KRtSTOF KOLOMB DAN ÖNCE MÜSLÜMANLARIN AMERİKA YI KEŞFİ!*)

Transkript

1 KRtSTOF KOLOMB DAN ÖNCE MÜSLÜMANLARIN AMERİKA YI KEŞFİ!*) Brezilya nın keşfi İbn Fadlalahel- Umerî(Ö. 1348), Batı Afrika dan bahsederken, Amerika ya ulaşmayadairbirteşebbüstenbahsedenbirrivayetbırakmıştır.onunmesâlikû l-ebsâr adlıhacimli ansiklopedisinin ancakbir kısmı neşredilmiştir. Bu eserin dördüncü cildinden(1) şunlarıokuyoruz: (*) Bu makale, France-Islam mecmuasının sayılarında neşredilmiştir. (1) Gaudefroy-Demombynes tercümesi (Fransızca), Paris, 1937, s. 59,

2 «Mali ülkesinin(2) kuzeyinde, beyaz Berberi kabileleri(3) bu Sultanınegemenliği altında yaşamaktadırlar. Bunlar, Antasar lar, Yantar arâ lar, Meddusalarve Lemtunalardır. Ben Sultan Musa ya. yâniibn Amir Hâcib e,iktidarın nasıl kendi elinegeçtiğinisordum. O, banaşöyle dedi: «Biz,iktidarın babadan oğulatevarüs etiğibirailedeniz. Bendenönceki Sultan, bizi çevreleyen denizin öbür ucuna varmanın mümkün olmadığına inanmıyordu; oraya varmakistediğiiçin de, butasarısına dört elesarıldı. Bugayeyle,ikiyüzgemiyiadamlarladonatıp,senelerce kendilerineyetecek derecedealtın,suveyiyecekverdiktensonra, gemi kaptanlarınaşuemri verdi:«okyanusun sonuna varıncaya, veya yiyecekiçeceğinizbitinceyekadargeridönmeyiniz.» Onlardadenizeaçıldılar. Uzunzaman, hiç biri geri dönmedi. Nihayet gemilerden bir tanesigerigeldi. Kaptana, maceralarınıanlatmasınısöyledik. Oşöylededi:«Eyprens! Biz uzun zaman denizde yol aldık; tâ ki, denizin ortasındaşiddetle akan nehir gibi bir şeye rastlaymcaya kadar. Benim ge- (2) Mali, Batı Afrika ülkelerindendir (Mütercimin notu). (3) Berberîler, Kuzey Afrika da yaşayan bir milletir (Mütercimin notu).

3 mim ensondaseyrediyordu. Diğergemiler öndeilerliyorlardı;fakatiçlerindenhangisi oakıntıyavardıysa, bir dahagörünmemek üzerekayboluyordu. Benhemendümenigeriyeçevirip, akıntınıniçinegirmedim!. FakatSultan,kaptanınbusözlerineinanmakistemedi. Bununiçin bin tanesi kendisi ve onarefakatedecekadamları,bintaneside, suveyiyecekleriçinolmaküzere,ikibingemi hazırlatı. Yokluğunda Devletiidareetmemiçin,banadaiktidarıtevdiederek,arkadaşlarıyla beraber Okyanusa açıldı. Bu, onusongörmemizoldu. Neo, ne dearkadaşlarından hiç biri geri gelmedi ve ben İmparatorluğuntek hâkimioldum.»(4) Burada bazı müşahadeler dikkatiçekmektedir: Denizin ortasındaki büyük nehir Bunehrin, Brezilya daki Amazonolmasılâzım;yânidenizdedevamedenakıntısı. Burivayetin doğruluğunu ortaya koymak için, Amazon deltasında, araştırmalar ve (4) Gaudefroy-Demobynes, dip notunda şu kaynaklara da atıfta bulunmaktadır: Kalkaşandî, Subhu l-a şâ, V, 294; Krş. Carra de Vaux un, İdrisî den nakletiği rivayet, Penseurs del Islam, II, 47; ve Fagnan m buna benzer nakileri, Extraits, s. 30vd.

4 kazılar yapılmasıtemenni edilir. Brezilya, Afrika ve müslüman devletlerini müşterekenilgilendiren bu meseleyle UNESCOilgilenebilir. Zenciler Yukarıdatemasetiğimizhadisede,son olarak gideniki bin gemiden,ikincifilonungemilerinebinenlerinhepsi,-ve muhtemelenbirincifilodabulunanlardanbir kısmı- boğulmadılar. Bizzatikincifilodan bir kimsenindönmemehususu,-tıpkıbirinciteşebbüste,tehlikeyisezipgeridönenbirgeminin kaptanı gibi-, buikinci teşebbüste de,filonun biryerlerde karayaçıkmışolabileceğiveorada misafirperver,verimlibir toprakbuluncada, Afrika yageridönmezaruretine, özlem bakımından gerek duymadığı düşüncesi ortaya çıkmaktadır. Hata, söz konusu metinde bütünfilonun kaybolmasınarağmen, kralındenizeçaılmayakararverdiğiniokumakdehşetvericidir. Acaba kralı bu karan almayaitensebep, bu nehrin,varlığıçevrede mutlakolan meçhul kararparçasmmbirişaretiolduğundan mıydı? Yoksaodevringelenekleri,-gelirleritekeline almakiçin- buna benzer keşiflere ait haberleri yok etmek veya bu konuları konuşmamayı, bilâkisolması muhtemelra

5 rakipleri saptırmak için yanlış haberleri yaymayı mıgerektiriyordu? Brezilya kelimesi Brezilyaimlâsınagöre Brezil,İngilizce imlâsınagöre de Brazilolan«Brezil» kelimesi,ne Avrupavenede Brezilya(Amerika) kökenlidir. Bukelimeninetimolojikyapısı, hâlâizâhedilememiştir. Fakat Afrika ileilgiliolarak, yukarıda verdiğimiz bilgiler, bunu kolaycaaçıklamaktadır,şöyle ki: Yukarıda nakletiğimiz metnin başlangıcı, Mali deltasmdayaşayan beyaz Berberiler denbahsetmektedir. Berberilerarasındaçok meşhurbirkabilevardırki,adı Birzala dır. Bukabileninfertlerindenoluşantoplulukda, kendisine «Brâzîl» demektedir. Çokilginçtirki,bu Brâzil Berberîlerine,sadece MüslümanIspanya dadeğil,suriye yekadarolan yerlerde derastlanmaktadır. Biyografiklügatler,önemli bir miktarda«birzâlî»lerden bahsetmektedirler. Bu kabilenin şeceresi hakkında, Endülüslü meşhur âlim İbn Hazm(5) danşunlarıokuyoruz: «Berberilerinşeceresi: Zanâtalar a gelince,bunların,benû Birzâl, Benû Dammir, Mağrava, BenûSağmarv.s.gibibüyükkol- (5) Cemheretu ensâbi l-arab, Kahire, 1948, s. 463.

6 «Afrika nın Atlantik üzerindekikıyıları boyunca, plajlardangeçerekçok uzun bir mesafe katettim. Bir kaç Mağribli yle beraber birleno ya(lignum, hertürlü deniz taşıtma verilenisim) binerek, Gresa diye adlandırılanilkadayavardık. Dahasonra yerlilerinbuismitaşıyanbir Cenovalıyıöldürmelerinden dolayı Lansarot(Lançarote) adıverilenbiradayavardık. Oradan, Bezimurinadındakibaşkabir adaya,sonra da Rakan(Rackan) adasına geçtim. Aynışekilde, Alegraça, Vegimar, Forte Venturave Kanaryaadaları davar. Müteakiben Tenerifedenenbiradaya,oradanIsladeInfemo adındaki başka birine, oradan Cumara adındaki başka birine, oradan Ferro adındaki başka birine, oradan Aragania admlen (Londra, 1912),Look of the Knowledge ofthe Kingdoms, Lands, and Lordshipsthat areinthe World, andthe Arms and Devices of each Land and Lordship, or of the Kings and Lords who possessthem adlıingilizcetercümesinden aldık. Metinde zikredilen bölüm ve aşağıdaki notlar, İngilizcetercümenin sahifelerinde yer almaktadır. Leno, lignum, ağaç, hertürlü deniztaşıtlarına verilen genel birisim. Gresa, Graciosa olan bu kelime, el yasmasında yanlış yazılmıştır. Bezimarin, Vachi-Marini,Isla de Los Lobes.

7 daki başka birine, oradan Salvaje adındaki başka birine, oradan Disierta-adındaki başkabirine,oradanlecmaneadındakibaşkabirine,oradanpuertoantoadındakibaşkabirine, oradan Lobo adındakibaşka birine,oradan Cabrasadındakibaşkabirine, oradan Braziladındakibaşkabirine,oradan Columbaria adındaki başka birine, oradan Venturaadındakibşkabirine,oradanConejos adındaki başka birine, oradan Cuervo- Marines adında başka birine, böylecetoplam25adayagitim.» Şu halde, daha 1350yılında bu adalar hakkında açık bilgilere sahibiz. Buisimlerdenbazıları Asoradalarıiçindeyeralan adalara aitolup, zikredilen Brazilismi de tamamen Arapçases uyumundan kaynak- Kachan. Roque del Este. Ueglmar, Bu isim iki elyazmasmda da zikredilmemektedir. Bu, Benimarin in aynısıdır. Bu, acaba müstehsihin bir hatası mı, yoksa Tenerife deki Guimar mıdır? Argania. Gran-Canaria (Büyük Kanarya da bir yerismi). lecmane, Madeira. Portilani d'andres Blanca ve Benicasa da olup, Lecnaraeolarak yazılır. Brasil, Terceira. Columbaria, Asor (Açores) adalarında Rico. Corejos, Asor adalarında Corvo.

8 lanmaktadır. Bu adalara ait asli bir bilgi dahavardır ki, bu açık belirtiyegöre,söz konusu adalar arasında, tesadüfi değil, muntazambirticaretvardı;veozamanlar mevcutolan tek deniz gücü Araplardı. Brazil adı, muhtemelen bugünkü Brezilya danziyâde, Küçük Antil adalarından, meselâ Barbad lailgiliolmalıdır. Araplarve Amerikalılar tarafından bilinen Atlantik adaları arasında, Ekvatorayakınolan bölgedevardı. Hernekadarbuyörelerdeyelkenli gemicilik yapamama üzüntüsü var idiyse de; kürekligemilerçokyaygınolup, sürekliyağmurlarda,içmesuyunugaranti ediyordu. Kristof Kolomb,ticaret malarıyla yüklü oyma kayıkların, Gine kıyılarından hareket edip Batıya doğru yola çıktıkları iddiasını nakletmektedir. Yine Kristof Kolomb, aynışekildekikayıkların Amerika ya dageldiklerini zikretmektedir. Kristof Kolomb un hatıralarını tercüme eden Jane, onun üçüncüseyahatiileilgilişunlarıyazmaktadır(8): «. oşekilde kio,ispanyola (Haiti) kızılderililerinin, güneyden ve güney-doğusiyah halklarıyönünden adalarına gelip, «ganin» diye adlandırdıkları bir metaldenyapılmışsivri mızraklarıolanin- (8) 1930, C. 271.

9 sanlara aitrivayetindoğruluğunuispatetmeyi düşünüyordu.». Kristof Kolomb danönce Amerika da Zenciler Weiner(9) şöyle demektedir: «1513 ten önce,yânihiçbirbeyazadamgelipsürekli bir toplum oluşturmadan evvel Darien de Zenciler yaşıyordu». Peter Martyr(lO) de şöyle diyor: «îspanyolar bu ülkede Zenci kölelerbuldular. Onlar Quarequa yabirkonakuzaklıktakibölgelerdeyaşamaktaolup, çokacımasızvevahşidirler. Quarequayerlileri,sürekliolarakbuZencilerlesavaşhalindedirler. Buikihalkıngeleceği,yakatliam veya köleliktir». Gormara, bunabenzerbir şekilde şöyle demektedir: «Balboa, Reis in köleleriolanzencileribuldu;veonlara,buraya neredengeldiklerinisordu. Fakatbunun cevabını veremedikleri gibi, civarda renkliinsanların yaşadığı, ve bunlarlasürekli olarak savaş halinde olduklarından başkabirşeybilmiyorlardı.» Quatrefages, Donelydl denşununakletmektedir:«amerika da, birbirindençokfarklıinsantoplu- (9) Africa andthe Discovery of America, Filadelfiya, 1922s. 11, 137. (10) üne Connaissance de Christophe Colomb. (11) Atlantic, Londra, 1950, s. 136.

10 bilirşuhususlabitirelimki, Amerika menşelibesin maddeleri Kristof Kolomböncesi Afrikasmdaçokyaygındı: «Bonafous(16) şöyledemektedir:«.ve Santa Rosa de Viterbo, mısırbitkisinin 13. yüzyılda AraplartarafındanIspanya yagetirilmiş olabileceğini söylemektedir.»(17) Buhaberedayanaraksöylememizgerekirki, butahıliçin Avrupadilerinde,granoturco (İtalya da),sarazinçora(ingiltere de,1621), Triticum Turcicum (Holanda da, 1552), TrigodeTurkina(Ispanya da),turkishheude (İsveç de), Turkie Cornes (İngiltere, (16) Hictoire naturele agricole eteconomique de maîs, Paris, 1836, 1. (17) Jefreys tarafından zikredilen esere doğrudan doğruya müracaat etiğimizde bazı küçük farklılıklar müşahade etik. Adı geçen kaynakta aynen şöyle denilmektedir: «Mısır bitkisinden bahsedenilk botanikçi Bock, 1532 yılında-, Amerika nın keşfinden kırk sene sonra neşredilen Almanca bir kitapta (s. 11), bu bitkinin Yemen den Almanya ya getirildiğini ve ona Asya buğdayı,iri buğday,iri kamış(tipha magna) denildiğini kaydetmektedir. Malinari tarafından neşredlien (Storia d incisa e del gia celebre sur Marchesato, Asti, 1810, t. 1) bu belgeye göre, 1240 yılında, yâni Avrupa miletlerinin Şark milletleriyle karıştığı bir devirde, Montferrat şı, Anadolu dan bir çeşit beyaz ve sarı hu

11 1597), Türkishes Korn(Almanya da)şeklinde kulanılanilk kelimeler, Araplarlailişkilidir.Şunudakaydedelimki,çoğukimsenin, Kristof Kolomb u, Eski dünyaya mısırı getirenilkinsanolarak kabuletikleriispanya da bile, mısıra Trigo des Turkina denmektedir. Araplaraişaretolan butahılınadıhakkmdaki mantıkîsilsile,onun Avrupa ya nereden geldiğine bir delildir. «Netice: Artık şunu söyliyebilirim ki, Kristof Colomb dançokönce müslümandenizcilerin ve Arap köle kaçakçılarının debubât getirerek, Haut-Montferrat da, Incisa kasabası halkına verdiler ve bu hububata Maliga adını verdiler» (s. 12). «Bunaparalel olarak, Santa Rosa de Viterbo adındaki Portekizli bir yazarın, 1289 yılma ait bir hadiseden, mısırın 13. yüzyılda Portekiz de bilindiğine dair tesbitlerinl okuyoruzki, bugörüş Valcarcel(Agriculturageneral, ygobierno dela Casa del Campo, Valencia, ) ve diğer yazarların, mısırın Araplartarafındanİspanyayarımadasınagetirildiğine dair görüşleriyle tetabuk etmektedir»(krş. Mathieu Bonafous, Histoire naturele agricole et economique de Mais, Paris, 1836). Jefreys in diğer bulgularının da başka kaynaklardan alındığı anlaşılıyor. Bu arada şunu dailâve etmekisterim ki, bu bitkinin Türkçe adı «mısır» olup, Mısır ülkesi için de aynıisim kulanılmaktadır.

12 falarca Amerikaileilişkileriolmuştur. AtlantikadalarındaAraptercümanlarınınvarlığı, bu adaların durumu hakkmdaki bilgi ve Brazildiyebiryerinoluşu,buiddiamızı desteklemektedir. Buadaların, meselâpicde Tenerife adalarının Arapçaisimleri, Arapların azılı düşmanları olan Portekiz veispanyoların o adaları hâkimiyetleri altına almalarından çok önce bilindiklerine dair birerişaretir. Budenizcilerin, Amerika dan Afrika yageri dönmekiçin, denize açılmadanönceyaptıkları Amerika'ya aitzahireden eniyi korunanı, mısırve manyok tur. Böylece, Kristof Kolomb un Amerika yagitmesindençoköncesine ait, Afrika dabulunan Amerika menşelibuikigıda maddesininziraatınadairbirizahbulmuşoluyoruz ki bu, aynızamanda Lady Lugard(18) tarafından zikredilen ve 1324 yılında Touat CinSalâh) da, Mansa Musa yaaitkervanm büyük birbölümünezararveren hastalığa daizahgetirmişoluyor.iştebu hastalıktır ki,tropikal Amerika'darastlananbitkihastalığınınsebepolduğupulexpenetranshastalığınıyapıyor. Aynıdenizciler, Afrika dan olanhareketlerinde,yerliveeniyikorunabilengıda maddelerinizahireolarakalmala- (18) A Tropical Dependency, Londra, 1905, s. 124.

13 rıgerekiyorduki,bunlar Kristof Kolomb un Amerika ya varınca ziraatının yapıldığmı gördüğü Afrika patatesi (igname) ve kök nişastasıbololan Afrikabitkisi(colocase) - dir. Böylecebu ülkede Zencilerinbulunuşu vezencileritemsileden,yuvarlaktaşlardan yapılmış kafa heykelerive üzerinde Zenci fizyonomilerininişlendiğiçömlek vazoların bulunuşu, vuzuha kavuşmuşoluyor» (Jefreys denyapılannaklinsonu.) Bilyönündenolan kanıtlar Mevzumuzu, Prof. Ch. Pelat'nın, üzerine dikkatimiziçektiği, Kumandan G. Cauvet nineserinden(19) bazıalıntılaryaparak bitirelim: «Jules Ceser ın, Alplerötesi Gaule bölgesiniişgaldenbirkaçseneönce, Cis-alpine mevkiniidare eden yargıç Quintus Coerilus MetelusCeler ebircermenşefininhediyeolarak,ırkıbilinmeyenve Germaniakıyılarındadenizinkarayaatığısiyahadamlarhediyeetiğisöylenmektedir.(Plinebunlarıkızılderililerolarakkabuletmektedir). Filhakika, bunlar Amerika kızılderilileri idi. Kristof Kolomb un Amerika yıkeşfinden (19) Les Berberes en Amerique, Alger (Cezayir), 1930.

14 önce,bunabenzervegerçekolanenazdört ayn vaka daha bilinmektedir ki, Beuchat bunlarıkendi Manueld archeologie ancienne adlı eserinde(s. 40) kaydetmiştir.»(20) «Tuareg lerin menşeini ararken, Berberi miletine aitbazıisimlerin, Amerika kızılderilileri kabileleritarafından alındığım müşahade etim.»(21) «Bir Almamy kabilesi Honduras dayaşamaktaydı ki, onların burayagelişi, Kristof Kolomb ungelişinden azöncesinerastlamaktadır. Almamy kelimesi, Arapça el-îmâm kelimesininbozulmuşşeklidir. ki dahasonra Futa Djalonyerlileribukelimeyialıp, kendileriniidareeden Prens eisim olarakvermişlerdir.»(22) «GüneyAmerika nındeğişikkabilelerinde, Kuzey Berberîlerine ait dalgalı Ganduraelbiselerinerastlanmaktadır.»(23) «Bazı Amerikavazoları,sanki Kabil(24) çömleklerindenilhamalmışabenziyor.»(25) «Huare ler, Meksika ya yerleşmiş olan Nikaragua kızılderilileridir. (Huare ler, Bene Hoare diye adlandırılan Palma adasına (20) Ay.es. s. 7. (21) Ay.es. s. 9 (22) Ay.es. s (23) Ay.es. s (24) Kabil, Cezayir debir Berberi kabilesinin adıdır (Mütercimin notu). (25) Les Berberes en Amerique, s. 108.

15 kendiisimlerinivermişlerdir)»(26). «Bölüm IV. Berberîler ve Amerika da müşterek olanisimler endexi.»(27) Biz bu aradaşunukaydedelimki, Cauvet,bu müşterekisimlerinsayısını77 yeçıkartmaktadır ki, bazısışüpheli görünmektedir. Bazı müteferrik hadiseler Süleyman Nedvî, «Arab awr Amerika»(28) adlı büyük eserinde, İbn Haldun un, Mukaddimesinde(s.45), Hicrî8.yüzyıl -milâdî14.yüzyıl-ortalarında,bazı AvrupalIkorsanlarıntesadüfen Atlantik tebiradayavardıklarınıveoradaesiretikleribazı insanları Faskıyılarındasatıklarınızikretmektedir. Buesirleryeteriderecede Arapça öğrenince, Sultan a,kendiülkelerindedemirin bilinmediğini;toprağı boynuzlarlasürdüklerini,savaşlardataşların kulanıldığını ve güneşe taptıklarını v.s. anlatılar. îbn Haldun,buadayakararverilerekdeğil,tesadüfenvarıldığınıilâveetmektedir. Süleyman Nedvî, dahasonra Leo Wei- enr in(29)araştırmalarındanbahsederek,kı- (26) Ay. es.s (27) Ay. es. s (28) Bk. Ma ârif, Azamgarh/Hindistan, C. 43, s , (29) Africa andthe Discovery of America, Filadelfiya,

16 zılderili Amerikalılarındilerinde13.yüzyıla ait Arapça kelimelerin bulunduğunu; ve Kristof Kolomb un, Amerika da, Batı Afrika dangetirilmişaltmparalarbulduğunu, aynı zamanda, o devrin gemicilerinin deniz haritalarınısakaldıklannızikretmektedir. Hatırlanacağıgibi,1930Aralığında Meksika da, daha önce AvrupalIların hiç gitmedikleribirbölgede,tamamının müslüman olduğu bir halk keşfedildi ki, bunlar hâlâ Arapçakonuşup,buralaraçokuzunasırlardan beri geldiklerini söylüyorlardı. Daha sonra Meksika dayapılankazılardada,arap paralanbulundu. Unutulması mümkün olmayan bir husus daşudur ki, Kristof Kolomb unilkseyahati, MüslümanlannIspanya da, Gırnata yı boşaltmak mecburiyetinde bırakıldıklan senede yapılmıştır. Evet, bu devir müslümanlarmyenilgileriylesonuçlanansavaşların yapıldığı yılardı;fakat buna rağmen düşmanlannaağır kayıplarverdiriyorlardı. İşte AvrupalIlarakarşı kendi meşru haklannı savunan müslüman gemilerini hedef alan ve Avrupa da kaleme alınıp, Beynelmilel Hukuk kitaplanna geçen korsanlık adet ve geleneklerinin arka plânında, Avrupa'nın bu düşmanlığıyatıyordu.

17 Netice Muhtemelen, bu dağınık bir kaç veri, insanlıktarihinin, sadece devamlı birzincirdenibaret olmayıp, karşılıklı bağımlılık olduğunugösterecektir. Hiçbirırk, hiçbir devir,icâdvekeşiflerininhisannmkendisine aitolduğunuiddiaedemez: bütünbunlar, nekadaribtidaibileolsa, dahaönceki verilen ve hadiselerden gelmektedirler. Bu konuda Mili(30) e müracaatetmekbileyeterhdir;biryerindeşöyledenmektedir:«onlar(yâniaslı FenikeliolanTyrveSidon un gözüpektüccarları) Asor adalarmakadar vardılar; Çünkü Corvoadasında(Asoradalarınınenbatıdaolanıdır) M.Ö. 4. yüzyıla ait Kartaca madeniparalan bulunmuştur.» BatıAvrupa'nınçeşitb miletlerindekikültür gehşmesindençokönce, Fenike, Kartacave Ispanya yayerleşenler müslümanlardır. (30) Encyclopedia Britanica, s. v. Geography, 14. baskı.