluğu ise 175,25 km dir. Ġlin yüzölçümü km 2 dir. Ġlde merkez ilçe dahil olmak üzere toplam 19 ilçe ve 53 belediye bulunmaktadır. Bunlardan Marmara Havzası sınırlarında kalan tek ilçe Gönen ve Sarıköy beldesi dir. Doğusu Manyas ilçesi, kuzeydoğusu Bandırma ilçesi, batısı Biga ve Yenice ilçeleri, kuzeyi Marmara Denizi ve Erdek Körfezi, güneyi Balya ilçesi ile çevrilidir. Ġlçede 89 köy ve 1 belde (Sarıköy) vardır. Genellikle ovalarda kurulan köyler, dağlara gidildikçe seyrekleģir. Balıkesir e 145 km uzaklıkta olan Gönen, Çanakkale ye 150 km, Bursa ya ise 155 km mesafededir. Gönen merkez ilçenin rakımı 40 m dir. Kocaeli Kuzeyinde Karadeniz ve Ġstanbul (ġile ilçesi), doğusunda Sakarya, güneyinde Bursa ve batısında Ġstanbul ile Yalova bulunur. Asya ile Avrupa'yı birleģtiren önemli bir yol kavģağında bulunan il sınırları içerisinde kalan Ġzmit Körfezi iģlek bir denizyoludur. Küçük bir il olan Kocaeli km 2 alanlıdır. Kocaeli ilinin en yüksek dağı, güneydoğusunda bulunan rakımlı Kartepe dir. Ġldeki diğer önemli dağlar Dikmen Dağı (1.387 m), Naldöken Dağı (1.125 m), Naz Dağı (917 m) ve Çene Dağı dır (646 m). Kocaeli ili merkez ilçe Ġzmit dıģında 11 ilçe ve 653 yerleģim biriminden oluģmakta olup, bu ilçelerden Marmara Havzası sınırları içindeki ilçeler BaĢiskele, Çayırova, Darıca, Derince, Dilovası, Gebze, Gölcük, Ġzmit, Kandıra, Karamürsel, Kartepe ve Körfez dir. Ġl merkezinin (Körfez) rakımı 28 m dir. Çanakkale Çanakkale Ġli Marmara Bölgesinin batısında, Trakya Bölgesinin uzantısı konumunda olan Gelibolu Yarımadası ile Anadolu nun batı uzantısı olan Biga Yarımadası üzerinde bulunmaktadır. Çanakkale Ġli topraklarının büyük kısmı Marmara Bölgesi nin Güney Marmara bölümüne, Edremit Körfezi kıyısındaki küçük bir alan ise Ege bölgesine girer. Yüzölçümü km²'lik bir alan olup, Anadolu'nun en batı noktası olan Baba Burnu ile Türkiye'nin en batı noktası Gökçeada'daki Ġncirburnu il sınırları içindedir. Ege Denizi'nde Türkiye'ye ait en büyük adalar, Bozcaada ve Gökçeada, Çanakkale iline bağlıdır. Çanakkale ilinin 12 ilçesiyle birlikte 22 beldesi ve 568 köyü bulunmaktadır. Ġlin Marmara Havzası sınırları içinde kalan ilçeleri merkez ilçe, Biga, Çan, Eceabat, Gelibolu, Gökçeada, Lapseki ve Yenice dir.

77 Sayfa/Toplam Sayfa: 77 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale Ġli nin toprakları genellikle dağ ve tepelerle kaplı alanların vadilerle yarılmasıyla oluģan engebeli bir yapı göstermektedir. Ġl in en yüksek dağı, Balıkesir sınırında yer alan Kazdağı (1.767 m.) olup, diğer yükseltiler bu dağın çevresinde yer alır. Biga yöresinde Kuzey-Doğu ve Güney-Batı yönünde uzanan m arasındaki yükseltiler dalgalı bir görünüm oluģturur. Edremit Körfezinin kuzeyi bu dağ ve tepelerin en yükseklerinin bulunduğu yerdir. Bu yükseltiler arasında; Susuztepe (1.507 m), Gürgen Dağı (1.425 m), Kalafattepe (1.417 m), Eğrimermertepe (1.398 m), Kocaeğrek Tepe (1.371 m), Hacıöldüren (1.124 m) ve Kocakatran Dağları (1.030 m) yer almaktadır. Ġl merkezinin rakımı 4 m dir Meteorolojik Bilgiler Marmara Havzası için üretilen meteorolojik Ģekil ve haritalarda, Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü tarafından verilen bilgiler kullanılmıģtır. Marmara Havzası için üretilen havzadaki illerin aylık yağıģ ortalamaları ġekil 18 de; aylık en fazla yağıģlar ise ġekil 19 da verilmiģtir. ġekil 18 ve 19 dan da görüleceği üzere, havza alanında hemen her mevsimde yağıģ görülmektedir. Yıllık yağıģ toplamı 586 mm (Tekirdağ) ile 768 mm (Ġzmit) arasında değiģmekte ve havza ortalaması 685 mm kadardır. YağıĢın en fazla olduğu aylar genellikle kasım, aralık ve ocak; en az olduğu aylar ise temmuz ve ağustostur. Ağustos ayında yağıģ toplamının yer yer 7 mm (Çanakkale) nin altına düģtüğü görülmektedir. Marmara Havzası ortalama sıcaklık değerleri ġekil 20 de, aylık en fazla sıcaklıklar ġekil 21 de, aylık en düģük sıcaklıklar ise ġekil 22 de verilmiģtir. Ġlgili verilerin elde edildiği meteoroloji istasyonları ise Tablo 5 te verilmiģtir.

78 Yağış, mm Aylık Yağış, mm TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 78 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Marmara Havzası Yağış Ortalamaları KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBU L KOCAELI CANAKKALE BURSA ġekil 18. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık YağıĢ Ortalamaları Marmara Havzası Aylık En Fazla Yağışlar KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR Aylar ġekil 19. Marmara Havzası 34 Yıllık En Fazla (Maksimum) YağıĢlar

79 Sıcaklık, 0 C Sıcaklık, 0 C TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 79 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Marmara Havzası Sıcaklık Ortalamaları KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR ġekil 20. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık Sıcaklık Ortalamaları Marmara Havzası Aylık En Fazla Sıcaklıklar KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR Aylar ġekil 21. Marmara Havzası 32 Yıllık En Fazla Sıcaklıklar

80 Sıcaklık, 0 C TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 80 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Marmara Havzası Aylık En Az Sıcaklıklar KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR -20 Aylar ġekil 22. Marmara Havzası 32 Yıllık En Az Sıcaklıklar Tablo 5. Marmara Havzası Meteoroloji Ġstasyonları İSTASYON ADI İSTASYON NO ENLEM BOYLAM RAKIM (m) Çanakkale Kırklareli Tekirdağ Göztepe-ĠST Kocaeli Bursa Balıkesir Yalova Kaynak:DMĠ Genel Müd Marmara Havzasına ait ArcGIS 9.2 yazılımı kullanılarak üretilen sayısal toplam yıllık ortalama yağıģ haritası ġekil 23 te, sayısal toplam yıllık maksimum yağıģ haritası ġekil 24 te, sayısal yıllık ortalama sıcaklık haritası ġekil 25 te, sayısal yıllık güneģlenme durumu haritası ġekil 26 da, sayısal yıllık buharlaģma haritası ġekil 27 de, sayısal yıllık kapalılık haritası ġekil 28 de ve sayısal yılda karla kaplı günler haritası da ġekil 29 da gösterilmiģtir.

81 Sayfa/Toplam Sayfa: 81 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 23. Havza Yıllık Toplam YağıĢ Haritası ġekil 24. Havza Yıllık En Fazla YağıĢ Haritası

82 Sayfa/Toplam Sayfa: 82 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 25. Havza Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası ġekil 26. Havza GüneĢlenme Haritası

83 Sayfa/Toplam Sayfa: 83 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 27. Havza BuharlaĢma Haritası ġekil 28. Havza Kapalılık Haritası

84 Sayfa/Toplam Sayfa: 84 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 29. Karla Kaplı Günler Haritası Kırklareli Kırklareli iklimi yörelere göre farklılık göstermektedir. Yıldız Dağları'nın kuzeye bakan kesimlerinde Karadeniz iklimi görülür. Buna bağlı olarak yazlar serin, kıģlar ise soğuktur. Bu kesimde, yaz ve kıģ mevsimleri arasındaki sıcaklık farkı az olup. m2 düģen yıllık ortalama yağıģ oranı mm dolaylarındadır. Denizden uzak iç kesimlerde ise karasal iklim görülmekte olup, yaz ve kıģ mevsimleri arasında sıcaklık farkı yüksektir. Ġç kesimler her mevsim yağıģ almakla birlikte, yıllık yağıģ miktarı kıyı kesimlere göre oldukça azdır. Bu kesimlerde yıllık sıcaklık ortalaması 13.1 C, m2 düģen yağıģ ortalaması ise mm dolaylarındadır. Kırklareli Ġlinde hakim rüzgar yönü kuzey doğu (NE) olup, hakim rüzgarın ortalama esme hızı 2.08 m/sn dir. Tekirdağ Tekirdağ Ġli, havzada kalan sahil yerleģimleri açısından yazları sıcak kıģları ılık geçen Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. YağıĢ rejimi bakımından Akdeniz yağıģ rejimi kategorisinde bulunmaktadır. Tekirdağ da toprağa düģen yağıģın tümü genellikle yağmurdur. Tekirdağ

85 Sayfa/Toplam Sayfa: 85 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Meteoroloji Ġstasyonundan alınan 50 yıllık yağıģ ortalaması mm dir. Ġklimin ılıman oluģu tarımı kolaylaģtırır. ġarköy ün Gelibolu hududundan Marmara Ereğlisi ne kadar uzanan sahil Ģeridinde bağcılık ve zeytincilik faaliyetleri yaygındır. Tekirdağ için sıcaklık normalleri; Sıcaklık Ocak ayından Temmuz ayına kadar düzenli olarak artmakta ve Ağustos ayından Aralık ayına kadar azalmaktadır. Yılın en sıcak ayları Temmuz-Ağustos, en soğuk ayları Aralık-Ocak aylarıdır. Tekirdağ da hakim rüzgar yönü NW olup, hakim rüzgarın ortalama esme hızı 1.62 m/sn dir. Ġlde NNE yönünde de ikincil hakim rüzgar yönü bulunmakta olup, bu yönde ortalama esme hızı 2.70 m/sn dir. Bursa Bursa ili Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasında bir geçiģ iklimi tipine sahiptir. KıĢların çok sert geçmediği ilde, yaz dönemlerinde de kuraklık görülmektedir. Ġlde hakim rüzagar yönü kuzeydoğu (ENE ve NE) rüzgarlarıdır. ENE yönünde ortalama rüzagar hızı 1.4 m/sn; NE yönünde ortalama rüzgar hızı ise 1.6 m/sn dir. Ġlde en kuvvetli rüzgar yönü. birinci derecede batı (W), ikinci derecede güneybatı (SW) ve üçüncü derecede güney (S) yönlerden esmektedir. Birinci derece hakim rüzgar yönünde ortalama rüzgar hızı 19.2 m/sn, ikinci derece hakim rüzgar yönünde ortalama rüzgar hızı 16.6 m/sn ve üçüncü derece hakim rüzgar yönünde ortalama rüzgar hızı 15.7 m/sn dir. Bursa ilinde en soğuk ay olan Aralık ayında tespit edilen sıcaklık ortalaması C, en sıcak ay olan Temmuz ayında ise ortalama sıcaklık C olarak belirlenmiģtir. Bursa da yağıģ genellikle batıdan doğuya doğru azalmaktadır. Balıkesir Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasındaki geçiģ bölgesinde bulunmaktadır. Bu nedenle her iki iklimin özelliklerini yer yer görmek mümkündür. Marmara kıyılarında ise Karadeniz ikliminin etkisiyle yazlar nispeten serin geçmektedir. Balıkesir genel olarak Kuzey rüzgarlarının (N ve NNE) hakimiyeti altındadır. N yönünde ortalama rüzgar hızı 2.7 m/sn; NNE yönünde ortalama rüzgar hızı ise 3.4 m/sn dir. Ancak yıl içerisinde hava ve mevsimlere göre farklılıklar gösterir. KıĢ mevsiminde aralıkta kuzey ve Kuzeybatı öbür aylar ise güney ve güneybatı yönlü esmektedirler. Yaz aylarında Kuzey doğu yönlü rüzgarlar esmektedir. Balıkesir ilinde ortalama rüzgar hızının en fazla olduğu aylar Ocak (3.7 m/sn) Haziran (2.9 m/sn) ve Temmuz (5.0 m/sn).

86 Sayfa/Toplam Sayfa: 86 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale Çanakkale Ġlinin iklimi, bulunduğu yer nedeniyle geçiģ iklimi özellikleri gösterir. Genel olarak Akdeniz ile Karadeniz iklimi arasında bir durum arzeder. Genel karakter, Sonbahar ve Ġlkbaharda olmak üzere bütün yıl yağıģlı, kıģlar soğukça, yazlar sıcak ve hava bütün yıl rüzgarlıdır yılları verlerine göre yıllık ortalama hava sıcaklığı 4.8 C dir. En yüksek sıcaklık 38.8 C ile Ağustos, en düģük sıcaklık ise C ile ġubat ayında gerçekleģmiģtir. Son 37 yıllık rasatlarda; yıllık ortalama hava sıcaklığı 14.9 C olarak kayda geçmiģtir. Son 40 yıllık rasatlar sonucu; yıllık yağıģ ortalaması mm olup, yıllık ortalama en fazla yağıģ mm ile Aralık ayında, yıllık ortalama en az yağıģ da 7.4 mm ile Ağustos ayında tespit edilmiģtir. Son 3 yılın rasatlarına göre hakim rüzgar yönü NNE olup, ortalama rüzgar hızı 4.9 m/sn olarak tespit edilmiģtir. Yine bu rasat yılı süresince tespit edilen en hızlı rüzgar ise 35.4 m/sn ile SSE yönlüdür. Yalova Yalova ve çevresi Marmara GeçiĢ tipi veya Marmara iklimi olarak vasıflandırılan bölgesel iklim tipine girmekte, yazları sıcak ve kurak, kıģları ılık ve bol yağıģlıdır. Yalova nın yılları arasında hakim rüzgar yönü NNE ve özellikle kıģ aylarında NW dir. Yıllık ortalama rüzgar hızı 1.9 m/sn dir. En hızlı rüzgarlar batı yönünden esmekte ve en hızlı rüzgar 22.8 m/sn ile güneybatı yönünden esmiģtir. Yalova da yılları arası ortalama sıcaklık C dir. En düģük sıcaklık C ile Ocak-ġubat; en yüksek sıcaklık ise C ile Temmuz aylarında görülmektedir. Ġstanbul Ġstanbul kıģları ılık ve yağıģlı, yazları ise sıcak ve kurak geçen ılıman iklim kuģağındadır. Genel olarak hakim rüzgar, kuseydoğudan esen poyraz (NNE ve NE) rüzgarıdır ve ortalama rüzgar hızı 2.85 m/sn dir. En fazla rüzgar hızı 19.3 m/sn değerinde esmektedir m/sn ile NNE yönündedir. Ġlde 32 yıllık ortalama sıcaklık değeri C olup, en sıcak ay C ile Temmuz; en soğuk ay ise C ile ġubat tır yılları arası aylık yağıģ ortalaması 55.4 mm olup; en yağıģlı ay mm ile Aralık en az yağıģlı ay 24.7 mm ile Temmuzdur.

87 Sayfa/Toplam Sayfa: 87 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Ġzmit Körfezi, Akdeniz ile Karadeniz Ġklimleri arasında geçiģ iklimine sahip olup, iklime Akdeniz özelliğini kazandıran etken ise kıģların ılık ve yağıģlı oluģudur. Körfez Kıyıları arasında sıcaklık bakımından farklılık yoktur. Yıllık ortalama sıcaklık 14.5 o C, Temmuz ayı ortalama sıcaklık 23.5 o C dir. KıĢ sıcaklıkları 2 o C dir. Kocaeli de yılları arası verilere göre hakim rüzgar yönleri değiģken olup, birinci derece hakim yönler SE ve SSE; ikinci derece hakim yönler ise WNW ve N dir. Ġlde ortalama rüzgar hızı 1.5 m/sn dir Arazi Kullanımı Bu bölümde verilen Ģekil ve sayısal haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen CORINE 2006 verileri kullanılarak üretilmiģtir. Marmara Havzası, ülkemizin en fazla sanayileģmiģ havzası durumundadır. Havzada yer alan Ġllerden Kocaeli ve Ġstanbul da yoğun sanayileģme sonucu tarihi arazi kullanımında önemli değiģimler olmuģtur. Ancak havzada kalan diğer Ġllerde sanayinin nisbeten daha az geliģmiģ olması sebebi ile havzadaki ĢehirleĢmiĢ alan (yapay alan) miktarı % 7 civarında bulunmaktadır. Havzada orman alanları % 41, tarım alanları da % 11 civarındadır. Marmara havzası özet arazi kullanım durumu ġekil 30 da ve Tablo 6 da verilmiģtir. Ayrıca arazi kullanımını gösteren sayısal harita da ġekil 31 de verilmiģtir. 12% 0% 2% 1% 0% 0% 0% Şehir Yapısı 1% 0% 5% Endüstriyel, Ticari ve Ulaşım Alanları Maden, Boşaltım ve İnşaat Sahaları 24% Yapay Tarımsal Olmayan Yeşil Alan Ekilebilir Alanlar Sürekli Ürünler 41% 11% 2% 1% Meralar Karışık Tarım Alanları Orman Alanları ġekil 30. Havza Arazi Kullanım Durumu (ÇOB CORINE Verileri 2006)

88 Sayfa/Toplam Sayfa: 88 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 31. Havza Arazi Kullanım Durumu

89 Sayfa/Toplam Sayfa: 89 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 6. Marmara Havzası Arazi Kullanım Durumu Arazi Kullanımı Corine Kodu Alan(Ha) Alan Yüzdesi % ġehir Yapısı Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan Ekilebilir Alanlar Sürekli Ürünler Meralar KarıĢık Tarım Alanları Orman Alanları Maki veya Otsu Bitki Alanları Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar Karasal Sulak Alanlar Kıyısal Sulak Alanlar Karasal Sular Deniz Suları TOPLAM Arazi kullanımına ait sayısal haritalar. Çevre ve Orman Bakanlığından elde edilen CORINE Arazi Sınıflandırma Sistemi verileri baz alınarak hazırlanmıģtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi, Coordination of Information on the Environment ( Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi kapsamında oluģturulmuģtur ve 1990 yılından beri tüm AB Üye ülkelerinde kullanılan ortak sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde ise projenin uygulanmasına 1998 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından baģlanmıģ yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak yapılan ilk çalıģma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıģtır. CORINE Sistemi 4 temel amaca hizmet etmektedir: Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiģ öncelikli konulara göre çevrenin durumu ile ilgili bilgilerin toplanması. Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde. verilerin toplanması ve bilgilerin uyumlu hale getirilmesi. Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması. Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre Arazi Kullanım haritalarının oluģturulması.

90 Sayfa/Toplam Sayfa: 90 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ayrıca Corine Sistemi ile farklı düzeylerde (Uluslararası. Birlik. Ulusal ve Bölgesel) yapılan çok sayıdaki çalıģma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiģiminin izlenmesi sağlanmaktadır. Corine Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 7 de, bu sınıfa ilave olarak Ülkemiz için hazırlanan ek sınıflandırma ise Tablo 8 de gösterilmiģtir. Tablo 7. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları Sınıf Kodu Arazi Kullanımı Sınıf Kodu Arazi Kullanımı 1 Yapay Bölgeler 3 Orman ve Yarı Doğal Alanlar 11 ġehir Yapısı 31 Orman 111 Sürekli ġehir Yapısı 311 GeniĢ Yapraklı Ormanlar 112 Kesikli ġehir Yapısı 312 Ġğne Yapraklı Ormanlar 12 End.Tic.ve UlaĢım Birimleri 313 KarıĢık Ormanlar 121 Endüstriyel veya Ticari Alanlar 32 Maki veya Otsu Bitkiler 122 Karayolları, Demiryolları ve ilg.al. 321 Doğal Çayırlıklar 123 Limanlar 322 Fundalıklar 124 Havalanları 323 Sklerofil Bitki Örtüsü 13 Maden.BoĢaltım. ĠnĢaat Sahaları 324 Bitki DeğiĢim Alanları 131 Maden Çıkarım Sahaları 33 Bitki Örtüsü az ya da Olmayan Alanlar 132 BoĢaltım Sahaları 331 Sahil.Kumsal.Kumluk 133 ĠnĢaat Sahaları 332 Çıplak Kayalıklar 14 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 333 Seyrek Bitki Alanları 141 YeĢil ġehir Alanları 334 YanmıĢ Alanlar 142 Spor ve Eğlence Alan 4 Sulak Alanlar 2 Tarımsal Alanlar 41 Karasal Bataklık 21 Ekilebilir Alanlar 411 Bataklıklar 211 Sulanmayan Ekileb.Al 412 Turbalıklar 212 Süreki Sulanan Alanlar 42 Denize Yakın Islak Alanlar 213 Pirinç Tarlaları 421 Tuz Bataklığı 22 Süreki Ürünler 422 Tuzlalar 221 Üzüm Bağları 423 Gel-git ile OluĢan Düzlükler 222 Meyve Bahçeleri 5 Su Yapıları 223 Zeytinlikler 51 Karasal Sular 23 Meralar 511 Su Yolları 231 Meralar 512 Su Kütleleri 24 KarıĢık Tarım Alanları 52 Deniz Suları 242 KarıĢık Tarım Alanları 521 Kıyı Lagünleri 243 Doğal Bitki Örtüsü.ile Bulunan Tarım Alanl. Kaynak: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı CBS Verileri 522 Nehir Ağızları 523 Nehir ve Okyanus

91 Sayfa/Toplam Sayfa: 91 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 8. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma Kod Sınıf Adı 1121 Kesikli ġehir Yapısı 1122 Kesikli Kırsal Yapı 2111 Sulanmayan Ekilebilir Alan 2112 Sulanmayan Sera 2121 Sulanan Alan 2122 Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan. sera 2221 Sulanmayan Meyve Bahçesi 2222 Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi 2421 Sulanmayan KarıĢık Tarım 2422 Sürekli Sulanan KarıĢık tarım 3321 Çıplak Kaya 3322 Çok Yukarılarda Çıplak Kaya Kaynak: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı CBS Verileri CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi. Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç hiyerarģik seviyeden oluģmaktadır. Birinci seviyede ; Yapay Bölgeler. Tarım Alanları. Orman ve Yarı Doğal Alanlar. Sulak Alanlar Su Kütleleri. olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44 alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarģik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi gerektiği Corine Teknik Kılavuzunda belirtilmektedir. Bu kapsamda Ülkemizdeki arazi yapısının çeģitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiģtir Tarım ve Hayvancılık Ġl Çevre Durum Raporlarından ve TÜĠK 2008 Tarım verilerinden faydalanılarak hazırlanan, havzada yer alan illerdeki mevcut tarımsal ve hayvancılık faaliyetleri aģağıda özetlenmiģtir. Marmara Havzası, baģta Ġstanbul ve Kocaeli olmak üzere sanayinin ağırlıklı olduğu bir havza olduğundan tarım ve hayvancılık çok fazla geliģmemiģtir. Ġller itibarı ile mevcut durum aģağıda özetlenmiģtir;

92 Sayfa/Toplam Sayfa: 92 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kırklareli Ġlde kuru tarım alanlarının yaygınlığı nedeniyle en çok tarla bitkileri üretilmektedir. Toplam ekilebilir arazinin içersinde buğday, birinci sırayı almakta ve ekiliģteki payı yıllara göre % arasında değiģmektedir. Ġkinci sırayı ise ayçiçeği almakta olup, ekiliģteki payı % düzeyindedir. Tarım Bakanlığından elde edilen 2008 yılı verisine göre il genelinde 294 ton pestisit kullanılmıģtır. Kırklareli nde örtü altı sebze yetiģtiriciliği konusunda son yıllarda önemli yıllarda önemli geliģmeler olmuģtur. Ġl Özel Ġdaresi ve Sosyal ve DayanıĢma Fonu kaynaklarından yararlanılarak gerçekleģtirilen tesislere, daha sonra çiftçi öz kaynaklarıyla yapılan tesisler eklenmiģtir. Tarım arazilerinin % 83' ünde nadassız kuru tarım, % 17 sinde ise sulu tarım yapılmaktadır. Sulanan araziler içinde hektar Devlet sulaması, hektarında ise halk sulaması olmak üzere toplam hektar alanda sulama yapılmaktadır. Ġlin havzadaki ilçesi olan Gönen de TÜĠK 2008 verilerine göre büyükbaģ; adet küçükbaģ ve kümes hayvanı bulunmaktadır. Kocaeli Kocaeli yüzölçümü itibariyle Türkiye nin en küçük illerinden biri olmakla birlikte Ülkenin sanayi üretimi içinde, % 14.7 lik üretim payı ile sanayileģme hızı bakımından ülkemizin önde gelen illerinden biri durumundadır. Kocaeli sınırları içersinde tarım yapılmasına rağmen ekonomiyi yönlendiren sanayidir. Ekonomik yapıyı % 2.30 tarım, % sanayi ve % ile diğer hizmetler oluģturur (Kaynak: Kocaeli ĠÇDR,2008). Ġl merkezinde verimli ovaların büyük bir kısmının sanayi kuruluģlarına ve yerleģim sahalarına kayması nedeniyle verimli topraklar tarım arazisi olmaktan çıkmıģtır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 127 ton pestisit kullanılmıģtır. Kocaeli Ġlinde hayvancılık, ülke geneli açısından kıyaslandığında önemli bir yer tutmamaktadır. Ġlde hayvan yetiģtiriciliği olarak sadece beyaz et üretimi (Türkiye Üretiminin %10 u) önemlidir. Ayrıca Kandıra Ġlçesinde Hindicilik Üretme Ġstasyonu faaliyetini sürdürmektedir. Ġlde 2008 TÜĠK verilerine göre adet büyükbaģ, adet küçükbaģ ve adet kümes hayvanı bulunmaktadır. Ġstanbul Ġstanbul Ġli nin arazi varlığı ha olarak tespit edilmiģtir. Ġstanbul ilinde tarıma elveriģli alanlar il yüzeyinin dörtte biri kadarını kaplamaktadır (%25.63). Ekim alanlarının

93 Sayfa/Toplam Sayfa: 93 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 %58 inde sebze, %38 inde ise meyve üretimi yapılmaktadır. Sebze yetiģtirilen alanların büyük bir bölümü tahıla ayrılmıģ olup, bu alanların da yarıdan fazlası buğday ekimine ayrılmıģtır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 194 ton pestisit kullanılmıģtır. Ġstanbul da hayvancılık daha çok Silivri, Çatalca, Kartal, Ümraniye ilçelerinde yapılmaktadır ve il ihtiyacına cevap verememektedir. Ġlde 2008 TÜĠK verilerine göre adet büyükbaģ, adet küçükbaģ ve adet kümes hayvanı mevcuttur. Tekirdağ Tekirdağ ilindeki arazi toplam ha arazinin yaklaģık % inde ayçiçeği üretimi yapılmakta ve ildeki ayçiçeği üretimi, ülkemizdeki toplam üretimin yaklaģık olarak % 25 ini karģılamaktadır. Ġlin bitkisel üretim konularından biride bağcılık olup daha ziyade ġarköy, Malkara ve Merkez ilçelerinde yaygındır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 512 ton pestisit kullanılmıģtır. Tekirdağ hayvancılık konusunda geliģme gösteren illerimizdendir. Ġlin havzadaki ilçelerinde (Merkez, Çorlu, M.Ereğlisi, ġarköy), 2008 TÜĠK verilerine gore adet büyükbaģ, adet küçükbaģ hayvan ve adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Yalova Yalova da dekar tarım alanının % 29 u tarla alanı, % 20 si meyve alanı, % 17 si zeytin alanı, % 3 ü sebze (açıkta) alanı, % 1 i sebze (örtü altı) alanı, % 0.1 i kesme çiçek (açıkta) alanı, % 1 i kesme çiçek (örtü altı) alanı, % 1 i iç mekan ve dıģ mekan süs bitkileri alanı, % 1 i de kavaklık ve söğütlüktür. Ġlin tarım geliri daha çok meyvecilik, çiçekçilik ve seracılığa dayanmaktadır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 152 ton pestisit kullanılmıştır. Yalova da hayvancılık fazla geliģmemiģtir; ilde 2008 TÜĠK verilerine göre adet büyükbaģ, adet küçükbaģ hayvan ve adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Yalova da özellikle son yıllarda arı yetiģtiriciliği hızla geliģmekte olup toplam 116 adet arıcılık iģletmesi bulunmaktadır. Bunların 93 adeti gezginci arıcı iģletmesi 23 adeti sabit arıcılık iģletmesi 2 adette ana arıcılık iģletmesi bulunmaktadır. Bursa Bursa Ġli toplam hektar alana sahip olup, bunun hektarını tarım yapılan kültür arazisi teģkil etmektedir. Kültür arazisinde iklim Ģartlarına bağlı olarak hemen her türlü tarım ürünü yetiģtirilmektedir. Ġlde sahil ve göller çevresinde sofralık zeytin ve üzüm ile iç

94 Sayfa/Toplam Sayfa: 94 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kesimlerde verimli ova topraklarında çeģitli sebze ve meyve, daha yüksek dağ ve yaylalardaki arazilerde patates ve çilek tarımı geniģ yer tutmaktadır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde ton pestisit kullanılmıģtır. Bursa da çayır ve mera varlığı yetersiz olduğundan özellikle büyükbaģ hayvancılıkta yoğun olmak üzere açık ve kapalı ahırlarda entansif yetiģtiricilik yaygın durumdadır. Ġlin havzadaki ilçelerinde (Ġznik, Gemlik,Mudanya ve Orhangazi) 2008 TÜĠK verilerine göre adet büyükbaģ, adet küçükbaģ ve adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Çanakkale Tarım Çanakkale deki temel ekonomik etkinliktir. Ancak ilde kurulu sanayi yapısının büyük ölçüde tarıma dayalı olması Ġlin yaģamında tarımın önemini daha da arttırmaktadır. Ġlin en önemli tarımsal ürünleri; buğday, ayçiçeği, domates, bakla ve elmadır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 513 ton pestisit kullanılmıģtır. Çanakkale de hayvancılık köylünün önemli geçim kaynaklarından birisi ve tarım sektöründe ikincil bir yere sahiptir. Ġlin havzadaki ilçelerinde 2008 TÜĠK verilerine göre adet büyükbaģ, adet küçükbaģ ve adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Balıkesir Ġlin havzadaki Gönen ilçesinde Ha lık arazisinin Ha lık kısmı tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Verimli Gönen ovası Buğday, Arpa, Mısır, Ayçiçeği ve meyve üretiminde ilde önemli bir yere sahiptir. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 738 ton pestisit kullanılmıģtır. Gönen ilçesinde özellikle küçükbaģ hayvancılık yapılmakta olup, ilçede 2008 TÜĠK verilerine göre adet büyükbaģ, adet küçükbaģ ve adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir Sanayi Durumu Bu bölümde verilen bilgiler, ağırlıklı olaral Ġl Çevre Durum raporlarından faydalanılarak oluģturulmuģ olup, diğer bilgilerin kaynağı metin içinde verilmiģtir. Marmara havzası sanayi açısından oldukça geliģmiģtir. Havzada yer alan illerden Kırklareli hariç hemen hepsinde önemli sanayi faaliyeti bulunmaktadır. Balıkesir in havza içinde kalan ilçesi Gönen de süt ve deri sanayi sektörleri baģta olmak üzere kurulu bulunan 86 firma, il genelindeki 668 firmanın %12.9 luk kısmını oluģturmaktadır.

95 Sayfa/Toplam Sayfa: 95 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tekirdağ Ġlinde sanayi, daha çok Çorlu nun havza dıģında kalan kısmında Çerkezköy ilçesinde yoğunlaģmıģtır. Ġl genelindeki 1237 adet sanayi tesisinin 871 adedi Çorlu ve Çerkezköy de bulunmaktadır. Havza içinde Tekirdağ merkez ilçede 99 adet daha çok KOBĠ bulunmakta, ġarköy de 53 adet Ģarapçılık ve zeytincilik firması, Marmara Ereğlisinde ise 24 adet her türlü KOBĠ faaliyeti buulnmaktadır. Bursa ilinde, havzada kalan bölüm içinde sanayi, Gemlik ve Orhangazi de yoğunlaģmıģtır. Gemlik te 170 adet sanayi tesisi bulunmakta olup, ağırlığı 71 adet tesis ile tekstil ve 25 adet otomotiv tesisi oluģturmaktadır. Orhangazi nin Ġznik gölüne yakın kısımlarında ise gıda ve demir-çelik tesisleri bulunmaktadır. Çanakkale Ġlinde sanayi, ağırlıklı olarak Çan ve Biga ilçelerinde yoğunlaģmıģtır. Ġlde daha çok tarımsal faaliyetlerin geliģiminin bir sonucu olarak tarıma dayalı üretimde bulunan çok sayıda sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin en önde gelenleri; Dardanel ÖnentaĢ Konserve Sanayi. Yenice Gıda Sanayi, Tahsildaroğlu Süt Ürünleri iģletmeleridir. Bunların haricinde Çan da kurulu bulunan maden sanayi de önemlidir. Diğer yandan küçük iģletmeler olarak ise Ayvacık. Biga ilçelerinde zeytinyağı iģletmeleri ile yine Ayvacık ve Biga ilçelerinde çok sayıda mandıra kapsamında süt iģleyen tesisler vardır. Ġlde kirletici açıdan önemli olmamakla birlikte çok sayıda un fabrikası da buulnmaktadır. Bunların haricinde Ġl genelinde 2007 yılı itibarı ile bulunan toplam 275 üretici Ģirket olup yalnızca 46 adedinde 25 ve daha fazla sayıda iģçi çalıģtırmaktadır. Yalova ilinde plastik, tekstil, elyaf, mermer, kimya, dondurulmuģ gıda, kağıt ürünleri, ambalaj ve otomotiv yedek parçası konusunda üretim yapan sanayi kuruluģları faaliyetlerini sürdürmektedir. Ġlde bulunan sanayi kuruluģlarının iģ kollarına göre dağılımı Ģu Ģekildedir. Tekstil sektöründe 5, konfeksiyon sektöründe 9, kimya sektöründe 3, enerji sektöründe 1, kağıt sektöründe 2, plastik sektöründe 4, inģaat sektöründe (hazır beton tesisi olarak) 4, gıda sektöründe 11, mermer, maden ve seramikte 10 adet büyük sanayi iģletmesi mevcuttur. Yalova Ticaret ve Sanayi Odası kayıtlarına göre, Ġlde 2008 yılı itibarı ile bulunan büyük ölçekli sanayi kuruluģları ile konfeksiyon dikim atölyelerinin sayısı; 17 si gerçek, 117 si tüzel olmak üzere toplam 134 tür. Yalova da kurulması planlanan 2 adet OSB, henüz faaliyette değildir. Ġstanbul da sanayi. Avrupa yakasında Büyükçekmece ve Küçükcekmece Ġlçelerinde (Ġkitelli, Beylikdüzü, Hadımköy ve Kıraç bölgelerinde). Anadolu yakasında ise yoğun olarak Tuzla ve Ümraniye bölgelerinde yer almaktadır. Toplamda bakıldığında ise sanayinin % 74 ü Avrupa

96 Sayfa/Toplam Sayfa: 96 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ve %26 Anadolu yakasında bulunmaktadır. Ġstanbul da ĠSO 2010 yılı verilerine göre Avrupa Yakasında adet; Anadolu Yakasında ise adet olmak üzere toplam adet kayıtlı sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerden kirletici yük e katkı açısından önemli sektörler; 141 adet demir dıģı metal sanayi, 93 adet boya ve vernik sanayi, 114 adet demirçelik sanayi, 132 adet deri sanayi, 97 adet et-balık-süt sanayii, 116 adet tekstil sanayi, 122 adet ilaç sanayi ve 185 adet kimya sanayii tesisi dir. Ġstanbulda Ġkitelli OSB bölgesinde kayıtlı firma sayısı küçük atölyeler de dahil olmak üzere yaklaģık dir. Ġstanbul da kurulu olan Dudullu Sanayi Bölgesinin sektörel dağılımı ġekil 32 de; Tuzla OSB nin ġekil 33 te; Tuzla Mermerciler OSB nin ġekil 34 te; TaĢıt Araçları OSB nin sektörel dağılımı ise ġekil 35 te verilmiģtir. İSTANBUL DUDULLU OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM KİMYA METAL ÜRETİMİ MAKİNA 11 8 ENERJİ ġekil 32. Ġstanbul Dudullu Organize Sanayi Bölgesi Sektörel Firma Dağılımı

97 Sayfa/Toplam Sayfa: 97 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TUZLA OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI KİMYA METAL MAKİNA GIDA DİĞERLERİ 18 ġekil 33. Ġstanbul Tuzla OSB Sektörel Firma Dağılımı TUZLA MERMERCİLER OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI KİMYA METAL 31 MAKİNA 6 OTOMOTİV 9 LOJİSTİK AMBALAJ ġekil 34. Ġstanbul Tuzla Mermerciler OSB Sektörel Firma Dağılımı

98 Sayfa/Toplam Sayfa: 98 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TOSB ÜYE LİSTESİ DAĞILIMI KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM KİMYA METAL ÜRETİMİ MAKİNA DİĞERLERİ (Depo, otomotiv, gıda vs.) ġekil 35. Ġstanbul Tuzla TOSB Sektörel Firma Dağılımı Kocaeli Ġlinde, 1984 yılında ĠTÜ inģaat Fakültesi tarafından hazırlanan Çevresel Kalite Ölçütlerinin Belirlenmesi ve Teknolojik Esasların Saptanması Sonuç Raporunda sanayileģmenin baģlangıcı olarak belirtilen 1960 lı yıllardan 1990 lı yıllara kadar sanayi kuruluģları daha çok Yarımca, Merkez ve Körfezin doğu kesimini tercih ederken, 1990 lı yıllardan sonra Dilovası ve Gebze ye doğru bir yoğunlaģma olmuģtur. Kocaeli de Sanayi Odasına kayıtlı 1690 adet firma bulunmaktadır. Bu firmaların 62 adedi Gıda, 66 adedi tekstil, 38 adedi tarım ilaçları üretimi, 65 adedi ana metal ürünleri, 121 adedi otomotiv, 63 adedi ise kimya ve ilaç üretimi sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Kocaeli de faal halde bulunan Gebze OSB nin sektörel firma dağılımı ġekil 36 da; Dilovası OSB ġekil 37 de; Gebze Plastikçiler OSB ġekil 38 de; Gebze Güzeller OSB sektörel firma dağılımı ise ġekil 39 da verilmiģtir.

99 Sayfa/Toplam Sayfa: 99 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GOSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI GIDA SANAYİ PLASTİK SANAYİ KİMYA SANAYİ MADENİ EŞYA SANAYİ MAKİNA SANAYİ OTOMOTİV YAN SANAYİİ 17 DİĞER ġekil 36. Kocaeli Gebze OSB Sektörel Firma Dağılımı DİLOVASI OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI 21 KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM KİMYA 31 METAL ÜRETİMİ 15 MAKİNA AKARYAKIT VE MADENİ YAĞ DİĞERLERİ (Depo, otomotiv, gıda vs.) ġekil 37. Kocaeli Dilovası OSB Sektörel Firma Dağılımı

100 Sayfa/Toplam Sayfa: 100 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GEPOSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM KİMYA METAL ÜRETİMİ 9 39 MAKİNA 5 ENERJİ 11 8 İNŞAAT ġekil 38. Kocaeli Gebze Plastikçiler OSB Sektörel Firma Dağılımı GEBZE GÜZELLER OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI METAL 17 KİMYA 30 MAKİNA 5 İNŞAAT 5 LOJİSTİK GIDA ġekil 39. Kocaeli Gebze Güzeller OSB Sektörel Firma Dağılımı

101 Sayfa/Toplam Sayfa: 101 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzasında bulunan OSB ler ile ilgili bilgi EK-VIII de verilmiģtir Korunan Alanlar Bu bölümde verilen tablo ve Ģekiller, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen sayısal verilerin ArcGIS 9.2 yazılımında iģlenmesi ile, diğer bilgiler ise Ġl Çevre Durum Raporlarından faydalanılarak oluģturulmuģtur. Marmara Havzasında yer alan tabiat parkları. milli parklar ve diğer koruma alanlarına ait özet bilgiler Tablo 9 da; Çevre ve Orman Bakanlığından elde edilen veriden yararlanılarak üretilen ilgili sayısal harita ise ġekil 40 ta verilmiģtir. Havzada yer alan bu alanlardan bazıları için detaylı bilgiler aģağıda verilmiģtir: Tablo 9. Marmara Havzası Koruma Alanları No Koruma Alanı Adı Yeri Alanı (Ha) 1 Kandıra Seyrek YHGS Kocaeli Sariyer Feneryolu YHGS Ġstanbul Çatalca Çilingoz YHGS Ġstanbul BALLIKAYALAR_TP Kocaeli TURKMENBASI_TP Ġstanbul FATĠH ORMANI_TP Ġstanbul KASATURA KÖRFEZĠ_TKA Kırklareli Sakarya Deltasi Kocaeli Iznik Golu Bursa Saros Korfezi Çanakkale Meric Deltasi Tekirdağ Igneada Longozu Kırklareli Terkos Golu Ġstanbul Buyukcekmece Golu Ġstanbul Kucukcekmece Gölü Ġstanbul Dupnisa Magarasi Kırklareli Ġğneada Longoz_Milli Park_1 Kırklareli Ġğneada Longoz_Milli Park_2 Kırklareli GELĠBOLU YARIMADASI_TMP Çanakkale Gala Gölü Milli Parkı Edirne TROYA_TMP Çanakkale KALKIM Avlak Alanı (Domuz) Çanakkale Darlık Avlak Alanı (Sülün.Keklik) Ġstanbul ÇUKURPINAR Avlak Alanı (Domuz) Kırklareli SĠPAHĠLER Avlak Alanı (Domuz) Kocaeli

102 Sayfa/Toplam Sayfa: 102 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 40. Havza Korunan Alanlar Haritası

103 Sayfa/Toplam Sayfa: 103 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale-Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı : Ġlin en önemli hassas yörelerinden biri olan ve 1973 yılında Milli Park ilan edilen Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, doğal ve kültürel değerleri yanı sıra dünya savaģ tarihi açısından büyük önem taģıyan ve Mustafa Kemal komutasındaki Türk Ordu Birliklerinin dünyayı ĢaĢırtan cesaret ve kahramanlıklarının sergilendiği bir bölgedir. Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Ġlimizin en önemli gezi yerlerinden birisidir. Parkın kara sınırlarını Gelibolu Yarımadasının Saroz Körfezindeki Kabatepe Limanı ile Çanakkale Boğazında yer alan AkbaĢ Ġskelesi arasında çizilecek bir hat oluģturur. Eceabat Ġlçesi sınırları içinde kalan Milli Park sahası Ha. lık bir alan kaplamaktadır. Milli Parkın kapsadığı alanın tamamı doğal sit alanı olarak ilan edilmiģtir. Milli Park sınırları içinde yerleģim merkezi olarak Eceabat Ġlçesi ve bu ilçeye ait 10 köy merkezi yer almaktadır. Troya Tarihi Milli Parkı: Milli park alanı; Çanakkale Ġli nin Menderes Ovasının güney doğusunda Boğazın Ege ye açılmadan önce daraldığı kesimde, Hisarlık mevkiinde bulunmakta olup, Merkez Ġlçe ye 25 Km uzaklıktadır. Milli Park alanı içinde bulunan Troya Antik Kentinde yürütülen kazılar sonucunda M.Ö den, M.S. 4. yy a kadar süren dönem içinde 9 kültür katı ve bu katlar içerisinde toplam 46 yapı katı tespit edilmiģtir. Tefikiye Köyü yakınlarında lokalize olan antik kent 2 Km 2 civarında bir alan kaplamaktadır. Tescili 1981 yılında yapılan Arkeolojik Sit Alanı içinde herhangi bir yapılaģma bulunmamaktadır. Büyük Ozan Homeros un epik eserleri Ġliada ve Odysseia ile ölümsüzleģen Troya, Troyalılarla Akaların (Yunanlılar) on yıl süren harplerindeki kahraman savaģçıların efsanevi hikayeleri ile asırlar boyunca uluslararası bir üne sahip olarak bugüne kadar gelmiģtir. Arkeologlar, Ġliada da hikaye edilen olayların Troya nın 3000 yıllık tarihi süresince yayılım gösteren 9 antik medeniyet katından sadece birinin kapsamında kaldığı tanımlamıģlardır. Bu kat Homeros un dünyaca bilinen ve tanınan Troya sıdır. Troya Antik Kenti ve çevresi; Milli Savunma. Bayındırlık ve Ġskan, Kültür, Turizm ve Çevre Bakanlıklarının uygun görüģlerine dayanan Orman Bakanlığının tarih ve 2743 Sayılı yazıları üzerine, 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununun 3. Maddesine göre, tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile Troya Tarihi Milli Parkı olarak belirlenmiģtir. Milli Parkın en önemli kaynak değeri olan Troya Arkeolojik Kenti, 02/12/1998 tarihinde 849. sırada kültürel miras olarak Dünya Miras Listesine dahil edilmiģtir. Ayrıca Troya Tarihi Milli Parkının Uzun Devreli GeliĢme Planı 2004 yılı Haziran ayı içinde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından

104 Sayfa/Toplam Sayfa: 104 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 onaylanmıģtır. YaklaĢık 180 Km 2 lik Milli Park alanı içinde Kumkale beldesi ve 5 adet köy bulunmaktadır. Ġstanbul-Polonezköy Tabiat Parkı: ÇavuĢbaĢı beldesine 9 km, Mahmut ġevket PaĢa köyüne 10 km, Cumhuriyet Köyüne 7 km mesafededir Ha alanı kapsamaktadır. Alanın açıklamalı tanımı: Ġbreli-Yapraklı karıģık orman olması sahaya ibreli ağaçlar plantasyon olarak getirilmiģtir.1994 yılında Bakanlar kurulu kararı ile Tabiat parkı ilan edilmiģtir. Devlet ormanıdır. YerleĢim köy statüsündedir. Tarım kısıtlı olarak yapılmaktadır. Alan içinde 260 yataklı 9 otel, 600 yataklı 23 pansiyon bulunmaktadır. Dere ve su kaynakları mevcuttur. Topografyası yamaç, tepe ve dağlardan oluģmaktadır. Yapraklı - ibreli karıģım ormanlardan olup, kestane, meģe, çam türleri bulunmaktadır. Alt flora çalı formasyonundan oluģmaktadır. Fauna domuz, karaca, tavģan v.s. den oluģmaktadır. 162 sene önce Polonyalıların Osmanlıya sığınmasıyla onlara Ģu an Polonezköy olduğu yerdeki toprak verilmesiyle oluģmuģtur. Rekreasyonel kullanım söz konusudur (Sportif ve piknik). Onun dıģında koruma söz konusudur. Ġstanbul-TürkmenbaĢı Tabiat Parkı: Coğrafi konumu: Maslak-Sarıyer yolu ve Kilyos sapağı kavģağında bulunmaktadır. 5.6 Ha lık alana sahiptir. YerleĢim yerlerine yakın, boylu fıstık çamları karakteristik özellikleridir yılında Bakanlar kurulu kararı ile Tabiat parkı ilan edilmiģtir. Orman mülkiyetinde. her türlü toprak tasarrufu D.K.M.Parklar ġube Müdürlüğü ne aittir. Arazi yapısı düz ve düze yakındır. Flora olarak üst yapıda fıstık çamı. alt yapıda da çalı formasyonu bulunmakla birlikte; Fauna olarak etkin bir yaban hayvanı bulunmamaktadır. Türkmenistan ve Türkiye arasındaki ortak dayanıģma. protokol ile imzalanarak tescillenen saha. kültürlerin ifade edilmesi için kullanılmaktadır. Rekreasyonel kullanımın yanı sıra ortak kültürlerin sergileneceği bir alan olması hedeflenmiģtir. Ġstanbul-Beykoz Göknarlık Tabiat Koruma Alanı: Beykoz ilçesi Tokatköy mevkiinde bulunmaktadır Ha lık bir alanı kaplamakta olup, alanda göknar ağaçları bulunmaktadır. Orman mülkiyetindeki yerin alanlar sınırları dahilinde tüm tasarruf D.K.M.Parklar ġube Müdürlüğüne aittir. Eğimli, sarp arazi yapısı bulunmaktadır. Flora olarak doğal göknar meģceresi bulunmaktadır. Tamamen koruma amaçlı kullanılmakta, insan girememektedir. Çevredeki yerleģimlerden kaynaklanan insan baskısı bulunmaktadır. Kocaeli-Gebze Ballıkayalar Tabiat Parkı: Kocaeli Ġli, Gebze Ġlçesi sınırları içerisinde TavĢanlı Köyü ve Denizli Köyleri ile çevrelenmiģtir Ha. lık alanı kapsamaktadır.

105 Sayfa/Toplam Sayfa: 105 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: tarihinde tescil edilmiģ olup; Kocaeli ye 39 Km, Ġstanbul a 65 km mesafededir. Ballıkayalar Vadisi Gebze ye 8 km uzaklıkta olup 1.5 km uzunluğunda m geniģliğindedir. Günümüzde dağcıların iniģ ve tırmanıģ çalıģmaları yaptıkları Ballıkayalar Vadisi kireç taģlarının erimesi sonucu geliģen özgün jeomorfolojik Ģekilleri ile bir karstik boğazdır. Vadi içinde göl ve Ģelaleler ile Ballıkaya deresine ulaģan travertenler üzerinde seyir terasları tespit edilmiģtir. Kamping için çadır kurmaya elveriģli düzlüklerinde bulunduğu kanyonda doğu ve batıdaki sırtlarla bütünleģen trekking alanları mevcuttur. Ballıkayalar Uzun Devreli GeliĢme Planı Ġstanbul Anıtlar Kurulunca onaylanmıģ olup, 1/1000 lik halihazır harita yapılmıģ, uygulama imar planı yapım aģamasındadır. Kocaeli-Gölcük BeĢkayalar Tabiat Parkı: Kocaeli Ġli. Gölcük Ġlçesi sınırlarında. Servetiye KarĢı. Servetiye Camii. Dere Mahallesi. Aytepe ve Değirmendüzü köyleriyle çevrelenmiģtir. Bölgeye ulaģan iki ayrı güzergahtan Bahçecik ten 14 km. Yuvacıktan 16 km stabilize yolla sağlanmaktadır Ha. lık alanı kapsamaktadır tarihinde tescil edilmiģ olup; Kocaeli ye 24 km. Sakarya ya 60 km. Ġstanbul a km mesafededir. Sıcakdere ve Soğukdere nin kesiģtiği alanda 6 km boyunca uzanan kanyon, trekking için oldukça elveriģli bir konuma sahiptir. Tabiat Parkı nda doğal mağaralar içinde Ģelaleler ile sarkıt ve dikitler mevcuttur. Flora ve Fauna açısından çok zengin bölgede MenekĢe Yaylası gibi çadırlı kamp imkanları yapılacak düzlükler bulunmaktadır. Uzun Devreli GeliĢme Planı Ġstanbul Anıtlar Kurulunca onaylanmıģ olup, 1/5000 lik planların yapılıp onayına müteakip faaliyete geçecektir. Bursa-Ġznik Gölü: Ġznik Gölü; ilin kuzeyinde, Gemlik Körfezinin 16 km. doğusundan baģlar. Türkiye nin 5. büyük gölüdür. Kuzey-güney doğrultusundaki geniģliği km arasında değiģen elips 119 biçimindeki gölün yüzölçümü 308 km 2 dir. Göl geniģ bir tektonik çukur içerisindedir. En derin yeri ise 65 m dir. Gölün güney kıyılarının büyük bir bölümü kumsaldır. Gölde tatlı su balıkları avlanabilmektedir. Göl, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar dan biridir. Kırklareli Demirköy Doğal Sit Alanları: Ormanlık alanın önemli bir bölümü ile birlikte Saka, Pedina ve Hamam gölleri doğal sit alanı olarak koruma altına alınmıģtır. Yine Ġğneada yakınlarındaki Mert ve Erikli golleri ile Sarpdere Köyü yakınlarındaki Dupnisa Mağaraları I. derece tescilli doğal sit alanlandır. YaklaĢık 2720 m uzunluğunda olan mağara, dikit ve sarkıtların yanısıra geniģ galerileri ile de dikkat çekmektedir.

106 Sayfa/Toplam Sayfa: 106 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bölgede Orman Bakanlığı ile Dünya Bankası tarafından müģtereken yurütülen koruma ve turizm amaçlı GEF II Projesi çalıģmaları halen devam etmektedir. Kırklareli Kıyıköy Doğal Sit Alanları: Vize Ġlçesi Kıyıköy kasabasının iki yanında yer alan Pabuçdere ve Kazandere'nin Karadeniz'e ulaģtığı noktadan itibaren önemli bir bölümü I. derece doğal sit alanı olarak koruma altına alınmıģtır. Her iki derenin denize kavuģtuğu bölgede, yerli ve yabancı turistlerin sıklıkla ziyaret ettiği iki ayrı plaj mevcuttur. Kırklareli - Kasatura Körfezi Tabiatı Koruma Alanı: Ġlimiz. Vize ilçesi. Kıyıköy köyü sınırları içerisinde yer almaktadır tarihinde. 329 ha olarak ilan edilmiģ olup, Ġstanbul 'a 223 km, Vize'ye 48 km mesafededir. Trakya'nın tek doğal karaçam kaynağına sahip oluģu ile bir orman ekosistemi ve baģta karaca olmak üzere çeģitli hayvan ve bitki türlerinin yaģadığı eģsiz bir tabiat parçası özelliği göstermektedir. Karaçam, Macar meģesi, sapsız meģe, saçlı meģe, doğu gürgeni, karagürgen, diģbudak, kayın, akçaağaç, ıhlamur, kızılağaç sahadaki baģlıca ağaç türlerini oluģturur. Sahada; karaca, yaban domuzu, kurt, çakal, sansar, tilki, porsuk, tavģan bulunmaktadır Su Kaynakları Bu bölümde verilen bilgiler, Çevre ve Orman Bakanlığı DSĠ Genel Müdürlüğü nden elde edilen verilerden faydalanılarak olģuturulmuģtur. Havzada yer alan illerde bulunan su kaynakları listesi Ek-IV da verilmiģtir. Havzada kalan illere ait DSĠ ve Ġl Çevre Durum Raporlarından faydalanılarak elde edilen su kaynakları bilgileri aģağıda verilmiģtir. Kırklareli: Ġlde içme suyu eldesi amacıyla kullanılan barajlar, Kırklareli Barajı 580 ha. Armağan Barajı (305 ha) ve Üsküp Göleti (8 ha) dir. Kıklareli nin havza içerisinde kalan Demirköy ilçesinde doğal göl olarak Mert, Hamam, Erikli, Saka ve Pedina gölleri bulunmaktadır. Bu doğal göllerden sulama ve ya içme suyu eldesi amacıyla faydalanılmamaktadır. Kırklareli nin havza içerisinde kalan sulama ve diğer amaçlarla (taģkın önleme vb.) kullanılan baraj göletleri Çağlayan, Aramağan, Balaban, Kızılağaç, Kömürköy, Pabuçdere, Kazandere ve Bahçıvandere dir. Bursa: Havzadaki ana su kaynağı Ġznik gölüdür. Halen içme ve sulama suyu amaçlı olarak kullanılmaktadır. Ġznik, Boyalıca ve Orhangazi de DSĠ tarafından yapılan sulama tesisleri ile

107 Sayfa/Toplam Sayfa: 107 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 toplam 7036 Ha tarım alanı sulanmaktadır. Ayrıca DSĠ tarafından PınarbaĢı deresi üzerinde 2008 yılında inģaatına baģlanan Hisardere Göleti, tamamlandığında 160 Ha tarım alanı sulama kapasitesine sahip olacaktır. Ayrıca Gemlik ilçesinin gelecekteki içme suyu ihtiyacının karģılanması amacıyla 19 hm 3 /yıl kapasiteli Büyükkumla Barajı ihale aģamasındadır. Yalova: DSĠ tarafından 1989 yılında tamamlanan. Termal ilçesinde Gökçedere üzerinde bulunan Gökçe Baraj Göleti, 36.6 hm 3 /yıl kapasitesi ile içme suyu kaynağı olarak kullanılmaktadır. Çanakkale: Çanakkale llindeki yüzey suları aģağıda açıklanan akarsular vasıtasıyla Ege, Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizine drene olmaktadır. Tuzla Çayı; 650 m yüksekliğindeki Çalı Tepesinden doğmakta olup, 52 km uzunluğundadır. Ayvacık yöresindeki Dede Dağından çıkan birçok kolla beslenir. Ayvacık Ġlçesinin güneyinden geçen Kemerdere, Kaplan Deresi ve Kestanelik kollarını alarak Tuzka Köyünün 7-8 km. batısında Ege Denizine dökülür. Uzunluğu 40 km. olan Sarıçay (Kocaçay); Kirazlı Dağı, Aladağ ve Kayalı Dağlarından gelen derelerle beslenip, Çiftlik Deresi ile birleģene kadar ġeytan Deresi adı ile anılır. KurĢunlu Köyü yakınlarında Çanakkale Ovasına çıkan çay, Çanakkale Merkez Ġlçe yi ikiye ayırarak boğaza dökülür. Ġl içinde Kuzey Marmara Havzasının en büyük çayı olan KocabaĢ Çayı üç büyük koldan meydana gelmekte olup, uzunluğu 80 km. dir. Birinci kol ġapçı Dağının doğu sırtlarından çıkıp, sağ ve soldan çeģtli kollarla beslenerek KocabaĢ Çayına katılır. Ġkinci kol Aladağın kuzeydoğu ve güney sırtlarından inen kollarla beslenir. Üçüncü kol ise Salat Dere, KocabaĢ Dere ve Çan Deresi (Granit Çayı) adıyla anılan akarsulardır. Çayın asıl kaynağı Ġda bölgesinde Akdağ dır. Akdağ dan çıkan kol, Çan Ovasına girinceye deyin Göllü Çay olarak adlandırılır. Karabiga yakınlarında Demetoka (GümüĢçay) Deresi ile birleģip, Marmara Denizine dökülür. Gelibolu Yarımadasındaki en büyük yerüstü su kaynağı olan 50 km uzunluğundaki Kavak Çayı, Ġl sınırları dıģından doğar ve Gelibolu Yarımadasını geçerek Saroz Körfezine dökülür. Bölgede yer alan ovaların çoğu verimli akifer özelliği gösteren gevģek konglomeratik, kumlu, çakıllı seviyeleri bulunan formasyonlar ile bunun üzerinde bulunan alüvyonlardan oluģmuģlardır. Çanakkale (Kirazlı) Ovasında alüvyon kalınlığı ortalama m kadardır. Çanakkale Ovasında yeraltı suyundan akarsuya (Sarıçay) boģalım yıllık ortalama 2.7x10 6 m 3 /yıl civarındadır. Aynı ovada denize drenaj miktarı ise 1.2x10 6 m 3 /yıl kadardır. Kepez

108 Sayfa/Toplam Sayfa: 108 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ovasındaki alüvyonlarda akifer kalınlığı ortalama m dir. Bu ovada akarsuya (Kepez Çayı) yapılan yeraltısuyu boģalımı yıllık ortalama 1.75x10 6 m 3 denize yapılan boģalım ise 0.9x10 6 m 3 /yıl dır. Umurbey Ovasında alüvyon kalınlığı ortalama 60 m dir. Deniz suyu ile yeraltı suyu giriģim sınırı bu ovada karaya doğru iyice ilerlemiģtir. Bu ovada akarsuya (Umurbey Çayı) yapılan yeraltısuyu boģalımı 0.7x10 6 m 3 /yıl, denize drenaj ise 1.25x10 6 m 3 /yıl civarındadır. Lapseki Ovasında alüvyonun ortalama kalınlığı m kadardır. Bu ovada akarsu ve dereler genelde kuru olduğundan teorik olarak yeraltısuyu boģalımı bulunmamaktadır. Denize yapılan yeraltısuyu boģalımı ise 0.38x10 6 m 3 /yıl civarındadır. Çardak Ovasında alüvyon kalınlığı ortalama 30 m dir. Ovada ortalama akifer kalınlığı m arasındadır. Çardak Ovasında da Lapseki Ovasındaki nedenle akarsuya yeraltı suyu boģalımı bulunmamaktadır. Denize drene olan yeraltı suyu boģalımı yıllık ortalama 0.42x10 6 m 3 tür. Bayramdere Ovasında yapılan sondajlarda alüvyon kalınlığının m arasında olduğu saptanmıģtır. Bayramdere Ovası giriģ ve çıkıģında, Bayramdere üzerinde yapılan akarsu debi rasatına göre ova giriģinde debi ölçümü hemen hemen sıfır değerde kalırken, ova çıkıģında m 3 /sn debi ölçülmüģtür. Yapılan hesaplamalarda bu ovada akarsuya yer altı suyu boģalımı yıllık 1x106 m 3 /yıl mertebesinde olurken, denize yapılan boģalım ise 0.45x10 6 m 3 /yıl civarında kalmaktadır. Gelibolu Yarımadasında yer alan ovalarda bulunan yeraltı suyu drenajı akarsu yataklarının kuru olaması nedeniyle denize doğru toplam 12.5 hm 3 /yıl civarında olmaktadır. Havza içinde yer alan baraj göletleri Atıkhisar, Gökçeada Zeytinliköy, Bakacak, Tayfur ve Umurbey dir. Çanakkale Ġli' nin 15 km güneydoğusunda KurĢunlu köyüne 3 km uzaklıkta, Sarıçay üzerinde kurulu ola Atıkhisar barajı, % 38.7 Sulama, % 50.7 TaĢkın ve % 10.6 Ġçme suyu amaçlı olarak kullanılmaktadır. Gökçeada ilçe merkezine 4 km uzaklıkta, Büyükdere üzerinde kurulan Zeytinliköy Baraj Göleti % 85 sulama, % 15 içme suyu amaçlı kullanılmaktadır. Biga ilçesine 25 km, Bakacak beldesinin 7 km batısında, Kocaçay üzerinde kurulan Bakacak Baraj Göleti sulama amaçlı kullanılmaktadır. Gelibolu ilçesinin 23 km kuzey batısında, Tayfur köyüne 2.5 km uzaklıkta kurulan Tayfur Barajı, içme suyu amaçlı olarak kullanılmaktadır. Umurbey Barajı 2008 yılında tamamlanmıģ olup, Umurbey beldesinin 6 km güney doğusundadır ve sulama amaçlı kullanılmaktadır. Bunların haricinde, havzada sulama amaçlı olarak kullanılan göletler ve sulama alanları, Eceabat-Uzunhızırlı (319 Ha), Çan-Koyunyeri (423 Ha), Gelibolu-Fındıklı (69 Ha), Lapseki- Alpagut (214 Ha), Ezine-Uluköy (303 Ha), Çan-Küçüklü (800 Ha), Biga-KozçeĢme (739 Ha), Çanakkale-Ġntepe (114 Ha), Yenice-Kayatepe (307 Ha), Yenice-Çınar (168 Ha) ve Ezine

109 Sayfa/Toplam Sayfa: 109 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AlemĢah (147 Ha) tan ibarettir. Ayrıca, DSĠ tarafından Biga ilçesi, TaĢoluk köyünün 2 km mansabında, Çınarcıkdere üzerinde 9352 Ha; Çanakkale ili Lapseki ilçesinin 19 km doğusunda, Karanlıkdere üzerinde 1052 Ha sulama kapasiteli 2 adet Baraj gölet inģaatı da 2010 içerisnde tamamlanacaktır. Tekirdağ: Tekirdağ Ġl yerleģim alanı içerisinde içme suyu temini genel olarak yeraltı suyundan karģılanmakta olup, doğal yapıda göl olmamakla beraber, mevcut doğal akarsu kaynakları da sanayi bölgelerinden kaynaklanan kirlilik nedeniyle içme suyu olarak kullanımı mümkün kılmamaktadır. Bundan dolayı, Ġl Merkezi ve Ġlçelerine içme suyu temini bölge dahilinde açılmıģ bulunan sondaj kuyularından temin edilmektedir. ġarköy Merkez Göleti ve Marmara Ereğlisi-Türkmenli Göleti ile söz konusu iki ilçenin kısmi olarak içme suyu ihtiyacı temin edilmektedir. Tekirdağ Ġli ġarköy Ġlçesinin 3 km kuzeybatısında Karadeğirmendere üzerinde kurulu olan ġarköy Göleti 1.53 hm 3 /yıl içme suyu kapasitelidir. Tekirdağ Ġli Çorlu Ġlçesi Yeniçiftlik Beldesinin 1 km kuzeyinde Kumdere üzerinde kurulu olan Türkmenli göleti ise 1.30 hm 3 /yıl içme suyu kapasitesine ilaveten ve 515 Ha lık tarım alanında sulama suyu amaçlı kullanılmaktadır. Bunların haricinde, havzada bulunan diğer önemli su kaynağı, Tekirdağ Ġli Merkez Ġlçesi Bıyıkali Köyünün 1.5 km doğusunda bulunan Bıyıkali Göleti ve 302 Ha sulama alanına sahiptir. Havzada DSĠ tarafından yapımı devam eden 2 adet baraj inģaatı bulunmaktadır; Çokal Barajı (ikmal), 8770 Ha sulama kapasiteli olup Kavak çayı üzerindedir ve Naipköy Baraj Göleti 6.43 hm 3 /yıl içme suyu kapasiteli olup Barbaros Ġlçesi Naipköyün 2 Km batısında IĢıklar deresi üzerinde kurulmaktadır. Ġstanbul Milattan önce 658 yılında kurulmuģ olan Ġstanbul kenti, 2500 yıl önce ilk kentleģen ve 11. yüzyılda ilk metropol haline dönüģen kent ünvanlarına da sahiptir. Bugün ise Avrupa Kıtası nın en büyük metropol kentlerinden biridir. Ġstanbul a su sağlanması kentin tüm tarihi boyunca önemli bir sorun olmuģtur. Roma ve Bizans Ġmparatorlukları dönemlerinde su, Belgrad ormanlarındaki pınarlardan sağlanmıģ, KırkçeĢme ve Halkalı tesisleri ile halka

110 Sayfa/Toplam Sayfa: 110 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ulaģtırılmıģtır. Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde de bu pınarlar kullanılmıģ, ayrıca yılları arasında yapılan 7 adet alçak bend ile, yöredeki yüzeysel sular toplanarak kente verilmiģtir. Kentin geliģimine bağlı olarak 1730 yılında yapılmıģ olan Taksim su tesislerinin yetersiz kalmaya baģlaması sonucu 1881 yılında bir Fransız Ģirketine Terkos Gölünden kente su getirme görevi verilmiģtir. Terkos sistemi bölgede basınçlı sistemle çalıģan ilk su sistemi olmuģ ve Cumhuriyet döneminde (1932 yılında devletleģtirilinceye kadar) Fransızlar tarafından iģletilmiģtir. Sistem 1932 yılında Ġstanbul Sular Ġdaresi ne devredilmiģtir yılında. Japon Nippon Koei firması tarafından hazırlana Büyük Ġstanbul Su Temin Projesi Büyük Melen Sistemi Fizibilite Raporunda. Ġstanbul un 2040 yılına kadar olan su gereksinmesinin Bolu-Düzce Melen Çayından sağlanması öngörülmüģtür. ÇalıĢmaların yoğunluğu ve önemi; merkezi Ġstanbul olmak üzere DSĠ XIV. Bölge Müdürlüğünün yeniden kurulmasını gündeme getirmiģ ve 1993 yılında Bölge Müdürlüğü. yetki ve görev alanı tanımlanarak yeniden kurulmuģtur yılında Kuveyt ten sağlanan Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu II. Merhale Projesi kapsamında YeĢilçay Ġçmesuyu Sistemi çalıģmaları baģlatılmıģtır. Ġstanbul un önemli su kaynakları; Ömerli Barajı 220 hm 3 /yıl, Terkos Barajı 142 hm 3 /yıl, Büyükçekmece Barajı 70 hm 3 /yıl, Darlık Barajı 97 hm 3 /yıl, Alibey Barajı 36 hm 3 /yıl, Sazlıdere Barajı 50 hm 3 /yıl, YeĢilçay Sistemi 145 hm 3 /yıl, Elmalı Barajı 15 hm 3 /yıl ve Istranca Dereleri hm 3 /yıl dir. Kocaeli Kocaeli ilinde en önemli içme suyu kaynağı Smanlı Dağlarından doğan Kirazdere üzerinde kurulmuģ olan (Yuvacık) Baraj Göletidir. Göleti, tüm ilin içme suyu ihtiyacını karģılamakta olup, 142 hm 3 /yıl kapasitesi bulunmaktadır. Denizli Köyünden doğup Karadeniz e dökülen Kocadere nin uzunluğu 50 km dir. Ġl topraklarından doğup, il sınırları içinde Karadeniz e dökülen baģlıca akarsu Kandıra Ġlçesindeki Sarısu dur. Sakarya Nehri ne Karadeniz e dökülmeden önce katılan son akarsu olan Kaynarca Deresi de Kandıra Ġlçesinden doğar. Samanlı Dağlarından doğan Kirazdere Ġzmit kentinde Körfeze dökülür. Gebze ilçesindeki Dilovası Deresinin uzunluğu 12 km dir. Pelitli Köyü nün güneyinden ve TavĢanlı Köyü nün Kuzeyinden geçerek Ġzmit Körfezi ne dökülür. Bunu haricinde sulama amaçlı olarak kullanılan yapay göletler ve sulama alanları; Bıçkıdere 226 Ha, Kurtdere 250 Ha, ġeytandere 643 Ha, Bayraktar 293 Ha, ġahinler 320 Ha, Arıklar 1590 Ha, Kızderbent 719 Ha, Ġzmit Sipahiler 163 Ha, Ġzmit Tahtalı 1500 Ha, Kandıra Ütük

111 Sayfa/Toplam Sayfa: 111 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Ha, Gebze Denizli 275 Ha, Gebze Sevindikli 220 Ha, Ġzmit Çağırgan 180 Ha, Kandıra Toramanlar 862 Ha Ģeklindedir. Balıkesir Gönen Çayı Kazdağlarından kaynağını alan üzerinde elektrik üretimi, sulama, taģkın önleme amaclı olarak kullanılan Gönen Barajı bulunan, Karasukabaklar Köyü ve ve Gaygular Köyü civarında Balıkesir il sınırları içerisine giren ve geçiģ güzergahındaki Bakırlı Köyü, Muratlar Köyü ve Kumköy kısmında kirlilik göstermeyen Balıkesir ilinin önemli bir akarsuyudur. Uzunluğu 60 km olup, 1700 ha lık bir alanı kaplamaktadır ve yıllık 350 hm 3 su potansiyeli bulunmaktadır Deniz DeĢarjları Bu bölümde verilen sayısal harita, arazi çalıģmalarında elde edilen koordinat bilgilerinin ArcGIS 9.2 yazılımı ile sayısal ortama aktraılmasıyla üretilmiģtir. Marmara Havzasında yer alan illerde bulunan derin deniz deģarjı listesi aģağıda verilmiģtir. Derin deniz deģarjları ayrıca ġekil 41 de gösterilmiģtir. KOCAELĠ Karamürsel Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Plajyolu Evsel Atıksu Arıtma Tesisi YALOVA 1.TASK-KAB TavĢanlı, Altınova, SubaĢı, Kaytazdere Kanalizasyon Arıtma Kurma ĠĢletme Birliği) 2.Yalova Merkez Evsel Atıksu Arıtma Tesisi 3.Yalova Esenköy Evsel Atıksu Arıtma Tesisi BURSA 1.BUSKĠ Gemlik Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri 2.BUSKĠ Mudanya-Güzelyalı Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri 3.KurĢunlu Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri 4.Küçük Kumla Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri

112 Sayfa/Toplam Sayfa: 112 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÇANAKKALE 1.Çanakkale Belediyesi Derin Deniz DeĢarjı (Merkez) 2.Gelibolu Belediyesi Derin Deniz DeĢarjı 3.Dardanel ÖnentaĢ Gıda San. ve Tic. A.ġ. ye ait Derin Deniz DeĢarjı ĠSTANBUL 1.Kadıköy Derin Deniz DeĢarjı 2.Üsküdar Derin Deniz DeĢarjı 3.Küçüksu Derin Deniz DeĢarjı 4.PaĢabahçe Derin Deniz DeĢarjı 5.Tuzla Derin Deniz DeĢarjı 6.ġile Derin Deniz DeĢarjı 7.Baltalimanı Derin Deniz DeĢarjı 8.Yenikapı Derin Deniz DeĢarjı 9.Küçükçekmece Derin Deniz DeĢarjı 10.Büyükçekmece Derin Deniz DeĢarjı

113 Sayfa/Toplam Sayfa: 113 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 41. Havza Derin Deniz DeĢarjları Haritası

114 Sayfa/Toplam Sayfa: 114 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU 4.1. Türkiye Geneli Türkiye nin Su Potansiyeli Türkiye nin dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıģ yüksekliği 643 mm/yıl olup yılda ortalama 501x10 9 m 3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıģın ~%55 i (274x 10 9 m 3 ) buharlaģma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x10 9 m 3 lük kısmı (~%14 ü) yüzeyaltı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x10 9 m 3 (%31) lik kısmı ise akıģa geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boģalmaktadır (ÇOB, 2008.a). Yüzeyaltı ve yeraltı sularını besleyen 69x10 9 m 3 lük suyun 28x 10 9 m 3 lük kısmı (~%41) pınarlar vasıtası ile tekrar yerüstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıģ (158+28) x10 9 m 3 = 186x10 9 m 3 olmaktadır. Ayrıca komģu ülkelerden gelen ~ 7x10 9 m 3 / yıl su bulunmaktadır. Böylece ülkemizin brüt yerüstü suyu potansiyeli 193x10 9 m 3 e ulaģmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 41x10 9 m 3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su potansiyel, 243x10 9 m 3 / yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 42). ġekil 42. Ülkemiz Su Potansiyeli (ÇOB, 2008.a)

115 Sayfa/Toplam Sayfa: 115 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeģitli maksatlar için tüketilebilecek yerüstü suyu potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x10 9 m 3 ve komģu ülkelerden gelen akarsulardaki 3x10 9 m 3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x10 9 m 3 tür. Teknik ve ekonomik olarak çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x10 9 m 3 (toplamın ~%34 ü) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısıyla ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli 112x10 9 m 3 (toplamın ~%58 i) alınabilir. Halihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin 40x10 9 m 3 ü (toplamın ~%36 sı) kullanılmaktadır. Önemli kurak dönemleri kapsayan dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt akıģ dönemi ortalaması olan 186x10 9 m 3 /yıl yerine ~170x10 9 m 3 /yıl (~%9 daha düģük) gibi değerlere düģebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaģandığı bazı dönemlerde yıllık brüt akıģlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında değerler alabilmektedir (ġekil 43) (Yıldız ve diğ., 2007). Ġklim değiģikliği modellerine göre yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%30 lara varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir. ġekil 43. Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı (Yıldız ve diğ., 2007) EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye deki 26 havzada EĠEĠ nin AGĠ istasyonlarında ölçülen dönemi akıģları esas alınarak yürütülen bir çalıģmada yıllık ortalama akıģ miktarı ~184x10 9 m 3 /yıl olarak bulunmuģtur (Yıldız ve diğ., 2007). Aynı çalıģmada yıllık ortalama akıģların 26 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiģtir (Tablo 10).

116 Sayfa/Toplam Sayfa: 116 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 10. Türkiye de nehir havzası karakteristikleri (Yıldız ve diğ., 2007) HAVZA NO HAVZA ADI Toplam YağıĢ Alanı Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama AkıĢ (km²) (mm) (m³/s) Yıllık Ortalama AkıĢ (Milyar m³) Yıllık Ortalama AkıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama Verim AkıĢ YağıĢ Oranı ĠĢtirak Oranı (mm) (L/s/km²) (%) 1 Meriç ,06 0,06 129,42 4,10 0,21 3,49 2 Müt.Marmara Suları (Marmara Havzası) ,19 5,08 210,93 6,69 0,29 2,77 3 Susurluk ,26 4,14 174,18 5,52 0,24 2,25 4 Müt.Ege Suları (Kuzey Ege Havzası) ,93 1, ,86 0,25 0,75 5 Gediz ,44 1,09 63,45 2,01 0,11 0,59 6 Küçük Menderes ,16 0,54 75,54 2,40 0,10 0,29 7 Büyük Menderes ,28 2,00 80,13 2,54 0,12 1,09 8 Müt.Batı Akdeniz ,47 7,11 314,41 9,97 0,36 3,87 9 Müt.Orta Akdeniz ,96 13,0 881,83 27,96 0,88 6, Burdur Gölü Kapalı Havzası Afyon Suları Kapalı Havzası ,94 0,25 28,58 0,91 0,06 0, ,09 0,26 30,44 0,97 0,07 0,14 12 Sakarya ,29 5,02 88,9 2,82 0,17 2,73 13 Müt.Batı Karadeniz ,65 9,36 315,18 9,99 0,39 5,09 14 YeĢilırmak ,43 5,28 146,14 4,63 0,29 2,87 15 Kızılırmak ,15 5,18 65,82 2,09 0,15 2,82 16 Orta Anadolu Kapalı Havzası (Konya Kapalı Havzası) ,53 6, ,39 0,26 3,29 17 Müt.Doğu Akdeniz ,94 9, ,34 0,56 5,15 18 Seyhan ,07 6,66 321,08 10,18 0,51 3,62 19 Hatay Suları ,65 2,07 82,03 3,00 0,10 1,13 20 Ceyhan ,29 6,51 306,55 9,72 0,42 3,54 21 Fırat - Dicle Havzası Fırat K ,61 261,43 8,29 0,48 17,21 22 Müt.Doğu Karadeniz ,23 17,86 743,35 23,57 0,62 9,72 23 Çoruh ,81 6,36 319,92 10,14 0,51 3,47 24 Aras ,06 4,76 172,92 5, , Van Gölü Kapalı Havzası Fırat - Dicle Havzası Dicle K ,32 3,01 197,07 6,25 0,42 1, , ,44 0,56 12,77 TOPLAM ,7 5824,31 183,68 ORTALAMA 659,02 236, ,36 DSĠ Genel Müdürlüğü Bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için Su Bütçeleri de genelde Bölge esaslı olarak oluģturulmaktadır. Ancak son yıllarda özellikle AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge Müdürlükleri nce Su Bütçesinin 26 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıģmaları

117 Sayfa/Toplam Sayfa: 117 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 baģlatılmıģtır. DSĠ Etüd ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıģmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu aģamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın herbiri için su bütçesi değerlendirmesi Raporların ilgili bölümlerinde sunulmuģtur Sektörel Su Kullanımları Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³ ü (toplamın%36 sı) kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme ve kulanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ (%11) tür (Tablo 11). Tablo 11. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) Yılar Toplam Su Kullanımı Sektörler Sulama Kentsel Endüstriyel Milyon m 3 %(*) % % % * 112 milyar m 3 kullanılabilir su potansiyeli üzerinden Ülkemizde yeraltısuları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltısuyu potansiyelinin tamamının tahsis edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltısuyu tahsisi yapılmamaktadır. Ülkemizde teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar m 3 suyun baģta DSĠ olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluģları ile özel sektör tarafından geliģtirilecek projeler ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği tahmin edilmektedir. Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere ayrılan su oranlarının aģağıdaki gibi olacağı tahmin edilmektedir (ġekil 44).

118 Sayfa/Toplam Sayfa: 118 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil yılı sektörel su tüketimleri Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, ülkemizin teknik ve ekonomik olarak sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha alanın tamamının 2030 yılında sulamaya açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m 3 e ulaģması öngörülmektedir. Böylece 2000 yılı baģında toplam su tüketimindeki payı %75 olan sulamanın 2030 yılındaki payının % 64 seviyesine düģürülmesi hedeflenmektedir. DSĠ, kuruluģ kanunu gereği, nüfusu den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su ihtiyacını karģılamakla görevlidir. Bakanlar Kurulu kararı ile, DSĠ, 48 ile su temin etmek üzere yetkilendirilmiģtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20 sine 2.6 x 10 9 m 3 /yıl içme-kullanma suyu temin etmektedir. Gelecek için içme-kullanma suyu tüketimi tahmininde, ülkemizin bugün için yaklaģık olarak yılda % 2 civarında olan nüfus artıģ hızının azalarak devam edeceği göz önünde bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaģması beklenmektedir. Bu durumda 2030 yılı için kiģi baģına düģen kullanılabilir su miktarının 1100 m 3 /yıl civarında olacağı söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan içme-kullanma suyu ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m 3 e ulaģacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde geliģen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama % 4 oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baģında 4,2 milyar m 3 olan sanayi suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m 3 e ulaģması beklenmektedir. Böylece Türkiye de sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m 3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin edilmektedir.sektörel Su Kullanımı nın 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere, DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı ndan temin edilen mevcut yerüstü ve yer altı su potansiyeli durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2 de sunulmuģtur.

119 Sayfa/Toplam Sayfa: 119 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu, yeģil alan sulaması vb. amaçlı yeniden kullanımı Dünya genelinde giderek yaygınlaģmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanım oranı % 80 lere ulaģmıģ bulunmaktadır. Bu itibarla konu ülkemiz bakımından da büyük önem taģımaktadır. TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aģağıdaki gibidir; Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus) = (%24) Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus) = (%76) Toplam = Sızma dahil, kiģi baģına atıksu oluģumu ~200 L/N.gün alınmak ve Atıksu Arıtma Tesislerinde ~%5 lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleģim AAT lerinden geri kazanılabilecek atıksu potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile; Q GKAS 0,76 x x 0,2 x 365 x 0,95 3,8x10 9 m 3 /yıl mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3 ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının mümkün olduğu kabulü ile pratikte gerikazanılabilecek arıtılmıģ atıksu miktarı ~2,5x10 9 m 3 /yıl dır. Bu değer ülkemiz in tatlı su potansiyelinin %2,2 sine ve sulamaya tahsis edilen su miktarının ise ~%3 üne karģı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıģ atıksuların öncelikli olarak sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x10 9 m 3 /yıl miktarında sulama suyunun evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taģımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıģması sonuçları doğrultusunda belirlenmiģtir. ArıtılmıĢ suların dönemi için mevcut ve gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu nda belirlenen arıtılmıģ atıksu debileri esas alınarak, 11 havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2 de sunulmaktadır. Özellikle tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes, Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları nda arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı suları üzerindeki sözkonusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem taģımaktadır.

120 Sayfa/Toplam Sayfa: 120 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Marmara Havzası Havza Su Potansiyeli Yüzeysel Su Potansiyeli Tablo 10 da 2 No lu Havza olan Marmara Havzası için verilen yıllık ortalama akıģ, 5,08 x 10 9 m 3 (6,69 L/s.km 2 ) olup, Türkiye nin yüzeysel su potansiyelinin ~%2,77 sini teģkil etmektedir. Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~% 50 alınarak ~2,54 x 10 9 m 3 /yıl olarak tahmin edilmiģtir. Yeraltı Suyu Potansiyeli DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Daire BaĢkanlığı ndan alınan verilere göre 11 Havza nın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 12 de topluca özetlenmiģtir. Marmara Havzası nın yeraltı suyu iģletme rezervi ~297 x 10 6 m 3 /yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin (iģletme rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75) i olduğu kabulü ile) ~396 x 10 6 m 3 /yıl olacağı tahmin edilmektedir. Toplam Su Potansiyeli Havzadaki 5,08 x 10 9 m 3 /yıl yüzeysel ve ~396 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate alındığında toplam su potansiyeli: 5,476 x 10 9 m 3 /yıl olarak hesaplanır. Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 2,54 x 10 9 m 3 /yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~297 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu iģletme rezervleri göz önünde tutulmakla 2,837 x 10 9 m 3 /yıl olarak bulunur.

121 Sayfa/Toplam Sayfa: 121 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 12. Havza yeraltı suyu potansiyeli kullanımı durumu Havza No YAS ĠĢletme Rezervi (hm 3 /yıl) KiĢilere içmekullanma, sulama, sanayi vb. amaçlı verilen Kullanma Belgesi Tahsisleri (hm 3 /yıl) YAS Projelerine Tahsis Edilen Rezerv (hm 3 /yıl) YAS Sulama Projeleri ile Planlan an Sulama Alanı (Dekar) YAS Sulama Projeleri ile Planlanan Kuyu Adedi (adet) YAS Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Kuyu (Ad) Marmara 2 296,96 273,73 23, Susurluk 3 503,29 284,78 71, Kuzey Ege 4 186,66 119,01 56, K. Menderes ,61 68, B. Menderes 7 700,24 137,00 169, Burdur ,86 129, YeĢilırmak ,62 167,81 146, Kızılırmak ,30 354, , YAS Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Sulama Alanı (De) Konya ,00 285, , Seyhan ,50 254,93 15, Ceyhan ,90 449,93 155, Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu Sulama Suyu Tahsisleri Marmara Havzası nda kiģilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu miktarı (273, ,98) x 10 6 = 297,71 x 10 6 m 3 /yıl olup mevcut yeraltı suyu iģletme rezervinin (296,96 x 10 6 m 3 /yıl) tamamına karģı gelmektedir (Tablo 11). Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve göletlerden alınarak, sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu tahsislerinin, DSĠ Genel Müdürlüğü verileri ile dönemindeki durumu ġekil 45 te verilmiģtir. ġekil den de görüldüğü üzere Marmara Havzası nda, sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekelerine döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~285,1 ± 60 milyon m 3 /yıl dır.

122 Sayfa/Toplam Sayfa: 122 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ORT:285,1 STDSAPMA:59,9 ġekil 45. Marmara Havzası nda yüzeysel su kaynaklarından alınan sulama suyu durumu Ġçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri Havza da sulama ve sulama dıģı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile ~309,1 x 10 6 m 3 /yıl (285,1 + 23,98) ve 2,518 x 10 9 m 3 /yıl ( ,1) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısı ile Marmara Havzası toplam su potansiyelinin ~ %11 i sulamada kullanılmakta, %89 u ise sulama dıģı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetler için tahsis edilecek durumda bulunmaktadır ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin dönemi kapasiteleri Tablo 13 te verilmiģtir. Tablo dönemi kentsel atıksu arıtma tesisleri toplam kapasitesi Yıl Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi, milyon m 3 /yıl , , , ,26

123 Sayfa/Toplam Sayfa: 123 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 13 ten de görüldüğü üzere havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyellerinin aģağıdaki gibi olması beklenmektedir (Tablo 14). Hesaplarda, döneminde yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyelinin arıtılan atıksuyun %65-%80 i aralığında olabileceği kabul edilmiģtir. Bugün itibarı ile yeniden kullanılabilecek atıksu miktarı üst limiti olarak %80 lik oran esas alınmıģtır. Tablo dönemi yeniden kullanılabilecek atıksu rezervleri Yıl Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu Kapasitesi, m 3 /yıl Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyeli, m 3 /yıl ,50 (%65) 661, ,80 (%70) 782, ,40 (%75) 883, ,90 (%80) 961, Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Marmara Havzası genelinde, kirlenmiģ durumdaki ve kirlenme riski taģıyan yüzeysel su kaynakları öncelik sırasına göre aģağıdaki gibi sıralanabilir: Sözkonusu kaynaklardan Küçük Çekmece Gölü ne en hızlı biçimde müdahale edilerek gölü kirleten kaynakların önlenmesi gerekmektedir. Bunun dıģında Ġstanbul kentiçi dereleri ile Dilderesi ne boģalan atıksu kayalarının kuģaklanarak, kurulu atıksu arıtma tesislerine bağlanması önem taģımaktadır. Çorlu deresindeki yoğun endüstriyel deģarjlara bağlı kirlenme de çözümü gereken ve Havza bazında öne çıkan bir sorun durumundadır. Marmara Havzası nda, özellikle Ġstanbul Ġli sınırları dahilinde yeraltı suyu potansiyelinin sınırlı olduğu bilinmektedir. Ġstanbul daki Çırpıcı (Bakırköy), Yenibosna ve Halkalı Akiferleri nde yoğun endüstriyel su çekimi sonucu YAS seviyeleri çok derinlere düģmüģ ve tuzlanma sorunuyla karģılaģılmıģtır. Benzer sorunlar Silivri ve Çorlu Bölgeleri nde de yaģanmaktadır.

124 Sayfa/Toplam Sayfa: 124 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġstanbul daki sözkonusu akiferlerin arıtılmamıģ (ham) içme suları ve/veya ileri derecede arıtılmıģ kentsel atıksularla beslenerek restorasyonunun özellikle ilkim değiģikliği etkilerine karģı dirençliliğinin arttırılması kapsamında planlanmasının önem taģıdığı düģünülmektedir. Havzada, Sapanca Gölü- Ġzmit Körfezi arasındaki bölgede ise, Ġstanbul un aksine, son yıllarda yeraltı suyu seviyelerinin belirgin oranda yükselmekte olduğu yöredeki sanayi tesisi ilgililerince belirtilmektedir Havzada Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri Marmara Havzası ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervi ve havza dıģından Büyük Melen sisteminden havzaya (Ġstanbul a) transfer edilen su kaynaklarının dönemi itibarı ile durumu Tablo 15 te verilmiģtir. Sözkonusu su rezervinin sulama ve sulama dıģı sektörler itibarı ile kullanımı için de Tablo nun 5. ve 6. satırlarında verilen planlama önerisi sunulmuģtur. Nüfus ve sanayinin yoğun olduğu Marmara Havzası nda, sulama suyu tahsisinin toplam rezervin %15 ini geçmeyeceği kabul edilmiģtir. Bu durumda su rezervinin %85 inin havzadaki yerleģim birimleri ve sanayi tesislerinin içme- kullanma suyuna tahsisi öngörülmüģtür. Havzadaki yüksek kalitede belediye atıksu arıtma tesisi çıkıģlarının sulama, binaların tuvalet sifon suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür. Ancak arıtılmıģ atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıģlı dönemlerde 3~6 aylık bir depolamaya ihtiyacı olacağı için, ilk yaklaģımda ortalama 3 aylık bir depolama kabulü ile, ancak bu tür suların ~ %75 inin sürekli kullanıma hazır tutulabileceği ve bunun da %65~80 inin fiilen kullanılabileceği öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıģ atıksu rezervi Tablo 6 nın 7. satırında verilmiģtir. Bu durumda havzanın revize edilmiģ toplam su rezervi Tablo 6 nın 8. satırındaki gibi olacaktır.

125 Sayfa/Toplam Sayfa: 125 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 15. Marmara Havzası Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Su Kaynakları milyon m 3 / yıl 1 Toplam Su Potansiyeli Toplam Kullanılabilir Su Rezervi Havza dıģından (B. Melen) transfer edilebilir rezerv Toplam Su Rezervi (2+3) Sulama Suyu Rezervi ~ (%15) Ġçme, kullanma, sanayii suyu (sulama dıģı kullanım) rezervi (%85) Belediye atıksu arıtma tesisi 7 çıkıģlarının yeniden kullanımı 661,37 782,46 883,80 961,92 yoluyla kazanılabilecek su rezervi 8 Revize edilmiģ toplam su rezervi (5+6+7) 3648, , ,8 4784, döneminde, revize edilmiģ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve sanayi suyu ile AAT çıkıģlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince paylaģımı aģağıdaki Ģekillerde (ġekil ) gösterilmiģtir: 2010 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı Sulama Suyu Rezervi 18% 8% İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 74% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı

126 Sayfa/Toplam Sayfa: 126 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı Sulama Suyu Rezervi 17% 12% İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 71% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı 2030 Yılı Toplam Su Rezervi Sulama Suyu Rezervi 19% 12% İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 69% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı

127 Sayfa/Toplam Sayfa: 127 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı 20% 12% Sulama Suyu Rezervi İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 68% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil yılı toplam su rezervi dağılımı Su Ġhtiyacı Tahmini Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak değiģmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, eģdeğer nüfusları oranında değiģkenlik gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleģimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç duyacağı su miktarları hesaplanmıģtır. Belli eģdeğer nüfus aralıkları için öngörülen birim net su ihtiyaçları aģağıdaki gibidir (Tablo 16): Tablo 16. EĢdeğer nüfusa göre birim net su ihtiyaçları Nüfus Birim Net Su Ġhtiyacı (N) (l/n.gün)

128 Sayfa/Toplam Sayfa: 128 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede karģılaģılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiģtir (Tablo 17). Su boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıltılmıģtır: Tablo 17. Ġsaledeki ve Ģebekedeki kayıp/kaçak yüzdeleri Yıllar Ġsaledeki kayılar (%) ġebeke kayıp/kaçakları (%) , , Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiģtir. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı, isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiģtir (Tablo 18) ve yıllara göre değiģimi hesaplamalara yansıtılmıģtır; Tablo 18. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı yüzdeleri Endüstriyel amaçlı kullanılan su Yıllar miktarı (%) Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aģağıdaki gibi yapılmıģtır; Q su q (1 net xn xq ) isale xq END Q su = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m 3 ) q net = Birim net su ihtiyacı (m 3 /N.yıl) N =Nüfus = ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi

129 Sayfa/Toplam Sayfa: 129 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Q isale = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi Q END= Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi Havzadaki kırsal ve kentsel yerleģimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 19 da verilmiģtir. Su kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında Tablo 10 da verilen miktarlar rehber değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki kayıp/kaçaklar (%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre değiģimi göz önüne alınarak hesaplanmıģtır. Tablo 19. Havzadaki kırsal ve kentsel nüfusun su ihtiyacı tahmini Kentsel Alan Kırsal Alan Havza Genel Nüfus Su Ġhtiyacı Nüfus Su Ġhtiyacı Nüfus Su Ġhtiyacı Yıllar milyon m , , , , , , , , , , , ,0 Havzada yeralan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla %50 lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düģünülmektedir. Bu yüzden sanayi için tahsisi düģünülen su miktarlarında döneminde mevcut su rezervlerini zorlayacak mertebede bir artıģ beklenmemektedir. Marmara Havzası nın su arzı (revize edilmiģ toplam su rezervi) ile havzadaki yerleģimlerin içme kullanma suyu ihtiyacının dönemindeki beklenen seyri ġekil 50 de verilmiģtir. ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü derecede Ģiddetli ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karģılayacak düzeydedir.

130 Sayfa/Toplam Sayfa: 130 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Revize edilmiģ su rezervi (Tablo 6, satır 8) Sulama ve sanayi kullanımına ayrılabilecek rezerv Ġçme ve kullanma suyu ihtiyacı (Tablo 7 den) ġekil 50. Marmara Havzası için su rezervi (arzı) ve talebi grafiği Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta dönemde aģağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir: Kısa Vadeli Öneriler ( Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımın temini; ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55 lik değerlerden ilk etapta <%30 a çekilmesi ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece gece saatlerinde etkin basınç yönetimi ile ~%30 luk kayıp/kaçak azaltımı sağlanabilir.) Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilat oranının azami düzeye getirilmesi Binalarda ( özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere ) banyo sularının uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim, bilinçlendirme, mevzuat geliģtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleģtirilerek ~%30 düzeyinde su tasarrufu imkanı kazanılması

131 Sayfa/Toplam Sayfa: 131 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Binalarda çatı yağmursularının ayrı toplanarak bir depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar gerçekleģtirilmesi Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iģletme/arıtma uygulamaları ile suyu verimli kullanmalarının teģviki ve pilot uygulamalar yaptırılması Ġleri derecede arıtılmıģ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile (normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliģtirme çalıģmalarının yürütülmesi Yer altı su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi çalıģmaları Havzadaki bütün akiferlerde, yer altı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS izlemesi ile Yer altı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aģırı YAS çekimi yapılan bölgelere müdahale edilmesi AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıģ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıģ atıksu ile suni besleme düģünülebilir.) Yağmur sularının daha yüksek oranda yer altı suyu kaynaklarını beslemesini sağlamak ve aynı zamanda taģkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluģturulması ile ilgili pilot uygulamalar baģlatılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi; Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliģtirilmesi ile ilgili izleme, denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi Havzadaki yerleģimlerin iklim değiģikliği ve kuraklık etkilerine karģı direncini arttırmak üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif çözümler geliģtirilmesi Eğitim ve Bilinçlendirme

132 Sayfa/Toplam Sayfa: 132 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Okul öncesi eğitimden baģlayarak suyla ilgili bütün paydaģların, suyun etkin ve verimli kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi Orta Vadeli Öneriler ( Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımı; ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15 e çekilmesi Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaģtırılması Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaģtırılması Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının sanayi tesislerinde yaygınlaģtırılması Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaģtırma faaliyetlerinin planlanması Yer altı su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi çalıģmaları Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek beslenme miktarı üzerinde aģırı kullanımının önlenmesi Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaģtırılması ve bazı akiferlerde B kalite su rezervleri oluģturulması Kent içinde yağmur suyu hasaı/tutulması uygulamalarının yaygınlaģtırılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi; AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite statüsünün yükseltilmesi Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su transferi projelerinin uygulanması Eğitim ve Bilinçlendirme Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi

133 Sayfa/Toplam Sayfa: 133 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Proje kapsamında çevresel alt yapı tesislerine yönelik sahada gerçekleģtirilen çalıģmalar, teknik Ģartnamede verilen; Kentsel Atıksu Altyapı Durum Tespiti: Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti: Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller ve Katı Atık Yönetimi Durum Tespitine yönelik olmuģtur. Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (organize sanayiler ve tekil endüstriler, otel ve tatil siteleri) atıksu arıtma tesisi deģarj noktaları, doğrudan deģarj noktaları, derin deniz deģarj noktaları ile düzenli ve düzensiz katı atık sahalarının koordinatları alınmıģ ve durum tespiti ile ilgili teknik cetveller doldurulmuģtur. Alınan koordinatlar ġekil 51 de, saha çalıģmaları ve çevresel altyapı durumu ise EK-I de verilmiģtir. Saha çalıģmalarında gerçekleģtirilen temel iģ adımları aģağıda sıralanmıģtır: 1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti: a. YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, b. Atıksu arıtma tesisi olmayan yerleģim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. 2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti: Organize Sanayi Bölgeleri: a. OSB nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi,

134 Sayfa/Toplam Sayfa: 134 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 b. Atıksu arıtma tesisi olmayan OSB lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan OSB ler için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller: a. Mevcut durumun değerlendirilmesi, b. Yeterlilik durumlarının tespiti, c. Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, d. Koordinatlarının alınması, e. Tesisin her biriminin fotoğraflanması, f. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. 3.Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti: a. Aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve vahģi katı atık depolama sahaları, b. Depolama alanı sızıntı suyu deģarj yerlerinin tespiti, c. Tesisin koordinatlarının alınması d. Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler e. TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması ve tesisin her biriminin fotoğraflanması

135 Sayfa/Toplam Sayfa: 135 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 51. Havzadaki Kirletici Kaynaklar

136 Sayfa/Toplam Sayfa: 136 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Kentsel Atıksu Altyapısı Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Proje kapsamında gerçekleģtirilen saha çalıģmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan verilere dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiģtir. Marmara Havzası, ülkemizin nüfus açısından en yoğun ve en geliģmiģ yerleģim yerleri kapsamakta olup; buna bağlı olarak tüm havza genelinde geliģmiģ bir atıksu altyapı sistemi mevcuttur. Marmara Havzası nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan nüfus ile havza nüfusunun % 93 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 52) 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ; 7% Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus ; 93% ġekil 52. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Marmara Havzası sınırları içerisinde yer alan 145 yerleģim yerinin 17 sinde atıksu kanalizasyon sistemi faal durumda olmayıp; bunlardan 3 ünde halen devam eden inģaatın tamamlanması ile birlikte kanalizasyon Ģebekesinin devreye alınması beklenmektedir. Ġstanbul dıģındaki illerde yerleģim yerlerinin çoğunda atıksu kanalizasyon sistemi ile yağmursuyu sistemi birleģik sistem olarak inģa edilmiģtir. Özellikle nüfusu den az olan belediyelerde kanalizasyon ve yağmursuyu Ģebekesi konusunda gerek projelerin tamamen

137 Sayfa/Toplam Sayfa: 137 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 uygulanamayıģı gerekse zamanla kanalizasyon hatlarında meydana gelen kırılma veya hattın nüfusu artan bölgelere uzatılamaması gibi sebeplerle sağlıklı veri temini mümkün olamamıģtır Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 143 yerleģim yerinin 75 inde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus ile havza nüfusunun %84 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 53) Bu sayıya ön (fiziksel artma), ikincil (biyolojik) ve ileri (nütrient giderimi) arıtma uygulanan tesislere bağlı nüfusun tamamı dahildir Yılı Atıksu Arıtma Durumu ; 16% AATye Bağlı Olan Nüfus ; 84% AATye Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 53. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Havza içerisindeki 145 yerleģim yerinin 86 sında, bir baģka ifadeyle yerleģim yerlerinin %59 unda, atıksu arıtma hizmeti verilmektedir yılında tamamlanan Marmara Denizi Havzası Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejileri Raporunda (MEMPIS) bu oran 2005 yılı itibarı ile %71 olarak verilmiģtir (MEMPIS projesinde Susurluk alt havzası da Marmara Havzası içinde değerlendirilmiģtir). Diğer 58 belediyenin çoğunda arıtma tesisi ya da kanalizasyon sistemi yapımı konusunda faaliyetler mevcuttur. Buna göre havza içerisinde

138 Balıkesir Bursa Çanakkale Edirne Kırklareli Kocaeli Tekirdağ Yalova TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 138 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atıksuları arıtılan toplam yerleģim nüfusu iken; atıksuları arıtılmayan toplam yerleģim nüfusu dir. Özetle, havza nüfusunun % 84 üne ön arıtma ve/veya konvansiyonel atıksu arıtma hizmeti verilmektedir (Yalova, Ġzmit ve Ġstanbul da inģaatı bitmiģ olan tesisler aktif kabul edilmiģtir). Havzanın atıksu arıtma durumu ġekil 54 te verilmiģtir AAT'ye Bağlı Nüfus AAT'ye Bağlı Olmayan Nüfus İstanbul AAT'ye Bağlı Nüfus AAT'ye Bağlı Olmayan Nüfus İstanbul ġekil 54. Marmara Havzası Ġçerisinde Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Olan ve Olmayan Nüfus Marmara Havzası, ülkemizin sanayi ve nüfus açısından en önemli havzalarından biridir. Havza nüfusu, Türkiye nüfusunun yaklaģık % 20 sine denk gelmektedir. Havzada bulunan illerden Ġstanbul, Kocaeli ve Bursa nın BüyükĢehir ilan edilmesi ile belediyecilik hizmetlerinde yönetim kolaylaģmıģtır. Bu sebeple özellikle BüyükĢehir Belediyesi kapsamındaki yerleģim yerlerinde arıtma hizmeti veren belediye sayısı Türkiye ortalamasına göre yüksektir. Yapılan saha çalıģmaları neticesinde; havza içerisinde toplamda 67 adet evsel atıksu arıtma tesisi bulunduğu; bu tesislerin 40 ında aktif çamur sistemi, 11 inde paket evsel arıtma, 16 sında ise

139 Sayfa/Toplam Sayfa: 139 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ilk/ön arıtma sistemi kullanıldığı belirlenmiģtir. Havzadaki mevcut, yapım halinde ve planlanmıģ AAT lerin durumu Tablo 20 de özetlenmiģtir. Tablo 20. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU KADIKÖY Ö.A.T. Kadıköy/Ġstanbul Faal 1998 (Kadıköy. Maltepe. Ümraniye. Çekmeköy) ÜSKÜDAR Ö.A.T. Üsküdar/Ġstanbul Faal 2009 (Üsküdar) KÜÇÜKSU Ö.A.T. Üsküdar/Ġstanbul Faal 2008 (Üsküdar. Elmalı) YENĠKAPI Ö.A.T. Aksaray/Ġstanbul Faal 1997 (Fatih. Eminönü. Eyüp. BayrampaĢa. GaziO.paĢa. Kağıthane. Güngören. Zeytinburnu) BALTALĠMANI Ö.A.T. ġiģli/ġstanbul Faal 1998 (Sarıyer. ġiģli. Kağıthane. Beyoğlu. BeĢiktaĢ) BÜYÜKÇEKMECE Ö.A.T. Büyükçekmece/Ġstanbul Faal 1998 (Büyük çekmece. Tepecik. Mimarsinan) KÜÇÜKÇEKMECE Ö.A.T. Avcılar/Ġstanbul Faal 2009 (Avcılar. Küçükçekmece. Bakırköy.Esenyurt. BahçeĢehir. Hadımköy) ġġle Kumbaba Ö.A.T. ġile/ġstanbul Faal 2008 (ġile) PAġABAHÇE Ö.A.T. Beykoz/Ġstanbul Faal 1997 (Üsküdar. Beykoz. Sarıgazi) TUZLA A.A.T. Tuzla/Ġstanbul Faal 1997 (Tuzla. Kartal) PAġAKÖY A.A.T. Sancaktepe/Ġstanbul Faal 1998 (Kartal. Sarıgazi. Ömerli. Samandıra. Sultanbeyli) BAHÇEġEHĠR A.A.T. BahçeĢehir/Ġstanbul Faal 2004 (BahçeĢehir) ÇANTAKÖY A.A.T. Silivri/Ġstanbul Faal 1998 (Çanta) GÜMÜġYAKA A.A.T. Silivri/Ġstanbul Faal 2007 GümüĢyaka TERKOS DURUSU A.A.T. Kağıthane/Ġstanbul Faal 2008 Durusu ÖMERLĠ AAT (Çekmeköy. Ömerli) Çekmeköy/Ġstanbul Faal 2008 KÖMÜRLÜK AAT Paket ġile/ġstanbul Faal 2008 (Kömürlük) SAHĠLKÖY Paket AAT (Sahilköy) ġile/ġstanbul Faal 2008 YENĠKÖY Paket AAT (Yeniköy) ġile/ġstanbul Faal 2008 ÇATALCA AKALAN KÖYÜ Paket Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 AAT. ÇATALCA BELGRAT KÖYÜ Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 ĠġLETMEYE ALMA YILI

140 Sayfa/Toplam Sayfa: 140 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU Paket AAT. ÇATALCA ÖRENCĠK KÖYÜ Paket AAT. Çanta AAT ATAKÖY A.A.T. (Küçükçekmece. Esenler. Bağcılar. Bahçelievler. Bakırköy) AMBARLI A.A.T. (Esenyurt. Kıraç. Gürpınar. Yakuplu. Beylikdüzü. Avcılar) AĞVA A.A.T. (Ağva) SĠLĠVRĠ A.A.T. (Silivri) SELĠMPAġA AAT (SelimpaĢa. Kumburgaz. Celaliye- Kamiloba) TEPECĠK AAT (Büyükçekmece. Tepecik. Mimarsinan) KĠLYOS AAT (Sarıyer) Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 Silivri/Ġstanbul Bakırköy/Ġstanbul Beylikdüzü/Ġstanbul ġile/ġstanbul Silivri/Ġstanbul Silivri/Ġstanbul Büyükçekmece/Ġstanbul Sarıyer/Ġstanbul Proje halinde ĠnĢa halinde ĠnĢa halinde ĠnĢa halinde Ġhale sürecinde Ġhale sürecinde Proje halinde Proje halinde Kepez AAT Kepez/Çanakkale Faal 2008 Umurbey AAT Umurbey/Çanakkale Faal 2009 Eceabat AAT Eceabat/Çanakkale ĠnĢa halinde 2010 Yalova Merkez AAT (Merkez. Termal. Çiftlikköy. TaĢköprü. Kadıköy) Altınova AAT (Kaytazdere. SubaĢı. TavĢanlı) Esenköy AAT Armutlu AAT Yalova ĠnĢa halinde 2010 Altınova/Yalova Esenköy/Yalova Armutlu/Yalova Faal-ĠSU iģletiyor ĠnĢaat halinde ĠnĢaat halinde ĠġLETMEYE ALMA YILI Yalova Ön Arıtma Tesisi Yalova Faal 1986 Çınarcık AAT Çınarcık/Yalova ĠnĢa halinde 2011 Gemlik Ön Arıtma Tesisi Gemlik/Bursa Faal 2008 Mudanya Ön Arıtma Tesisi Mudanya/Bursa Faal 2006 KurĢunlu Ġlk Arıtma Tesisi KurĢunlu/Bursa Faal 2006 Küçükkumla Ön Arıtma Tesisi Küçükkumla/Bursa Faal 1991

141 Sayfa/Toplam Sayfa: 141 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALMA YILI Marmara Ereğlisi AAT Marmara Ereğlisi/Tekirdağ Faal 2005 Yeniçiftlik AAT Yeniçiftlik/Tekirdağ Faal 2006 Yenice AAT Yenice/Tekirdağ Faal 2001 Barbaros AAT Barbaros/Tekirdağ Faal 2004 ġarköy Ön Arıtma Tesisi ġarköy/tekirdağ Faal 2005 Ġğneada Paket AAT Ġğneada/Kırklareli Faal 2005 SEKA Ġzmit/Kocaeli Faal 1990 Karamürsel Karamürsel/Kocaeli Faal 2004 Gölcük Gölcük/Kocaeli Faal 2005 Körfez Körfez/Kocaeli Faal 2004 Kullar Ġzmit/Kocaeli Faal Evler Ġzmit/Kocaeli Faal 1996 Plajyolu Ġzmit/Kocaeli Faal 1995 Mutlukent AAT Gebze/Kocaeli Faal 1995 ġekerpınar Göçmen Konutları AAT Gebze/Kocaeli Kapalı 1994 Gebze AAT Gebze/Kocaeli ĠnĢa halinde 2011 Dilovası AAT Dilovası/Kocaeli ĠnĢa halinde 2010 TavĢancıl Oksidasyon Havuzu Gebze/Kocaeli Planlanıyor 2014 Hereke AAT Gebze/Kocaeli Planlanıyor 2014 Bağırganlı Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2009 Kefken Paket AAT Kerpe Paket AAT Cebeci Paket AAT Kandıra AAT Kandira/Kocaeli Kandira/Kocaeli Kandira/Kocaeli Kandıra/Kocaeli ĠnĢa halinde 2012 ĠnĢa halinde 2012 ĠnĢa halinde 2012 ĠnĢa halinde 2011

142 Sayfa/Toplam Sayfa: 142 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza içerisindeki arıtma hizmeti alamayan nüfus, genellikle sanayinin Ġstanbul ve Kocaeli ye göre daha az olduğu Kırklareli, Çanakkale ve Tekirdağ da bulunmaktadır. Havza içinde arıtma tesisi nüfusunun dağılımı ile ilgili grafik ġekil 55 te gösterilmiģtir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% AAT'ye Bağlı Nüfus / Toplam Yerleşim Nüfusu AAT'ye Bağlı Nüfus / Toplam Havza Nüfusu AAT'ye Bağlı Yerleşim Sayısı / Toplam Yerleşim Sayısı ġekil 55. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Nüfus Göstergeleri (2009 yılı) Çanakkale Çanakkale ilinin Marmara Havzası sınırları içerisinde kalan Merkez Ġlçeye Bağlı Kepez ve Lapseki Ġlçesine bağlı Umurbey Beldelerinde evsel AAT si bulunmaktadır. Bunun haricinde Eceabat ilçesinde ise devam eden AAT inģaatı 2009 Aralık ayında tamamlanmıģtır. Kepez Belediyesi AAT 2008 yılında kurulmuģ olan m 3 /gün kapasiteli Kepez AAT inde biyolojik arıtma prosesi olarak uzun havalandırmalı aktif çamur sistemi kullanılmaktadır. KıĢ nüfusu olan belediyeden gelen atıksu, kum tutucudan geçirilerek ince ızgaraya iletilmekte ve daha sonra havalandırma havuzuna alınmaktadır. Atıksu, havalandırma havuzunda oluģturulan olgunlaģan aktif çamur floklarının atıksudan ayrılması için çöktürme havuzuna alınmaktadır.

143 Sayfa/Toplam Sayfa: 143 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çöktürme havuzunda üst fazda bulunan su deģarj pompası ile çıkıģ yapısına aktarılmakta, dibe çöken aktif çamurun bir kısmı havalandırma havuzuna geri devir ettirilmektedir. Aktif çamurun diğer kısmı ise çamur yoğunlaģtırma havuzuna gönderilerek yoğunlaģtırılmaktadır. YoğunlaĢtırma havuzundan günlük olarak çekilen çamur, pompa vasıtasıyla bant filtreye aktarılmaktadır. Bant filtreden elde edilen çamur keki ÇAKAB a ait düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir. Proses akım Ģeması ġekil 56 da verilen tesisin deģarjı Kepez Deresi ne yapılmakta olup; dere yaklaģık 400 m sonra denize dökülmektedir. ġekil 56. Kepez Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması Kepez AAT Tesis Genel Görünüm Kepez AAT Havalandırma Havuzu

144 Sayfa/Toplam Sayfa: 144 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kepez AAT Son Çöktürme Havuzu Kepez AAT Bant filtre Umurbey Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi 2008 tarihinde yapımına baģlanan Umurbey Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi 2009 yılı Ağustos ayında deneme amaçlı hizmete alınmıģ olup, deneme süreci tamamlandığında iģletmesi Umurbey Belediyesi ne devir edilecektir. Umurbey giriģinde kurulu olan m 3 /gün kapasiteli tesis, mevcut durumda beldenin günlük m 3 debisindeki tüm atıksularını arıtmaktadır. Yazın kiģilik nüfusa sahip olan beldenin atıksuları da aynı tesiste arıtılacaktır. Tesise iletilen atıksu otomatik temizlemeli 1 adet kaba/ince ızgara ve kum tutucudan geçtikten sonra uzun havalandırma aktif çamur tankına alınmaktadır. Havalandırma tankı öncesinde boru tipi debi ölçer bulunmaktadır. Havalandırma sistemi olarak yüzeysel mekanik havalandırıcılar kullanılmaktadır. Havalandırma havuzundan çıkan atıksu dairesel planlı son çöktürme havuzuna alınmaktadır. Son çöktürme havuzunda çöktürülen aktif çamur, bant filtreden geçirilerek süzüntü suyu havalandırma havuzuna geri devredilmektedir. Son çöktürme havuzu üst fazından alınan çıkıģ suyu ise tesisin hemen yanından yüzeysel akıģla Umurbey çayına deģarj edilmekte; Umurbey çayı da yaklaģık 2 km sonra Çanakkale Boğazı na dökülmektedir. Tesisin akım Ģeması ġekil 57 de verilmiģtir.

145 Sayfa/Toplam Sayfa: 145 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 57. Umurbey Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması Umurbey AAT Atıksu GiriĢi ve Izgara Yapısı Havalandırmalı Kum Tutucu ve Gezer Köprü

146 Sayfa/Toplam Sayfa: 146 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Umurbey AAT Son Çöktürme Havuzu Umurbey AAT DeĢarj Borusu ve Yüzeysel AkıĢ Tesisin yüklenici firma tarafından Umurbey Belediyesi ne devredilmesi sonrasında belediyenin tesis iģletmesi için teknik personelinin olmayıģı önemli sorunlardan biridir. Aynı Ģekilde Belediye nin tesis iģletme giderleri ve laboratuvar için bütçe azlığı da diğer bir sorundur. Yalova Yalova. atıksu arıtma tesisi yapımı açısından havzanın en iyi durumda olan illerinden biridir. Mevcut Altınova AAT de Altınova. Kaytazdere. SubaĢı ve TavĢanlı ilçelerinin atıksuları arıtılmakta ve arıtılmıģ atıksu, derin deniz deģarjı ile Marmara Denizi ne deģarj edilmektedir. Buna ilaveten yapımı devam eden ve 2010 da iģletmeye alınması planlanan Yalova Ġleri Biyolojik Arıtma Tesisi nde Yalova, Çiftlikköy, TaĢköprü, Kadıköy, Termal ve Koru (planlama aģamasında) ilçe/beldelerinin atıksuları arıtılacaktır. Yalova merkez ilçenin atıksuları halen faal durumda olan ön arıtma tesisinde arıtılmaktadır. Yapımı devam eden Çınarcık AAT de 2011 de iģletmeye alındığında Çınarcık, Kocadere ve TeĢvikiye nin atıksuları arıtılmıģ olacaktır. Yapım aģamasında olan ve 2010 da iģletmeye alınması planlanan Esenköy AAT de ise Esenköy ün atıksuları arıtılacaktır. Yapımı devam eden bir diğer tesis olan ve 2010 da iģletmeye açılması planlanan Armutlu AAT de Armutlu ilçesi ve Armutlu Tatil Köyü nün evsel atıksuları arıtılacaktır. Söz konusu tesisler iģletmeye alındığında Yalova ilinde evsel atıksulardan kaynaklanan kirlenme büyük ölçüde önlenmiģ olacaktır.

147 Sayfa/Toplam Sayfa: 147 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yalova Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Yalova Ġleri Biyolojik AAT karbon giderimi yanında azot ve fosfor giderimi esasına göre m 3 /gün ortalama debiye göre tasarlanmıģtır yılında iģletmeye alınması planlanan tesis, birbirine paralel 2 hat olarak inģa edilmektedir. Tesiste giriģ yapısından sonra mekanik kaba/ince ızgara ünites, havalandırmalı kum ve yağ tutucu ünitesi, debi ölçüm kanalı (parģal savağı), uzun havalandırmalı aktif çamur havuzu, azot ve fosfor giderimi için anaerobik. oksik ve anoksik havuzlar, son çökeltme havuzu, havalandırmalı çamur depolama havuzu ve santrifüjlerin bulunduğu çamur susuzlaģtırma ünitesi bulunmaktadır. Tesisin son çöktürme havuzundan alınan çıkıģ suyu cazibe ile bir biriktirme havuzunda toplanmakta ve derin deniz deģarjı yapılmak üzere pompa istasyonuna aktarılmaktadır. Bunun haricinde arıtılmıģ suyun yeniden kullanılabilmesi ve kurak debi halinde dereye beslenmesi açısından Samanlı Deresi ne cazibe ile bağlantı yapılmıģtır. Tesiste atıksu analizlerinin yapılabileceği laboratuar binası da tanımlanmıģtır. Tesisin akım Ģeması Hata! aģvuru kaynağı bulunamadı.58 de verilmiģtir. ġekil 58. Yalova Merkez AAT Akım ġeması

148 Sayfa/Toplam Sayfa: 148 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Izgara yapısı Oksik/Anoksik havuz Yalova AAT Son Çöktürme Havuzu Yalova AAT ÇıkıĢ Suyu Biriktirme Yapısı Yalova AAT Son Çöktürme Havuzu Yalova AAT Santrifüj Filtre

149 Sayfa/Toplam Sayfa: 149 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Kocaeli ilinde oluģan atıksular Izmit Sular Ġdaresi (ĠSU) tarafından yapılan ve iģletilen Karamürsel, Gölcük, Kullar, Plajyolu, SEKA ve Körfez Atıksu Arıtma Tesisleri nde arıtılmaktadır. Karamürsel Evsel AAT de Karamürsel ilçesinin ve Halıdere, UlaĢlı, Ereğli beldelerinin evsel atıksuları arıtılarak derin deniz deģarjı ile Marmara Denizi ne verilmektedir. Gölcük Evsel AAT de Gölcük ilçesi ve Bahçecik, Yeniköy, Ġhsaniy,. Değirmendere beldelerinin evsel atıksuları; Kullar AAT de Köseköy, Yuvacık, Arslanbey, Suadiye, Alikahya. Uzunçiftlik, Hikmetiye ve Kullar beldelerinin evsel atıksuları; Plajyolu ve SEKA AAT lerinde Ġzmit merkez ilçe ile Derince ilçesinin batı kısımlarının evsel atıksuları; Körfez AAT de ise Derince ilçesi doğu kesimleri ile Körfez ilçesinin evsel atıksuları arıtılmaktadır. Ayrıca ĠSU dan alınan bilgilere göre atıksularını ön arıtma tesisi ve/veya arıtma tesisinde arıttıktan sonra söz konusu evsel AAT lere veren sanayi kuruluģlarının listesi de EK 3 te saha cetvellerinde verilmiģtir. Buna ilaveten, Ġzmit ilçesi doğu kısmında bulunan sanayi kuruluģlarının proses atıksuları da 42 Evler Endüstriyel AAT de arıtılmaktadır. Bunun haricinde, Dilovası ilçesinde oluģan evsel atıksular ile Dilovası Sanayi Bölgesine bağlı sanayi atıksularının arıtılması için yapılan Dilovası AAT nin inģaatı tamamlanmak üzeredir yılında iģletmeye alınması planlanan tesis Dilovası Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü tarafından yaptırılmaktadır. Gebze Ġlçesi ile Darıca ve Çayırova ilçelerinin evsel atıksuları da inģaatı devam eden Gebze AAT de arıtılacaktır. Kanalizasyon altyapısı henüz %50 seviyelerinde olan Gebze ilçesinin kolektör hatlarının yapımı için proje tamamlanmıģ olup, inģaat ihalesinin 2010 yılı içinde yapılması planlanmaktadır. Gebze ilçesinde halen faal durumda olan ġekerpınar ve Mutlukent toplu konutları için inģa edilmiģ Evsel AAT ler bulunmaktadır. Mutlukent Evsel AAT m 3 /gün; ġekerpınar Evsel AAT m 3 /gün kapasitelidir. Mutlukent AAT nin iģletme Ģartları açısından tekrar değerlendirilip, arıtma ünitelerinin revizyonu gereklidir. ġekerpınar AAT, mevcut kanalizasyon hatlarının inģaatı devam eden Gebze AAT ne bağlanma çalıģmaları sebebiyle ĠSU tarafından kapatılmıģtır. Kandıra Ġlçesi merkez ve sahil bölgesinde atıksulardan kaynaklanan kirliliğin önüne geçilerek. çevre ve insan sağlığının korunması amacıyla kurulması planlanan AAT ler için "Kandıra Merkez Ġlçesi ve Sahil Bölgeleri Atıksu Arıtma Tesisleri Projesi" kapsamında ön proje raporu hazırlanmıģtır. Bundan sonraki aģamalarda detay proje çalıģmalarının tamamlanarak, bir tanesi merkez ilçede, diğeri ise sahil bölgesinde olmak üzere toplam iki adet "Ġleri Biyolojik

150 Sayfa/Toplam Sayfa: 150 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atıksu Arıtma Tesisi" kurulması hedeflenmiģtir. Kandıra Merkez Ġlçe'de, 2011 yılında devreye alınmak ve 2032 yılı için hesaplanan kiģilik nüfusa hizmet vermek üzere her biri m³/gün kapasiteli ve birbirine paralel iki üniteden oluģan "Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi" planlanmıģtır. Kandıra sahil bölgesinde ise yılında devreye alınmak ve 2032 yılı için hesaplanan kiģilik yaz nüfusuna hizmet vermek üzere Cebeci, Kefken (MithatpaĢa ve Kovanağzı dahil), Kumcağız (Kurtyeri dahil), Kerpe, Tuzağzı ve Dikili yerleģimlerinden kaynaklanan atıksuların arıtılacağı, her biri m 3 /gün kapasiteli ve birbirine paralel üç üniteden oluģan bir "Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi" öngörülmüģtür. Kandıra ilçesinde halen Bağırganlı beldesinde bulunan m 3 /gün kapasiteli Paket Evsel AAT bulunmaktadır. Söz konusu tesiste kıģ aylarında m 3 /gün; yaz aylarında ise artan yaz nüfusu ile birlikte m 3 /gün ü bulan evsel atıksu arıtılmaktadır. Gebze mutlukent AAT Çamur YoğunlaĢtırıcı Gebze Mutlukent AAT Havalandırma Havuzu

151 Sayfa/Toplam Sayfa: 151 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmit Plajyolu AAT Genel Görünüm Ġzmit Plajyolu AAT Atıksu GiriĢ Yapısı Ġzmit 42 Evler Endüstriyel AAT Havalandırma ve Çöktürme Havuzu Ġzmit 42 Evler Endüstriyel AAT ÇıkıĢ Suyu Yapısı Tekirdağ Tekirdağ. Marmara Havzası içinde kalan kısımları itibarı ile değerlendirildiğinde; ilin özellikle yaz nüfusunun yoğun olduğu Marmara Ereğlisi, Barbaros, Yeniçiftlik ve Yenice ilçelerinde evsel AAT leri inģa edilerek kirlenmenin önüne geçilmiģtir. Bu tesislerin haricinde Tekirdağ Merkez ilçesinin atıksuları arıtma olmaksızın ve ġarköy ilçesinin evsel atıksuları da ön arıtma tesisinde arıtılarak derin deniz deģarjı ile Marmara Denizi ne verilmektedir. Faal durumda bulunan AAT lerin özellikle yaz nüfusundaki pik atıksu debilerini arıtma konusunda yeterli

152 Sayfa/Toplam Sayfa: 152 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kapasiteye getirilmeleri gerekmektedir. Tekirdağ Kumbağ Beldesinde bulunan evsel AAT ise faal durumda değildir. Marmara Ereğlisi AAT GiriĢ Yapısı Marmara Ereğlisi AAT Havalandırma Havuzu Marmara Ereğlisi AAT Çöktürme Havuzu Marmara Ereğlisi AAT ÇıkıĢı

153 Sayfa/Toplam Sayfa: 153 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yenice AAT Havalandırma Havuzu Yenice AAT Havalandırma Havuzu ġarköy Ön Arıtma ve DDD Izgara Yapısı ġarköy Ön Arıtma ve DDD Kırklareli Kırklareli ilinin sadece yaz nüfusunun yoğun olduğu Ġğneada ilçesinde bir evsel AAT mevcuttur kiģi için planlanan 375 m 3 /gün kapasiteli söz konusu paket arıtma tesisinde ortalama 200 m 3 /gün evsel atıksu arıtılmaktadır.

154 Sayfa/Toplam Sayfa: 154 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġğneada Paket AAT Ġğneada Paket AAT Bursa Bursa ili, Marmara Havzasında kalan kısmı itibarı ile değerlendirildiğinde; denize kıyısı olan ve yaz nüfusu yoğun olan yerleģim yerlerinde. evsel atıksulardan kaynaklanan kirlenmenin ön arıtma ve derin deniz deģarjları ile geçici olarak çözüldüğü görülmektedir. Havza içinde kalan ilçelerden Gemlik, Mudanya, KurĢunlu ve Küçükkumla da ön arıtma ve derin deniz deģarjı yapılmaktadır. Denize kıyısı olmayan Orhangazi ve Ġznik ilçeleri ile bağlı beldelerde henüz arıtma tesisi mevcut olmayıp, çoğu yerleģim yerinde fosseptikler bulunmaktadır. Gemlik Belediyesi AAT de ilçe merkezi ile Umurbey beldesinin atıksuları cazibe ile toplanarak ön arıtmadan geçirilmekte ve 1700 m uzunluğunda Ø 630 mm lik PE100 PN10 basınç sınıfına sahip HDPE boru ile denize deģarj edilmektedir tarihinde iģletmeye alınmıģ olan tesiste mekanik temizlemeli ızgara sistemi ile kum ve yağ tutucu birimleri yer almaktadır m 3 /gün evsel atıksu arıtma kapasitesine sahip tesiste günlük ortalama m 3 atıksu arıtılmaktadır. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulan iģ programında ise kurulması planlanan Gemlik Biyolojik Arıtma Tesislerinin yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. Mudanya ve Güzelyalı Belediyelerinin kanalizasyon projeleri Ġller Bankası tarafından hazırlanmıģ ve uygulanmıģtır. Yarımada mevkiinde bulunan ve kaba ve ince ızgaralardan oluģan AAT ve Terfi Merkezinin (TM-1) inģaat iģleri Ġller Bankası tarafından yapılmıģtır tarihinden itibaren Mudanya ve Güzelyalı ya ait atıksular BUSKĠ tarafından ön arıtmadan geçirilerek 650 metre uzunluğunda ve 500 mm çapında HDPE borular ile 45

155 Sayfa/Toplam Sayfa: 155 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 metreden Marmara Denizi ne deģarj edilmektedir m 3 /gün kapasiteli tesiste günlük ortalama m 3 atıksu arıtılmaktadır. Dolgu alanında yapılan tesislerin dalgalara ve deniz etkilerine karģı korunması için alanın çevresine yaklaģık 3.5 metre yükseklikte koruyucu tahkimat yapılmıģtır. Mudanya AAT ve derin deniz deģarjı sistemi yapılması planlanan Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ile entegre edilecektir. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulan iģ programında biyolojik arıtma tesislerinin yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. Gemlik Küçükkumla Beldesi Ön Arıtma Tesisi ve derin deniz deģarjı sistemi 1991 yılında Ġller Bankası tarafından yapılmıģtır. Ġnce ızgara ve kum tutucu ünitelerinden oluģan tesiste mekanik olarak arıtılan atıksu yaklaģık 500 metre uzunluğunda Ø 500 mm CTP boru hattı ile Marmara Denizi ne deģar edilmektedir. Derin deniz deģarjı pompa istasyonunda 110 L/s kapasiteli 4 adet dalgıç pompa bulunmaktadır. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulan iģ programında Küçükkumla Biyolojik Arıtma Tesislerinin yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. KurĢunlu bölgesinden toplanan atıksular 3 gözlü fosseptikten oluģan yapıdan geçtikten sonra 3 adet 60 L/s kapasiteli pompaile teçhiz edilen istasyonuna gelmekte ve yaklaģık 300 metre uzunluğunda Ø 300 çelik boru hattı ile denize deģarj edilmektedir. KurĢunlu ve Gemsaz bölgelerinin atıksularını toplayıp, ön arıtmadan sonra derin deniz deģarjı ile uzaklaģtırılmasını sağlayacak tesisler için BUSKĠ, fizibilite ve proje çalıģmalarını tamamlanmıģ olup ihale hazırlıkları devam etmektedir. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulan iģ programında KurĢunlu Biyolojik Arıtma Tesislerinin yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır.

156 Sayfa/Toplam Sayfa: 156 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BUSKĠ Mudanya Ġlk Arıtma ve DDD Tesisi BUSKĠ Mudanya Ġnce ve Kaba Izgaralar BUSKĠ Gemlik Ön Arıtma ve DDD Tesisi BUSKĠ Gemlik Kum Tutucu ÇıkıĢı Orhangazi ve Ġznik ilçelerinde henüz evsel AAT bulunmamaktadır. Orhangazi Belediyesinin kanalizasyon altyapısı mevcut olup, biyolojik AAT için Çevre ve Orman Bakanlığı na bildirilen iģletmeye alma tarihi 2012 dir. Ġznik Belediyesi nde ise henüz kanalizasyon Ģebekesi bulunmamakta olup, Belediye tarafından Ġller Bankası ndan kanalizasyon ve AAT proje onayı beklenmektedir. Boyalıca Beldesi nde henüz kanalizasyon Ģebekesi mevcut değildir. Elbeyli Beldesi ise kanalizasyon Ģebekesini tamamlamıģ durumdadır. Ġznik Gölü Koruma Alanı nda bulunan Derbent, Aydınlar, Gürle, Akharem, Örnekköy, Keramet ve Üreğil köylerine doğal

157 Sayfa/Toplam Sayfa: 157 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 arıtma; PaĢapınar, Heceler, Dutluca, Gölyaka, Orhaniye, DemirıĢık, Drazali ve Göllüce köylerine ise Bursa Ġl Özel Ġdaresi tarafından paket arıtma sistemi kurulmuģtur. Ġznik Narlıca Atıksu DeĢarj Noktası Orhangazi Solöz Atıksu DeĢarj Noktası Balıkesir Balıkesir ilinin Marmara Havzası alanında kalan yerleģim yerleri Gönen Ġlçesi ve Sarıköy Beldesi dir. Gönen Belediyesi nde kanalizasyon Ģebekesi mevcut olup, AAT için Çevre ve Orman Bakanlığı na bildirilen iģletmeye alma tarihi 2014 tür. Sarıköy Beldesi nde de kanalizasyon Ģebekesi mevcut olup. AAT yapımı ile ilgili planlama çalıģmaları devam etmektedir. Ġstanbul Ġstanbul Ġli nin tamamı havza sınırları içerisinde bulunmaktadır. Ġl sınırları içerisinde Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi ve 39 ilçe belediyesi bulunmaktadır. Ġstanbul da Atıksu Arıtma Tesisi yapım ve iģletilmesi ĠSKĠ tarafında yapılmakta veya yaptırılmaktadır. Ġstanbul da bulunan Atıksu Arıtma Tesislerinden 7 tanesi Ġstanbul Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğüne deģarj izni baģvurusunda bulunulmuģ olup bu tesislerden henüz 2 tanesine (PaĢaköy Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ve GümüĢyaka Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi) Ġl Mahalli Çevre Kurulu kararı ile deģarj izni verilmiģtir. Söz konusu tesislerden Kadıköy. Üsküdar, Baltalimanı, Küçüksu, Yenikapı ve PaĢabahçe de ön arıtılan atıksular derin deniz deģarjı ile Ġstanbul Boğazından Karadeniz dip akıntısına; ġile Kumbaba Tesisinde ön arıtmadan sonra derin deniz deģarjı ile Karadeniz e; Büyükçekmece, Küçükçekmece ve

158 Sayfa/Toplam Sayfa: 158 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tuzla Tesislerinde ise ön arıtmadan sonar Marmara Denizine deģarj edilmektedir. Diğer Atıksu Arıtma Tesislerinin çıkıģ suları havzadaki dere veya göllere deģarj edilmektedir. Bu tesislerin haricinde, Çatalca ve ġile ilçelerinin bazı köylerinde aģağıdaki paket arıtma tesisleri yapılmıģtır: ÇATALCA AKALAN KÖYÜ A.BĠY.ART.TES. ÇATALCA BELGRAT KÖYÜ A.BĠY.ART.TES. ÇATALCA ÖRENCĠK KÖYÜ A.BĠY.ART.TES. ġġle KÖMÜRLÜK ATIKSU BĠYOLOJĠK ARITMA TESĠSĠ ġġle SAHĠLKÖY ATIKSU BĠYOLOJĠK ARITMA TESĠSĠ ġġle YENĠKÖY ATIKSU BĠYOLOJĠK ARITMA TESĠSĠ Ambarlı Ġleri Biyolojik, Ataköy Ġleri Biyolojik (2010 Temmuz da atıksu kabulüne baģladı) ve Ağva atıksu arıtma tesisi inģaat aģamasındadır. SelimpaĢa Ġleri Biyolojik, Silivri Ġleri Biyolojik, Kilyos Ġleri Biyolojik, Riva. Alemdağ-ReĢadiye, Küçükçekmece ve Büyükçekmece Ġleri Biyolojik AAT leri planlama aģamasındadır Endüstriyel Atıksu Altyapısı Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Havza içerisinde kalan illerden Tekirdağ ve Kırklareli haricinde tümünde Organize Sanayi Bölgesi bulunmakta olup; 1 adedi planlama. 3 adedi inģa halinde olmak üzere toplam OSB sayısı 22 dir. Bu iģyerlerinde prosesten kaynaklanan önemli miktarda endüstriyel atıksu üretimi söz konusu değildir. Çanakkale OSB ve Biga OSB nin AAT si bulunmamakta olup. her iki OSB de de KOBĠ lerden kaynaklanan evsel kaynaklı atıksular çoğunluktadır. Bunların haricinde diğer OSB lerin tamamında endüstriyel AAT mevcuttur.

159 Sayfa/Toplam Sayfa: 159 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale OSB Genel Görünüm Biga OSB Genel Görünüm Tekil Sanayi Tesisleri Altyapı Durumu Marmara Havzası sınırları içerisinde kirlilik oluģturan temel endüstriyel faaliyetler aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir: Ġstanbul ve Kocaeli Ġlinde gıda, demir-çelik, kimya sektöründe faaliyet gösteren yoğun sanayi tesisleri; Kocaeli Gebze ve Dilovası Ġlçesinde yoğun demir-çelik. kimya, ilaç sanayi tesisleri; Yalova Merkez ilçede bulunan tekstil ve kimya sanayi tesisleri; Balıkesir Gönen ve Çanakkale Biga da bulunan deri sanayi tesisleri; Çanakkale Ġli. Biga Ġlçesi. Değirmencik Köyü altında bulunan ĠÇDAġ A.ġ. ne ait demirçelik tesisleri ile enerji üretim tesisleri Bursa Gemlik te bulunan zeytin iģletmeleri; Su kalitesinin giderek bozulmasına bağlı olarak, Marmara Denizi ndeki riskleri araģtırmak, Marmara Denizi ekosistemini ve esas kullanım amacını korumak amacıyla stratejiler geliģtirilmiģtir. Avrupa Yatırım Bankası tarafından (EIB TR/2004/01) finanse edilerek 2006 yılında tamamlanan MEMPIS Projesi, bir Master Plan çalıģması ile birlikte bir yatırım stratejisini kapsamaktadır. Söz konusu stratejinin geliģtirilmesinde, kirletici kaynaklara dair kapsamlı bir analiz ile Marmara Denizi'nin hidrolojik ve ekolojik fonksiyonlarının modellenmesinden yararlanılmıģtır. Bu kapsamda kirlilik kontrolü ve arıtma alternatifleri için senaryolar geliģtirilmiģ ve bu senaryolar modellenmiģtir. Ekosistemin ve denizin esas

160 Sayfa/Toplam Sayfa: 160 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kullanım amaçlarının korunması için gerekli en elveriģli uygulamalar tarif edilmiģtir. Ayrıca. en önemli kirlilik kaynaklar olan atıksu, katı atıklar, gemi atıkları ve tarımsal faaliyetler için özel master planlar geliģtirilmiģtir. MEMPIS Projesi sonuç raporunda. Marmara Havzasında bulunan önemli kirletici kaynak niteliğindeki sanayi tesisleri belirlenmiģ ve bu tesislerin kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Özellikle Ġstanbul daki sanayi tesislerinin büyük çoğunluğu, ĠSKĠ tarafından son yıllarda yapılan Atıksu Arıtma Tesislerine bağlanarak Marmara Denizi ne verilen kirlilik yükün azaltılması sağlanmıģtır. Kocaeli Ġli nde de iki hassas alan olan Gebze ve Dilovası ilçelerinde yapımı devam eden Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri ile sanayi tesislerinden kaynaklanan kirlenmenin önlenmesinde önemli ilerleme sağlanmıģ olacaktır. Havzadaki diğer Ġllerden Yalova, Balıkesir (Gönen) ve Bursa daki sanayi tesislerinin atıksu deģarj izinleri, Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri tarafından denetlenmektedir. Çanakkale, Tekirdağ ve Kırklareli nde ise önemli kirletici tesis sayısı oldukça azdır Katı Atık Yönetimi Altyapısı Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Evsel katı atıklardan kaynaklanan sızıntı suları önemli bir kirletici kaynağıdır. Çevre ve Orman Bakanlığı nca 2006 itibariyle Katı Atık Master Planı nda önerilen Bölgesel Atık Yönetim Birlikleri ıģığında, havzadaki tüm belediyelerde yeni birlikler üzerinden katı atık bertarafı konusunda önemli ilerlemeler olmuģtur. Ġstanbul da 1993 yılında Ümraniye HekimbaĢı katı atık düzensiz depolama sahasında meydana gelen metan gazı patlamasından sonra, katı atık yönetimi konusunda önemli geliģmeler yaģanmıģ ve 1994 yılında Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi nin iģtiraki olarak kurulan ĠSTAÇ A.ġ. tarafından katı atıkların düzenli depolanmasına geçilmiģtir. Silivri ve Çatalca ilçelerine ait bazı beldeler hariç Ġstanbul un evsel katı atıkları, 7 adet aktarma istasyonu vasıtası ile toplanmakta ve Ġstanbul un her iki yakasında buluna (Kemerburgaz- Odayeri ve ġile-kömürcüoda) düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir. Tesislerde oluģan çöp gazı toplanarak, 4 MWh kapasiteli yakma tesisinde yakılarak enerji üretilmektedir. ġile-kömürcüoda düzenli depolama alanında oluģan 650 m 3 /gün sızıntı suyunun arıtıldığı Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi mevcuttur. Arıtma tesisinde, son yıllarda su arıtımında yaygın olarak kullanılmaya baģlanan membran + nanofiltrasyon teknolojisi kullanılmıģtır. Tesisin kapasitesi 2000 m 3 /gün olup, Ön Çöktürme, Membran Biyoreaktör (Nitrifikasyon-

161 Sayfa/Toplam Sayfa: 161 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Denitrifikasyon-UF Membranları), Nanofiltrasyon Ünitesi ve Çamur SusuzlaĢtıma Ünitelerinden oluģmaktadır. ÇıkıĢ suyu, tesis yanında bulunan kuru dereye deģarj edilmektedir. ġile-kömürcüoda Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi Kemerburgaz-Odayeri düzenli depolama alanında oluģan 900 m 3 /gün sızıntı suyu da membran + nanofiltrasyon teknolojisi ile tasarlanmıģ Sızıntı Suyu Arıtma Tesisinde arıtılmaktadır. Söz konusu tesisin kapasitesi 3000 m 3 /gün olup, Ön Çöktürme, Membran Biyoreaktör (Nitrifikasyon-Denitrifikasyon-UF Membranları), Nanofiltrasyon Ünitesi ve Çamur SusuzlaĢtıma Ünitelerinden oluģmaktadır. ÇıkıĢ suyu, kapalı kanal ile ĠSKĠ Baltalimanı Derin Deniz DeĢarjı Tesislerine deģarj edilmektedir.

162 Sayfa/Toplam Sayfa: 162 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kemerburgaz-Odayeri Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi Kocaeli de de evsel ve endüstriyel katı atıklar, 1996 yılında kurulan BüyükĢehir Belediyesi kuruluģu ĠZAYDAġ tarafından düzenli depolama ve yakma suretiyle bertaraf edilmektedir. Bunun haricinde, Kocaeli nde toplanan endüstriyel arıtma çamurları, Lafarge Aslan Çimento ve Nuh Çimento fabrikalarında yakılarak bertaraf edilmektedir. Gebze ve Dilovası hariç tüm Kocaeli ilçelerinde toplanan evsel atıklar, ĠZAYDAġ Ġzmit Düzenli Depolama sahasında depolanmaktadır. Depo sahasında evsel katı atıklar için m² toplam alana sahip 6 adet lot, endüstriyel katı atıklar için ise m² alana sahip 1 adet lot yapılmıģtır. Evsel Katı Atık Depolama Alanı nda, evsel katı atıklar ve bunlarla birlikte depolanabilen endüstriyel katı atıklar bertaraf edilmektedir m³ toplam hacimli depolama alanlarının tabanında, geçirimsizlik tabakası üzerinde yer alan drenaj sistemi ile toplanan çöp sızıntı suları, DAF Ünitesi ne (Kimyasal Ön Arıtım Tesisi) gönderilerek arıtılmakta; bu iģlemin ardından da, kollektör hattı ile Endüstriyel ve Evsel Atık Su Arıtım Tesisi ne gönderilmektedir. OluĢan depolama alanı gazları mevcut durumda yakılmakta olup, toplama bacaları ile toplanıp değerlendirilmesi üzerinde çalıģılmaktadır. Gebze ilçesinde toplanan evsel atıklar, ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilen eski sahada düzenli depolama yöntemi ile uzaklaģtırılmaktadır. Dilovası nda bulunan eski düzensiz depolama sahası da ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilmek suretiyle düzenli depolama sahası olarak hizmet vermektedir. Her iki tesiste toplanan sızıntı suları (Gebze Deponi

163 Sayfa/Toplam Sayfa: 163 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sahasında 43 m 3 /gün; Dilovası Deponi sahasında 109 m 3 /gün), vidanjör vasıtası ile Ġzmit ĠZAYDAġ tesislerine gönderilmektedir. Kırklareli nin havza içerisinde kalan ilçelerinde evsel katı atıklar Kırklareli Katı Atık Birliği Düzenli Depo Sahasında depolanmaktadır. Kırklareli Katı Atık Birliği Düzenli Depo Sahası havza dıģında kaldığından, bu çalıģmada değerlendirilmemiģtir. Tekirdağ da 2008 yılında kurulan Katı Atık Birliği ne havzada bulunan Tekirdağ Merkez, Çorlu, ġarköy, Marmara Ereğlisi ve havza dıģından Muratlı, Malkara ve Hayrabolu ilçeleri üye olmuģtur. Tesiste oluģan 27 m 3 /gün lük sızıntı suyu, sızıntı suyu havuzunda biriktirilerek Tekirdağ Kumbağ daki derin deniz deģarjı tesislerine verilmektedir. Halen havzada bulunan HoĢköy, Mürefte, Yeniçiftlik ve Sultanköy ilçelerinde atıklar, düzensiz depolama ile bertaraf edilmektedir. Çanakkale Belediyesi nin 2008 yılında kurduğu Çanakkale Katı Atık Birliği (ÇAKAB), AB Hibe Fonu ile 2009 yılı Ağustos ayından itibaren Merkez, Kumkale, Ġntepe, Umurbey, Lapseki ve Çardak Belediyeleri ne bölgesel düzenli depolama hizmeti sunmaktadır. Birlik Belediyelerinin düzensiz depolama sahaları da rehabilite edilmiģtir. Tesiste oluģan günlük 33 m3 sızıntı suyunu arıtımı için 96 m 3 /gün kapasiteli Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi kurulmuģtur. Bunun haricinde Çan, Biga, BalıklıçeĢme, Karabiga, GümüĢçay, KozçeĢme ve Yeniçiftlik Belediyelerinin kurdukları Düzenli Depolama Birliği nin Çan ilçesindeki saha belirleme çalıģması devam etmektedir. Gelibolu Belediyesinin, Eceabat ve Gökçeada ile birlikte katı atıklarını depolayacağı düzenli depolama tesisi yapım aģamasındadır. Bursa ilinde Orhangazi ve Ġznik Belediyesi ile 7 adet belde belediyesinin oluģturduğu Orhangazi-Ġznik-Gemlik Havzası Atıksu Arıtım ve Çöp Deponi Alanı Kurma ve ĠĢletme Birliği, Orhangazi Çeltikli mevkiinde düzenli katı atık depolama alanı tahsisini almıģ olup, henüz depolamaya geçilmemiģtir. Mudanya ilçesinde toplanan katı atıklar, Bursa BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından kurulup iģletilen Hamitler Kent Katı Atık sahasında düzenli depolanmakta, Gemlik ve Mudanya ilçelerinde toplanan tıbbi atıklar ise Deponi Sahası içerisinde kurulan Tıbbi Atık Sterilizasyon Ünitesinde sterilize edildikten sonra gömülerek bertaraf edilmektedir. Yalova ilinde 2008 yılında Yalova Merkez, Termal, Çiftlikköy, TaĢköprü, Çınarcık, Armutlu, Kocadere, Esenköy, Koruköy, TeĢvikiye, Altınova, Kaytazdere, SubaĢı, Kadıköy ve TavĢanlı Belediyeleri tarafından Yalova Ġli Yerel Yönetimleri Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği (YAKAB) kurulmuģtur. Birliğin merkezi Yalova Merkez Ġlçesi olup, düzenli depolama

164 Sayfa/Toplam Sayfa: 164 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sahası olarak Denizçalı Eski TaĢ Ocakları mevkii belirlenmiģtir. Tesis, 3 lot olarak planlanmıģ olup, 1.Lot da depolama devam etmektedir. Günlük 45 m 3 olarak oluģan sızıntı suyu, 1000 m 3 lük sızıntı suyu toplama havuzunda biriktirilmekte ve vidanjör ile Altınova Atıksu Arıtma Tesisine gönderilmektedir. Havzada kurulan ve kurulmakta olan Katı Atık Birliklerine ait bilgiler de Bölüm 6.3 te verilmiģtir. Çanakkale Çardak Düzensiz Depolama Alanı Rehabilitasyonu (Kadıbayırı mevkii) Çanakkale Lapseki Düzensiz Depolama Alanı Rehabilitasyonı (Millet Çiftliği mevkii) Çanakkale Umurbey Düzensiz Depo Alanı (Çamlık mevkii) Çanakkale Merkezi Düzensiz Depolama Alanı Rehabilitasyonu

165 Sayfa/Toplam Sayfa: 165 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale Düzenli Depolama Tesisi Sızıntı Suyu Havuzu Çanakkale Çan Düzensiz Depolama Alanı Kocaeli Gebze ĠzaydaĢ Düzenli Depolama Alanı Kocaeli Gebze ĠzaydaĢ Düzenli Depolama Alanı Sızıntı Suyu Havuzu Kocaeli Dilovası Düzenli Depolama Alanı Kocaeli ĠzaydaĢ Düzenli Depolama Alanı

166 Sayfa/Toplam Sayfa: 166 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Körfez Eski Düzensiz Depolama Alanı Kocaeli Derince Eski Düzensiz Depolama Alanı Tekirdağ Ġl Çevre Birliği Düzenli Depolama Alanı Tekirdağ Ġl Çevre Birliği Düzenli Depolama Alanı Sızıntı Suyu Havuzu Tıbbi Atık Bertaraf Durumu Havzada yer alan illerden Ġstanbul ve Kocaeli de tıbbi atıklar, evsel katı atıklardan ayrı olarak toplanmaktadır. Ġstanbul da ĠSTAÇ tarafından özel araçlarla toplanan tıbbi atıklar. 24 ton/gün yakma kapasiteli Kemerburgaz Yakma Tesisinde bertaraf edilmektedir. ĠSTAÇ, Ġstanbul da yılda yaklaģık ton tıbbi atık topladığını bildirmiģtir. Kocaeli de ise Ġl Çevre Koruma ve Ġmar Birliği tarafından özel araçlarla toplanan tıbbi atıklar, ĠZAYDAġ tesislerinde yakılarak bertaraf edilmektedir. Çanakkalede toplanan tıbbi atıklar, ÇAKAB düzenli depolama alanında ayrı bir bölümde dezenfekte edilerek depolanmaktadır. Ġlde yılda yaklaģık 300 ton tıbbi atık oluģmaktadır. Tekirdağ da lisanslı araçlarla toplanan tıbbi atıklar, düzenli depolama alanında kireçle sterilize edilerek bertaraf edilmektedir. Ġlin havzada kalan sağlık birimlerinden yılda 75

167 Sayfa/Toplam Sayfa: 167 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ton tıbbi atık oluģmaktadır. Yalova da 75 adet tıbii atık atık üreten sağlık kuruluģundan lisanslı araçlarla toplanan tıbbi atıklar, Kocaeli ĠzaydaĢ ta yakılarak bertaraf edilmektedir. Ġlde 2008 yılında 90 ton tıbbi atık toplanmıģtır. Bursa, Balıkesir ve Kırklareli de havza içinde kalan yerleģimlerde toplanan tıbbi atıklar, havza dıģında kalan düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir. Endüstriyel Atık Bertaraf Durumu 2008 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esasları Hakkında Yönetmelik gereği, ülkemiz genelinde atık türünün belirlenmesi konusunda faaliyetler devam etmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen ve 2008 yılında tamamlanan AB hibe projesi olan HAWAMAN projesinde Türkiye Geneli için ton/yıl, Marmara Bölgesi için ise ton tehlikeli atık oluģtuğu tahmin edilmiģtir. Halen ODTÜ nün yürütücülüğünü yaptığı ve Çevre ve Orman Bakanlığı nın müģteri kuru olduğu Türkiye de Tehlikeli Atık Miktarının Belirlenmesi ve AB Mevzuatına Uygun Tehlikeli Atık Yönetimi projesi kapsamında da, ülkemizden kaynaklanan tehlikeli atıklar belirlenmeye çalıģılmaktadır. Dolayısıyla havzada kalan illerden bu konuda detaylı ve sağlıklı bir envanter bilgisi elde edilememiģtir.

168 Sayfa/Toplam Sayfa: 168 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: SU KALĠTESĠ VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠ Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıģmalar yapılmalı ve planlar oluģturulmalıdır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için çalıģmaların havza ölçeğinde gerçekleģtirilmesini hedeflemektedir. Su kalitesini etkileyen ve çeģitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticiler oluģumlarının ardından arıtılarak havza için bir tehdit oluģturmaları önlenebilmektedir. Buna karģın yayılı kirleticilerin oluģtuktan sonra kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik azaltmaya yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Bu amaçla havzalarda su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için yayılı kirletici kaynakların ve yüklerin belirlenmesi, gelecekte kirlilik yüklerinde azalmaların gerçekleģmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir. 6.1 Su Kalitesi Sınıflamaları Yöntem Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen yılları arasındaki su kalitesi ölçüm verileri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiģ ve CBS ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Su kalite sınıfları SKKY de Ģu Ģekilde tanımlanmıģtır: Sınıf I Sınıf II Sınıf III Sınıf IV : Yüksek kaliteli su : Az kirlenmiş su : Kirli su : Çok kirlenmiş su

169 Sayfa/Toplam Sayfa: 169 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dahil edilebilmesi için bütün parametre değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda belirtilen kalite sınıflarına karşılık gelen suların, aşağıdaki su kullanım alanları için uygun olduğu kabul edilir. a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su; 1) İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil), 3) Alabalık üretimi, 4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı, 5) Diğer amaçlar. b) Sınıf II - Az kirlenmiş su; 1) İçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar, 3) Alabalık dışında balık üretimi, 4) Teknik Usuller Tebliği nde verilmiş olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak şartıyla sulama suyu olarak, 5) Sınıf I dışındaki diğer bütün kullanımlar. c) Sınıf III - Kirlenmiş su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir. d) Sınıf IV - Çok kirlenmiş su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düşük kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileştirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır. Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine bakılmaksızın, su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atıksuların deşarj standartlarını sağlayarak havza dışına çıkarılması veya geri dönüşümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmış ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf

170 Sayfa/Toplam Sayfa: 170 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teknikleri ile uzaklaştırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda çöp depolama ve bertaraf alanları Bakanlığın uygun görüşü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkanı bulunanların, su alma noktası membaına atık veya atıksu boşaltımı yapılmaması esastır. Bunun dışında kalan amaçlarla, Sınıf II sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III sularda kaliteyi iyileştirmeye çalışmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileştirmektir. Bir gruba (A,B,C,D) ait parametrelerin en düģük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir. Bu çalıģmada, ana parametre gruplarına göre su kalite sınıfları, sadece ölçümü yapılmıģ parametreler üzerinden belirlenmiģtir.. Ölçümü yapılmamıģ parametreler değerlendirmeye esas alınmamıģ; çoğu istasyonda hiçbir ilgili parametrenin ölçülmediği D (bakteriyolojik) parametre grubunda ise kalite sınıfı belirlenmemiģtir. Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için yapılan ölçümlere ait % 90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler hesaplanmıģtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0.90 olasılık değerine karģı gelen değiģken değerine eģit standardize değiģken veren parametre değeri karakteristik değeri ifade etmektedir. Bir baģka deyiģle, karakteristik değer %90 olasılıkla aģılmayacak değeri göstermektedir. Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonucu oluģan durumları yansıtan ve bariz analiz hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su kütlesinin bir noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri, SKKY Tablo 1 de verilen üst sınırlara göre (Tablo 21), hangi su kalite sınıfının üst değerinden daha küçük ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır.

171 Sayfa/Toplam Sayfa: 171 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 21. SKKY Tablo 1 e göre kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri SU KALĠTE SINIFLARI SU KALĠTE PARAMETRELERĠ I II III IV A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal parametreler 1) Sıcaklık ( o C) > 30 2) ph dıģında 3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O 2/L) < 3 4) Oksijen doygunluğu (%) < 40 5) Klorür iyonu (mg Cl /L) > 400 6) Sülfat iyonu (mg SO = 4 /L) > 400 7) Amonyum azotu (mg NH + 4 -N/L) > 2 8) Nitrit azotu (mg NO 2 -N/L) > ) Nitrat azotu (mg NO 3 -N/L) > 20 10) Toplam fosfor (mg P/L) > ) Toplam çözünmüģ madde (mg/l) > ) Renk (Pt-Co birimi) > ) Sodyum (mg Na + /L) > 250 B) Organik parametreler 1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/l) > 70 2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/l) > 20 3) Toplam organik karbon (mg/l) > 12 4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/l) > 5 5) Yağ ve gres (mg/l) > 0.5 6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren > 1.5 yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/l) 7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/l) > 0.1 8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/l) > 0.5 9) Toplam pestisid (mg/l) > 0.1 C) Ġnorganik kirlenme parametreleri 1) Civa (μg Hg/L) > 2 2) Kadmiyum (μg Cd/L) > 10 3) KurĢun (μg Pb/L) > 50 4) Arsenik (μg As/L) > 100 5) Bakır (μg Cu/L) > 200 6) Krom (toplam) (μg Cr/L) > 200 7) Krom (μg Cr +6 Ölçülmeyecek /L) kadar az > 50 8) Kobalt (μg Co/L) > 200 9) Nikel (μg Ni/L) > ) Çinko (μg Zn/L) > ) Siyanür (toplam) (μg CN/L) > ) Florür (μg F /L) > ) Serbest klor (μg Cl 2/L) > 50 14) Sülfür (μg S = /L) > 10 15) Demir (μg Fe/L) > ) Mangan (μg Mn/L) > ) Bor (μg B/L) > ) Selenyum (μg Se/L) > 20 19) Baryum (μg Ba/L) > ) Alüminyum (mg Al/L) > 1 21) Radyoaktivite (Bq/L) Alfa-aktivitesi > 5 beta-aktivitesi > 10 D) Bakteriyolojik parametreler 1) Fekal koliform(ems/100 ml) > ) Toplam koliform (EMS/100 ml) >

172 Sayfa/Toplam Sayfa: 172 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde kabul edilen çeģitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik değerler, değiģik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulundurularak birden çok yöntem ile hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel) tespit edilmiģ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıģmalı durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıģ ve hesaplanan en yüksek karakteristik değer esas alınmıģtır. 5'in altındaki örnek sayılarında ise kalite sınıfı hesabı yapılmamıģtır. Gumbel ve Hazen metodlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo 22 de verilmektedir. Tablo 22. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Metod P değeri Ġlk yüzdelik Son yüzdelik Gumbel = (k - 1) / (n - 1) Hazen = (k - 1/2) / n 50/n /n P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıģtır. Ancak çözünmüģ oksijen hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1; ph hesaplarında ise aralık hesaplandığı için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır). n: Örnekleme sayısı k: küçükten büyüğe sıra (p ve n değerlerinden hesaplanır) Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada k nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Marmara Havzası nda, bir nehir havzası olmamasına bağlı olarak, çok sayıda bağımsız dere ve çay mevcuttur. Havzadaki akarsular, karģı karģıya oldukları evsel ve endüstriyel atıksu baskılarına göre birbirlerinden çok farklı su kalitesi özellikleri göstermektedir. Havza genelinde çeģitli akarsularda önemli parametreler olan KOĠ ve NH 4 -N parametrelerinin Sınıf

173 Sayfa/Toplam Sayfa: 173 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 I den IV e kadar değiģtiği tespit edilmiģtir. Diğer azot parametreleri olan NO 2 -N genelde Sınıf III ya da IV e girerken, NO 3 -N ise çoğunlukla Sınıf I ya da II ye girmektedir (ġekil 59 ve 60). A grubu (fiziksel ve inorganik kirleticiler) parametrelere göre su kalitesinin çoğunlukla NO 2 -N nedeniyle Sınıf III ya da Sınıf IV e girdiği görülmektedir (ġekil 61 ve 62). B grubu (organik) parametreler çeģitli akarsularda Sınıf I den IV e kadar değiģmektedir (ġekil 63 ve 64). C grubu (inorganik kirlenme) parametreleri de Sınıf I ila III arasında değiģmektedir (ġekil 65 ve 66). D grubu (bakteriyolojik) parametreler için sadece Ġstanbul daki DSĠ istasyonlarında ölçülen toplam koliform parametresiyle su kalitesi sınıfı belirlenmiģtir. D grubu çoğunlukla Sınıf II ve III olmakla beraber bazı derelerde Sınıf I ve IV de olabilmektedir (ġekil 67). Havzadaki nüfus yoğunluğu nedeniyle diğer havzalara kıyasla birim alana düģen DSĠ istasyonu fazladır. O yüzden, gösterim kolaylığı sağlayabilmek için havzanın Çanakkale bölümü ile Ġstanbul-Ġznik bölümü su kalitesini gösteren haritalar da ayrılmıģtır. Ġstanbul un Avrupa ve Anadolu yakalarında çok sayıda baraj gölü yer almaktadır. Dolayısıyla buradaki akarsular baraj havzaları bazında incelenmiģtir. Ġstanbul un Avrupa yakasındaki önemli içme suyu kaynaklarından olan Terkos Gölü nü besleyen Istrancadere, Sivasdere ve Çiftlikdere de BOĠ Sınıf II, NH 4 -N Sınıf II ila III, NO 3 -N ise Sınıf I dir. TKN nedeniyle B grubu parametreler Sınıf IV e girmektedir. Bu derelerde renk parametresi Sınıf III, demir parametresi nedeniyle C grubu Sınıf II, toplam koliformun ölçüldüğü D grubu ise Sınıf II dir. Terkos Gölü nde ise D grubu Sınıf I e yükselirken, NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N ise Sınıf I dir. Alibeyköy Barajında NH 4 -N Sınıf II, renk Sınıf III, D grubu ise Sınıf II dir. Alibeyköyü besleyen Malova (Pirinççi) deresinde KOĠ Sınıf I e girerken, azot parametrelerinin değerleri yüksektir. Bu derede TKN ve NH 4 -N IV. Sınıf, NO 3 -N ise Sınıf III dür. Bu derede renk Sınıf II, demir nedeniyle C grubu Sınıf III, D grubu da Sınıf II ye girmektedir. Haliç i besleyen derelerden biri olan Kılıncıdere de organik parametreler KOĠ ve BOĠ bazında Sınıf II iken, azot parametreleri TKN, NH 4 -N ve NO 3 -N Sınıf IV, yani çok kirli sınıfındadır. Bu derede inorganik parametrelerden klorür Sınıf IV, renk ve toplam çözünmüģ madde (TÇM) Sınıf III e girmektedir. C ve D grubu ise Sınıf II dir. Kağıthane, Ayazağa ve Alibeyköy derelerinde organik madde ölçümü yapılmamaktadır. Be derelerde NH 4 -N Sınıf IV, NO 3 -N ise Sınıf II ye girmektedir. Örneğin Kağıthane deresinde NH 4 -N için hesaplanan karakteristik konsantrasyon 18 mg/l gibi oldukça yüksek seviyelere ulaģmaktadır. Kağıthane deresinde renk parametresi de Sınıf IV tür.. Bu üç derede de çözünmüģ oksijen, demir nedeniyle C grubu ve toplam koliform (D grubu) Sınıf III e girmektedir.

174 Sayfa/Toplam Sayfa: 174 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sazlıdere Barajı kret önünde NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf III, toplam koliform ise Sınıf I dir. Barajı besleyen Sazlıdere de ise organik madde (KOĠ ve BOĠ) Sınıf II, azot parametrelerinden TKN ve NH 4 -N Sınıf IV, NO 3 -N Sınıf II, demir (C grubu) ve toplam koliform (D grubu) da Sınıf II-III olarak tespit edilmiģtir. Büyükçekmece Barajı içindeki 4 DSĠ istasyonunda azot parametreleri, fiziksel parametreler ve toplam koliform ölçümleri yapılmıģtır. Organik madde parametrelerinin ölçülmemiģ olması önemli bir eksikliktir. Amonyum azotu (NH 4 -N) savak önü ve su tavsiye tesisi önünde Sınıf II iken, diğer iki istasyonda Sınıf III ve IV e girmektedir. Bu bir baraj gölü için dikkate alınması gereken bir kirliliğe iģaret etmektedir. NO 3 -N ise Sınıf I ila III arasında değiģmektedir. Renk parametresi Sınıf III-IV, yani kirli-çok kirli seviyesindedir. B.Çekmece de toplam koliform da Sınıf I ve II seviyesindedir. Büyükçekmece yi besleyen Karasudere, Sarısudere ve Çakıldere de organik parametrelerden KOĠ ve BOĠ Sınıf II, TKN Sınıf IV, azot parametrelerinden NH 4 -N Sınıf III ya da IV., NO 3 -N Sınıf II ya da III e, renk, çözünmüģ oksijen, demir ve toplam koliform da Sınıf III e girmektedir. Ġstanbul un Anadolu yakasındaki en önemli içme suyu kaynağı olan Ömerli Barajı nda ölçümü yapılan az sayıda parametreden NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf I-II, toplam koliform da Sınıf I e girerken, Esenceli açıklarında Sınıf I olan çözünmüģ oksijen Emirli su alma yapısında Sınıf III e gerilemektedir. Ömerli Barajı nı besleyen derelerden Ozandere, ġalgamdere ve Göçbeyli derelerinde ağırlıklı olarak Sınıf II olan KOĠ ve BOĠ, PaĢaköydere ve Köydere de Sınıf III e yükselmektedir. TKN parametresi tüm derelerde Sınıf IV ölçülürken, NH 4 -N parametresi Sınıf II ila IV arasında görülmekte, ġalgamdere ve PaĢaköydere de sırasıyla 44 ve 38 mg/l civarındaki çok yüksek karakteristik konsantrasyonlara ulaģmaktadır. NO 3 -N ise bu derelerde Sınıf I ila II dir. Inorganik parametrelerden renk ve çözünmüģ oksijen ve C grubu parametresi olan demir de ġalgamdere, PaĢaköyderede ve Köyderede Sınıf III e girmektedir. D grubu (bakteriyolojik parametreler) ise diğer derelerde Sınıf II. olmasına rağmen, ġalgamdere ve PaĢaköydere de Sınıf IV, yani çok kirli su sınıfına girmektedir. Ömerli Barajı nı Karadeniz e bağlayan Çayağzı (Riva) deresinde ise çok fazla deģarj yapılmasına rağmen, su kalitesi istasyonu olmadığı için su kalitesini değerlendirmek mümkün olmamıģtır. Bir diğer içme suyu kaynağı olan Elmalı Barajı nda ise savak önünde NH 4 -N ve renk Sınıf III, NO3-N, demir ve toplam koliform Sınıf II ye girmektedir. Elmalı Barajı nı besleyen Budakdere ve Karanlıkdere de BOĠ Sınıf I-II, TKN ve NH 4 -N Sınıf III, NO 3 -N Sınıf II, renk Sınıf III e

175 Sayfa/Toplam Sayfa: 175 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 girmektedir. Budakdere de C grubu (demir ve mangan nedeniyle) Sınıf III e girerken, D grubu Sınıf II dir. Karanlıkdere de ise D grubu (toplam koliform) Sınıf III olmaktadır. Anadolu yakasındaki önemli baraj göllerinden olan Darlık Barajı nda ise ĠSKĠ su alma yapısı ve sedde önünde ölçülen parametrelerden NH 4 -N II, NO 3 -N, demir ve toplam koliform I. Sınıftır. Darlık ve Alaçalı Barajları sonrasındaki Darlıkdere ve Ilıcızdere de BOĠ Sınıf I, TKN Sınıf IV, NH 4 -N Sınıf II-III, NO 3 -N Sınıf I, demir Sınıf II-III, toplam koliform ise Sınıf II dir. Sungurlu ve Ġsaköy Baraj aksları ile Göksu ve Ağva Çanakdere ve daha batıdaki Kabakozderede genel olarak BOĠ Sınıf I-II, TKN Sınıf IV, NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf I-II, renk Sınıf II-III, demir Sınıf II-III, toplam koliform ise Sınıf II ye girmektedir. Doğudaki Kefken Kumcağızdere, Yulaflı Sarısudere, Kandıra Yenidüzdere ve Bağırganlı Kurudereleri de yukarıdaki derelerle benzer su kalitesine sahiptir. Ancak Sarısudere de NH 4 -N ve NO 3 -N, Kumcağızdere de ise sadece NH 4 -N Sınıf III olarak belirlenmiģtir. Yalova civarındaki Avcıdere, Suludere, Yağcıdere ve Karadere de BOĠ, NH 4 -N ve NO 3 -N Sınıf I, yani çok temiz su kategorisindedir. Ancak bu derelerde toplam fosfor Sınıf III ya da IV, yani kirli ya da çok kirli sınıfına girmektedir. Toplam koliform ise Sınıf II dir. Ġznik Gölü nü besleyen Kırandere ve Karasudere nin mansabında KOĠ ve toplam fosfor Sınıf IV, NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf I, C grubu Sınıf III, D grubu ise Sınıf II. ye girmektedir. Sölözdere de farklı olarak KOĠ ve C grubu Sınıf II ye girerken, Olukdere de ise KOĠ ve toplam fosforun yanı sıra NH 4 -N de Sınıf IV e girmektedir. Ġznik Gölü nü Marmara Denizi ne bağlayan Ġznik Gölayağı nda ise KOĠ, BOĠ, TKN, NH4-N, toplam fosfor ve çözünmüģ oksijen parametreleri Sınıf IV., yani çok kirli su sınıfındadır. Tuzluluk parametreleri ise Sınıf III tür. Mansabında KOĠ için hesaplanan 165 mg/l karakteristik konsantrasyonu Gölayağı nın önemli organik kirliliğe maruz kaldığını göstermektedir. 5.4 mg/l seviyesindeki toplam fosfor ve 15 mg/l TKN de tarımsal kirlenmeye iģaret etmektedir. Havzanın Çanakkale-Balıkesir kesimindeki önemli akarsulardan olan Gönen Çayı, Gönen ilçesi öncesinde birçok parametre açısından temiz su kategorisine girmektedir. Bu bölümde KOĠ, BOĠ, NO 3 -N, çözünmüģ oksijen, inorganik parametreler, C grubu parametreler Sınıf I e girerken, sadece NH4-N Sınıf II, NO 2 -N ise Sınıf III e girmektedir. Gönen sonrasında ise KOĠ Sınıf II-III, BOĠ Sınıf III-IV, NH 4 -N, bor ve çözünmüģ oksijen Sınıf IV, sodyum ve klorür de Sınıf III e düģmektedir. Değirmendere karıģımı sonrasında Gönen Çayı nın mansabında ise KOĠ, sodyum ve klorür yeniden Sınıf II ye yükselmektedir.

176 Sayfa/Toplam Sayfa: 176 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara ya dökülen Biga-Güvemalan Mağaradere de KOĠ Sınıf I, NH 4 -N Sınıf II, C grubu Sınıf I iken, Sülüklüdere de KOĠ ve demir parametreleri Sınıf II ye düģmektedir. Biga Çayını besleyen Kocaçay da Bakacak Barajı çıkıģında ve HoĢap Çayı nda çoğu parametre (KOĠ, BOĠ, NH 4 -N, NO 3 -N ve C grubu parametreler) Sınıf I kategorisindedir. Biga Çayı nda ise Biga öncesinde ölçüm istasyonu olmadığı için su kalitesi bilinmemektedir. Biga sonrasında ise Marmara Denizi giriģinde KOĠ Sınıf II, BOĠ Sınıf III-IV, NH 4 -N Sınıf IV, çözünmüģ oksijen Sınıf III, C grubu ise Sınıf II ye düģmektedir. Bölgedeki önemli akarsulardan olan Umurbey Çayı nda KOĠ ve NO 3 -N Sınıf I, BOĠ Sınıf II, NH 4 -N ve C grubu ise Sınıf I-II ye girmektedir. Lapseki civarındaki Bayramdere de NO 2 -N hariç tüm parametreler için su kalitesi Sınıf I temiz su kategorisindedir. Çanakkale civarındaki Sarıçay da ise KOĠ, NO 3 -N ve C grubu Sınıf I, NH 4 -N Sınıf II dir.. Sarıçay ve Umurbey Çayı nda kurģun-çinko yatakları ve iģleme tesisleri olmasına rağmen bunlarla ilgili DSĠ istasyonlarında ölçüm yapılmaması önemli bir eksikliktir. Özetle; havzada akarsularda su kalitesi açısından görülen önemli sorunların baģında Ġstanbul daki Ömerli, Elmalı, Büyükçekmece Barajlarını ve Haliç i besleyen derelerin azot, çözünmüģ oksijen, toplam koliform, renk ve demir parametreleri açısından kirli ya da çok kirli sınıfına girmesi gelmektedir. Bir baģka önemli sorun ise Ġznik Gölü ndeki kirlenmedir. Ġznik Gölü nü besleyen dereler ve gölü Marmara Denizi ne bağlayan Gölayağı organik madde, azot ve fosfor açısından çok kirlenmiģ vaziyettedir. Gönen Çayı, Gönen sonrasında ve Biga Çayı Marmara denizine mansabında organik madde, azot ve çözünmüģ oksijen parametreleri açısından kirli ya da çok kirli su sınıfındadır. DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde B grubu organik parametreler arasında çoğunlukla KOĠ, BOĠ ve TKN ölçümleri yapılmıģ, diğer organik parametrelerin ölçümü genelde yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. Toplam P ölçümlerinin birçok yerde yapılmamıģ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21 adet olan C grubu parametreleri arasında genellikle sadece 3 4 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. D grubu parametreler için havzanın Çanakkale, Balıkesir, Bursa ve Yalova ya giren bölümlerinde bulunan DSĠ istasyonlarında ölçüm yapılmamıģtır. Havzada ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek birçok akarsu mevcuttur. Özellikle sanayinin çok yoğun olduğu ve çok fazla deģarj alan Gebze, Dilovası,

177 Sayfa/Toplam Sayfa: 177 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmit, Tuzla ve Çorlu gibi yerleģimlerdeki önemli derelerin hiçbirinde ölçüm olmaması su kalitesinin ortaya konamamasına neden olmaktadır. Bu akarsular ġekil 3-9 da siyah renkle belirtilmiģtir. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere arttırılması ve SKKY deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıģmalarının baģlatılmasına ihtiyaç vardır.

178 Sayfa/Toplam Sayfa: 178 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 59. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları

179 Sayfa/Toplam Sayfa: 179 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 60. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları

180 Sayfa/Toplam Sayfa: 180 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 61. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

181 Sayfa/Toplam Sayfa: 181 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 62. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları.

182 Sayfa/Toplam Sayfa: 182 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 63. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları.

183 Sayfa/Toplam Sayfa: 183 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 64. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları.

184 Sayfa/Toplam Sayfa: 184 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 65. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları.

185 Sayfa/Toplam Sayfa: 185 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 66. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları.

186 Sayfa/Toplam Sayfa: 186 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 67. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde D grubu (bakteriyolojik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları.

187 Sayfa/Toplam Sayfa: 187 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Kaynaklarının Sıcaklıkları DSĠ den temin edilmiģ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında yılları arasında ölçülmüģ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 23 te verilmektedir. Bu süre zarfında 10 un altında ölçüm yapılmıģ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıģtır. Tablo 23. Marmara Havzası DSĠ istasyonlarında ölçülen minimum ve maksimum su sıcaklıkları. ĠSTASYON NO ĠSTASYON ADI VE YERi MĠNĠMUM SICAKLIK ( C) OZANDERE-BIÇKIDEREKÖY (OM1) GÖÇBEYLI DERESI-GÖÇBEYLI (OM2) BUDAKDERE-DUDULLU (EL-1) KARANLIKDERE-ÇAVUSBASI KÖYÜ MALOVA DERE-PIRINÇÇIKÖY (AL1) ISTRANCADERE-KARAMANDEREKÖY (TE-1B) ÇAKILDERE-TEPECIK (BC-1) SIVASDERE-BASAKKÖY (TE-1A) DARLIKDERE-ERENLER KÖYÜ (DA1) GÖKSUDERE-UBEYLI ISAKÖY BARAJI AKSI (IS1) ÇANAKDERE-GERDELLI SUNGURLU BARAJI AKSI (SU1) ÇIFTLIKDERE-ÇIFTLIKKÖY (TE-1C) KARASUDERE-ÇATALCA (BC-2A) KARASUDERE-GÖKÇEALI (BC-2B) KARASUDERE-AKALAN (BC-2C) SARISUDERE-IZZETTIN (BC-3A) ILICIZDERE-KALEDIBI (A2) KABAKOZDERE-KABAKOZ (KA1) KILINCIDERE-AGI (K1) SALGAMDERE-SULTANBEYLI (OM3) PASAKÖYDERE-PASAKÖY (OM4) KÖYDERE-BALLICA (OM5) KURUDERE-BAGIRGANLI YENIDÜZDERE-KANDIRA SARISUDERE-YULAFLI KUMCAGIZDERE-KEFKEN SAZLIDERE-DURSUNKÖY (SD-1) SAZLIDERE-HARAÇCI (SD-2) KILINCIDERE-KEMERBURGAZ (2-107 AGI) ÇANAKDERE-SUNGURLU (SU2) ELMALI BARAJI-DOLUSAVAK ÖNÜ (1EL-1) DARLIK BARAJ GÖLÜ-SEDDE ÖNÜ (1DA-1) 6 26 MAKSĠMUM SICAKLIK ( C)

188 Sayfa/Toplam Sayfa: 188 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: BĠGA ÇAYI - MARMARA DENĠZĠ GĠRĠġĠ GÖNEN ÇAYI-GÖNEN MARMARA DENĠZ GĠRĠġĠ GÖNEN Ç-GÖN.BRJ ÇIK ( KUMK. REG.YER) GÖNEN ÇAYI-GÖNEN KÖPRÜSÜ MEMBA HOġAP ÇAYI-TAġOLUKBELĠ DEĞĠRMENĠ ÇANAKKALE MERKEZ-SARIÇAY BAYRAMDERE - BAYRAMDERE BRJ SONRASI GÖNEN ÇAYI - GÖNEN BRJ SONRASI GÖNEN ÇAYI - GÖNEN BRJ GÖNEN ÇAYI - GÖNEN BRJ ÖNCESĠ BĠGA ÇAYI - ADLĠYE (3) UZUN D - BĠGA ÇAYI KAR.ÖNCESĠ (2) BĠGA - GÜVEMALAN SÜLÜKLÜ DERE BĠGA. - GÜVEMALAN MAĞARA DERE ÇERPEġ DERESĠ - KETEN DERESĠ KAR. SONR (1) ÇERPEġ DERESĠ - GÖNEN ÇAYI ÖNC ( 2 ) ÇERPEġ DERESĠ - GÖNEN ÇAYI KARIġIM SONR ( 4 ) GÖNEN ÇAYI - ÇERPEġ DERESĠ ÖNC ( 3 ) UMURBEY ÇAYI,PB-ZN TES. MEMBA UMURBEY ÇAYI,PB-ZN TES. MANSABI UMURBEY BARAJ ÇIKIġI KOCAÇ.(BOġNAK D.)-AġAĞI ÇAVUġ BRJ.AKS YERĠ SARIÇAY - ATĠKHĠSAR BRJ ÇIKIġI (ARIT.TES.GĠR) BAKACAK BRJ.ÇIKIġI IZNIK KARSAKDERE-MANSAP (I4) IZNIK GÖLAYAGI MANSAP-GEMLIK (I-06) IZNIK SÖLÖZDERE-MANSAP (I-08) IZNIK KIRANDERE-MANSAP (I-10) IZNIK KARADERE-MANSAP (I12) IZNIK OLUKDERE-MANSAP (I14) IZNIK GÖLAYAGI-KARSAKDERE ÖNCESI (I3) AVCIDERE SULUDERE YAĞCIDERE KARADERE IZNIK SÖLÖZDERE-MEMBA (I-8.0) IZNIK KARADERE-MEMBA (I-12.0) 5 28

189 Sayfa/Toplam Sayfa: 189 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bu bölümde Kızılırmak Havzası ndaki baģlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluģan besi maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı Ġl bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların geçmiģten bugüne nasıl değiģtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıģ ve benzer projelerde kullanılmıģ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıģtır. ġekil 68 de havza için kirlilik oluģturabilecek kaynaklar noktasal ve yayılı olarak gösterilmeketdir. Kirlilik Kaynakları Noktasal Kaynaklar Yayılı Kaynaklar Kentsel atıksu deşarjları Endüstriyel atıksu deşarjları Katı atık düzenli depolama sızıntı suları Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları Tarımsal faaliyetler Gübre kullanımı Pestisit kullanımı Hayvancılık faaliyetleri Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları Foseptik çıkış suları Arazi kullanımı Atmosferik taşınım ġekil 68. Kirlilik kaynakları

190 Sayfa/Toplam Sayfa: 190 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Nüfus Tahminleri Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Nüfus tahminleri yapılırken aģağıdaki temel prensipler dikkate alınmıģtır: GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıģılmıģ, nüfusun geçmiģteki değiģim eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıģtır. Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıģtır, Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıģtır, Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıģtır (nüfus sayımları kentsel ve kırsal olarak ayrılmaktadır), Nüfuslardaki yaz ve kıģ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuģtur (nüfus sayımları kıģ nüfusuna karģılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan toplanan veriler kullanılmıģtır veya kıģ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak alınmıģtır), Yaz ve kıģ nüfuslarını birlikte ifade eden eģdeğer nüfus her bir ilçe için hesaplanmıģtır. EĢdeğer nüfus kıģ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıģ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul edilmiģtir, GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıģılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007, 2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıģtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve 2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) geçilerek yeni bir yöntem uygulanmıģtır. Bu durum eski ve yeni nüfus sayımları arasında belirgin fark oluģturmuģtur. Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıģtır. Tahmin ve senaryo sonuçları farklı grafiklere iģlenmiģtir, Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar kullanılarak uygulanmıģtır. Hesaplamalarda yöntem olarak, ġekil 69 da verilen azalan hızlı geometrik artıģ yöntemi kullanılmıģtır. Bu yönteme göre,

191 Sayfa/Toplam Sayfa: 191 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 N t = N 0 (1+p) t N 0 : Son nüfus sayım değeri (kiģi) N t : Gelecekteki nüfus (kiģi) p : Nüfus artıģ/azalma hızı (%) t : Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl) ġekil 69. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karģı nüfusun artıģ hızının azalacağı ve grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacağı varsayılmaktadır. Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aģağıdaki senaryolar kullanılmıģtır: UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde yılları için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıģ hızı (p katsayısı) belirlenmiģtir. Bu değerler 5 er yıllık olarak tanımlanmıģ, ilçe bazında kullanılarak yılları için nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %80 i alınarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %120 arttırılarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır.

192 Sayfa/Toplam Sayfa: 192 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini Tahminler her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģtur. p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuģtur, Değerler her 5 yılda bir değiģtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır. Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiģmesine dikkat edilmiģtir, Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıģtır, Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düģme eğilimi göstermeyeceği kabulü yapılmıģtır, Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girdiğinde, bu illerin tamamı değil ancak bir kısmının havzada yer alması durumunda hesaplamalar il değil, ilin ilgili havzaya giren ilçeleri bazında yapılmıģtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya giriyorsa, hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıģtır, Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu görülmüģtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise ilçe olabildiği tespit edilmiģtir. Bu durumda idari teģkilatlanmaların ilk hali dikkate alınarak, yerleģkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıģılmıģ, sonra her bir ilçe için uyarlanmıģtır. Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken: Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iģlenerek, gerçek resim görülmüģtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan (genelde en düģük artıģ olmayan) senaryo seçilmiģtir. 2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda havzaların toplam nüfuslarında değiģiklik göstermesine neden olmuģtur. Bu durum Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı karģılaģtırmak için, söz konusu havzaların MAM ve UNDP tahminleri 2009 yılı nüfus sayımları baz alınarak hesaplanmıģtır. Elde Edilen Sonuçlar: Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil 70) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıģ yöntemine en uygun olan tahmin

193 Nüfuslar (kişi) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 193 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yöntemi UNDP Tahmin Senaryosu dur. Bu sebeple Marmara Havzası için UNDP Tahmin Yöntemi ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiģtir. Seçilen tahmin yöntemine göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıģ olan nüfuslar Tablo 24 de verilmektedir. MARMARA HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI TÜİK Sayım Sonuçları MAM Tahmin UNDP tahmin UNDP %80 Tahmin UNDP %120 tahmin ADNKS Sayım Sonuçları MAM Tahmin (ED Nüfus) UNDP Tahmin (ED Nüfus) Yıllar ġekil 70. Marmara Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları

194 Sayfa/Toplam Sayfa: 194 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 24. Marmara Havzası Nüfus Tahminleri ( ) YILLAR Kentsel Kırsal Toplam KıĢ Yaz EĢdeğer KıĢ Yaz EĢdeğer

195 Sayfa/Toplam Sayfa: 195 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, Marmara Havzası nı paylaģan iller bazında yapılmıģtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik yükü genel olarak kentsel ve endüstriyel yüklerin toplamından oluģmaktadır. Bu yüklerin hesaplama yöntemine ait yaklaģımlar aģağıda açıklanmaktadır Kentsel Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Proje kapsamında belediye teģkilatına sahip olan yerleģim yerleri ile nüfusu in üzerinde olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıģtır. Hesaplamalarda tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği nde yer alan hususlar dikkate alınmıģtır. Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosunda, nüfusu ve arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri verilmiģtir yılı için verilen kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıģtır. Bu değerlere yeraltı suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiģtir. Sızma debisi, yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleģim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaģına vb. bağlı olarak değiģmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileģeceği kabulü ile sızma debisinin kiģi baģı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıģtır. Buna göre; kiģi baģı atıksu debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıģtır. Bu değerler danıģman tahminlerine dayanılarak belirlenmiģtir. Hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı atıksu debi değerleri Tablo 25 te verilmektedir.

196 Sayfa/Toplam Sayfa: 196 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 25. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri 2010 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2020 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: tahminleri) DanıĢman 2030 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: tahminleri) DanıĢman 2040 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: tahminleri) DanıĢman NÜFUS ATIKSU SIZMA DEBĠSĠ TOPLAM ATIKSU OLUġUMU DEBĠSĠ kiģi L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosundaki, nüfusu ve arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıģtır yılı için verilmiģ olan kiģi baģı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak artırılmıģtır. Ayrıca Tebliğ de yer almayan, nüfusu in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu ile in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı kirlilik yükleri oluģumu değerleri Tablo 26 da verilmektedir.

197 Sayfa/Toplam Sayfa: 197 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 26. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) 2010 Yılı Ġçin Birim Yükler 2020 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) NÜFUS KOĠ BOĠ AKM TN TP kiģi g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün , , , , , , , , , , , , , ,5 Ġncelenen yerleģim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiģtir. Noktasal kentsel kirlilik yükü, atıksu arıtma tesisi olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir miktar giderildikten sonra havzaya deģarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise fosseptiklerde bir miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıģarak havzaya ulaģmakta olduğu kabul edilmiģtir. Hesaplamalarda yerleģim yerlerindeki kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus oranı dikkate alınmıģtır. Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaģayan nüfustan kaynaklanan yüklerin yanında, yerleģim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane, vb. endüstriyel atıksu deģarjı yapan çeģitli iģyerleri de dikkate alınmıģtır. Bu tesislerden kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıģ olan yük değerleri belli bir yüzdeyle artırılmıģtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya ulaģma sürecinde izlediği yol ġekil 71 de verilmektedir.

198 Sayfa/Toplam Sayfa: 198 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 71. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol Yapılan Kabuller: Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir: 1. Nüfusu in altında olan yerleģim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak amacıyla 2040 yılına kadar sabit alınmıģtır. 2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerinden yalnızca ön arıtma (fiziksel arıtım) yapanlarda KOĠ giderme veriminin %10 olduğu, toplam azot ve toplam fosforda herhangi bir gidermenin olmadığı kabulü yapılmıģtır. Biyolojik arıtım yapılan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri ise KOĠ için %80, Toplam Azot için %25, Toplam Fosfor için %10 olarak alınmıģtır. 3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %70, Toplam Fosfor için %70 olarak alınmıģtır. 4. Fosseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıģtır.

199 Sayfa/Toplam Sayfa: 199 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: yılından itibaren (2020 dahil) tüm yerleģim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınmıģ olacağı tahmini yapılmıģtır yılı nüfusu in üzerinde olan yerleģim yerlerinde azot ve fosfor giderimi yapılan arıtma tesislerinin kurulacağı tahmini yapılmıģtır. 7. Marmara Havzası nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan yüklerin hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri % 30 oranında artırılmıģtır. Elde Edilen Sonuçlar: Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında Üretilen Yük, Giderilen Yük, Toplam DeĢarj Edilen Yük ve Havza içine DeĢarj Edilen Yük kavramları geliģtirilmiģtir. Üretilen yük, havza içerisinde yaģayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla, fosseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaģtırılan yükleri kapsamaktadır. Toplam deģarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza dıģında kalan deniz ortamına yapılan deģarjların tümünü içermektedir. Havza içine deģarj edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını kapsamaktadır. Marmara Havzası nda 2009 yılında üretilen ton/yıl KOĠ yükünün yaklaģık % 38 i arıtılmakta ( ton/yıl), % 62 si ise ( ton/yıl) akarsu ve denize deģarj edilmektedir. Toplam deģarjın yaklaģık % 10 u (91.344) havza içerisine yapılmaktadır. Havzada üretilen ton/yıl değerindeki Toplam N yükünün ise yaklaģık %20 si ( ton/yıl) giderilmektedir. Geri kalan ton yükün ise ton/yıl lık kısmı havzaya ulaģmaktadır. Toplam P yükünde ise yaklaģık % 18 lik bir giderim söz konusudur. Buna göre ton/yıl olan Toplam P yükünün tonu havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları, KOĠ parametresi bazında yaklaģık %13, Toplam N parametresi bazında %15 ve Toplam P parametresi bazında ise %15 tir. KOĠ, Toplam N ve Toplam P parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde olarak ġekil 72 de; havza içine ve dıģına deģarj edilen yüzdeleri ise ġekil 73 te gösterilmektedir.

200 Sayfa/Toplam Sayfa: 200 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen KOİ Toplam N Toplam P 2009 Yılı Evsel Kirlilik Yükleri Dengesi Toplam P Toplam N KOİ 0% 20% 40% 60% 80% 100% KOİ Toplam N Toplam P Giderilen Havza İçine Deşarj Edilen ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi

201 Sayfa/Toplam Sayfa: 201 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% KOİ Toplam N Toplam P Havza Dışı Havza İçi ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleģim yerlerinde tesislerin iģletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıģtır. Buna göre deģarj edilen ve havzaya ulaģan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düģüģ olacaktır yılında üretilen KOĠ yükünün % 63 ü havza içine ve havza dıģı olarak kabul edilen Marmara Denizi ne deģarj edilmektedir. Havza içine deģarj edilen KOĠ yükünün toplam yüke oranı ise %13 tür. Bu değer 2020 yılından itibaren % 4 e inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaģan Toplam N yükü oranı %15 ten % 8 e, Toplam P yükü oranı ise % 15 ten % 10 a inmektedir. Tablo 27 ve ġekil 74 te atıksu debileri ve KOĠ, Toplam N ve Toplam P parametreleri için kirlilik yüklerinde zamana göre olacak değiģim verilmektedir.

202 Sayfa/Toplam Sayfa: 202 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 27. Marmara Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Kentsel Kirlilik Yükleri Üretilen Giderilen Toplam DeĢarj Edilen Havza Ġçine DeĢarj Edilen Havza Ġçine DeĢarj Edilen / Üretilen Yıllar (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (%) KOĠ Toplam N Toplam P KOĠ Toplam N Toplam P KOĠ Toplam N Toplam P KOĠ Toplam N Toplam P

203 Sayfa/Toplam Sayfa: 203 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KOİ Yükü Değişimi Havzaya İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen Toplam N Yükü Değişimi Havzaya İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen

204 Sayfa/Toplam Sayfa: 204 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam P Yükü Değişimi Havzaya İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen ġekil 74. (ton/yıl) Marmara Havzası nda KOĠ, Toplam N ve Toplam P Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi Kanalizasyon Durumu Proje kapsamında gerçekleģtirilen saha çalıģmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan verilere dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiģtir. Marmara Havzası, ülkemizin nüfus açısından en yoğun ve en geliģmiģ yerleģim yerleri kapsamakta olup; buna bağlı olarak tüm havza genelinde geliģmiģ bir atıksu altyapı sistemi mevcuttur. Marmara Havzası nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan eģdeğer nüfus ile havza nüfusunun %93 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 75)

205 Sayfa/Toplam Sayfa: 205 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Yılı Kanalizasyon Durumu ; 7% ; 93% Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 75. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 146 yerleģim yerinin 75 inde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus ile havza nüfusunun % 84 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 76) Bu sayıya ön (fiziksel artma), ikincil (biyolojik) ve ileri (nütrient giderimi) arıtma uygulanan tesislere bağlı nüfusun tamamı dahildir Yılı Atıksu Arıtma Durumu ; 16% ; 84% AATye Bağlı Olan Nüfus AATye Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 76. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu

206 Sayfa/Toplam Sayfa: 206 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Endüstriyel Kirlilik Yükleri Marmara Havzası sınırları içerisinde kirlilik oluģturan temel endüstriyel faaliyetler özellikle Ġstanbul ve Kocaeli ilinde bulunan gıda, demir-çelik, kimya ve sektöründe faaliyet gösteren yoğun sanayi tesisleri; Kocaeli Gebze ve Dilovası Ġlçelerinde bulunan yoğun demir-çelik. kimya ve ilaç sanayi tesisleri; Yalova Merkez ilçesinde bulunan tekstil ve kimya sanayi tesisleri; Balıkesir Gönen ve Çanakkale Biga da bulunan deri sanayi tesisleri; Çanakkale ili Biga Ġlçesi, Değirmencik Köyü altında bulunan ĠÇDAġ A.ġ. ne ait demir-çelik tesisleri ile enerji üretim tesisleri ve Bursa Gemlik te bulunan zeytin iģletmeleri olarak sıralanmaktadır. Havzadaki OSB yapılanmasına bakıldığında, havza içerisinde kalan illerden Tekirdağ ve Kırklareli haricinde tümünde OSB bulunmakta olup; mevcut halde (2010 yılı) 1 adedi planlama, 3 adedi inģa halinde olmak üzere toplam OSB sayısı 22 dir. Bu iģyerlerinde prosesten kaynaklanan önemli miktarda endüstriyel atıksu üretimi söz konusu değildir. Çanakkale OSB ve Biga OSB nin AAT si bulunmamakta olup, her iki OSB de de KOBĠ lerden kaynaklanan evsel kaynaklı atıksular çoğunluktadır. tamamında endüstriyel AAT mevcuttur. Bunların haricinde diğer OSB lerin AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir. Havzada endüstrilerden kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baģlığı altında ele alınmıģtır: 1. DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler; 2. DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler; 3. Atıksu arıtma tesisleri olan OSB ler; 4. OSB içerisinde yer alan ve atık sularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara deģarj eden endüstriyel tesisler; Tüm endüstriyel tesislerin deģarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki Ģekilde hesap yapılmıģtır. Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan ve deģarj izin durumlarını gösteren listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deģarj izni olanlar için, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY)Tabloları nda ilgili sektörün deģarj standartlarında belirlenmiģ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıģtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi

207 Sayfa/Toplam Sayfa: 207 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan listelerden yararlanılmıģtır. Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıģmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008) karģılaģtırılmıģtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, T-N için %35 ve T-P için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır. OSB ler için aģağıdaki Ģekilde hesap yapılmıģtır. DeĢarj izni olan (OSB nin tek AAT ve/veya OSB de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı AAT mevcut olması durumu) OSB ler için SKKY de yer alan Tablo 19:KarıĢık Endüstriyel Atık Suların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük Organize Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler limit değerleri dikkate alınarak yük hesabı yapılmıģtır. DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB ler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan deģarj standardı değerlerinin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, T-N için % 35 ve T-P için % 15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır. Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıģtır. Yapılan kabuller aģağıda sıralanmaktadır: Veri toplama Proje kapsamında yapılan saha çalıģmalarında endüstriyel tesisler ziyaret edilmiģ, tesislere ait bilgiler yerinde temin edilmiģtir (Bu veriler 2009 Eylül-Aralık arası durumu yansıtmaktadır). Saha çalıģmalarında ziyaret edilmeyen (küçük kapasitede çalıģan veya önemli ölçüde kirletici yük oluģturmayan tesisler) diğer endüstrilere ait veriler (isim, debi ve deģarj izin durumları gibi) Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınmıģtır. Endüstriyel tesisler, deģarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıģtır. o o Havza içinde alıcı bir ortama deģarj eden tesisler (havza içi), Denize deģarj eden tesisler (havza dıģı)

208 Sayfa/Toplam Sayfa: 208 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deģarj yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiģ; benzin istasyonu, zeytinciler ve küçük sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiģtir. Bu tür tesisler ve verisine ulaģılmayan diğer tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü değerlerinin hesabı için elde edilen toplam havza debisi ve toplam kirlilik yükü değerleri, her bir havza özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile çarpılmıģtır. Bu faktör Marmara Havzası için %25 olarak belirlenmiģtir. Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü hesaplamalarında ele alındığından, endüstriyel yük hesaplamalarına dahil edilmemiģlerdir. Havza içinde, Belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu deģarj eden tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere, evsel kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında havza özelinde belirlenen bir oran endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave edilmiģtir. Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aģağıdaki kabuller yapılmıģtır; Sektörel ve alt sektörler bazında KOĠ, BOĠ, AKM, T-N, T-P kirleticileri üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır. DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik kompozit numune limitleri esas alınmıģtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, T-N için %35 ve T-P için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle, arıtılmamıģ atıksu için yaklaģık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıģtır. SKKY de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan oranlar kullanılmıģtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 28 de verilmiģtir.

209 Sayfa/Toplam Sayfa: 209 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 28. Sektörlere göre kirletici konsantrasyon değerleri SEKTÖR Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad GIDA 5 ĠÇKĠ 6 MADEN 7 Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM T-N T-P (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) a b CAM KÖMÜR ve ENERJĠ

210 Sayfa/Toplam Sayfa: 210 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEKTÖR Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad TEKSTĠL 10 PETROL 11 Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM T-N T-P (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) DERĠ SELÜLOZ 13 KĠMYA a b c

211 Sayfa/Toplam Sayfa: 211 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEKTÖR Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad KABUL EDĠLEN DEĞERLER KOĠ BOĠ AKM T-N T-P (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) KĠMYA a b METAL AĞAÇ MAKĠNE OTOMOTĠV KARIġIK DĠĞER , ,

212 Sayfa/Toplam Sayfa: 212 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yük Hesaplamaları - Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıģtır. - Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıģtır. Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiģtir. - Debinin havza içi ve Marmara Denizine olan dağılımının da 2020, 2030 ve 2040 yıllarında 2010 yılıyla aynı olacağı varsayılmıģtır. - Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar olacağı varsayılmıģtır. Bu sebeple SKKY deģarj limitleri yıllara göre değiģen katsayılarla çarpılmıģtır. Bu katsayılar Tablo 29 da verilmektedir. Tablo 29. Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları Yıl Katsayı Açıklama 2010 SKKY deģarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2) Emniyetli tarafta kalmak için 2020 SKKY deģarj limitleri ile aynı (x1,0) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek 2030 SKKY deģarj limitinin %90 ı (x0,9) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek 2040 SKKY deģarj limitinin %80 i (x0,8) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek - ġeker ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun 90 gün olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıģtır , 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıģtır. YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza içi, havza dıģı (denize giden), il toplamı ve havza toplamı olarak gruplandırılarak kolay anlaģılabilir olması amacıyla grafik ve tablolar Ģeklinde de aģağıdaki bölümde özetlenmiģtir. Endüstriyel Kirlilik Yükü Hesaplama Sonuçları Marmara Havzasında endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilen atıksulardır. Alıcı ortama deģarj edilen atıksulardan bir kısmı havza içinde kalmakta, diğer bir kısmı ise denize deģarj edilerek havza dıģına taģınmaktadır. Yapılan hesaplamalar sonucunda havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen debi ve kirletici yükleri Tablo 30 da verilmektedir.

213 Sayfa/Toplam Sayfa: 213 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 30. Marmara Havza içi, havza dıģı (Marmara) endüstriyel debi ve kirlilik yükleri (2010 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Havza Ġçi Toplam Denize DeĢarj Edilen Havza Toplamı Endüstriyel tesislerden gelen debinin havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere 2010 yılındaki % dağılımı ġekil 77 de verilmiģtir. ġekildeki endüstriyel debi dağılımı 2010 yılına göre verilmiģtir, bu durumun 2020, 2030 ve 2040 yıllarında da değiģmeyeceği, debi dağılımının aynı kalacağı varsayılmaktadır. 42% 58% Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen ġekil 77. Marmara Havzası için 2010 yılındaki havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere endüstriyel debinin % dağılımı ġekil 77 den de görüldüğü gibi Marmara Havzasında alıcı ortama deģarj edilen atıksuların % 58 kadarı havza içinde kalmaktadır. ġekil 78 de 2010 yılı için havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen kirletici yükler verilmektedir. Bu değerlendirmenin 2020, 2030 ve 2040 yılları için toplu Ģekilde gösterimi Tablo 31 ve ġekil 79 da verilmektedir.

214 Kiretici Yük (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 214 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Havza Ġçi Toplam Denize DeĢarj Toplam KOĠ BOĠ AKM TKN TP ġekil 78. Havzada endüstriyel kaynaklı kirleticilerin havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere kirlilik yükü değerleri (2010 yılı) Tablo 31. Havza Ġçinde Kalan Ve Marmara Denizine DeĢarj Edilen Endüstriyel Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi Kirletici Yük Havza Ġçinde Denize DeĢarj Havza Ġçinde Denize DeĢarj Havza Ġçinde Denize DeĢarj Havza Ġçinde Denize DeĢarj (ton/yıl) Kalan Edilen Kalan Edilen Kalan Edilen Kalan Edilen KOĠ BOĠ AKM T-N T-P

215 Kirletici Yük (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 215 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: KOĠ BOĠ AKM T-N T-P Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen ġekil 79. Marmara Havzası havza içinde kalan kirletici yüklerin yıllara bağlı olarak değiģimi ġekil 79 da da görüleceği üzere kirletici yük değerleri yıllara göre azalmaktadır. Bu azalma havza içinde kalan yük için daha belirgin olarak görülmektedir. ġekil 80 de 2010 yılı diğer bir ifadeyle mevcut durum için havza toplamında (havza içinde kalan ve denize deģarj edilen) arıtılan ve arıtılmayan kirlilik yükleri gösterilmektedir. ġekle göre organik madde giderimi yaklaģık olarak % 40 oranlarında, AKM % 30, T-N ve T-P ise sırasıyla % 10 ve % 4 oranlarında arıtılmaktadır.

216 Giderim (%) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 216 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: KOĠ BOĠ AKM T-N T-P Arıtılmayan (%) Arıtılan (%) ġekil 80. Marmara Havzası Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı) ġekil 81 de 2010 yılı için endüstrilerden gelen kirleticilerin arıtılma % leri verilmiģtir. 2020, 2030 ve 2040 yılları için Tablo 30 a göre endüstrilerin arıtma verimlerini iyileģtireceği varsayılarak yapılan arıtma durumu hesaplamaları aģağıdaki Ģekilde özetlemiģtir. 2020, 2030 ve 2040 yılları için iller bazında endüstrilerden kaynaklanan debilerin değiģmediği kabul edilmektedir. Kirletici yük değerleri ise Tablo 31 de yer alan endüstrilerin arıtma verimlerine göre farklılık göstermektedir. Önümüzdeki yıllar boyunca havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte hesaplamalar mevcut durum üzerinden yapılmıģtır. Tablo 32 de 2010 yılına göre Marmara Havzasının illere göre yıllık debi ve kirletici yükleri verilmektedir. ġekil 82, 83, 84, 85, 86 ve 87 de debi ve kirletici yüklerinin iller bazında % olarak dağılımları verilmiģtir.

217 Arıtılma Durumu (%) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 217 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: KOİ BOİ AKM T-N T-P ġekil 81. Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumlarının % Dağılımı Tablo 32. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere göre dağılımı (2010 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale Yalova ,5 Bursa Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul

218 Sayfa/Toplam Sayfa: 218 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Debi 4% 17% 10% 0% 6% 5% Çanakkale Yalova Bursa Tekirdağ Kocaeli 58% Balıkesir Ġstanbul ġekil 82. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel debi % dağılımı (2010 yılı) KOĠ 3% 1% 5% 0% 2% 1% Çanakkale Yalova Bursa Tekirdağ 88% Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 83. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel KOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı)

219 Sayfa/Toplam Sayfa: 219 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BOĠ 2% 1% 2% 2% 1% Çanakkale Yalova Bursa 92% Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 84. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel BOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı) AKM 1% 2% 4% 5% 0% 0% Çanakkale Yalova Bursa Tekirdağ 88% Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 85. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel AKM yükü % dağılımı (2010 yılı)

220 Sayfa/Toplam Sayfa: 220 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TN 2% 2% 0% 7% 7% 2% Çanakkale Yalova Bursa 80% Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 86. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-N yükü % dağılımı (2010 yılı) TP 2% 2% 4% 0% 6% 4% Çanakkale Yalova Bursa 82% Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 87. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-P yükü % dağılımı (2010 yılı) Havza içinde kalan kirlilik yükü dağılımına bakıldığında Kocaeli nin diğer illere göre belirgin bir farkla kirlilik oluģturduğu görülmektedir. Havzada illere göre endüstriyel tesislerden kaynaklanan 2020, 2030 ve 2040 yılları için debi ve kirletici yük değerleri Tablo 33, 34 ve 35 te verilmektedir.

221 Sayfa/Toplam Sayfa: 221 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 33. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2020 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale Yalova ,49 0,08 Bursa Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul Havza Ġçi Toplam Tablo 34. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2030 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale Yalova ,49 0,08 Bursa Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul Havza Ġçi Toplam Tablo 35. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2040 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale Yalova ,39 0,07 Bursa Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul Havza Ġçi Toplam

222 Kirletici Yükler (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 222 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 88, 89, 90, 91, 92, 93 ve 94 te sırasıyla Çanakkale, Yalova, Bursa, Tekirdağ, Kocaeli, Balıkesir ve Ġstanbul illeri için yıllara göre yük dağılımı verilmiģtir. Bazı grafikler daha net olabilmesi açısından logaritmik eksen kullanılarak gösterilmiģtir KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 88. Çanakkale ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı

223 Kirletici Yükler (ton/yıl) Kirletici Yük (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 223 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 89. Yalova ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 90. Bursa ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı

224 Kirletici Yükler (ton/yıl) Kirletici Yükler (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 224 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 91. Tekirdağ ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 92. Kocaeli ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı

225 kirletici yük (ton/yıl) Kirletici Yük (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 225 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 93. Balıkesir ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 94. Ġstanbul ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı

226 Sayfa/Toplam Sayfa: 226 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Katı Atıklardan Kaynaklanan Kirlilik Yükleri Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite edilmiģ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taģınarak kentsel AAT lere aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum gelecekteki durum olarak aģağıda özetlenmiģtir. Marmara Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi 1994 yılında Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi nin iģtiraki olarak kurulan ĠSTAÇ A.ġ. tarafından Ġstanbul da katı atıkların düzenli depolanmasına geçilmiģtir. Silivri ve Çatalca ilçelerine ait bazı beldeler hariç Ġstanbul un evsel katı atıkları, 7 adet aktarma istasyonu aracılığıyla toplanmakta ve Ġstanbul un her iki yakasında bulunan (Kemerburgaz-Odayeri ve ġile- Kömürcüoda) düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir. Kocaeli de de evsel ve endüstriyel katı atıklar, 1996 yılında kurulan BüyükĢehir Belediyesi kuruluģu ĠZAYDAġ tarafından düzenli depolama ve yakma suretiyle bertaraf edilmektedir. Kocaeli nin Gebze Ġlçesi nde toplanan evsel atıklar, ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilen eski sahada düzenli depolama yöntemi ile uzaklaģtırılmaktadır. Kocaeli Dilovası nda bulunan eski düzensiz depolama sahası da ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilmek suretiyle halihazırda düzenli depolama sahası olarak hizmet vermektedir. Kırklareli nin havza içerisinde kalan ilçelerinde evsel katı atıklar, Kırklareli Katı Atık Birliği ne ait düzenli depo sahasında depolanmaktadır. Ancak söz konusu saha havza dıģında kaldığından, bu çalıģmada değerlendirilmemiģtir. Tekirdağ da 2008 yılında kurulan Katı Atık Birliği ne, havzada bulunan Tekirdağ Merkez, Çorlu, ġarköy, Marmara Ereğlisi ve havza dıģından Muratlı, Malkara ve Hayrabolu Ġlçeleri üye olmuģtur. Halen havzada bulunan HoĢköy, Mürefte, Yeniçiftlik ve Sultanköy Ġlçeleri nde atıklar, düzensiz depolanmaktadır. Çanakkale Belediyesi nin 2008 yılında kurduğu Çanakkale Katı Atık Birliği (ÇAKAB), AB Hibe Fonu ile 2009 yılı Ağustos ayından itibaren Merkez, Kumkale, Ġntepe, Umurbey, Lapseki ve

227 Sayfa/Toplam Sayfa: 227 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çardak Belediyeleri ne bölgesel düzenli depolama hizmeti sunmaktadır. Birlik Belediyelerine ait düzensiz depolama sahaları da rehabilite edilmiģtir. Bursa Ġli nde Orhangazi ve Ġznik Beledileri ile 7 belde belediyesinin oluģturduğu Orhangazi- Ġznik-Gemlik Havzası Atıksu Arıtım ve Çöp Deponi Alanı Kurma ve ĠĢletme Birliği, Orhangazi Çeltikli mevkiinde düzenli katı atık depolama alanı tahsisini almıģ olup, henüz depolamaya geçilmemiģtir. Mudanya Ġlçesi nde toplanan katı atıklar, Bursa BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından kurulup iģletilen Hamitler katı atık sahasında düzenli depolanmakta, Gemlik ve Mudanya Ġlçeleri nde toplanan tıbbi atıklar ise depolama sahası içerisinde kurulan tıbbi atık sterilizasyon ünitesinde sterilize edildikten sonra gömülerek bertaraf edilmektedir. Kocadere, Esenköy, Koruköy, TeĢvikiye, Altınova, Kaytazdere, SubaĢı, Kadıköy ve TavĢanlı Belediyeleri tarafından Yalova Ġli Yerel Yönetimleri Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği (YAKAB) kurulmuģtur. Birliğin merkezi Yalova Merkez Ġlçesi olup, düzenli depolama sahası olarak Denizçalı Eski TaĢ Ocakları mevkii belirlenmiģtir. Mevcut Birlik Yapısı Marmara Havzası ndaki yerleģimlerde, mevcut düzensiz depolama sahalarını rehabilite edip, düzenli depolama alanları oluģturmak amacıyla 10 adet belediye birliği kurulmuģtur. Bu birlikler ve birliklere bağlı belediyeler Tablo 36 da listelenmiģtir (ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 20010), Belediye görüģmeleri). Tablo 36. Marmara Havzası Mevcut Belediye Katı Atık Birlikleri Birlik Durumu Ġstanbul BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı Üye Belediyeler Ġstanbul iline bağlı Arnavutköy, Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler Bakırköy, BaĢakĢehir BayrampaĢa, BeĢiktaĢ, Beylikdüzü, Beyoğlu, Büyükçekmece, Çatalca, Esenler, Esenyurt, Eyüp, Fatih, GaziosmanpaĢa, Güngören, Kağıthane, Küçükçekmece, Sarıyer, Silivri, Sultangazi, ġiģli, Zeytinburnu Ġlçe Belediyeleri Ġstanbul iline bağlı AtaĢehir, Beykoz, Çekmeköy, Kadıköy, Kartal, Maltepe, Pendik, Sancaktepe, ġile, Tuzla, Ümraniye, Üsküdar, Sultanbeyli Ġlçe Belediyeleri Birlik Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) Son Durum Belediye Atıkları Odayeri Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 1995 yılından beri iģletilmektedir. Kömürcüoda Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 1995 yılından beri iģletilmektedir. Tıbbi Atıklar Tıbbi atıklar yakılarak bertaraf edilmektedir. Anadolu Yakası için sterilizasyon tesisi kurulması çalıģmaları devam etmektedir.

228 Sayfa/Toplam Sayfa: 228 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Durumu Kocaeli BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı Üye Belediyeler Kocaeli iline bağlı Gölcük, Kandıra, Karamürsel, BaĢiskele, Ġzmit, Kartepe, Derince, Körfez Ġlçe Belediyeleri Birlik Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) Kocaeli iline bağlı Dilovası Son Durum Belediye Atıkları ĠZAYDAġ Solaklar Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 1997 den beri iģletilmektedir. ĠZAYDAġ Dilovası Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 2007 den beri iģletilmektedir. Tıbbi Atıklar Tıbbi atıklar yakılarak bertaraf edilmektedir. Mart 2009 da sterilizasyon tesisinin iģletmeye alınması planlanmaktadır. Çayırova, Darıca, Gebze Ġlçe Belediyeleri ĠZAYDAġ Gebze Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 2005 ten beri iģletilmektedir. Yalova Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği* Yalova iline bağlı Merkez, Termal, Çiftlikköy, Çınarcık, Altınova, Armutlu ilçe belediyeleri ve 9 belde belediyesi Tesis alınmıģtır. iģletmeye Tıbbi atıklar yakılarak bertaraf edilmek üzere ĠZAYDAġ'a gönderilmektedir. Tekirdağ Çevre Hizmetleri Birliği Ġli Tekirdağ iline bağlı Merkez, Muratlı ve Hayrabolu ilçe belediyeleri ile 5 belde belediyesi Tesis faaliyettedir. Tesis bitiģiğindeki ormanlık alanın tahsis iģlemi gerçekleģtirilememiģtir. Sterilizasyon tesisi yapım iģlemi bekleme sürecindedir. Tekirdağ 3. Grup Çevre Belediyeler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği Tekirdağ iline bağlı Çorlu ve Marmara Ereğlisi ilçe belediyeleri ile 7 belde belediyesi Yer seçimi çalıģmaları devam etmektedir. Batı Tekirdağ Katı Atık Birliği Tekirdağ iline bağlı Malkara, ġarköy ilçe belediyeleri ile 6 belde belediyesi Yer seçimi yapılmıģ olup, seçilen alan ormanlık arazi olduğundan tahsis iģlemi yapılamamaktadır. Tekirdağ 4. Grup Çevre Belediyeler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği kurma çalıģmaları Tekirdağ iline bağlı Çerkezköy ve Saray ilçe Belediyeleri ile 7 belde belediyesi Yer seçimi çalıģmaları devam etmektedir.

229 Sayfa/Toplam Sayfa: 229 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Durumu devam etmektedir. Üye Belediyeler Birlik Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) Son Durum Belediye Atıkları Tıbbi Atıklar Çanakkale- Lapseki- Umurbey- Kepez-Çardak- Kumkale-Ġntepe Katı Atık Yönetim Birliği Çanakkale iline bağlı Merkez, Lapseki Belediyesi ve Kumkale, Ġntepe, Kepez, Umurbey, Çardak belde belediyeleri Ağustos 2009 tarihinde tesise atık dökümü baģlamıģtır. Sterilizasyon ünitesi kurulacaktır. Biga ve Çevresi, Katı Atık Yönetim Birliği Çanakklale iline bağlı Biga, Çan, Yenice Ġlçe Belediyeleri ile 10 belde belediyesi Gelibolu Yarımadası Katı Atık Yönetim Birliği Çanakklale iline bağlı Gelibolu, Eceabat, Ġlçe Belediyeleri ile 3 belde belediyesi Gelibolu Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Proje için 22/05/2003 tarihinde ÇED Gerekli Değildir kararı verilmiģtir. Uygulama projeleri hazırlanmıģ olup, inģaatı devam etmektedir. Kaynak: ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 2010), Belediye görüģmeleri Önerilen Birlik Yapısı Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler Arası Bölgesel Yönetim Birliklerinin oluģturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri geliģtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde uygulanması amacıyla Katı Atık Ana Planı hazırlanmıģtır. Katı Atık Yönetim Birliği, katı atık hizmetlerinin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baģlıca atık toplama, taģıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık Birliklerinin oluģturulmasında dikkate alınan baģlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya, yol durumu, ekonomik taģıma mesafesi ve nüfustur. Marmara Havzası için önerilen Katı Atık Yönetim Birlikleri Tablo 37 de özetlenmiģtir.

230 Sayfa/Toplam Sayfa: 230 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 37. Marmara Havzası için Önerilen Katı Atık Yönetim Birlikleri Ġl Önerilen Birlik Üye Belediyeler (Ġlçeler) Birlik Nüfusu 2009 Model Bölge Tip Proje Ġstanbul Anadolu Beykoz, Üsküdar, Kadıköy, AtaĢehir, Maltepe, Kartal, Tuzla, Sultanbeyli, Pendik, Sancaktepe, Ümraniye, Çekmeköy, ġile, Adalar c Tip Proje 16 Ġstanbul Ġstanbul Avrupa1 GaziosmanpaĢa, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Avcılar, Bağcılar, Fatih, Bakırköy, Esenler, Eyüp, Eminönü, Sarıyer, ġiģli, BeĢiktaĢ, Beyoğlu, Güngören, Kağıthane, Zeytinburnu, Bahçelievler, BayrampaĢa, Sultangazi, BaĢakĢehir, Beylikdüzü, Esenyurt, Arnavutköy c Tip Proje 16 Ġstanbul Avrupa2 Silivri, Çatalca, Çerkezköy (Tekirdağ), Saray (Tekirdağ) c Tip Proje 2 Yalova Yalova Yalova M., Armutlu, Çınarcık, Çiftlikköy, Termal, Altınova, Ġznik (Bursa), Orhangazi (Bursa) c Tip Proje 2 Çanakkale Çanakkale Kuzey Çanakkale Batı Çanakkale M., Çardak, Ġntepe, Lapseki, Kepez, Kumkale, Umurbey c Tip Proje 1 Ecebat, Gelibolu, Gökçeada c Tip Proje 15 Tekirdağ Tekirdağ Tekirdağ M., ġarköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, M.Ereğlisi, Muratlı c Tip Proje 3 Kocaeli Kocaeli Doğu Kocaeli Batı BaĢiskele, Derince, Gölcük, Ġzmit, Kandıra, Karamürsel, Kartepe Gebze, Körfez, Çayırova, Dilovası, Darıca b Tip Proje b Tip Proje 16 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2009) Marmara Havzası ile önerilen Birlik yapısının aynı harita üzerindeki gösterimi ġekil 95 te verilmiģtir.

231 Sayfa/Toplam Sayfa: 231 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 95. Marmara Havzası Katı Atık Birlikleri Havza genelinde mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuģ birliklerin değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları kaynaklı kirlilik yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliģkin gerekli önlemlerin alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi sayısının ihtiyacı karģılar sayıya eriģmiģ olmaması ve bununla birlikte Atık Birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir yapıya kavuģmamasıdır..t.c. ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB tarafından önemle vurgulanan Yerel Yönetimler Özerklik ġartı sebebiyle, bölgesel Atık Birliklerinin kurulmasında birliğe katılım konusunda herhangi bir yaptırım söz konusu olamamakla birlikte, Belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan yadsınamaz ölçüde kolaylaģtıran Birlik yapısı için Bakanlık ın belirli teģvik uygulamaları bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından hazırlatılmıģ olan Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı ( ) Türkiye nin gelecekte Birlik yapısının ortaya konmasında bir rehber niteliği taģımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya gelinerek

232 Sayfa/Toplam Sayfa: 232 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 hazırlanmıģ olan söz konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate alarak geleceğe dönük olarak planlanmıģ en güncel ve güvenilir veri niteliği taģımaktadır. Bu aģamada, proje baģlangıcı itibariyle Katı Atık Ana Planı nın 2009 yılına ait Önerilen Birlikler listesi kullanılmıģtır. Havzadaki katı atık kaynaklı kirlilik yüklerinin zaman içerisinde nasıl değiģtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) kapsamında Belediyelere yönelik olarak hazırlanmıģ Tip Projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiģtir. Tip Projeler, katı atık yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla modellenmesi suretiyle geliģtirilmiģtir. Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli) Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluģumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık miktarının ve dolayısıyla sızıntı suyu oluģumlarına geçilememektedir. Atık akıģı içerisinde oluģumdan bertarafa kadar geçen süreçte, atık ayırma, iģleme, arıtma v.b. amaçlarla kullanılan ve kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iģletmeye alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça çeģitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan Tip Projelerin kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun Tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli depolanan miktarlara geçilmesi projenin kritik bileģeni niteliğini taģımaktadır. Önemli diğer bir husus, Tip Projelerin hem Türk hem AB mevzuatına uygun bir sistem geliģtirilmesi amacıyla hazırlanmıģ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm Belediyeleri ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada Türkiye nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların sağlanmasını, hem de ekonomik isletilebilirliği test ettiği için Tip Projelerin kullanılması oldukça uygun düģmektedir. Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, mevcut Birlik yapıları ile Katı Atık Ana Planı nda gelecek için önerilen Birlik yapılarının günümüzde bazı küçük farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak Birlikler açısından henüz yeni yapılanma aģamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde Belediyelerin kapasite geliģtirilmesi ve kadroların iyileģtirilmesi sağlandıkça, teknik, idari, mali ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiģ olan Önerilen Atık Birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun

233 Sayfa/Toplam Sayfa: 233 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 vadede mutlaka bir optimuma ulaģılacağı düģünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaģılana kadar, bir baģka deyiģle her bölgede yerel bazda planlama çalıģmaları yapılıncaya dek, Tip Projeler Belediyeler ve Belediye Birlikleri için oldukça önemli bir yol haritası niteliği taģımaya devam edecektir. Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun Atık Birlikleri arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için bir değiģiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıģılacaktır; ancak netice itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızın suyu kirlilik yükü hesabı içerisine dahil edilmiģ olmasıdır. Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları ÖnerilmiĢ olan Katı Atık Yönetim Birlikleri dikkate alınarak, Birlik içerisindeki yerleģkeliden kaynaklanan ve havza için kirletici olan katı atık sızıntı suları aģağıdaki Ģekilde hesaplanmıģtır. Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıģtır: 1. Düzensiz Depolama Alanları için; i) Mevcut Düzensiz Depolama Alanları ii) Kapatılan (rehabilite edilen) Düzensiz Depolama Alanları 2. Düzenli Depolama Alanları için; iii) Mevcut Düzenli Depolama Alanları iv) ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları Noktasal kaynak kirlilik yükü hesabına, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının tümü ile kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanabilen kısmı dahil edilmiģtir. Düzensiz Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Mevcut Düzensiz Depolama Alanları: Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debilerinin hesaplanmasında, yıllık ortalama yağıģ yüksekliklerinden faydalanılmıģtır. Bu amaçla Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan yılları arasındaki yöreye özgü meteorolojik bülten verileri

234 Sayfa/Toplam Sayfa: 234 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kullanılmıģtır. GeçmiĢ yıllarda halihazırda düzensiz depolanmıģ olan atık içerisindeki su muhtevası, yağıģa oranla kayda değer miktarlarda olmaması sebebiyle sızıntı suyu hesaplarına dahil edilmemiģtir. Sızıntı Suyu Debisi (m 3 /yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m 2 )* Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği(m/yıl) Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan yılları arasındaki yağıģ verileri kullanılmıģtır. Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıģmaları ile tespit edilmiģ olup gerektiğinde uydu görüntüleri üzerinden düzeltmeler yapılmıģtır. Saha çalıģmaları sırasında belirlenemeyen depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola çıkılarak, oluģması muhtemel atık miktarı için gerekli alanlar hesaplanmıģtır. Hesaplanan bu değerler düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. ÇalıĢma iller bazında yapılmıģtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, ile ait varsayımsal tek bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. Yapılan Kabuller: 1. Mevcut Düzensiz Depolama Alanları kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin %65 azalacağı kabul edilmiģtir. (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı Suyu OluĢma Faktörü: 0,35) Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl)* 0,35 2. Depolama alanı kapatıldıktan sonra, 30 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir. 3. Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra oluģan sızıntı suyunun en fazla yarısının toplanabileceği kabul edilmiģtir. Sızıntı suyunun toplanamayan kısmı yayılı kirletici kaynağıdır (%50 noktasal kaynak, %50 yayılı kaynak). Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) * 0,35 * 0,50 4. Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre konsantrasyonunun ilk 20 yıl için %50 sine, ikinci 20 yıl için ise %5 ine ineceği kabul edilmiģtir.

235 Sayfa/Toplam Sayfa: 235 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,50 Takibeden 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,05 5. Düzensiz depolama alanlarının kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır. Ayrı ayrı noktasal ve yayılı kaynak kirliliğine dahil olan sızıntı suyu miktarlarının yüzdelik dağılımları, düzensiz depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için ġekil 96 daki gibidir. Kapatılmadan Önce (2011/2016 ya kadar) Kapatıldıktan Sonra (2011/ ) OluĢan Sızıntı Suyu (%100) OluĢan Sızıntı Suyu (%35) Toplanan Sızıntı Suyu (%0) Yayılı Kaynak (%100) Toplanan Sızıntı Suyu (%17,5) Yayılı Kaynak (%17,5) ġekil 96. OluĢan ve toplanan sızıntı suyu yüzdelik dağılımları Yapılan kabullerce kirletici parametre konsantrasyonları hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, BOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 37 de verilmiģtir.; Tablo 38. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar KOĠ BOĠ Toplam-N Toplam-P ,5 Kaynak: ÇOB, Katı Atik Ana Planı, 2006 Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları: Artık kullanılmayan, kapatılmıģ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla ıslah olduğu kabul edilmiģtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1 lik emniyet katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıģ yük %10 oranında arttırılmıģtır.

236 Tanım Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal ATM/ /Atık Kumbaraları Termal DönüĢüm (Yakma/ Gazifikasyon) Düzenli Depolama Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 236 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Düzenli Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eģdeğer nüfusları kullanılmıģ olup, Katı Atık Ana Planı nı esas alan birlikler ve tip proje atık akıģlarından faydalanılmıģtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iģleme ve bertaraf tesisleri iģletmeye alınma tarihleri büyükģehir belediyeleri için Tablo 39 da, diğer belediyeler için Tablo 40 ta özetlenmektedir. Tablo 39. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı Bölge 1a Ġstanbul, Ġzmir (BüyükĢehirler) 2010 (20%) / / / / b Marmara/Ege Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (30%) / / / / a Ankara (BüyükĢehir) 2012 (20%) / / / / b Antalya/Ġçel (Turistik Ģehirler) 2012 (30%) / / / c Karadeniz/Akdeni z/ġç Anadolu Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (20%) / / / / a Gaziantep (BüyükĢehir) 2013 (20%) / / / b Doğu /Güney Doğu An. Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2014 (100%) / / / / 2016 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006)

237 Tanım Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal Düzenli Depolama ATM/Atık Kumbaralar ı Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 237 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 40. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı Bölge 1c 2d 2e 3c 3c Marmara/Ege (BüyükĢehirler hariç) Karadeniz (BüyükĢehirler hariç) Akdeniz/Ġç Anadolu (BüyükĢehirler hariç) Doğu /Güney Doğu An.* - ikili toplamalı (BüyükĢehirler hariç) Doğu /Güney Doğu An.- ikili toplamasız (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) 2015 (100%) (50%) (100%) / / / / / / / / / / / 2020 * Elazığ, Iğdır, Malatya, Van Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı kapasitelerde devreye giren atık iģleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan nüfus artıģı ve ekonomik geliģmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir. Yapılan Kabuller: 1. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30 olarak kabul edilmiģtir. Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık 2. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su oranı ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiģtir. Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık

238 Sayfa/Toplam Sayfa: 238 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Kapatılan hücreler için yağıģ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiģtir. 4. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir (örn yıl). 5. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici parametre konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50 sine, ikinci 5 yıl %5 ine ineceği kabul edilmiģtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıģtır. 6. Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır. Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 41 de verilmiģtir. Tablo 41. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar KOĠ Toplam-N Toplam-P Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları: Tip Proje 7, 8 ve 9 un hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli Depolama Alanları nın 2011 yılında iģletimi söz konusudur yıllık iģletimi planlanan depolama alanları 2 Ģer hücreden oluģmaktadır. Toplam Depolama Alanı m 2 dir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 42 de verilmiģtir. Tablo 42. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre Hücre Toplam

239 Sayfa/Toplam Sayfa: 239 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tip proje 1-6 ve nın hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli depolama alanlarının 2016 yılında iģletmeye alınması söz konusudur. 2. ĠĢletim süresi 20 yıl dır. Toplam depolama alanı m 2 dir. 3. Düzenli depolama alanlarının, büyükģehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için 2 Ģer hücreden oluģtuğu kabul edilmiģtir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 43 te verilmiģtir. Tablo 43. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Toplam Toplam Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Mevcut Düzenli Depolama Alanları: Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıģmalarından temin edilmiģtir. Sızıntı suyu hesapları ilçenin dâhil olduğu birliğe ait tip projedeki baģlangıç tarihine kadar (2011 ya da 2016) saha çalıģmalarında edinilen bilgilerle yapılmıģtır. Daha sonraki yıllar için ise Tip Proje verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Özel Durumlar: Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda Merkez ilçe (veya en fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiģtir.

240 Sayfa/Toplam Sayfa: 240 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık Ana Planı nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baģlangıç yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıģ, tip proje baģlangıç tarihlerinden sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiģtir. Marmara Havzası için hesaplamalar yapılırken, Ġstanbul Anadolu Yakasında bulunan Kömürcüoda DD tesisinin 1995 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılından itibaren Katı Atık Yönetim Birliği olarak, Tip Proje 16 ya göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Ġstanbul Avrupa Yakasında bulunan Odayeri DD tesisinin 1995 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılından itibaren Katı Atık Yönetim Birliği Avrupa Yakası-1 ve Katı Atık Yönetim Birliği Avrupa Yakası-2 olarak 2 adet olmak üzere DD tesisinin, Tip Proje 16 ya göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Yalova Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2008 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılında Tip Proje 2 ye göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Çanakkale Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2009 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılından itibaren Çanakkale Kuzey ve Çanakkale Batı Katı Atık Yönetim Birlikleri olarak, sırasıyla Tip Proje 1 e ve Tip Proje 15 e göre faaliyetlerine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Tekirdağ Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2008 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılında Tip Proje 3 e göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Kocaeli nde bulunan ĠZAYDAġ-Solaklar, ĠZAYDAġ-Gebze ve ĠZAYDAġ-Dilovası DD tesisleri sırasıyla 1997, 2007 (tahmini) ve 2005 (tahmini) yıllarından beri faaliyettedir yılından itibaren Kocaeli Doğu ve Kocaeli Batı DD Tesisleri olmak üzere sırasıyla Tip Proje 3 ve Tip Proje 16 ya göre faaliyetlerine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler Havza için önerilen Katı Atık Yönetim Birliklerine göre sızıntı suyundan kaynaklanan noktasal ve yayılı kirletici yüklerin yıllara göre değerleri Tablo 44 te özetlenmiģtir. Marmara Havzası nda 2010 yılı için düzenli katı atık depo sahalarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 2.813, Toplam N için 629, Toplam P için ise 7 ton/yıl mertebesindedir.

241 Sayfa/Toplam Sayfa: 241 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: yılındaki yük değeri KOĠ için 2.776, Toplam N için 620, Toplam P için ise 7 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir. Tablo 44. Marmara Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Yıllar Ortalama sızıntı suyu debisi Ortalama sızıntı suyu debisi KOĠ TN TP m 3 /yıl m 3 /ay ton/yıl ton/yıl ton/yıl Noktasal Kirlilik Kaynaklarının Değerlendirilmesi Bu bölümde havzada alıcı ortama kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden ve katı atık depolama sahalarından kaynaklanan noktasal kirlilik yüklerinin değerlendirilmesi yapılmıģtır. Kentsel ve endüstriyel kirlilik yükler iller bazında karģılaģtırılırken, katı atık depolama alanlarından kaynaklanan yükler havza genelinde değerlendirilmiģtir. Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 45 te Marmara Havzası nda yer alan illerin Havza içersinde kalan bölümlerinden kaynaklanan noktasal toplam azot yüklerinin yıllara göre değiģimi verilmektedir. ġekil 97 ve ġekil 98 de ise havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir.

242 Sayfa/Toplam Sayfa: 242 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 45. Marmara Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Kentsel ve Endüstriyel noktasal T-N yükleri (ton/yıl) Balıkesir Bursa Ç.kale Edirne Ġstanbul K.eli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal T-N Yük Dağılımı 1.764; 20% 7.047; 80% Kentsel Endüstriyel ġekil 97. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Azot Yükü Dağılımı

243 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 243 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal T-N Yük Değişimi Kentsel Endüstriyel ġekil 98. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal Top-N Yükü DeğiĢimi Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Tablo 45 te Marmara Havzası yıllara göre noktasal toplam fosfor yükleri verilmektedir. ġekil 99 ve ġekil 100 de havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 45. Marmara Havzası Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Kentsel ve Endüstriyel noktasal T-P yükleri (ton/yıl) Balıkesir Bursa Ç.kale Edirne Ġstanbul Kırk.eli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam

244 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 244 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal T-P Yük Dağılımı 173; 13% 1.116; 87% Kentsel Endüstriyel ġekil 99. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Fosfor Yükü Dağılımı Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal T- P Yük Değişimi Kentsel Endüstriyel ġekil 100. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal P Yükü DeğiĢimi Noktasal KOĠ Yükleri Tablo 47 de Marmara Havzası yıllara göre noktasal KOĠ yükleri verilmektedir. ġekil 101 ve ġekil 102 de havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir.

245 Sayfa/Toplam Sayfa: 245 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 46. Marmara Havzası Noktasal KOI Yükleri Kentsel ve Endüstriyel noktasal KOĠ yükleri (ton/yıl) Balıkesir Bursa Ç.kale Edirne Ġstanbul Kırk.eli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı ; 32% ; 68% Kentsel Endüstriyel ġekil 101. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı

246 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 246 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal KOİ Yükü Değişimi Kentsel Endüstriyel ġekil 102. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi Noktasal kirleticiler, yerleģim yerlerinde yaģayan kiģilerden kaynaklanan evsel atıksular, havza sınırları içerisinde kalan alanda faaliyet gösteren, kanalizasyona veya doğrudan alıcı ortama deģarj yapan endüstriyel tesis atıksuları, mevcut katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonundan sonra bu alandan toplanacak olan sızıntı suları ile kurulacak olan katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularını kapsamaktadır. ġekil 102 den de görüleceği üzere, noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve gelecekte en büyük paya endüstriyel yük sahiptir. Havzada yoğun bir sanayileģmenin mevcut olması bu durumun sebeplerinden biridir. Endüstriyel atıksu yüklerinin kentsel yüklerden daha fazla olduğu 2010 yılına gore 2040 yılında kentsel yüklerin endüstriyel yüklerden artan nüfus ve denetimi artan endüstri sebebi ile bir miktar yüksek olması beklenmektedir. Noktasal kirlilik kaynaklarından gelen tüm parametrelerde 2020 yılında ani bir düģüģ görülmektedir. Bunun sebebi ise 2020 yılından itibaren tüm yerleģim yerlerinde kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınacağı tahminidir. Kentsel kirliliğin arıtımı konusundaki bu ani değiģim sebebiyle 2020 yılında tüm parametrelerde 2010 yılına göre ani bir düģüģ ve sonrasında nüfus artıģına bağlı olarak zaman içerisinde yavaģ bir artıģ öngörülmektedir.

247 Sayfa/Toplam Sayfa: 247 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirletici Yükleri Besi maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik kontrol senaryolarına göre çalıģtırılmasında temel kirlilik girdilerini teģkil etmektedir. Su kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleri (azot (N) ve fosfor (P)) olduğundan; yayılı kirlilik kaynakları, oluģan besi maddesi yüklerinin, 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılımı olarak verilmiģtir. Bu çalıģmada, havzadaki baģlıca yayılı kirletici kaynaklar; - Arazi kullanımı ( Orman alanları, Çayır-Mera alanları, Kentsel-kırsal yerleģim alanları, Kıta içi su alanları), - Tarımsal faaliyetler (Gübre kullanımı), - Hayvancılık faaliyetleri, - Atmosferik taģınım (Trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonlarından kaynaklanan kirlenme), - Katı atık depolama faaliyetleri (Düzensiz depolama alanı sızıntı suları), - Foseptik (sızdırmalı) çıkıģ suları, -Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı) olarak sınıflandırılmıģtır. Kirlilik yükü tahminleri, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında yapılmıģtır. Havza da yayılı kirletici kaynakların tahminine yönelik hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeģitli kurumlar tarafından (TÜĠK, Çevre ve Orman Bakanlığı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluģturulan resmi veriler kullanılmıģtır Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesaplanması; Çevre ve Orman Bakanlığı ndan temin edilen CORINE veritabanı (Bkz. Bölüm 3.4) yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait alansal verinin, literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılması sonucu yapılmıģtır. Kullanılan literatür verisi (Dal ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 47 de verilmiģtir. Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (Ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (Meralar) ve 32 (Maki veya otsu bitkiler), alt sınıfları ile birlikte kullanılmıģtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıģ

248 Sayfa/Toplam Sayfa: 248 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sularından kaynaklanan yükler için ise CORINE sınıfları 1 (Yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Tablo 47. Arazi kullanımından kaynaklanan birim yükler Yayılı Kaynak Birim Yükler (kg/ha.yıl) Toplam N Toplam P Orman Alanları Çayır ve Meralar Kentsel Alan Kırsal Alan Marmara havzası için arazi kullanımından (orman, çayır-mera, kentsel ve kırsa alan yüzeysel akıģ suları) kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal N ve P haritaları, ġekil 103 ve ġekil 104 te gösterilmiģtir.

249 Sayfa/Toplam Sayfa: 249 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 103. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TN yükü (ton/yıl) ġekil 104. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TP yükü (ton/yıl)

250 Sayfa/Toplam Sayfa: 250 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 103 ve 104 birlikte değerlendirildiğinde, havzanın doğal arazi örtüsünün bozulmadığı kuzey (Ġstanbul Çatalca ve ġile, Kırklareli Demirköy) ve güney (Çanakkale Biga ve Yenice) bölgelerinde, arazi kullanımından kaynaklanan azot ve fosfor yükünün sırası ile ton N/yıl ve 4-10 ton P/yıl mertebesindedir. Havzada yoğun nüfusun ve sanayinin olduğu yerlerde (Ġstanbul, Kocaeli ve Yalova), toplam azot yükü 50 ton N/yıl, toplam fosfor yükü ise 1 ton P/yıl değerinden daha azdır. Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; - Arazi kullanımının değiģmediği/değiģtirilmediği (Örneğin çayır/mera alanlarında tarım yapılmadığı) kabul edilmiģtir Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Yükler Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiģiklik göstermektedir. Her bir havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine çekim sonrası arda kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıģ ve yeraltı suyuna karıģma ile geçeçeği varsayımıyla hesaplama yapılmıģtır. Marmara Havzası nda, gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen ĠLEMOD (Ġl Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE arazi kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıģtır (Tarım alanları için CORINE sınıfları olarak 21 (Ekilebilir Alanlar), 22 (Sürekli ürünler) ve 24 (KarıĢık Tarım Alanları) sınıfları, alt sınfları ile birlikte hesaplamada kullanılmıģtır). ĠLEMOD verileri ilçe bazlı olduğundan, CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının oranı hesaplanmıģ; yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen ilçe bazlı gübrelenen arazi değeri, ilçenin havzada kalan oranı ile çarpılarak havzada gübrelenen alan değeri hesaplanmıģtır. ĠLEMOD verisi saf N ve saf P 2 O 5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam gübre miktarı, öncelikle aktif N ve P değerlerine dönüģtürülmüģtür. Bu dönüģümün sonucu olarak, tarım arazilerine uygulanan toplam N ve P miktarı belirlenmiģtir. Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiģmektedir ve uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür. Ürün bünyesine alınma oranları iklim koģullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere, uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye

251 Sayfa/Toplam Sayfa: 251 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 alma oranları uygulanan azotun % i fosforun ise % 5-20 i arasında değiģmektedir. Daha fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve yüzeysel akıģ sebebiyle oluģan kayıplar, uygulanan fosforun % 0,5 5 i, azotun ise % 5-30 u arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000). Bu çalıģmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıģmalarda eģgüdümün sağlanması amacıyla, ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı çalıģmasında olduğu gibi, N için % 50, P için ise % 20 seçilmiģtir. Azotun % 35 inin ve fosforun % 75 inin buharlaģma, nitrifikasyon- denitrifikasyon prosesi ve toprakta P adsorpsiyonu gibi taģınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul edilmiģtir. Böylece, toprakta oluģan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan azotun % 15 i, fosforun ise % 5 inin olarak alıcı ortama ulaģtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı yükler hesaplanmıģtır. Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yükleri hesaplanmasında, - Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eģit kullanıldığı kabul edilmiģtir. - Yıllık olarak verilen satılan gübre miktarının, ilgili yıl içinde çiftçiler tarafından kullanıldığı kabul edilmiģtir. - Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiģtir. Marmara Havzası için oluģturulmuģ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 105 ve ġekil 106 da gösterilmiģtir.

252 Sayfa/Toplam Sayfa: 252 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 105. Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı N yükü dağılımı ġekil 106.Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı P yükü dağılımı

253 Sayfa/Toplam Sayfa: 253 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 105 ve ġekil 106 birlikte değerlendirildiğinde; özellikle Ġstanbul ve Yalova nın bazı ilçelerinde, gerek ĢehirleĢme ve sanayileģmenin etkisi gerekse tarım yapılan alanın azlığı sebebi ile gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin mevcut olmadığı görülmektedir. Havza da en fazla gübre kaynaklı yayılı yük, Ġstanbul Çatalca (2485 ton N/yıl; 228 ton P/yıl) ve Balıkesir-Gönen den (2660 ton N/yıl; 192 ton P/yıl) kaynaklanmaktadır Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yükler Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir tarım sektörü durumundadır. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta; geri kalan kısmı ise sağlıksız Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye dökülmektedir. Dolayısıyla, hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı N ve P yükleri de havzaya gelen önemli kirletici kaynaklardandır. Hayvan dıģkıları doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü, beslenme alıģkanlıkları, ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda değiģkenlik göstermektedir. Bu yüzden, birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür. Marmara Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yıllık olarak üç kategoride (büyükbaģ, küçükbaģ, kümes hayvanı) yayınlanan ilçelere göre hayvan sayılarının; literatürden elde edilen birim hayvan yükleri ile çarpılması ile hesaplanmıģtır. Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel yükler hesaplanmıģtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan alanı kadar azaltılmıģ ve gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan yayılı yükün N için (%15; P için % inin alıcı ortama ulaģabileceği kabul edilerek hesaplar yapılmıģtır. Yayılı yüklerin hesabında kullanılan katsayılar Tablo 48 de gösterilmiģtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007; Öztürk, 2008) Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; - BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaģ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiģtir. - Hayvanların havzada kalan ilçelerde eģit olarak dağıldığı kabul edilmiģtir. Marmara Havzası için oluģturulmuģ hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 107 ve ġekil 108 de gösterilmiģtir.

254 Sayfa/Toplam Sayfa: 254 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 48. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük katsayıları Hayvan Kategorisi BüyükbaĢ (Ġnek,Sığır) KüçükbaĢ (Koyun,Keçi) Kümes Hayvanı (Tavuk) Azot (kg/ton Fosfor (kg/ton N Kaybı P Kaybı hayvan hayvan (kg/hayvan/yıl) (kg/hayvan/yıl) ağırlığı/gün) ağırlığı/gün) 0,30 0,10 8,2 0,91 0,42 0,06 1,0 0,05 0,52 0,22 0,06 0,008 ġekil 107. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü

255 Sayfa/Toplam Sayfa: 255 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 108. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P yükü ġekil 107 ve 108 birlikte değerlendirildiğinde, Marmara Havzası nda Ġstanbul Ģehir merkezinden kaynaklanan yayılı hayvancılık yükünün mevcut olmadığı; hayvancılık yüklerinin havzanın güneyi ve doğusunda önemli seviyelere ulaģtığı görülmektedir. Havzada en fazla yayılı yükün Çanakkale-Biga (1013 ton N/yıl; 162 ton P/yıl), Kocaeli-Kandıra (828 ton N/yıl; 131 ton P/yıl ), Kocaeli-Ġzmit (576 ton N/yıl; 89 ton P/yıl ) ve Balıkesir-Gönen den (369 ton N/yıl; 40 ton P/yıl) kaynaklandığı görülmektedir Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Yükler Havzada, atmosferik taģınımdan kaynaklanan kirleticiler, baģlıca sanayi tesislerinden kaynaklanan ve evsel kaynaklı emisyonlar ile trafik kaynaklı emisyonlar olarak değerlendirilmiģtir. Trafik emisyonlarından kaynaklanacak yayılı yükler, ağırlıklı olarak NOx ve NH 3 ten ibarettir. Sanayi tesisleri ve baģta fosil yakıt yakılması sonucu oluģan evsel kaynaklı emisyonlar ise NOx ve NH 4 bileģikleridir. Gerek trafik emisyonlarından gerekse sanayi ve evsel kaynaklı emisyonlardan fosfor yayılı yükü oluģmamaktadır. Hava kirliliği ile oluģan karbon esaslı kirlenme ve yayılı olarak hesaplanması, nehir havzaları bazında yapılacak çalıģmalarda değinilmesi gereken uzun ve karmaģık bir süreçten oluģmaktadır.

256 Sayfa/Toplam Sayfa: 256 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu çalıģmada, ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için, 836 mm/m 2 yıllık ortalama yağıģ için NO 3 ve NH 4 ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıģtır. Bu yük ilgili havzada trafik emisyonlarının yanı sıra evsel ve endüstriyel emisyonların CORINAIR Hava Kirliliği Dağılım Modelinin çalıģtırılması ile bulunmuģtur. Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıģ da bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama yağıģla orantılı olarak değiģecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır. Marmara Havzası nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıģ değerleri, Melen Havzası yağıģ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak havzadaki atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükü hesaplanmıģtır. Atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükünün hesaplanmasında; - Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5 ine uygulanmıģtır. Her bir ilçe ve havzayı paylaģan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiģtir. - Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eģit yağıģ aldığı kabul edilmiģtir. Marmara Havzası için, atmosferik taģınım ile oluģan Toplam N yükü dağılımı ġekil 109 da verilmiģtir.

257 Sayfa/Toplam Sayfa: 257 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 109. Marmara Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Toplam N yükü Atmosferik taģınımdan gelen yayılı N yükü, diğer yayılı yüklere gore nisbeten düģük görünse de, Marmara Havzasının önemli ulaģım akslarını kapsaması sebebiyle özellikle trafik kaynaklı yayılı yükler açısından detaylı olarak incelenmesi gerekmektedir Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Yükler Havzadaki yerleģimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal yerleģimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız fosseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Fosseptik çıkıģ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıģmada, fosseptiklerden kaynaklanan yayılı yükleri; fosseptik kullanan yerleģim yerlerinin 2010 yılı eģdeğer nüfusları ve 20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği nde verilen kiģi baģı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıģtır. Tebliğ de yer almayan, nüfusu in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise, nüfusu ile in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre Kentsel AAT Tebliği ve

258 Sayfa/Toplam Sayfa: 258 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tchobanoglous ve Burton (1991) de verilen tipik konsantrasyonlar dikkate alınarak belirlenen ve yük hesaplamalarında kullanılan kiģi baģı günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 23 te (Bölüm ) verilmektedir. Fosseptik çıkıģ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında; OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıģ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı Eylem Planı gereğince 2017 ye kadar AAT olmayan yerleģim yeri kalmayacağı kabulü ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıģtır. Fosseptik bilgileri, saha çalıģmalarında elde edilen bilgiler doğrultusunda oluģturulmuģtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inģaat halinde olan tüm yerleģim birimlerinde fosseptik olduğu kabul edilmiģtir. Fosseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıģtır. Marmara Havzası için foseptik çıkıģ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġekil 110 ve ġekil 111 de gösterilmiģtir. ġekil 110. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı N yükü

259 Sayfa/Toplam Sayfa: 259 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 111. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı P yükü ġekil 110 ve 111 de görüldüğü üzere, Marmara Havzasında, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükler açısından önemli bir sorun bulunmamaktadır. Havzada baģta Ġstanbul ve Kocaeli olmak üzere BüyükĢehir lerde kanalizasyon altyapısı tamamlandığından, havzaya gelen foseptik kaynaklı yayılı yükler <10 ton N/yıl ve <2 ton P/yıl seviyelerindedir. Havzadaki en fazla yayılı foseptik yükü olan Gebze den kaynaklanan riskler, ĠSU tarafından yaptırılan Gebze Atıksu Arıtma Tesisi kanalizasyon hattının 2011 yılı sonunda tamamlanmasıyla önemli ölçüde azalacaktır Çöp Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Yükler Marmara havzasında yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıģ ve arazi drenajı sonucu ile kaynaklanan yayılı yükler, ġekil 112 ve ġekil 113 te gösterilmiģtir. Düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın Atıksu Arıtma Tesisisne taģındığı düģünülerek yayılı yük hesaplamalarına dahil edilmemiģtir. Sızıntı suyu hesabına iliģkin detaylı açıklamalar Bölüm 5.5 te anlatılmıģtır.

260 Sayfa/Toplam Sayfa: 260 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112. Marmara Havzası Çöp Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı N yükü ġekil 113. Marmara Havzası Çöp Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı P yükü

261 Sayfa/Toplam Sayfa: 261 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112 ve 113 değerlendirildiğinde, Marmara Havzasında, baģta Ġstanbul, Kocaeli ve Yalova olmak üzere düzenli katı atık depolanmasına geçilmiģ olup; havzada çöp sızıntı sularından kaynaklanan önemli bir risk bulunmamaktadır. Havzada çöp sızıntı sularından kaynaklanan ortalama yayılı azot yükü <10 ton/yıl, yayılı fosfor yükü ise <2 ton/yıl mertebelerindedir. Havzada en fazla yayılı yükün oluģtuğu Çanakkale deki düzensiz depolama alanlarının büyük kısmı rehabilite edilmiģ olup, Çanakkale Belediyesi Düzenli Depolama Alanında oluģan sızıntı suları toplanarak arıtılmaktadır. Gelibolu da yapımı devam eden Düzenli Depolama Alanı tamamlandığında, sızıntı sularından kaynaklanan riskler önemli ölçüde giderilmiģ olacaktır Toplam Yayılı Yükler Tüm havzadan gelen yayılı yüklerin dağılımı sırası ile hem N hem P için ġekil 114 ve ġekil 115 de sayısal haritalar olarak; ġekil 116 da ise pasta diyagramları Ģeklinde verilmiģtir. ġekil 114. Marmara Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılım Haritası

262 Sayfa/Toplam Sayfa: 262 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 115. Marmara Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılım Haritası Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiģtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Toplam mevcut yayılı kirleticilerin sunulduğu Ģekillere göre, Marmara Havzasında N yükü açısından % 59 (14133 ton/yıl) ile baģı çeken gübre kullanımı ile tarımsal yük olup, bunu % 22 ile (5273 ton/yıl) hayvansal atıkların geldiği hayvan yetiģtiriciliği ve % 15 ile (3538 ton/yıl) arazi kullanımından kaynaklanan N yükü takip etmektedir. Atmosferik taģınım, foseptikler ve sızıntı suyu yükleri, toplam N yayılı yükleri açısından sadece % 4 lük bir paya sahiptir. Marmara havzasının özellikle nüfus ve sanayi açısından geliģmiģ bir havza konumunda olması sebebiyle, gerek ulaģım gerekse sanayiden kaynaklı konvansiyonel kirleticilerden kaynaklanan yayılı yüklerin atmosferik taģınımla havzaya olan etkisi detaylı olarak araģtırılmalıdır. Marmara Havzasında yayılı N yükü toplamı ton/yıl olarak hesaplanmıģtır yılında tamamlanan MEMPIS projesi sonuç raporunda, Marmara Havzasında yüzeysel sulara ulaģan yayılı N yükleri toplamı (Susurluk alt havzası ile birlikte) ton/yıl olarak hesaplanmıģtır. Bu çalıģmada daha düģük yayılı N yükü hesaplanması, son 3-4 yılda artan Atıksu Arıtma Tesisi sayısıyla azalan foseptik (evsel atıksu) yüklerinden kaynaklanmaktadır.

263 Sayfa/Toplam Sayfa: 263 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzasından kaynaklanan yayılı fosfor yükler değerlendirildiğinde; yayılı yüklerin baskın olarak gübre kullanımı sonucu tarımsal faaliyetlerden (% 66) kaynaklandığı (1615 ton/yıl), bunu hayvancılıktan (% 28) kaynaklanan yayılı yüklerin (692 ton/yıl) izlediği görülmektedir. Arazi kullanımından kaynaklanan P yükleri de % 6 (mertebelerindedir. Havza içinde hayvancılığın fazla geliģmemiģ olması, yayılı yük açısından tarımsal gübre kullanımını baskın hale getirmektedir. Marmara Havzasında yayılı P yükü toplamı, 2010 yılı itibarı ile 2450 ton/yıl olarak hesaplanmıģtır yılında tamamlanan MEMPIS projesi sonuç raporunda, Marmara Havzasında yüzeysel sulara ulaģan yayılı P yükleri toplamı (Susurluk alt havzası ile birlikte) 5398 ton/yıl olarak hesaplanmıģtır. Aradaki farkın, yine arıtılan evsel atıksu yükündeki artıģa bağlı olarak azalan foseptik yükünden kaynaklandığı görülmektedir. ġekil 116 da havzayı oluģturan iller bazında yayılı kirlilik yüklerinin TN ve TP bazında dağılımları verilmektedir.

264 Sayfa/Toplam Sayfa: 264 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BURSA YAYILI N YÜKÜ DAĞILIMI ; 8% 66696; 4% 32953; 2% 36439; 2% ; 13% ; 73% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı N Yükü kg/yıl 16249; 6% BURSA YAYILI P YÜKÜ DAĞILIMI 4874; 2% 911; 1% ; 89% 6135; 2% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl

265 Sayfa/Toplam Sayfa: 265 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ; 4% ÇANAKKALE YAYILI N YÜKÜ DAĞILIMI ; 26% 0% 2% ; 47% ; 23% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı N Yükü kg/yıl ÇANAKKALE YAYILI P YÜKÜ DAĞILIMI ; 38% 1% 0% 32986; 7% ; 55% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl

266 Sayfa/Toplam Sayfa: 266 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 İSTANBUL YAYILI N YÜKÜ DAĞILIMI 0% ; 4% ; 11% 1% ; 16% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl ; 68% Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı N Yükü kg/yıl İSTANBUL YAYILI P YÜKÜ DAĞILIMI 1% 326; 0% 69728; 14% 51654; 11% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl ; 75% Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl

267 Sayfa/Toplam Sayfa: 267 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KIRKLARELİ YAYILI N YÜKÜ DAĞILIMI 46000; 8% 1161; 0% ; 26% 94383; 16% 10487; 2% ; 48% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı N Yükü kg/yıl KIRKLARELİ YAYILI P YÜKÜ DAĞILIMI 1% 57; 0% 13662; 43% 7197; 23% 10811; 34% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl

268 Sayfa/Toplam Sayfa: 268 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ; 3% KOCAELİ YAYILI N YÜKÜ DAĞILIMI ; 37% 32719; 1% ; 8% 6% ; 51% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı N Yükü kg/yıl KOCAELİ YAYILI P YÜKÜ DAĞILIMI 262; 0% 18575; 3% ; 43% 6% ; 54% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl

269 Sayfa/Toplam Sayfa: 269 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TEKİRDAĞ YAYILI N YÜKÜ DAĞILIMI 40104; 3% ; 28% 7% ; 11% ; 48% ; 10% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı N Yükü kg/yıl TEKİRDAĞ YAYILI P YÜKÜ DAĞILIMI 815; 1% 4458; 4% 35818; 30% 11% 76625; 65% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl

270 Sayfa/Toplam Sayfa: 270 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YALOVA YAYILI N YÜKÜ DAĞILIMI 20% 34154; 8% 1% ; 34% 52057; 11% ; 26% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı N Yükü kg/yıl YALOVA YAYILI P YÜKÜ DAĞILIMI 379; 1% 1% 3878; 6% 9805; 14% 53955; 79% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl

271 Sayfa/Toplam Sayfa: 271 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ,; 3% MARMARA HAVZASI TOPLAM N YÜKÜ DAĞILIMI ; 22% 2% ; 1% ; 15% ; 59% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü kg/yıl Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü kg/yıl MARMARA HAVZASI TOPLAM P YÜKÜ DAĞILIMI 3% ; 28% 2089; 0% ; 66% ; 6% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü kg/yıl Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (kg/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü kg/yıl Toplam Foseptik Yayılı P Yükü kg/yıl ġekil 116. Marmara Havzası Yayılı Yükleri Gelecekteki Yayılı Yüklerin Tahmini Bu çalıģma kapsamında, havzada gelecekteki (2020, 2030 ve 2040 yılları için) yayılı yük hesaplamaları, AB Adayı olan ülkemizde, Su Çerçeve Direktifi gereğince havzanın doğal yapısının daha fazla bozulmasına karģı koruyucu faaliyetler gerçekleģtirileceği esasına göre yapılmıģtır. Koruyucu faaliyetler açısından, noktasal kirletici kaynakları izlemek ve kontrol etmek, yayılı kirletici kaynaklara göre daha kolaydır. Bunun yanı sıra, mevcut durumda yayılı

272 Sayfa/Toplam Sayfa: 272 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, Çevre ve Orman Bakanlığı Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baģlanan düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak hem de kalitesi yükselecektir. Bölüm 5.5 te sızıntı suyu hesap yönteminde de açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu yalnız eski depolama alanlarından açığa çıkacaktır yılına kadar, Belediye teģkilatına sahip tüm yerleģim yerlerinin AAT ye sahip olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) fosseptik kullanıyor olacaktır, bu nedenle kırsal deģarjların belirli bir miktarı yayılı kaynak olarak kabul edilecektir. Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiģin hızlanması sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı yetiģtiriciliği olarak devam edecektir. Yayılı yük hesaplamalarda 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan yetiģtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde %20 lik, 2030 yılı için %30 luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da %40 lık bir azalma olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiģtir (Stolze vd., FAO,2002). Yayılı yükleri gelecekte azaltmaya yönelik alınacak daha gerçekçi çözümleri araģtırmak için tüm havzada daha detaylı araģtırmalar yürütülmelidir Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi Yukarıdaki Bölüm ve de noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların proje alanında sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiģ ve geleceğe dönük kirlilik yükü tahminleri yapılmıģtır. Yapılan hesaplama ve tahminlerin genel değerlendirilmesi bu bölümde verilmektedir. Bu proje kapsamında, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yük hesaplamaları, havzanın doğal yapısının daha fazla bozulmasına karģı koruyucu faaliyetlerin gerçekleģtirileceği esasına göre yapılmıģtır. Böylece, akarsuların su kalitesi nispeten daha iyi olacaktır. Koruyucu faaliyetler kıyaslandığında, noktasal kirletici kaynakları izlemek ve kontrol etmek, yayılı kirletici kaynaklara göre daha kolaydır. Bunun yanı sıra, mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, gelecekte düzenli katı atık depolama alanları tasarlanıp, inģa edilmesi ile hem miktarı azalacak hem de kalitesi yükselecektir. Halen iģletimde olan düzensiz depolama alanları daha sonra iyileģtirilecek ve yakın gelecekte

273 Sayfa/Toplam Sayfa: 273 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kapatılacaktır. Düzenli depolama alanlarından kaynaklanacak olan sızıntı suları ise toplanıp arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacaktır. Gelecekte sızıntı suyu yalnız eski düzensiz depolama alanlarından açığa çıkacaktır. Yukarıda bahsedildiği üzere, kirleticiler su ortamına dağınık olarak ulaģtıkları için yayılı kirletici kaynaklar ile uğraģmak karmaģık bir iģtir. Toprak özellikleri, iklim koģulları, gübrelerin özellikleri, gübre ve orman bileģenleri (bozulma maddesi, üst toprak tabakası, vs.) ile birlikte toprakta taģınan besi maddelerinin davranıģ ve bozunumu gibi faktörler topraktaki taģınım mekanizmalarını yüksek oranda etkilemektedir. Bundan dolayı, yayılı kaynakları kontrol etmek daha zor bir uğraģ olarak gözükmektedir. Tercihen, havza içi kontrollerin yüzeysel akıģ veya zemine sızma yolu ile su ortamına ulaģabilecek besi maddesi yüklerinim azaltacak etkili faaliyetler olduğu düģünülmektedir. Yayılı kirleticilerden tamamen kurtulmak mümkün değildir, fakat koruyucu önlemler ile yükler belirli bir oranda düģürülebilmektedir. Ön hesaplamalarda 2020 yılında toplam yayılı yükten gelen besi maddesi yüklerinde %20, 2030 yılı için %30 luk ve 2040 yılında %40 lık bir azalma olacağı uluslararası deneyimlere dayanarak göz önünde tutulmalıdır. Yayılı yükleri gelecekte azaltmaya yönelik alınacak daha gerçekçi çözümleri araģtırmak için tüm havzada daha detaylı araģtırmalar yürütülmelidir. Önceki bölümlerde, tahmini noktasal ve yayılı kirletici yüklerinin Ģu anki dağılımı verilmiģtir. Burada, noktasal, yayılı ve toplam yüklerin miktarları yıllar içerisinde Tablo 49 da kıyaslanmaktadır. ġekil de 2010 yılı için pasta grafikleri ve ġekil de yıllar bazında değiģimlerin grafiksel gösterimi verilmiģtir. Tablo 49. Marmara Havzası Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Dağılımı ĠL 2010 Toplam Azot (TN) Dağılımı (ton/yıl) Toplam Fosfor (TP) Dağılımı (ton/yıl) Noktasal Yayılı Toplam Noktasal Yayılı Toplam Balıkesir Bursa Çanakkale Edirne Ġstanbul Kırklareli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM

274 Sayfa/Toplam Sayfa: 274 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: ĠL Toplam Azot (TN) Dağılımı (ton/yıl) Toplam Fosfor (TP) Dağılımı (ton/yıl) Noktasal Yayılı Toplam Yayılı Noktasal Toplam Balıkesir Bursa Çanakkale Edirne Ġstanbul Kırklareli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM ĠL Toplam Azot (TN) Dağılımı (ton/yıl) Toplam Fosfor (TP) Dağılımı (ton/yıl) Noktasal Yayılı Toplam Yayılı Noktasal Toplam Balıkesir Bursa Çanakkale Edirne Ġstanbul Kırklareli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM ĠL Toplam Azot (TN) Dağılımı (ton/yıl) Toplam Fosfor (TP) Dağılımı (ton/yıl) Noktasal Yayılı Toplam Yayılı Noktasal Toplam Balıkesir Bursa Çanakkale Edirne Ġstanbul Kırklareli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM

275 Sayfa/Toplam Sayfa: 275 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 49 değerlendirildiğinde, Marmara Havzasında 2010 yılında oluģan toplam N kirlilik yükünün ton; Marmara Havzasında 2010 yılı için oluģan N kirletici yükünün % 55 I Ġstanbul ve Kocaeli den kaynaklanmaktadır. MEMPIS Projesi Sonuç raporunda, Marmara Havzası için, alt havzası olan Susurluk Havzası ile birlikte ton/yıl toplam N yükü hesaplanmıģtır. Susurluk Havzası ayrıca hesaplandığında elde edilen ton/yıl N yükü de hesaba dahil edildiğinde bulunan ton N/yıl toplam değeri, MEMPIS projesinde hesaplanan değer ile uyum içerisindedir. Marmara Havzasında 2010 yılında oluģan toplam P kirlilik yükünün ton olduğu görülmektedir. MEMPIS Projesi Sonuç raporunda, Marmara Havzası için, alt havzası olan Susurluk Havzası ile birlikte ton/yıl toplam P yükü hesaplanmıģtır. Susurluk Havzası ayrıca hesaplandığında elde edilen ton/yıl P yükü de hesaba dahil edildiğinde bulunan ton N/yıl toplam değeri, MEMPIS projesinde hesaplanan değerden daha düģüktür. MEMPIS projesinde yayılı P yükünün % 56 sının yerleģim yerlerinden kaynaklandığı düģünüldüğünde, bu çalıģmanın yapıldığı 2010 yılına kadar Marmara (ve Susurluk) havzalarında yerleģim yerlerinden kaynaklanan yayılı P yüklerinin kanalizasyon altyapılarındaki iyileģme ile giderildiği düģünüldüğünde, bu farkın azalması beklenen bir durumdur yılı noktsal ve yayılı Toplam-N yükü dağılımı ; 74% 8.811; 26% Noktasal T-N yükleri ton/yıl Yayılı T-N yükleri ton/yıl ġekil 117. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı toplam azot yükü dağılımı.

276 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 276 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: yılı noktsal ve yayılı T-P yükü dağılımı 2.519; 67% 1.227; 33% Noktasal T-P yükleri ton/yıl Yayılı T-P yükleri ton/yıl ġekil 118. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı toplam fosfor yükü dağılımı Noktasal T-N yükleri ton/yıl Yayılı T-N yükleri ton/yıl ġekil 119. Marmara Havzası noktasal ve yayılı toplam azot yükünün yıllara göre değiģim beklentisi

277 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 277 / 362 GüncelleĢtirme Sayısı: Noktasal T-P yükleri ton/yıl Yayılı T-P yükleri ton/yıl ġekil 120. Marmara Havzası noktasal ve yayılı toplam fosfor yükünün yıllara göre değiģim beklentisi ġekil 119 ve 120 birlikte değerlendirildiğinde, Marmara Havzasında 2010 yılında toplam azot ve fosfor yükünün çoğunun (N için % 82 ve P için % 83 ) yayılı yüklerden kaynaklandığı görülmektedir. Noktasal yüklerde 2020 yılına kadar yapılması planlanan ileri kentsel AAT ler nedeniyle önemli bir azalma olsa da sonraki 10 yıllık bölümlerde artan nüfusla birlikte artıģ beklenmektedir. Ancak toplam yüke en fazla etki eden yayılı yüklerin de özellikle düzensiz katı atık depolanmasına son verilmesi ve foseptik yayılı yüklerinin azalmasıyla her 10 yıllık dilimde yukarıda belirtilen oranlarda azalacağı tahmin edildiği için toplam azot ve fosfor yükünün de zamanla azalacağı hesaplanmıģtır.