Kataloglamanın Geleceği

Transkript

1 Kataloglamanın Geleceği Nevzat Özel 49.Kütüphane Haftası, 26 Mart 2013, Hacettepe Üniversitesi, Kongre ve Kültür Merkezi, Yeşil Salon, Sıhhiye, Ankara

2 Plan RDA Nedir? RDA nın temelleri FRBR ve FRAD kavramsal modelleri AACR2 / MARC formatındaki değişiklikler Verilerin ilişkilendirilmesi ve paylaşılması RDA uygulamalarındaki gelişim

3 Bilginin Düzenlenmesi: Geçmişten Geleceğe

4 RDA Nedir? Resource Description and Access / Kaynak Tanımlama ve Erişim Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları 2 nin yerini alacak yeni kataloglama standardı Dijital ortamlar için tasarlanma

5 Neden RDA? Kataloglama kurallarını kolaylaştırma, Bilgi kaynakları arasındaki ilişkileri gösteren FRBR kavramsal modelini uygulama, Çeşitli metadata şemaları için içerik standardı belirleme, Düzenleme ve erişim olanaklarını geliştirme, Bilgi kaynaklarının tüm türlerini tanımlama, Uluslararası bağlamda daha esnek bir yapı sunma, Kütüphane verilerinin diğer bibliyografik verilerle etkileşimini sağlama.

6 RDA: Sorumlular Joint Steering Committee for Development of RDA (JSC) American Library Association Australian Committee on Cataloguing British Library Canadian Committee on Cataloguing Chartered Institute of Library and Information Professionals Library of Congress

7 RDA: Temelleri Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR; 1998) Bibliyografik Kayıtlar İçin İşlevsel Gerekler Functional Requirements for Authority Data (FRAD; 2009) Otorite Verileri İçin İşlevsel Gerekler IFLA Statement of International Cataloguing Principles (ICP; 2009) IFLA tarafından geliştirilen ve Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları nın dayandığı Paris İlkeleri ni güncelleştirilmiş hali International Standard for Bibliographic Description - ISBD Uluslararası Bibliyografik Tanımlama Standardı

8 Kavramsal Modeller: FRBR bilgi kaynaklarına ait bibliyografik kayıtların sayısının artması ve yönetim sorunu IFLA tarafından geliştirilmiştir. Varlık-İlişki (Entity-Relationship) modeli Varlık = somut veya soyut kavram ve nesneler bir kitap, dergi, CD veya kişi Farklı seviyelerdeki farklı varlıklar arasındaki ilişkilerin ortaya konulması bibliyografik kayıtlar için işlevsel gereklerin, kullanıcıların kütüphane katalogları veya ulusal bibliyografyaları kullanırken gerçekleştirdikleri; bulma, belirleme, seçme ve sağlama görevleri açısından tanımlanması FRBR kavramsal modelinde varlıklar üç gruba ayrılır.

9 Kavramsal Modeller: FRBR 1.Grup Varlıklar: Ortaya konulan zihinsel ve sanatsal çabalar Eser: Entelektüel veya sanatsal yapıt (Yaşar Kemal in Ağrı Dağı Efsanesi; Mozart ın 14 no lu piyano sonatı) Anlatım: Bir eserin entelektüel veya sanatsal gerçekleştirimi (Ağrı Dağı Efsanesi nin İngilizce çevirisi) Gösterim: Bir eserin anlatımının fiziksel olarak şekillendirilmesi (Ağrı Dağı Efsanesi kitabının 2012 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından yapılan baskısı) Kopya: Bir gösterimin tek bir örneği (Yapı Kredi Yayınları tarafından 2012 de baskısı yapılan Ağrı Dağı Efsanesi kitabının Hacettepe Üniversitesi Kütüphane deki bir kopyası) 2.Grup Varlıklar: Entellektüel veya sanatsal içeriğinin yaratılması, fiziksel üretimi, dağıtımı veya korunmasından sorumlu olanlar Bireysel olarak kişiler Tüzel kişiler 3.Grup Varlıklar: Entellektüel veya sanatsal içeriğin konuları Kavram (soyut fikir veya düşünce) Nesne (maddi bir şey) Olay (bir eylem veya vaka) Yer (bir mekân)

10 Kavramsal Modeller: FRAD Kontrollü erişim noktalarının sağlanması Otorite dizinleri Varlıklar arasındaki ilişkiler Bulma Belirli ölçütlere göre varlıkları bulma Tanımlama Varlıkların tanımlanması (kontrollü erişim noktası kullanmak için isim formlarının doğrulanması) Açığa çıkarma Kişiler, tüzel kuruluşlar ve eserler arasındaki ilişkileri ortaya koyma Doğrulama Otorite verilerini oluşturan kişilerin erişim noktalarını belirlerken isimleri veya isim formlarını seçme gerekçelerinin belirlenmesi

11

12

13 Değişim: AACR2 ve RDA Yapı AACR2, bilgi kaynaklarını sınıflarına göre düzenlemektedir. RDA, tüm bilgi kaynaklarına uygulanabilir daha kapsayıcı ilkelere sahiptir. AACR2 Kısım I Tanımlama Kısım II Başlıklar, Tek Biçim Eser Adları ve Referanslar RDA Niteliklerin kaydedilmesi İlişkilerin kaydedilmesi

14 Değişim: AACR2 ve RDA RDA Yapısı Niteliklerin kaydedilmesi Bölüm 1 Gösterim ve Kopya Bölüm 2 Eser ve Anlatım Bölüm 3 Kişiler, Aileler, Tüzel Kuruluşlar Bölüm 4 Kavram, Nesne, Olay ve Yer RDA Yapısı İlişkilerin kaydedilmesi Bölüm 5 Eser, Anlatım, Gösterim ve Kopya arasındaki temel ilişkiler Bölüm 6 Bir bilgi kaynağı ile ilgili Kişiler, Aileler, Tüzel Kuruluşlar arasındaki ilişkiler Bölüm 7 Konu ilişkileri Bölüm 8 Eser, Anlatım, Gösterim ve Kopya arasındaki ilişkiler Bölüm 9 Kişiler, Aileler, Tüzel Kuruluşlar arasındaki ilişkiler Bölüm 10 Kavram, Nesne, Olay ve Yer arasındaki ilişkiler

15 Değişim: AACR2 ve RDA RDA da otorite verilerine yönelik ilkeler de yer almaktadır. Tarihler Yer Adres Etkinlik alanı Kurum Meslek Cinsiyet Aile bilgisi Dil

16 Değişim: AACR2 ve RDA Terminoloji? AACR2 alan temel giriş ek giriş tek biçim eser adı başlık yönlendirmeler RDA unsur otoriteli erişim noktası erişim noktası bir eser için tercih edilen eser adı otoriteli erişim noktası farklı erişim noktaları

17 Değişim: AACR2 ve RDA Tanımlama Düzeyi AACR2 1.Düzey tanımlama 2.Düzey tanımlama 3.Düzey tanımlama RDA Temel unsurlar ve diğer unsurların tanımlanması

18 Değişim: AACR2 ve RDA AACR2 (1.Düzey tanımlama) Eser adı Sorumluluk bildirimi Basım bildirimi Materyale özgü ayrıntılar Yayın evi, yayın yeri, yayın tarihi Fiziksel niteleme Notlar Standart numara

19 Değişim: AACR2 ve RDA RDA temel unsurlar Eser adı Sorumluluk bildirimi Basım bildirimi Basım bildiriminin düzenlenmiş biçimde gösterimi Süreli yayın sayı bilgileri Kartografik içeriğin ölçütleri Yayın yeri Yayın evi Yayın tarihi Dizi /alt dizi adı Dizi/alt dizi numarası Gösterim için tanımlayıcılar Taşıyıcı türü Fiziksel niteleme

20 Değişim: AACR2 ve RDA Uyarlama Kısaltmalar AACR2: kısaltmalar kullanılmaktadır. RDA: Açık biçimde yazılmaktadır veya bilgi kaynağında kısaltma kullanılmışsa kullanılır. Bilgi kaynağında görülen: Second edition AACR2: 2nd ed. RDA: Second edition AACR2: s.l. / s.n. / n.d. RDA: Place of publication not identified / Publisher not identified / Date of publication not identified 260 $a [Place of publication not identified] : $b [publisher not identified], $c 1999.

21 Değişim: AACR2 ve RDA Kısaltmalar AACR2: Vancouver, B.C. RDA: Vancouver, British Columbia, Canada AACR2: v. / p. / illus. RDA: volume / pages / illustrations 300 $a xi, 159 pages : $b illustrations ; $c 28 cm.

22 Değişim: AACR2 ve RDA Sorumluluk bildirimi AACR2-3 yazar kuralı RDA sorumluluk bildiriminde yazar sayısını dikkate almama [et. al] kesinlikle kullanılmıyor. seçmeli olarak [and three others] kullanımına izin veriliyor. / by Nancy Drew, Bess Marvin, George Fayne, and Ned Nickerson. Seçmeli izin: / by Nancy Drew [and three others] $a Marvin, Bess $a Fayne, George $a Nickerson, Ned

23 Değişim: AACR2 ve RDA Yanlışlıklar AACR2: düzeltilmektedir. RDA: Bilgi kaynağında görüldüğü gibi kaydedilmelidir $a Turism in America $i Corrected title: $a Tourism in America (The book title was misspelled as Turism in America). AACR2 260 $a Rio [de Janeiro] : $b LJOE, em convênio com a Empresa Empresa Brasileira de Filmes, $c RDA 260 $a Rio : $b LJOE em convênio com a Empresa Empresa Brasileira de Filmes, $c $a Published in Rio de Janeiro.

24 Değişim: AACR2 ve RDA Düzenlemeler McGill Queen s University Press, Montreal & Kingston, London, Ithaca. AACR2 RDA 260 $a Montreal : $b McGill Queen s University Press, $c c $a Montreal ; $a Kingston ; $ a London ; $ a Ithaca : $c [2001?], 2001.

25 Değişim: AACR2 ve RDA AACR2 Bilgi kaynaklarının sınıflandırılması Kartografik materyaller Müzik Metin Film şeritleri Hareketli resimler Slaytlar Saydamlar Elektronik kaynaklar Mikroformlar Ses kayıtları Video kayıtlatı

26 Değişim: AACR2 ve RDA RDA İçerik türü (content type) Bilgi kaynağının anlatımında kullanılan iletişim şekli (müzik performansı; metin; hareketli resim) Ortam türü (media type) Bilgi kaynağının içeriğini görüntüleme, oynatma, çalıştırma için kullanılan araçlar (ses, bilgisayar, video, mikroform, aracısız/araçsız-unmediated) Taşıyıcı türü (carrier type) Verilerin depolanması ve saklanması için kullanılan ortamlar (cilt-kitap, çevrimiçi kaynak, mikrofiş, video kaset, ses diski)

27 Değişim: MARC ve RDA AACR2 de materyal türünü belirten 245 ($h) yerine ortaya çıkan üç yeni MARC alanı 336 $a text $b txt $2 rdacontent 337 $a unmediated $b n $2 rdamedia 338 $a volume $b nc $2 rdacarrier

28

29

30

31

32 Değişim: MARC ve RDA MARC da Yeni Otorite Alanları 046 Tarihler 370 Yer 371 Adres 372 Etkinlik alanı 373 Kurum 374 Meslek 375 Cinsiyet 376 Aile bilgisi 377 Dil

33 Verilerin İlişkilendirilmesi ve Paylaşılması Anlamsal Web (Semantic Web) Web deki bilgiye anlam yüklenmesi Bilgisayar-İnsan işbirliğinin geliştirilmesi Bilgi paylaşımının makineler arasında da yapılması Makinece anlamlandırılabilir tanımlamaların yapılması (XML, RDF) Ontolojiler Sınıflandırmanın ötesinde kavramlar arasında hiyerarşik ve mantıksal ilişkiler kurmak

34 Verilerin İlişkilendirilmesi ve Paylaşılması Bağlı Veriler (Linked Data) Kurumların verilerini yayınlaması, paylaşması ve Web ile ilişkilendirmesi Web verilerinin kurum verileriyle bütünleştirilmesi Uluslararası Sanal Otorite Dosyası (Virtual International Authority File-VIAF) Simple Knowledge Organization System (SKOS) Kontrollü kelimelerle anlamsal ilişkilendirmeleri sağlayan diğer bir yapı Taksonomiler, sınıflandırma şemaları, konu başlıkları listeleri

35

36

37

38 Text Stoppard Rosencrantz & Guildenstern Are Dead Hamlet English French Shakespeare Romeo and Juliet Movies German Swedish Stockholm 2008 Library of Congress Copy 1 Green leather binding Tillett, 2012

39

40

41 Verilerin İlişkilendirilmesi ve Paylaşılması-Kütüphaneler? Bağlı Veri Modeli ni kullanarak kütüphane verilerinin paylaşılması Kataloglama işlemleri için gereksiz yere sarf edilen çabanın en az seviyeye indirilmesi Web ortamında kütüphane verilerine daha kolay erişim Bibliyografik Çerçeve (Bibliographic Framework-BibFrame) Kütüphane verilerinin diğer ortamlarda paylaşılması, görünülürlüğünün sağlanması MARC formatının yeterliliğinin tartışılması Sağlam ve yararlı yönlerini mümkün olduğunca koruyarak kütüphane verilerini Bağllı Veri (Linked Data) modeline uygun hale getirme

42

43

44 Kataloglamanın Geleceği Nevzat Özel 49.Kütüphane Haftası, 26 Mart 2013, Hacettepe Üniversitesi, Kongre ve Kültür Merkezi, Yeşil Salon, Sıhhiye, Ankara