T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2725 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1687 T CARET HUKUKU-I

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2725 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1687 T CARET HUKUKU-I Yazarlar Prof.Dr. Sami KARAHAN (Ünite 1-5) Prof.Dr. Mustafa ÇEKER (Ünite 6-8) Editörler Prof.Dr. Sami KARAHAN (Ünite 1-4) Doç.Dr. Ayfle Tülin YÜRÜK (Ünite 5-8) ANADOLU ÜN VERS TES

2 çindekiler iii çindekiler Önsöz... xiii Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm.. 2 T CARET HUKUKUNUN KONUSU... 3 T CARET HUKUKUNUN TAR H GEL fi M... 3 Eski Ça... 4 Orta Ça... 4 Yak n Ça ve Kanunlaflt rma Hareketleri... 4 Modern Ça... 5 Türk Ticaret Hukukunun Tarihi Geliflimi... 5 T CAR filetme... 6 Tan m ve Unsurlar... 6 ktisadi Faaliyet... 6 Devaml l k... 7 Ba ms zl k... 7 Kapasite... 7 Ticari flletmenin Mal Varl... 8 Ticari flletmede Merkez ve fiube... 9 Kavram... 9 fiubenin Unsurlar... 9 Merkez-fiube liflkisinin Hukuki Sonuçlar T CAR filetmeye L fik N HUKUK filemler Ticari flletmenin Devri Kavram Devrin Kapsam Devir Prosedürü Devrin Hüküm ve Sonuçlar Ticari flletmenin Rehni Kavram Rehnin Taraflar Rehnin Konu ve Kapsam Rehin Hakk n n Do umu Taraflar n Haklar ve Borçlar le Üçüncü Kiflilerin Durumu Rehnin Paraya Çevrilmesi Rehnin Sona Ermesi T CAR fi Kavram ve Kriterler Ticaret Kanunu nda Düzenlenen fller Ticaridir Bir Ticari flletmeyle lgili Olan fller Ticaridir Ticari fl Karinesi Bir Taraf çin Ticari fl Niteli ini Haiz Olan Sözleflmeler Di er Taraf çin de Ticaridir Bir flin Ticari Olmas n n Sonuçlar Teselsül Karinesi Ticari fllerde Faiz Ticari fllerde Zaman Afl m T CAR HÜKÜMLER Kavram ve Kriterler Ticari Hükümlerin Uygulanma S ras ÜN TE

3 iv çindekiler Emredici Hükümler Sözleflme Hükümleri Yedek Ticari Hükümler Ticari Örf ve Adet Ticari Teamül Genel Hükümler Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Ticari Davalar,Ticari Çekiflmesiz Yarg flleri, Tacir, Ticaret Sicili T CAR DAVALAR VE T CAR ÇEK fimes Z YARGI filer Yarg Teflkilat Ticari Davalar n ve Ticari Çekiflmesiz Yarg fllerinin Kapsam Ticari Davalarda Usul Kurallar TAC R Kavram Gerçek Kiflilerin Tacir S fat Ticari flletmenin Varl Ticari flletmenin flletilmesi flletme Faaliyetinin K smen de Olsa Kendi Ad na Olmas Özel Durumlar Küçük ve K s tl lar n Tacir S fat Ticaret Yapma Yasa na Tabi Kiflilerin Tacir S fat Ticaretle U raflmas zne Tabi Kiflilerin Tacir S fat Tüzel Kifliler Ticaret fiirketleri Vak flar ve Dernekler Kamu Tüzel Kiflileri Taraf ndan Kurulan Kurum ve Kurulufllar Donatma fltiraki Tacir Gibi Sorumlu Olanlar Hukuken Var Olmayan flletme Ad na fllem Yapan Kifli Veli veya Vasi Tacir Olman n Hukuki Sonuçlar flasa Tabi Olma Ticaret Unvan Seçme ve Kullanma flletmesini Ticaret Siciline Tescil Ettirme Ticari Defterler Tutma Ticaret ve Sanayi Odalar na Kaydolma Basiretli Bir fl adam Gibi Hareket Etme Ticari Örf ve Adetlere Tabi Olma Ticari fl Karinesi Ücret ve Faiz steme Ücret ve Cezalar n ndirilmesini steyememe Kanuni htar ve hbar fiekillerine Uyma Fatura Verme ve Faturaya tiraz Teyit Mektubuna tiraz... 40

4 çindekiler v Ticari Defterlerle spat Ticari Dava Konusu Olma Ticari Sat fl ve Mal De iflimine liflkin Özel Hükümler Mal ve Hizmet Tedarikinde Geç Ödemenin Sonuçlar Hapis Hakk ESNAF T CARET S C L Kavram Sicilin Özellikleri Aç kl k Sorumluluk Tescil fiartlar Tescil stemi stemin ncelenmesi Tescile Davet Sicil Müdürünün Karar na tiraz Tescilin Hukuki Etkileri Hukuki Etkilerin Gerçekleflme An Tescilin flleme liflkin Hukuki Etkileri Tescilin Üçüncü Kiflilere liflkin Hukuki Etkileri Görünüfle veya lana Güven lkesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ticaret Unvan, flletme Ad, Marka T CARET UNVANI Kavram Ticaret Unvan n n Devaml l Ticaret Unvan n n Yap s Ticaret Unvan Çeflitleri Gerçek Kifli Tacirin Ticaret Unvan Kollektif fiirketin Ticaret Unvan Komandit fiirketin Ticaret Unvan Anonim fiirketin Ticaret Unvan Limited fiirketin Ticaret Unvan Kooperatifin Ticaret Unvan Ticari flletme flleten Di er Tüzel Kifli ve Derneklerin Ticaret Unvan Donatma fltirakinin Ticaret Unvan fiubenin Ticaret Unvan Adi fiirketin Ticaret Unvan Ticaret Unvan na Tecavüz ve Unvan n Korunmas filetme ADI MARKA Kavram Marka Çeflitleri Marka Olarak Tescil Edilme Koflullar Ay rt Edicilik ÜN TE

5 vi çindekiler fiekli Elverifllilik Maddi Elverifllilik Marka Tescil fllemleri Baflvuru ve Yay nlanmas Üçüncü Kiflilerin Görüflleri lgili Kiflilerin tirazlar TPE Kararlar na tiraz ve Dava Aç lmas Tescil Uluslararas Tescil Tescilin Sa lad Haklar Hakk n Kapsam Hakk n Süresi ve Yenilenmesi Hakk n Tükenmesi Rüçhan (Öncelik) Hakk Markay Kullanma Yükümlülü ü Marka le lgili Hukuki fllemler Marka Hakk n n Sona Ermesi Marka Hakk na Tecavüz Markan n Korunmas Hukuki Koruma Ceza Korumas Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Rekabet Hukuku (Haks z Rekabet ve Rekabet S n rlamalar Hukuku) REKABET KAVRAMININ HUKUK TEMELLER HAKSIZ REKABET HUKUKU Kavram Dürüstlük Kural na Ayk r Reklamlar ve Sat fl Yöntemleri le Di er Hukuka Ayk r Davran fllar Kötüleme Kendini Veya Üçüncü Kifliyi Rekabette Avantajl Duruma Getirme Üstün Bir Yetene e Malik Bulundu u Zann n Uyand rmaya Çal flma Kar flt r lmaya ( ltibas) Yol Açan Önlemler Alma Karfl laflt rmal Reklam Göstermelik/Yem ile Aldatma Müflteriyi Ek Edimlerle Sunumun Gerçek De eri Hakk nda Yan ltma Müflterinin Karar Verme Özgürlü ünü S n rlama Gizleme Taksitli Sat fllar le Benzeri Hukuki fllemlere liflkin lanlarda Toplam Maliyeti Belirtmeme Tüketici Kredilerine liflkin lanlarda Aç k Beyanlarda Bulunmama Eksik Veya Yanl fl Bilgiler çeren Sözleflme Formülleri Kullanma Sözleflmeyi hlale veya Sona Erdirmeye Yöneltme Müflterileri Baflkalar yla Yapt klar Sözleflmeleri hlale Yöneltme... 88

6 çindekiler vii Üçüncü Kiflilerin Çal flanlar n fal le Ç kar Sa lama Çal flanlar S rlar Aç klamaya Veya Ele Geçirmeye Yöneltme Al c veya Kredi Alan Kifliyi Sözleflmeden Caymaya Veya Feshetmeye Yöneltme Baflkalar n n fl Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanma Kendisine Emanet Edilmifl Bir fl Ürününden Yetkisiz Yararlanma Kendisine Yetkisiz Olarak Tevdi Edilmifl Veya Sa lanm fl Bir fl Ürününden Yararlanma Baflkas na Ait Pazarlanmaya Haz r Çal flma Ürünlerinden Teknik Ço altma Yöntemleriyle Devral p Yararlanma Üretim ve fl S rlar n Hukuka Ayk r Olarak ffla Etme fl fiartlar na Uymama Dürüstlük Kural na Ayk r Genel fllem fiartlar Kullanma Kanuni Düzenlemeden Önemli Ölçüde Ayr lan Genel fllem fiartlar Kullanma Sözleflmenin Niteli ine Önemli Ölçüde Ayk r Genel fllem fiartlar Kullanmak Haks z Rekabetin Hukuki Sonuçlar Davalar Davac lar Daval lar Dava Zaman Afl m htiyati Tedbirler Hüküm Yetkili Mahkeme Haks z Rekabetin Cezai Sonuçlar REKABET SINIRLAMALARI HUKUKU Kavram Yasaklanan Faaliyetler Rekabeti Bozan Anlaflma, Karar ve Uyumlu Eylemler Hakim Durumun Kötüye Kullan lmas Birleflme ve Devralmalar Rekabet Kurulunun flleyifli Yasaklar n hlal Edilmesinin Hüküm ve Sonuçlar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Baflvurulabilecek Kaynaklar Ticari Defterler, Cari Hesap, Tacir Yard mc lar T CAR DEFTERLER Kavram Defter Tutma Yükümlülü ü ve Usulü Finansal Tablolar Defter ve Belgelerin Saklanmas Defter ve Belgelerin Ziya (Kaybedilmesi) Ticari Defterlerin Teslim ve braz le Delil Olmas Teslim ve braz Delil Olmas ÜN TE

7 viii çindekiler Sorumluluk ve Müeyyideler CAR HESAP SÖZLEfiMES Kavram Cari Hesaba Geçirilemeyen Alacaklar Cari Hesaba Geçirilmesi fiarta Ba l Alacaklar Anlaflma Süresi ve Hesap Devresi Alaca n Cari Hesaba Geçirilmesinin Sonuçlar Bakiyenin Haczi Cari Hesab n Sona Ermesi Belirli Süreli Cari Hesap Sözleflmelerinde Belirsiz Süreli Cari Hesap Sözleflmelerinde Zaman Afl m TAC R YARDIMCILARI T CAR TEMS LC Kavram Atanmas Ataman n fiekli Atamaya Yetkili Kifli Atanacak Kifli Yetkileri Yönetim Yetkisi Temsil Yetkisi Rekabet Yasa Temsil Yetkisinin Sona Ermesi Azil Veya stifa Ölüm, Gaiplik ve Fiil Ehliyetinin Kaybedilmesi flas flletmenin Devir ve Tasfiyesi T CAR VEK L Kavram Atanmas Yetkileri ve S n rland r lmas Rekabet Yasa Temsil Yetkisinin Sona Ermesi PAZARLAMACI Kavram Atanmas Pazarlamac n n Haklar nhisar (Tekel) Hakk Ücret Hakk Hapis Hakk Pazarlamac n n Yetkileri Pazarlamac n n Yükümlülükleri Pazarlamac l k Sözleflmesinin Sona Ermesi ACENTE Kavram Acentenin Haklar Ücret Hakk nhisar Hakk Ola anüstü Giderleri ve Avans Faizi steme Hakk Hapis Hakk Acentenin Yetkileri

8 çindekiler ix Beyanda Bulunma ve Beyanlar Kabul Mal Bedellerini Kabul, Alaca Yenileme ve Miktar n ndirme Sözleflme Yapma Acentenin Borçlar ve Yükümlülükleri nhisar Borcu Müvekkilinin fllerini Görme ve Menfaatlerini Koruma Bilgi Verme Talimata Uyma Önlemler Alma Ödeme Borcu Müvekkilin Borçlar Acentelik Sözleflmesinin Sona Ermesi Denklefltirme stemi Rekabet Yasa Anlaflmas S MSAR Kavram Simsar n Hukuki Durumu KOM SYONCU Kavram Komisyoncunun Hukuki Durumu Komisyoncunun Haklar Komisyoncunun Borç ve Yükümlülükleri Komisyon liflkisinin Sona Ermesi TAfiIMA filer KOM SYONCUSU Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Baflvurulabilecek Kaynaklar fiirketler Hukukuna Girifl, Adi fiirket fi RKET KAVRAMI fi RKETLER N SINIFLANDIRILMASI Düzenlendi i Kanuna Göre Borçlar Kanunu nda Düzenlenen fiirketler Ticaret Kanunu nda Düzenlenen fiirketler Özel Kanunlarda Düzenlenen fiirketler Tüzel Kiflili ine Göre Tüzel Kiflilik Tan nan fiirketler Tüzel Kiflili i Olmayan fiirketler Bask n Unsura Göre fiah s fiirketleri Sermaye fiirketleri Sorumluluk fiekline Göre S n rl Sorumluluk Getiren fiirketler S n rs z Sorumluluk Getiren fiirketler AD fi RKETLER AD fi RKET N UNSURLARI Ortaklar Amaç ve Konu ÜN TE

9 x çindekiler Sermaye Birlikte Çal flma Sözleflme AD fi RKET N KURULUfiU AD fi RKET N filey fi Ortaklar Aras liflkiler fiirketin Yönetimi Ortaklar n Hak ve Borçlar Ortak Yap s n n De iflmesi D fl liflkiler Temsil Ortaklar n Sorumlulu u AD fi RKET N SONA ERMES Sona Erme Nedenleri radi Olmayan Nedenler radi Nedenler fiirketin Tasfiyesi Tasfiye Görevlisinin Atanmas Tasfiye fllemleri Zamanafl m Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Ticaret fiirketlerinin Genel Hükümleri T CARET fi RKETLER T CARET fi RKETLER N N GENEL HÜKÜMLER Tüzel Kiflilik Tüzel Kiflili in Kazan lmas Sonuçlar Sermaye Nakit Sermaye ve Ödenmesi Aynî Sermaye ve Ödenmesi Emek Sermayesi fiirket Borçlar ndan Sorumluluk fiirketin Sorumlulu u Ortaklar n Sorumlulu u T CARET fi RKETLER N N B RLEfiMES Ortaklar n ve Alacakl lar n Korunmas Ortakl k Pay ve Haklar n n Korunmas Ayr lma Akçesi Sermaye Art r m Birleflmenin Aflamalar Birleflme Sözleflmesinin Haz rlanmas Yetkili Organlar n Karar Bilanço Ç kar lmas Birleflmenin Onaylanmas Birleflme Karar n n Tescil ve lan

10 çindekiler xi Birleflmenin Sonuçlar Tasfiyesiz Geçifl Eski Borçlardan Sorumluluk Alacakl lar n Korunmas Çal flanlar n Korunmas T CARET fi RKETLER N N BÖLÜNMES Bölünme fiekilleri Tam Bölünme K smî Bölünme Bölünmenin S n rlar Bölünme fllemleri ve Sonuçlar T CARET fi RKETLER N N TÜR DE fit RMES Tür De ifltirme fllemleri ORTAK HÜKÜMLER Ortakl k Pay ve Haklar n n ncelenmesi Davas Birleflme, Bölünme ve Tür De ifltirmenin ptali Sorumluluk fi RKETLER TOPLULU U Kavram Aç klama Yükümlülü ü Hâkim fiirketin Sorumlulu u Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kollektif ve Komandit fiirketler fiahis fi RKETLER KOLLEKT F fi RKETLER Tan m ve Unsurlar Ortaklar Ticari flletme Ticaret Unvan S n rs z Sorumluluk Tüzel Kiflilik Kuruluflu fiirket Sözleflmesinin Düzenlenmesi Noter Onay Ticaret Siciline Tescil ve lan Kollektif fiirketin flleyifli ç liflkiler Yöneticilerin Belirlenmesi Yönetim fieklinin Belirlenmesi Yöneticilerin Görevden Al nmas Ortaklar n Hak ve Borçlar Sermaye Koyma Borcu Kâr ve Zarara Kat lma Oy Hakk fiirketin Denetlenmesi ÜN TE

11 xii çindekiler Rekabet Yasa D fl liflkiler fiirketin Temsili Ortaklar n Sorumlulu u Ortak Yap s ndaki De ifliklikler Yeni Ortak Al nmas fiirketten Ayr lma fiirketten Ayr lman n Sonuçlar fiirketin Sona Ermesi fiirketin Feshi fiirketin nfisah Tasfiye Tasfiye Memurlar n n Atanmas Tasfiye Memurlar n n Görevden Al nmas Tasfiye fllemleri fiirket Kayd n n Silinmesi KOMAND T fi RKETLER Tan m ve Unsurlar Ortaklar Ticari flletme Ticaret Unvan Sorumluluk Tüzel Kiflilik Kollektif fiirketle Karfl laflt r lmas Kuruluflu fiirket Sözleflmesinin Düzenlenmesi Noter Onay Ticaret Siciline Tescil ve lan Komandit fiirket Türleri Adi Komandit fiirket Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirket fiirketin flleyifli fiirketin Yönetimi fiirketin Temsili Ortaklar n Sorumlulu u Komandite Ortaklar n Sorumlulu u Komanditer Ortaklar n Sorumlulu u fiirketin Sona Ermesi ve Tasfiye Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sözlük

12 Önsöz xiii Önsöz Sevgili ö rencilerimiz, Ticaret Hukuku kitab ile çok genifl bir kapsam bulunan Ticaret Hukuku nun, sadece flletme ve Maliye bölümü ö rencileri için yararl olaca n düflündü ümüz belli bir k sm, uzaktan ö renim teknolojisine uygun olarak incelenmektedir. Bu derste baflar l olabilmenin önkoflulu Hukukun Temel Kavramlar dersinde sizlere verilen kavramlar ö renmifl olman zd r, kendinizi herhangi bir konuda eksik hissetti inizde Hukukun Temel Kavramlar kitab n za baflvurman z baflar n z art racakt r. Ünitelerin bafl nda belirlenen Amaçlar m z ile o ünitenin amac ortaya konulmakta, ünite içinde yer alan S ra Sizde çal flmalar ile ünitede edindi iniz bilgileri pekifltirmeniz amaçlanmaktad r. Ünitenin sonunda yer alan Kendimizi S nayal m bafll alt nda, ünitede ifllenen konuyu kavray p kavramad n z anlaman za yönelik sorular yer almaktad r. Bu sorular n cevaplanmas nda baflar s z olman z halinde ilgili bölümü yeniden çal flman z yararl olacakt r. Yaflam n çinden ve Okuma Parças bafll kl bölümlerde ise ünitede anlat lan konular n hayat n içinde nas l gerçekleflti i, nas l yorumland veya bu konularda ortaya ç kan anlaflmazl klar n yarg da nas l çözümlendi ine iliflkin örnekler yer almaktad r. Kitab n haz rlanmas sürecinde özveri ile yard mc olan Anadolu Üniversitesi nin tüm elemanlar na teflekkürlerimizi sunuyoruz. BAfiARI D LEKLER M ZLE Editörler Prof.Dr. Sami Karahan Doç.Dr. Ayfle Tülin Yürük

13 1T CARET HUKUKU-I Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Ticaret hukukunun geliflim sürecini analiz edebilecek, Ticari iflletmeyi di er iflletmelerden ay rt edebilecek, Merkez-flube iliflkisinin kriterlerini ve sonuçlar n listeleyebilecek, Ticari iflletme devrinin flekil, flart ve sonuçlar n özetleyebilecek, Ticari iflletme rehninin flekil, flart ve sonuçlar n aç klayabilecek, Ticari ifl, ticari faiz ve teselsül karinesi kavramlar n de erlendirebilecek, Ticari hükümleri ve bunlar n uygulama s ras n belirleyebileceksiniz. Anahtar Kavramlar Ticari flletme Tacir Esnaf fiube Ticari flletmenin Devri Ticari flletmenin Rehni Ticari fl Kanuni Faiz Bileflik Faiz Anapara Faizi Temerrüt Faizi Teselsül Müteselsil Sorumluluk Ticari Hüküm Ticari Örf ve Adet Ticari Teamül çindekiler Ticaret Hukuku-I Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm T CARET HUKUKUNUN KONUSU T CARET HUKUKUNUN TAR H GEL fi M T CAR filetme T CAR filetmeye L fik N HUKUK filemler T CAR fi T CAR HÜKÜMLER

14 Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm T CARET HUKUKUNUN KONUSU Ticaret hukuku, ticari karakter tafl yan olaylara uygulanan hukuk dal d r. Ticari nitelik tafl yan hükümlerin bir araya gelmesiyle oluflan kurallardan oluflmaktad r. Ticaret hukukunun konu ve kapsam n belirlemede hangi kavram n esas al nmas gerekti i hususu, farkl yaklafl mlar ve farkl sistemler ortaya ç kmas na sebep olmufltur. Bu sistemlerden genel kabul gören dört tanesi flunlard r: Subjektif sistem, ticaret hukukunun konu ve kapsam n, ifllemin süjesi olan tacirden hareketle tespit etmeye çal fl r. Bu anlamda ticaret hukuku bir tacirler hukuku, bir s n f hukuku niteli indedir. Ticaret hukukunun tarihi geliflimi içerisinde ilk ortaya ç kan sistem budur ve 1681 tarihli Frans z Kara ve Deniz Ticareti Emirnameleri ile halen yürürlükte olan 1897 tarihli Alman Ticaret Kanunu bu sistemi kabul etmifltir. Objektif sistem, bir tepki sistemidir Frans z htilali nin bütün ayr cal klar kald rmaya yönelen fikrinin eseridir. Hareket noktas ticari ifllem olan bu sisteme göre ticaret hukuku ticari ifllemlere uygulanan hukuk dal d r. fllemin taraflar n n tacir olup olmamas önemli de ildir tarihli Frans z Ticaret Kanunu bu sistemi esas alm flt r. flletme sistemi, yirminci yüzy lda ortaya ç km flt r ve modern sistem olarak da isimlendirilmektedir. Sistemin hareket noktas ticari iflletme kavram d r. Özellikle talyan hukukçusu Vivante taraf ndan savunulan bu görüfl, kanun koyucular etkilemifl ve 1942 tarihli talyan Medeni Kanunu bu görüflün etkisinde haz rlanm flt r. Karma sistem ise belirtilen sistemlerin tek bafl na yeterli olmad n savunur. Bu nedenle, ticaret hukukunun kapsam n belirlerken farkl a rl kta olmakla birlikte tacir, ticari ifllem ve ticari iflletme kavramlar ndan ayr ayr esinlenir tarihli Ticaret Kanunu nun benimsedi i sistemin hangisi oldu u hususunda ö retide görüfl birli i yoktur. Baz yazarlar bu kanunun objektif sistemi benimsedi i görüflünde iken; hâkim olan görüfl bu kanunun karma sistemi benimsedi i yönündedir tarih ve 6762 say l eski Ticaret Kanunu ile 2011 tarih ve 6102 say l yeni Türk Ticaret Kanunu nun kabul etti i sistem ise ticari iflletme a rl kl karma sistemdir. T CARET HUKUKUNUN TAR H GEL fi M Ticaret hukukunun tarihi temelleri çok eskilere dayanmaktad r. Bu tarihi süreç eski, orta, yak n ve modern ça olmak üzere dört döneme ayr labilir.

15 4 Ticaret Hukuku-I Hammurabi, (MÖ MÖ 1750) Sümer ve Akkadlar fethederek, Babil mparatorlu u nun ilk kral oldu. Böylece Babillerin Mezopotamya üzerinde hegemonyas n kurdu. Kanunlar sisteme ba lad için ona ilk kanun koyucu unvan da verilmektedir. 282 madde halinde tafl sütunlara yaz lan bu yaz tlar, y llar nda Frans z araflt rmac lar taraf ndan keflfedilmifl ve Louvre müzesine tafl nm flt r. NTERNET Ius Gentium, yabanc larla yap lan ifllemlere ve yabanc lar aras ndaki ifllemlere uygulanan Roma hukuku dal d r ve daha çok mal varl hukukuna, yani tafl n r eflya hukuku ile borçlar hukukuna iliflkindir (Tahiro lu/erdo mufl, 2011, 124). D KKAT Ius Civile, Roma vatandafllar na uygulanan Roma hukuku dal olup, aile ve miras gibi hususlara iliflkin hükümler içermekteydi. Lombardlar, barbar Cermen halk n n bir k sm na verilen isim olup, talya n n Milano kentini de içeren Lombardia bölgesin kurduklar krall k Kutsal Roma Cermen mparatorlu u nu kuran fiarlman taraf ndan y k lm flt r. Faiz ve rehin karfl l ödünç ifllemini bulduklar ve yayg nlaflt rd klar kabul edilmektedir. Eski Ça Ticari ifllemlere iliflkin ilk özel kurallar n Babil hükümdar Hammurabi taraf ndan konuldu u, faizle para al p verme, flirket, vedia ve komisyon iliflkilerine benzer baz iliflkilerin o dönemde düzenlenmifl oldu u görülmektedir. Daha sonra Fenikeliler, Hammurabi kanunlar ndan da etkilenerek deniz ticaretine iliflkin baz özel kurallar getirmifllerdir. Bu özel kurallar, Fenikelilerin genifl bir alana yay lan ticari hareketlilikleri nedeniyle, di er milletler taraf ndan da benimsenmifltir. Fenikelileri takiben, ticari hayata hakim olan Yunanl lar, deniz ödüncü sözleflmesini ilk kez kullanm fllard r. Hammurabi kanunlar n n içeri i hk. genifl bilgi için bk. ve Sonraki dönemde dünya ticaret yollar na hakim olan Romal lar, ticareti Roma vatandafllar na hasretmemifl ve ius gentium ile düzenlemifllerdir. R za ile oluflan sözleflmelerin büyük geliflme gösterdi i ius gentium, ticari hayat n ihtiyaçlar na kafi geldi i için Roma hukukunda özel bir ticaret kanunu tesis edilmemifl ve ba ms z bir ticaret hukuku oluflmam flt r. Bu hukuk dal, Roma vatandafllar na ait hukukun genifllemesiyle daha sonra ius civile içerisine al nm flt r. Roma hukukuna iliflkin tarihi geliflim ve hukuk kurallar n n nitelikleri hakk nda genifl bilgi için bk. Tahiro lu/erdo mufl (2011) Orta Ça Orta Ça da gerçekleflen istilalar Roma mparatorlu u nu parçalam fl ve hakimiyetin binlerce yerel parçaya ayr lmas na, Roma bar fl n n ve Roma birli inin sa lad güven ortam n n y k lmas na yol açm flt r. Bununla birlikte, ticaret hukuku ba ms zl n Orta Ça da kazanm flt r. Ticaret ve sanayinin Avrupa da geliflmesine on ikinci as rda yap lan Haçl Seferleri sebep olmufltur. On alt nc as rda Amerika n n ve Hindistan n keflfi ile de ticaret ve sanayi büyük geliflme göstermifltir. Bunlar n gerçekleflmesi, çeflitli ülkeler aras nda düzenli iliflkilerin kurulmas n sa layarak bir örnek (yeknesak) kanunlar ve kurallar n tesisine zemin haz rlam flt r. Bu arada, faizli ifllemler, ticari senetler ve rehinli ifllemleri yayg nlaflt rmalar nedeniyle Yahudiler ve Lombardlar n belirleyici etkisinin bulundu u da belirtilmelidir. Öte yandan, Orta Ça da baz s n flar n özel baz haklara sahip olmas na imkân tan n yordu. Bu itibarla, tacirlerin kapal bir s n f teflkil etmeleri, bir loncada birleflmeleri ve ayr cal kl özel bir hukuka sahip olmalar do al görünüyordu. Tacirler ticari nitelikteki uyuflmazl klar için özel yarg lama hakk na sahiptiler. Bu durum ticaret hukukunun mahkemeler eliyle ilerlemesine ve ticaret hukuku dal n n ortaya ç kmas na sebep oldu. Ticaret hukukunun devlet taraf ndan ilk kez düzenlenmesi de bu ça da gerçekleflti tarihli Frans z Kara Ticareti Emirnamesi ile 1681 tarihli Frans z Deniz Ticareti Emirnamesi bu dönemde yürürlü e girdi. Yak n Ça ve Kanunlaflt rma Hareketleri Bu dönem, ticari nüfusun Atlas Okyanusu na k y s olan spanya, Fransa, Hollanda ve ngiltere gibi devletlere geçmesiyle bafllar. Bu geçiflin sebebi, bu devletlerin büyük nüfus potansiyeline sahip olmalar ve pusula yard m yla yeni dünyan n kefl-

16 1. Ünite - Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm 5 fedilmifl olmas d r. Ticaret hukuku bu dönemde geliflimini devam ettirmifltir. Teknik anlamda ilk ticaret kanunu olan Frans z Ticaret Kanunu da bu dönemde (15 Eylül 1807 tarihinde) ç kart lm flt r. Bu kanun, Napolyon un fetihleri sonucunda Fransa d fl na da yay lm flt r. Modern Ça Yirminci yüzy l n bafllar nda uluslararas ticaret büyük art fl göstermifltir. Bu durum, ticaret hukuku ile yak ndan ilgilenilmesine ve bu hususta çok say da uluslararas faaliyetin gerçeklefltirilmesine sebep olmufltur. Artan ticari iliflkilerin yaratt ödeme hareketlerinin h z ve güvenli ini sa lamak için özellikle ticari senetler hususunda mevzuat birlefltirme çal flmalar yap lm flt r ve 1912 y llar nda Den Haag (La Haye) de yap lan toplant lar bunlar n en önemlileridir ve 1931 y llar nda Cenevre de yap lan toplant larda da önemli geliflmeler sa lanm fl ve poliçe, bono ve çekler ile ilgili bir örnekli i temin edecek kararlar al nm flt r. kinci Dünya Savafl ticaretle ilgili geliflmeleri engellemifltir. Savafltan sonra artan ticaret, demokratikleflme hareketleri ve buna ba l olarak kurulan siyasi ve ekonomik paktlar ticaretin belirli bölgelerde yo unlaflmas na ve ticaret hukukunun h zl bir geliflim göstermesine sebep olmufltur. Bu geliflme, ticaret hukukuna iliflkin bölgesel bir örnek projelerin ortaya ç kmas n sa lam flt r. Bu arada, tüm dünya ülkeleri aras nda serbest ticaretin sa lanmas na yönelik, ticari hayat ve ticaret hukuku üzerinde olumlu etkileri olan uluslararas ekonomik ve ticari giriflimlere h z verilmifltir. Ticaret hukukunun tarihi geliflimi hakk nda genifl bilgi için bk. Vasfi R za Sevi, Ticaret Kanunu fierhi, C.I, 1934, s.34 vd. Türk Ticaret Hukukunun Tarihi Geliflimi Türk ticaret hukukunun slamiyet öncesi dönemine ait bilgi bulmak çok zordur. slam hukukunu uygulad m z dönemde ise günümüzdeki anlamda, tacirlere, ticari ifl veya ifllemlere ya da iflletmelere uygulanacak ayr ve ba ms z bir hukuk dal mevcut de ildi. Normal ifllemlerin tabi oldu u kurallar tüm ifllemlere uygulanmaktayd. Bununla beraber, tacirler kendilerine has düzenlemeler kabul edebiliyorlard. Nitekim, Tanzimat tan önce her esnaf grubunun özel loncalar ve yine her esnaf grubuna özel tüzükler vard. On sekizinci yüzy ldan itibaren artan sanayi ve ticari uyuflmazl klar n da artmas na sebep oldu. Mevzuat karmaflas, 1850 tarihli Kaanûnname-i Ticaret isimli kanunun kabul edilmesiyle halledildi. Türkiye Cumhuriyeti nin ilk ticaret kanunu olan 1926 tarihli Ticaret Kanunu, birçok kanundan esinlenerek kodifiye edilmifltir. Bu kanun, tarihinde yürürlü e giren 6762 say l Ticaret Kanunu ile 6762 say l Kanun da tarihinde yürürlü e giren 6102 say l Kanun la yürürlükten kald r lm flt r. D KKAT Kaanûnname-i Ticaret 1807 tarihli Frans z Ticaret Kanunu nun k smi tercümesinden ibaretti. Bu Kanun un ikinci k sm da 1865 tarihinde Kaanûnname-i Hümayunu Ticareti Bahriyye ismiyle tercüme edilerek aynen kabul edildi tarihinde yürürlü e giren Mecelle bu kanunun eksikliklerini tamamlam fl ve uygulamada birlikte kullan lm fllard r. Ticaret hukununun as l geliflimi ilk olarak hangi döneme rastlamaktad r ve bu geliflimin ana sebepleri nelerdir? 1 SIRA S ZDE

17 6 Ticaret Hukuku-I Kapasite ibaresi, tacirin esnafa nazaran daha yüksek olan ticari hacmine ve ticari iflletmenin varl için esnaf faaliyeti s n rlar n n afl lm fl olmas gerçe ine vurgu yapmaktad r. fiekil 1.1 T CAR filetme Tan m ve Unsurlar Ticari iflletme kavram ticaret hukukunun merkez kavram d r. Ticari ifl, ticari hüküm, ticari dava, ticaret unvan ve ticari temsilci gibi birçok kavram n ticari iflletme kavram ndan hareketle tan mlanmas, bu kavrama büyük önem kazand rmaktad r. Ticaret Kanunu nun 11 inci maddesine göre Ticari iflletme, esnaf iflletmesi için öngörülen s n r aflan düzeyde gelir sa lamay hedef tutan faaliyetlerin devaml ve ba ms z flekilde yürütüldü ü iflletmedir. Tan ma göre ticari iflletmenin varl için dört unsur gereklidir. Bunlar: i) iktisadi faaliyet, ii) devaml l k, iii) ba ms zl k ve iv) kapasite unsurlar d r. Ticari flletmenin Unsurlar ktisadi faaliyet Devaml l k Ba ms zl k Kapasite Ticari flletme Ticari iflletme niteli i bu unsurlar n bir araya gelmesiyle kendili inden kazan - l r. Herhangi birinin kaybedilmesiyle de yine kendili inden kaybedilir. Gerek kazanma ve gerek kaybetme için ayr ca flekli bir ifllemde bulunulmas na; örne in ticaret siciline tescil, ticaret odas na veya vergi dairesine kaydolma veya bunlardan silinme gibi ifllemlere gerek yoktur. Bu unsurlar flu flekilde aç klanabilir: ktisadi Faaliyet Faaliyetin iktisadi olmas, iflletme faaliyetine giriflilirken gelir sa laman n hedef edinilmesini ifade eder. Gelir sa lamay hedeflemeyen hayri, sportif, kültürel, ilmi ve di er de iflik amaçlarla yürütülen faaliyetler iktisadi de ildir. Örne in, kamyonuyla infla halindeki hay r kurulufllar na karfl l ks z olarak kum çeken kiflinin faaliyeti iktisadi nitelikte de ildir. Gelir sa lama hedefi bulunmakla birlikte, faaliyetin sonunda çeflitli nedenlerle gelir (hiç veya yeteri kadar) elde edilememifl veya zarar edilmifl olmas faaliyetin iktisadi olma niteli ini etkilemez. Gelirin sarf yeri önemli de ildir. Örne in devlete, belediyeye veya vilayete ait iflletmelerin faaliyetlerinden elde edilen gelirin kamu hizmetleri için, bir derne e ait iflletmenin gelirinin derne in iktisadi olmayan amaçlar için kullan l yor olmas faaliyetin niteli ini etkilemez. Hedef gelir sa lamak de il iken yap lan faaliyet sonucunda gelir elde edilmifl olmas faaliyete iktisadi nitelik kazand rmaz. Örne in, hay r amaçl iflletilen bir ö renci yurdu iflletmecili i faaliyetinden, sonuçta gelir elde edilmifl olmas bu çerçevede de erlendirilebilir. ktisadi faaliyet, bir ticari usul ve organizasyon dahilinde gerçeklefltirilmelidir. Bunun d fl nda, faaliyetin tek kifli veya bir grup taraf ndan gerçeklefltiriliyor olmas ; faaliyetin sermayeye veya bedeni çal flmaya dayan yor olmas ; devaml veya kesintili olmas iktisadilik nitelendirmesinde önem tafl maz.

18 1. Ünite - Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm 7 Devaml l k Ticari iflletmenin ikinci unsuru devaml l kt r. Devaml l k, faaliyetin teflkilatlanm fl bir sanat haline getirilmesini, profesyonelce yürütülmesini de ifade eder. Organizasyon devaml l n bir sonucudur. Devaml l k, mutlak de il nispi bir anlam tafl r. Devaml l k, faaliyetin uzun veya belirsiz bir süre yürütülece i anlam na gelmez. K sa bile olsa, belirli bir zaman dilimi için süreklili i hesap edilerek planlanm fl bir faaliyet de devaml d r. Örne in, iki y l sürecek bir köprü inflaat n gerçeklefltirmek üzere yürütülen bir faaliyet devaml d r. flin niteli inden kaynaklanan kesintiler devaml l k unsurunun varl n etkilemez. Önemli olan faaliyetin ar zi (geçici) nitelik tafl mamas d r. Örne in; sadece yaz aylar nda çal flan turizm iflletmeleri, dondurmac lar, hasat sezonuna ba l faaliyet gösteren un de irmenleri, ç rç r iflletmeleri kastetti imiz anlamda devaml d r. Buna karfl l k, bir veya birkaç defaya mahsus olmak üzere gerçeklefltirilen tafl ma faaliyeti, ara s ra düzenlenen araba piyangolar gibi ar zi nitelik tafl yan faaliyetler devaml de ildir. Devaml l k niyeti ile bafllat lan faaliyetin, sonradan herhangi bir nedenle kesintiye u ramas o faaliyetin -yürütüldü ü dönem için- devaml olma niteli ini etkilemez. Devaml l k niyeti olmaks z n bafllat lan bir iflletme faaliyetinin, ne zaman sona erece i belli olmayan bir flekilde her an sona erme ihtimali ile sürdürülmesi -bu hal süreklilik arzetse bile- o faaliyeti devaml hale getirmez. Örne in, bir fuar alan nda bir ay süreyle faaliyet gerçeklefltirmek üzere aç lan iflletmelerin daha sonra yerel idarenin fuar süresini belirli olmayan bir zaman için ve fakat iradesi gerçekleflti i zaman sona ermek üzere uzatmas halinde böyle bir durum söz konusudur. Ba ms zl k Ba ms zl k, iflletmenin hem iç hem de d fl iliflkide, baflka bir iflletmenin irade ve ifllemine ba l olmaks z n ifllemler yapabilmesidir. Ba ms z nitelikte olmayan iflletmeler ticari iflletme say lmazlar. Örne in; flubeler, mal depolanan yerler, otomobil servisleri içinde bulunan tamir atölyeleri, ticari temsilci ve ticari vekiller ba ms z de ildir. Kapasite Ticari iflletmenin varl için aranan dördüncü unsur kapasite unsurudur. Bu unsur iki farkl kanun hükmünün birlikte yorumlanmas ndan ortaya ç kmaktad r. Bunlar n ilki; konuyu do rudan ele alarak ticari iflletmeyi tan mlayan TK.11/II hükmüdür. Hüküm, ticari iflletmenin varl için esnaf iflletmesi için öngörülen s n r aflan düzeyde gelir sa laman n hedeflenmifl olmas n aramaktad r. Hükme göre, ticari iflletme ile esnaf iflletmesi aras ndaki s n r, Bakanlar Kurulu nca ç kar lacak kararnamede gösterilecektir. kinci kanuni düzenleme ise, do rudan esnaf tan mlarken, karfl t kavram ile taciri ve ticari iflletmeyi tan mlayan TK.15 hükmüdür. Bu hükme göre: ster gezici olsun ister bir dükkanda veya bir soka n belirli yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti sermayesinden fazla bedeni çal flmas na dayanan ve geliri 11 inci maddenin ikinci f kras uyar nca ç kar lacak kararnamede gösterilen s n r aflmayan ve sanat veya ticaretle u raflan kifli esnaft r. Kanun hükümleri birlikte de erlendirildi inde, kapasite unsurunun varl için iki flart n birlikte gerçekleflmesinin gerekli oldu u anlafl lmaktad r. fiartlardan sadece birinin varl halinde kapasite unsurundan söz edilemez. Belirtilen flartlar flunlard r:

19 8 Ticaret Hukuku-I Bakanlar Kurulu nca ç kar lacak kararnamede öngörülen s n r n afl lmas hedeflenmifl olmal d r. S n r aflan düzeyde gelirin elde edilmifl olmas flart de- ildir. Belirtilen geliri sa laman n hedeflenmifl olmas flart n gerçekleflmesi için yeterlidir. ktisadi faaliyet, bedeni çal flmadan çok sermayeye dayanmal d r. Sermaye, sadece paray de il, paraya dönüfltürülebilen her türlü de eri ifade eder. Örne in alacak, k ymetli evrak ve sermaye flirketlerine ait paylar, fikri mülkiyet haklar, tafl n rlar ve her çeflit tafl nmazlar, tafl n r ve tafl nmazlar n faydalanma ve kullanma haklar, ticari iflletmeler, hakl olarak kullan lan devredilebilir elektronik ortamlar, alanlar, adlar ve iflaretler gibi devrolunabilen ve nakden de erlendirilebilen her türlü de er sermaye kapsam nda de erlendirilir (TK.127). Bedeni çal flma ise iflletme sahibinin bizzat kendisine ait olan beden ve beyin gücünü (mesleki bilgi ve tecrübe) ifade eder. Bu nedenle, sadece kiflinin kendi beden ve beyin gücüyle yürütülen ö retmenlik, mali müflavirlik, yat r m dan flmanl, muayenehane doktorlu u, yazarl k, ressaml k, heykelt rafll k, bestekarl k, noterlik ve mimarl k gibi faaliyetler ticari iflletme faaliyeti say lmazlar. Buna karfl l k iflletmede ücret karfl l çal flan kiflilere ait beden ve beyin gücü, bedeni çal flmaya de il sermayeye dahil edilir. Örne in, doktor muayenehanesinde bedeni çal flma hakim unsur iken on-onbefl uzman n çal flt bir t p polikli inde hakim unsur sermayedir. Öte yandan, baz faaliyetler ister münferiden ve isterse genifl bir organizasyon fleklinde icra edilsinler, kanun gere i ticari iflletme faaliyeti say lmazlar. Örne in, bir avukat belli ücret karfl l nda baflka avukatlar istihdam etse bile ticari faaliyette bulunuyor say lmaz (1136 say l Avukatl k Kanunu m.44). SIRA S ZDE 2 Ticari iflletme mal varl n n oluflturdu u bütün, yerli ve yabanc ö retide ticaret fonu diye de adland r l r. flletme de eri, ö retide pefltemaliye veya goodwill olarak da adland r l r. Kirac l k hakk, bir iflletmenin, örne in; tuhafiyecinin, ayakkab c n n, tatl c n n, flekercinin, ticaretini yapt yerde kirac olmas halinde söz konusu olur. Ticari iflletme sahibinin mülkiyetinde bulunan yerde ticaretin yap l yor olmas halinde ise kirac l k hakk söz konusu olmad ndan bunun mal varl na dahil oldu undan da söz edilemez. Ticari iflletmenin unsurlar ile esnaf iflletmesinin unsurlar n karfl laflt r p farkl l klar n s ralay n z? Ticari flletmenin Mal Varl Ticari iflletmenin mal varl, ticari iflletmeye sürekli olarak özgülenmifl bulunan unsurlardan meydana gelen bütündür (TK.11/III). Bu bütüne dahil olan unsurlar n ortak noktas ticari iflletmeye sürekli olarak özgülenmifl olmalar d r. Bütünü tan mlayan bu mal varl unsurlar, bütünün do al parçalar d r. Bu nitelikte olmayan unsurlar, bütüne ve dolay s yla iflletmenin mal varl na dahil de ildir. Buna göre ticari iflletmenin mal varl na dahil olan unsurlar esas itibariyle flunlard r: Duran mal varl ; ticari iflletmeye sürekli olarak özgülenen tafl n rlar, tafl nmazlar, bunlar n bütünleyici parçalar (mütemmim cüzleri) (MK.684) ve eklentilerinden (teferruatlar) (MK.686) oluflur. Örne in, fabrika binas, makinalar, alet ve cihazlar, servis ve nakliye araçlar, sat fl yerleri ve depolar bu kapsamdad r. flletme de eri; iflletmeye ba l müflteri çevresini de kapsayan ve iflletmenin, teker teker mal varl unsurlar n n de erleri toplam n aflan de erdir. Kirac l k hakk, iflletme için mal varl ksal bir de er olarak önem tafl d ndan bütün içinde yerini alm flt r. Ticaret unvan, ticari iflletmenin sahibini ay rt etmeye ve göstermeye yarayan add r. Kategori olarak fikri mülkiyet haklar na dahildir. Bununla birlikte önemine binaen ayr ca say lmas tercih edilmifltir. Fikri Mülkiyet Haklar, fikir ve sanat eserleri (telif haklar ), patentler, faydal modeller, tasar mlar, markalar, co rafi iflaretler, yeni bitki çeflitleri, entegre devre topo rafyalar, biyoteknoloji, gen teknolojisi, bilgisayar programlar, veri tabanlar, ticaret unvan, iflletme ad, alan adlar, know-howlar ve ticari s rlar kapsar.

20 1. Ünite - Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm 9 Yukar da say lanlar içerisinde bulunmamakla birlikte, sürekli olarak iflletmeye özgülenen mal varl unsurlar içerisine dahil edilebilen di er unsurlar da ticari iflletmenin mal varl na dahildir (TK.11/III). Fikri mülkiyet haklar hakk nda Karahan/Suluk/Saraç/Nal (2011) n Fikri Mülkiyet Hukukunun Esaslar isimli kitab nda daha fazla bilgiye ulaflabilirsiniz. K T A P Ticari flletmede Merkez ve fiube Kavram Bir tacirin kural olarak bir ticari iflletmesi ve bunun faaliyetini yürüttü ü bir tek iflyeri vard r. Ayn kifliye ait birden fazla iflletmenin varl halinde, bunlar aras ndaki iliflki, ba ms z bir iliflki olabilece i gibi ba ml, yani merkez-flube iliflkisi de olabilir. Ba ms z iliflkinin varl halinde, her bir iflletme birbirinden ayr iflleme ve hukuki sonuçlara tabidir. Merkez-flube iliflkisinin varl halinde ise, ortada sadece bir ticari iflletme vard r. fiube veya flubeler, merkezin hukuki gelece ine ba l d r. Her ticari iflletmenin bir merkezi vard r. flletmeye ait tüm faaliyetlerin ayn yerde yürütülüyor olmas halinde merkez buras d r. Buna karfl l k, iflletmenin idari, hukuki ve ticari faaliyetlerinin yürütüldü ü yer (idare merkezi) ile üretim faaliyetlerinin yürütüldü ü yerin (üretim merkezi) farkl yerlerde bulunmas halinde, idari merkez iflletmenin merkezi say l r. Örne in, iflletmeye ait ürünlerin üretildi i fabrika zmit te; tüm idari, hukuki ve ticari faaliyetlerin sevk yeri stanbul da ise iflletmenin merkezi stanbul dur. fiubenin Unsurlar fiube kavram, Ticaret Kanunu nda de il, 5174 say l Odalar ve Borsalar Kanunu nda tan mlanm flt r (m.9/ii). Hükme göre, bir merkeze ba l oldu u halde, ba- ms z sermayesi ve ba ms z muhasebesi bulunan ve/veya muhasebesi merkezde tutuldu u ve ba ms z sermayesi bulunmad halde kendi bafl na s nai faaliyet ve ticari ifllem yapan yerler ve sat fl ma azalar flubedir. Bu tan m uyar nca flube; i) iç iliflkide merkeze ba l l k, ii) d fl iliflkide ba ms zl k, iii) ayr mekan ve iv) ayr muhasebe unsurlar ndan oluflmaktad r. Buna göre: Tacir, iflletme merkezini iflletmesi ile ilgili olarak kulland her türlü ka t ve belgede göstermek zorundad r (TK.39/II). Afla da say lanlar flube niteli inin belirlenmesinde önem tafl maz. Örne in, flube hacminin merkezden büyük veya küçük olmas ; flube olmayan bir iflletme için flube unvan kullan lm fl olmas veya flube olan bir iflletme için baflka bir isimlendirmenin yap lmas (ajans gibi); flubenin merkezden ayr sermayesinin bulunmas veya bulunmamas ; gerekli unsurlar tafl mayan bir iflletmede kasa defteri tutulmas veya çek-senet tahsilat yap lmas gibi hususlar flube niteli inin belirlenmesi aç s ndan önemsizdir. fiekil 1.2 fiube nin Unsurlar Merkeze Ba l D fl liflkide Ba ms z Ayr Mekan Ayr Muhasebe fiube fiube, ticari iflletmenin bir parças olarak merkeze ba l d r. Bu ba l l k idari niteliktedir ve iç iliflki anlam ndad r. fiubenin hukuki gelece ine iliflkin kararlar n al nd yer merkez iflletmedir. fiubeler kendi nam ve hesaplar na de il, merkez iflletme nam ve hesab na hareket ederler. Yapt klar faaliyetten elde edilen kar ve zarar merkez iflletmeye aittir. fiube ifllemleri sonucunda gerçekleflen haklar n ve üstlenilen borçlar n sahibi flube de il, merkez iflletmedir.

21 10 Ticaret Hukuku-I fiube niteli inin belirlenmesi aç s ndan, d fl iliflkide ba ms zl k belirleyicidir. fiubenin d fl iliflkide üçüncü kiflilerle giriflece i ifllemlerde merkezden ba ms z hareket edebilme serbestisi ve merkezin yapt ifller nevinden iflleri yapabilme yetkisi vard r. Di er bir deyiflle, söz konusu iflletme, müflterilere önerilerde bulunuyor ve bu önerinin müflterilerce; kabulü ile onlarla ticari iliflkiler kurulabiliyorsa d fl iliflkide ba ms zl k unsurunun gerçekleflti i kabul edilir. D fl iliflkide ba ms z hareket edebilme serbestisi ve yetkisi olmayan, merkezin yapt ifllerin benzerlerini yapamayan bir iflletme flube olarak nitelendirilemez. Örne in, depolar ve imalathaneler flube de ildir. fiubeler ifl yo unlu unu yayma ihtiyac ndan kaynakland klar için flube, merkez ile ayn yerde bulunmamal d r. Ayn yer kavram ile ayn faaliyet birimi içinde bulunma veya ayn alan kullanarak faaliyet yürütme kastedilmektedir. Ayr birimler içinde faaliyet yürütmek flart yla, merkez ile flubenin ayn bina içinde bulunmalar bile mümkündür. Nitekim, bankalar n merkezleri ile flubelerinden birinin ayn binada merkez flube ad yla faaliyet göstermeleri s kl kla rastlan lan bir durumdur. fiubenin muhasebesi merkez iflletmenin muhasebesinden ayr tutulmal d r. Önemli olan muhasebenin ayr tutulmas olup, tutuldu u yer dikkate al nmaz. Ayr tutulmak flart yla, muhasebe ifllemleri flubenin bulundu u yerde veya merkezde tutulabilir. Merkez-fiube liflkisinin Hukuki Sonuçlar fiubeler ba ms z ticari iflletme olmad klar ve merkez iflletmeye ba l olarak faaliyet yürüttükleri için merkez iflletmenin kaderini paylafl rlar. Bununla birlikte, kanun koyucu merkez-flube ay r m na birtak m hukuki sonuçlar ba lam flt r. Bunlar flu flekilde listenelebilir: fiubelerin bulunduklar yer, ticaret siciline tescil edilir. fiubeye iliflkin tescil talebi flubenin aç ld tarihten itibaren 15 gün içinde yerine getirilmelidir (TK.40/I). Kanunda aksine hüküm bulunmad kça, merkezin ba l oldu u sicile geçirilen kay tlar flubenin ba l bulundu u sicile de kaydedilir. fiu kadar ki flubenin bulundu u yer sicil müdürü, merkeze iliflkin kay tlarla ilgili olarak ayr bir araflt rma yapmak zorunda de ildir (TK.40/III). fiubeler, merkezin ticaret unvan n flube olduklar n belirterek kullanmak zorundad r. Örne in: TC. Ziraat Bankas Afi. K z lay fiubesi gibi. Unvana ek yap - labilir (TK.48/I). Tacir flube için kullanaca ticaret unvan n ve bunun alt na ataca- imzay notere onaylatt rd ktan sonra sicil müdürüne vermelidir. Tacirin tüzel kifli olmas halinde, unvanla birlikte onun ad na imzaya yetkili kimselerin imzalar da notere onaylatt r larak sicil müdürlü üne verilmelidir (TK.40/II). D KKAT Ticaret unvan na konulabilecek ekler konusunda 3. Ünitede ayr nt l bilgi verilmifltir Bir flubenin ifllemlerinden do an davalarda dava, merkezin bulundu u yerde aç labilece i gibi ilgili flubenin bulundu u yerde de aç labilir (HMK.14/I). flas yoluyla takip ve iflas davas bunun istisnas n oluflturur. fiube ile yap lan bir ifllemden kaynaklanm fl olsa bile, iflas yoluyla takip ancak merkezin bulundu u yerde yap - labilir ve iflas davas da ancak merkezin bulundu u yerde aç labilir ( K.154). Bir flubenin yapm fl oldu u ifllemler nedeniyle, baflka bir flubenin bulundu u yerde dava aç lamaz.

22 1. Ünite - Tarihi Geliflim, Ticari flletme, Ticari fl ve Ticari Hüküm 11 fiubeler bulunduklar yerdeki ticaret veya sanayi odalar na kaydolmak ve oda aidat ödemek zorundad r (5174/K.9, 24, 25). Muhatab n birden fazla flubesi olup da ciro, muhatap flubeden baflka bir flube üzerine yaz lm fl ise muhatap lehindeki ciro makbuz hükmünde de ildir (TK. 789/IV). Merkezleri Türkiye d fl nda bulunan ticari iflletmelerin Türkiye deki flubeleri, kendi ülke kanunlar n n ticaret unvan na iliflkin hükümleri sakl kalmak flart yla, yerli ticari iflletmeler gibi tescil olunur. Bu flubeler için yerleflim yeri Türkiye de bulunan tam yetkili bir ticari temsilci atan r. Ticari iflletmenin birden çok flubesi varsa ilk flubenin tescilinden sonra aç lacak flubeler yerli ticari iflletmelerin flubeleri gibi tescil olunur (TK.40/IV). Merkezi yabanc ülkede bulunan bir iflletmenin Türkiye deki flubesinin ticaret unvan nda, merkezin ve flubenin bulundu u yerlerin ve flube oldu unun gösterilmesi flartt r (TK.48/III). flletmeler aras ndaki merkez-flube iliflkisinin varl n n belirlenmesi neden önemlidir? Bu belirlemede kullan lan kriterleri s ralay n z. T CAR filetmeye L fik N HUKUK filemler Ticari iflletme, içerdi i mal varl unsurlar n n devri için zorunlu tasarruf ifllemlerinin ayr ayr yap lmas na gerek olmaks z n bir bütün halinde devredilebilir veya devir, rehin, intifa ve kira gibi di er hukuki ifllemlere konu olabilir. Ticari iflletmeyi bir bütün halinde konu alan tüm sözleflmeler yaz l olarak yap lmal ve ticaret siciline tescil ve ilan edilmelidir (TK.11/III). Ticaret siciline tescil bazen kurucu bazen bildirici niteliktedir. Ticari flletmenin Devri Kavram Ticari iflletmenin devri, bir mal varl n veya bir ticari iflletmeyi aktif ve pasifleriyle birlikte bir bütün olarak devralma demektir ve BK.202 de düzenlenmifltir. Bir iflletmenin baflka bir iflletme ile aktif ve pasiflerin karfl l kl devral nmas ya da birinin di erine kat lmas yoluyla birlefltirilmesi de ayn hükme tabi k l nm flt r (BK.203). Her iki maddede de düzenlenen husus mal varl devirleridir. fiah s unsurlar devrin kapsam d fl ndad r. Borçlar Kanunu ndaki düzenlemeler flah s unsurunun da devrini gerektiren Ticaret Kanunu ndaki birleflme hükümlerinden farkl d r (TK.136 vd.). Afla da, sadece mal varl n n devrini düzenleyen BK.202 hükmü ve sonuçlar incelenecektir. 3 SIRA S ZDE Ticari iflletme ile ilgili hukuki ifllemlerin yaz l olarak yap lmas flart, asgari flekil flart d r. Kanun koyucu veya taraflar bunu a rlaflt rabilir. Örne in, ticari iflletme rehninde rehin sözleflmesinin noter taraf ndan düzenlenmesi geçerlik flart d r. Tescil, önceden mevcut hukuki bir iliflkiyi, önceden tespit edilmifl hukuki bir sonucu saptamaya yar yor, maddi hukuki iliflkiye tesir etmiyorsa, bildiricidir. Tescil, yeni hukuki bir durum do mas na sebebiyet veriyor ise, kurucudur. Örne in ticari iflletmenin ilk kez tescili bildirici, ticari iflletme rehninin tescili ise kurucu niteliktedir. Devrin Kapsam flletmeye ait aktif ve pasifler bir bütün halinde devredilmelidir (BK.202/I). Aktifler, iflletme borçlar n n do al teminat n oluflturduklar için, devrin pasiflerini de kapsamas zorunludur. Sadece aktiflerin devrini öngören bir sözleflme emredici nitelik tafl yan BK.202/I hükmü karfl s nda geçersizdir. Devir sözleflmesinin, aksi öngörülmemiflse duran mal varl n, iflletme de erini, kirac l k hakk n, ticaret unvan ile di er fikri mülkiyet haklar n ve sürekli olarak iflletmeye özgülenen mal varl unsurlar n n bütününün devrini içerdi i kabul olunur (TK.11/III). Bütünü tan mlayan say lan mal varl unsurlar, bütünün do al parçalar d r. Devir sözleflmesinde bunlardan baz lar veya hiçbiri ismen zikredilmemifl olsa bile bu bütünün parçalar devir sözleflmesine dahildir.

23 12 Ticaret Hukuku-I Taraflar anlaflarak bu unsurlardan baz lar n devrin d fl nda tutabilirler. Ancak, devredilen unsurlar, ticari iflletmenin faaliyet göstermesini sa layacak yeterlilikte olmal d r. flletmenin birden fazla alanda faaliyet gösteriyor olmas halinde, devredilen unsurlar n ticari iflletmenin bir iflletme yetene ini gerçeklefltirecek oranda olmas gerekli ve yeterlidir. Örne in, unlu mamüller üretimi gerçeklefltiren bir ticari iflletmenin devri halinde, bu ürünlerden asgari birinin üretimini gerçeklefltirecek unsurlar n devredilmifl olmas gerekir. Devreden, dilerse ticaret unvan n devrin kapsam d fl nda tutabilir. Hatta, devir sözleflmesi olanak tan yorsa veya rekabet yasa hükmü yoksa bu unvan n kuraca yeni bir iflletmede de kullanabilir. Kanunda iflletme de erinin ticari iflletmenin mal varl na dahil oldu u ve aksi öngörülmemiflse devrin kapsam na dahil oldu u aç kça vurgulanm flt r. flletme de- eri, devirle birlikte devralana geçti i için taraflar özel olarak rekabet etmemeyi flart k lmam fl olsalar bile, devredenin devralan ile rekabette bulunmama borcu alt nda oldu u kabul edilmelidir (MK.2). yi niyetli devralan, ticari iflletmenin içinde bulunmakla birlikte, üçüncü bir kifliye ait olan menkuller -bilgisayar, masa vb.- üzerinde de mülkiyet hakk n iktisap eder (MK.988). Kirac l k hakk n n (kira sözleflmesinin) ticari iflletme ile birlikte devri için ayr - ca mal sahibinin yaz l onay gereklidir (BK.323). Devredilen iflletmenin, iflletme sahibinin kendi mülkünde faaliyet gösteriyor olmas halinde, mal varl unsurlar içerisinde kirac l k hakk bulunmad ndan bunun devri de söz konusu olmaz. Devir Prosedürü Devir sözleflmesi yaz l flekilde yap lmal ve ticaret siciline tescil ve ilan ettirilmelidir. Yaz l flekil geçerlilik flart olup, tescil kurucu niteliktedir (TK.11/III). Devir kapsam na giren unsurlar n devri için özel tasarruf ifllemlerinin (tafl n rlarda teslim ve tafl nmazlarda tapu siciline tescil gibi) yap lmas na gerek yoktur. Kanuna göre ticari iflletme, içerdi i mal varl unsurlar n n devri için zorunlu tasarruf ifllemlerinin ayr ayr yap lmas na gerek olmaks z n bir bütün hâlinde devredilebilir (TK.11/III). Devir keyfiyeti, alacakl lara bildirilmeli veya ilanla duyurulmal d r. Alacakl lara bildirim flekle ba l de ildir. Telefon, mektup, noter ihtar, faks vb. ile yap labilir. Bununla birlikte, ihtilaf halinde ispat mümkün bir arac n tercih edilmesinde yarar vard r. lanla duyuru, Ticaret Sicili Gazetesi nde yap lmal d r (TK.11/III, BK.202/I). Zaman afl m, kanunda öngörülen ve belirli koflullar alt nda geçmekle, bir hakk n kazan lmas n, kaybedilmesini veya bir yükümlülükten kurtulmay sa layan süredir. D fl üstlenme sözleflmesi, borcu üstlenen ile alacakl aras nda yap lan, eski borçlunun yerine yenisinin geçmesini ve borcundan kurtar lmas n sa layan sözleflmedir (BK.196). Devrin Hüküm ve Sonuçlar Bildirim veya duyuru tarihinden itibaren, baflka bir iflleme gerek kalmaks z n, alacakl lara ve üçüncü kiflilere karfl devralan sorumlu olur (BK.202/I). Pasiflerin devralana intikali için ayr ca alacakl lar n r zas n n al nmas gerekmez. Bu sorumluluk, her bir borcun tabi oldu u zaman afl m süresince devam eder. Borçlar n bu yoldan üstlenilmesinin sonuçlar, d fl üstlenme sözleflmesinden do an sonuçlarla özdefltir (BK.202/III). Ticari iflletmenin devri halinde borç, esas itibariyle taraf iradeleri nedeniyle de- il, kanun gere i devralana intikal etti i için devralan kendisi taraf ndan bilinmeyen borçlardan da sorumlu olur. Hatta, taraflar aralar nda belirli borçlardan devralan n sorumlu olmayaca n veya belirli bir miktara kadar sorumlu olaca n karar-