Yıldırım Onur ERDİREN. Dilek KUYRUKÇU ABSTRACT ÖZET

Transkript

1 GÜZEL SANATLAR FAKÜLTELERİNİN GRAFİK TASARIMI BÖLÜMLERİNDE ÖZGÜN BASKI TASARIMI DERSİNİN ÖNEMİ THE IMPORTANCE OF ORIGINAL PRINT DESIGN COURSE IN GRAPHIC DESIGN FACULTIES OF FINE ARTS DEPARTMENTS Yıldırım Onur ERDİREN Öğr.Gör., Namık Kemal Üniversitesi Çorlu Meslek Yüksekokulu, Çorlu Dilek KUYRUKÇU Öğr.Gör. Namık Kemal Üniversitesi Çorlu Meslek Yüksekokulu, Çorlu ABSTRACT Graphic design is a broad discipline that encompasses many different aspects and elements. It presents ideas, concepts, text and images through a variety of press, electronical or other processes in an impressive way visually. In graphic design departments, the class of unique press carries distinctive properties in the faculties of fine arts. The block printmaking means making multiple copies of any designed ideas through molding method. It covers all of the methods such as lithography, serigraphy, engraving and woodprint. In academic units providing the education of fine arts, students are trained about block printmaking edition and how to apply these techniques. In the event they have knowledge about these printing techniques, they may have wider employment opportunities when they are graduated. The fact that the classes of block printmaking classes have more weekly course hourses than the other classes and they have reveals the importance and difference of these classes. In this study, it is examined the distinctive quality of press design class comparing the other classes in the graphic design departments by using the document review method which is based on the qualitative data analysis techniques. Document review includes the analysis of targeted written materials containing informations about the facts that are researched. Key Words: Graphic design, block printmaking, fine arts. ÖZET Grafik Tasarım, çeşitli yaklaşım ve unsurları kapsayan geniş bir disiplindir. Fikirleri, kavramları, metin ve görselleri alarak onları baskı, elektronik veya diğer süreçlerden geçirip görsel anlamda çarpıcı bir biçimde sunar. Grafik tasarımı bölümlerinde özgün baskı dersi güzel sanatlar fakültelerinde ayırıcı nitelikler taşımaktadır. Özgün baskı tasarlanan herhangi bir düşüncenin kalıp yöntemiyle birden çok kopyasının alınmasıdır. Litografi, serigrafi, gravür ve tahta baskı gibi yöntemlerin tamamını kapsar. Güzel sanatlar eğitimi verilen akademik birimlerde, öğrencilere özgün baskı teknikleri ve bu teknikleri nasıl uygulayacakları konularında eğitimler verilmektedir. Bu baskı tekniklerini bildikleri takdirde 155

2 mezun olduklarında daha geniş iş olanaklarına sahip olmaları söz konusudur. Özgün baskı derslerinin diğer derslerin haftalık ders saatlerinden fazla oluşu, bu dersin önemini ve farkını ortaya koymaktadır. Bu çalışmada, nitel veri analizi tekniklerine dayalı doküman incelemesi yöntemi kullanılarak özgün baskı tasarımı dersinin grafik tasarımı bölümlerinde diğer derslerden ayırıcı niteliği irdelenecektir. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Anahtar Kelimeler: Grafik tasarım, özgün baskı, güzel sanatlar. 1. GİRİŞ Grafik tasarım, bir mesajı iletmek için metnin ve görsellerin algılanabilir ve görülebilir bir düzlemde organize edilmesidir. Grafik tasarımı bilgisi için özgün baskı eğitimi almak son derece önemlidir. Özgün baskı, tasarlanan herhangi bir düşüncenin kalıp yöntemiyle birden çok kopyasının alınmasıdır. Diğer bir değişle baskı, herhangi bir şeklin veya resmin baskı tekniklerinden yararlanılarak istenilen şekil ve sayıda, başka bir yüzeye aktarılarak kopyasının alınması anlamına gelmektedir. Aynı resmin birden fazla çoğaltılmasından oluşturulmaktadır. Özgün baskı, günümüzde öğrenciler için ve bu eğitimi alanlar için büyük önem oluşmaktadır. Özellikle iş olanağı bakımından özgün baskı dersi gören bir öğrenci ile görmeyen bir öğrenci arasında ciddi farklar taşımaktadır. Özgün baskı eğitimi almış bir öğrenci diğer öğrenciden daha kapsamlı bilgiye sahiptir ve ayrıcalıklı nitelikler taşımaktadır. Bu yüzden üniversitelerin grafik tasarımı bölümleri özgün baskı ders saatlerine ciddi önem vermektedir. Bu çalışmada, üniversitelerin güzel sanatlar fakültelerinin grafik tasarımı bölümlerinde özgün baskı dersine ne kadar süre ayrılıyor sorusunun cevabını incelemiş olup, araştırma yöntemi kullanılarak özgün baskı tasarımının önemi ve doğurduğu sonuçlar kapsamlı bir şekilde irdelenecektir Grafik Tasarım Ambrsoe ve Harris (2012) grafik tasarımı, çeşitli yaklaşım ve unsurları kapsayan bir disiplin olarak tanımlamaktadırlar. Grafik tasarım, fikirleri, kavramları, metin ve görselleri alarak onları baskı, elektronik veya diğer süreçlerden geçirip görsel anlamda çarpıcı bir biçimde sunar. İletişim sürecinin kolaylaşması adına, içeriğe düzen ve yapı sağlarken mesajın hedef kitle tarafından alınması ve anlaşılmasına yardımcı olur. Grafik tasarımcı belli bir amaç için farklı unsurları bilinçli bir biçimde ele alır (Gavin, Paul, 2012: s. 10). Grafik tasarım pek çok alanı kapsayan bir tasarım dalıdır. Grafik tasarımda afiş, poster, kurumsal kimlik (kartvizit, zarf, antetli kağıt), logo, tipografi, özgün baskı (serigrafi, ağaç baskı, gravür, litografi) önemli konulardır. Üniversitelerin grafik tasarımı bölümlerinde bu konulara ciddi zaman verilmektedir. Herhangi bir başka tasarım bölümlerinde bile grafik tasarım unsurlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Örneğin, endüstri ürünleri tasarımı bölümünde bir ürünü tanıtmak için o ürünün logosuna ve afiş tasarımına, tanıtımına ihtiyaç vardır. Bu yüzden, grafik tasarımı unsurları diğer tasarım bölümlerinde tanıtım amaçlı kullanılmaktadır. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte de bu unsurlara daha da ihtiyaç duyulmaktadır 1.2.Özgün Baskı ve Çeşitleri Grafik tasarım ürünlerinin en belirgin özelliklerinden biri, doğasında barındırdığı çoğaltım niteliğidir. Bir grafik ürün, fikir olarak özgün, ancak fiziksel yapı olarak kopyalanmış ve 156

3 çoğaltılmıştır. Yaygın kitlelere ulaşmasının temelinde bu yatar. Özgün sanat eserleri dahi grafik üretim tekniklerinin yaygınlaşıp, ürünlerinin geniş kitleler tarafından görülmesiyle tanınmış ve sevilmiştir (Tevfik, 2014: 175). Grafik sanatlar şeklinde tanımlanan ve Baskı Resim Sanatları olarak adlandırılan disiplinse bir sanat eseri üretme tekniğidir. Taş baskı, serigrafi, gravür, ağaç baskı özgün baskı çeşitleridir (Tevfik, 2014: 175).Üniversitelerin güzel sanatlar fakültelerinde bu baskı çeşitleri kapsamlı bir şekilde öğretilmektedir. Grafik tasarımda özgün baskı çeşitleri şöyle sıralanabilir: Serigrafi, bir çerçeve üzerindeki eleğin basılması istenen bölgelerin maskelenmesiyle yapılan bir baskı çeşididir (Tevfik, 2014:183). Erdiren (2010) tarafından yapılan serigrafi örneği eseri aşağıda örneklenmiştir. Şekil 1. Yıldırım Onur ERDİREN, Serigrafi, 2010 Litografi, çoğaltım tekniklerinde yepyeni bir süreç olarak karşımıza çıkan düz baskı, Litografi olarak adlandırılır (Tevfik, 2014:103). Erdiren (2010) tarafından yapılan serigrafi örneği eseri aşağıda örneklenmiştir. 157

4 Şekil 2. Yıldırım Onur ERDİREN, Litografi, 2010 Ağaç baskı olarak da adlandırılan tahta baskı ise, ahşap levha kullanılarak, yüksek kazı tekniğiyle hazırlanan tahta kalıplarla gerçekleştirilmiş bir özgün baskı türüdür. Erdiren (2010) tarafından yapılan serigrafi örneği eseri aşağıda örneklenmiştir. Şekil 3. Yıldırım Onur ERDİREN, Ağaç baskı,

5 Gravür ise, bir çukur baskı tekniği olarak bilinmektedir. Erdiren (2010) tarafından yapılan serigrafi örneği eseri aşağıda örneklenmiştir. Şekil 4. Yıldırım Onur ERDİREN, Gravür, Grafik Tasarımı Bölümlerinde Özgün Baskı Tasarımının Önemi Güzel sanatlar fakültelerinin grafik tasarımı bölümlerinde özgün baskı dersi önemli bir rol oynamaktadır. Özgün baskı tasarımı eğitimi almış öğrenciler sadece grafik, bilgisayar, sanat tarihi, tipografi, proje gibi derslerde değil matbaa ve baskı atölyelerinde de eğitim almış olmalıdır. Baskı atölyeleri öğrencilerin bakış açılarını ve yaratıcılıklarını daha da geliştirmektedir. Özgün baskı dersi almış olanlar bu durumun ayrıcalığını görmüş ve fark etmiş olacaklardır. Grafik tasarımı bölümü mezunu olan bir kişi ağırlıklı olarak ajanslarda çalışmaktadır. Fakat özgün baskı dersi ile birlikte ozalit center veya matbaa atölyelerinde de iş olanağına sahip olacaklardır. Teknolojinin de gelişmesiyle ozalit center kültürü de gelişmektedir. İnsanlar baskı işlerini artık ozalit center gibi yerlerde yaptırmaktadır. Ozalit merkezlerinin gelişmesiyle baskı eğitimi almış bir kişi istihdamda öncelik kazanacaktır. Özgün baskı dersleri grafik tasarımı bölümlerinde ders saati olarak diğer derslerden fazladır. Genelde görülen sanat tarihi, grafik sanat tarihi, sanat felsefesi, tipografi, bilgisayar destekli tasarım gibi dersleri genellikle iki saat olarak müfredatta yer almaktadır. Fakat özgün baskı dersleri genellikle üç ila altı saat olarak verilmektedir. Diğer derslere göre daha fazla zaman dilimi söz konusudur. Bu durumda baskı derslerinin ne kadar önemli olduğunu anlamaktayız. Özgün baskı dersinde yukarıda da belirttiğimiz gibi litografi (taş baskı), ağaç baskı, gravür ve serigrafi (ipek baskı) baskı çeşitleri görülmektedir. Öğrenciler bu derslerde atölye ortamını, tekniklerin nasıl yapıldığını, yöntemini, makine kullanımını ve diğer derslerden ve tekniklerden farkını görmektedirler. Bu sayede, gelecekteki kariyer hedefleriyle ilgili farklı alternatifler kazanacaklardır. Grafik tasarımı bölümünden mezun olan bir kişi bu bilgilere ve tecrübeye sahip olarak daha fazla iş olanakları bulabilmektedir. 159

6 Günümüzde halen birçok üniversitenin grafik tasarım bölümlerinde özgün baskı dersi bulunmamaktadır. Bu durum öğrencilerin eğitimleri ve meslek hayatları için önemli bir eksik olarak karşımıza çıkmaktadır. 2. METARYEL VE YÖNTEM Çalışmada Türkiye de eğitim veren devlet ve vakıf üniversiteleri ana kütle olarak seçilmiştir. Sayıca yeterli olacağı düşünüldüğünden örneklem seçme yoluna gidilmemiş, tüm üniversiteler kapsama dahil edilmiştir. Üniversitelerin Güzel Sanatlar Fakültelerini tek tek incelenmiş ve grafik tasarım bölümü olan fakülteler mercek altına alınmıştır. Bu noktadan sonra grafik tasarım bölümlerinde okutulan dersler tek tek incelenerek özgün baskı dersinin varlığı sorgulanmıştır. Yapılan çalışma sonucunda Türkiye deki Güzel Sanatlar Fakültelerinde mevcut Grafik Tasarım programları listelenmiş ve müfredatları taranmış olacaktır. Bu taramadan sonra özgün baskı derslerinin ders saatleri, AKTS ve diğer ayırt edici konular açısından karşılaştırma yapılacaktır. 3. BULGULAR Aşağıdaki tabloda güzel sanatlar fakültelerinin grafik tasarım bölümlerinde özgün baskı dersi okutulan üniversiteler, ders saatleri ve ders AKTS leri verilmiştir. Tablo 1. Güzel Sanatlar Fakültelerinde Özgün Baskı Dersi Okutulan Üniversiteler ve Ders Saaütleri Üniversite adı Özgün Baskı Ders Saati Özgün Baskı Ders AKTS Akdeniz Üniversitesi 3 2 Anadolu Üniversitesi 3 3 Atılım Üniversitesi 3 4 Başkent Üniversitesi 3 4 Beykent Üniversitesi 3 4 Doğuş Üniversitesi 3 5 Dokuz Eylül Üniversitesi 4 4 Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi 4 5 Haliç Üniversitesi 4 4 İnönü Üniversitesi 4 5 İstanbul Arel Üniversitesi 3 2 İstanbul Aydın Üniversitesi 2 4 İstanbul Esenyurt Üniversitesi 4 3 İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi 4 5 Kocaeli Üniversitesi 4 3 KTO Karatay Üniversitesi

7 Marmara Üniversitesi 4 3 Mersin Üniversitesi 4 4 Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi 4 3 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi 4 4 Nişantaşı Üniversitesi 3 5 Selçuk Üniversitesi 3 5 Süleyman Demirel Üniversitesi 2 3 Trakya Üniversitesi 4 5 Yaşar Üniversitesi 4 5 Yeditepe Üniversitesi 4 5 Yukarıdaki tabloya göre özgün baskı dersini müfredatına taşıyan üniversitelerin çoğunluğunun vakıf üniversitesi olduğu görülmektedir (%42 si devlet üniversitesi, %58 i vakıf üniversitesi). Ders saati bakımından genel eğilim 4 saat düzeyindedir. Sanatın en eski tekniklerinden biri olarak kabul edilmesi ve tarih boyunca metal ustaları tarafından silah, zırh at koşumları, takılar, ev aletleri gibi değişik madenleri oyarak süsledikleri düşünüldüğünde, özgün baskı tekniğinin akademik düzeyde hak ettiği yeri alamadığı görülmektedir. 4. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER Çalışmanın ana kütlesi tarihi itibariyle Türkiye deki devlet ve vakıf üniversiteleri (181 adet) olarak tespit edilmiş ve resmi internet sitesine erişimi mümkün olan 164 üniversite incelenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre Türkiye de 105 üniversitede güzel sanatlar fakültesi varken 57 üniversitede bu fakülte bulunmamaktadır. Bu 105 güzel sanatlar fakültesinin 58 tanesinde grafik tasarım bölümü bulunmakta, 104 tanesinde ise bu bölüm bulunmamaktadır. Çalışmanın kapsamı dâhilinde ele alınan özgün baskı derslerinin güzel sanatlar fakülteleri grafik tasarım bölümlerindeki varlığı sorgulandığında ise 26 bölümde bu dersin okutulduğu, 133 bölümde ise özgün baskı dersinin müfredatta yer almadığı görülmüştür. 5. KAYNAKÇA Ambrose, G., Harris, P. (2012). Grafik Tasarımın Temelleri. İstanbul: Litaratür Kitabevi Baskı Tesisleri Uçar, T. F. (2014). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. İstanbul: İnkılap Kitapevi Weill, A. (2015). Grafik Tasarım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Erdiren, Y. O. (2011). Çizim Teknikleri. İstanbul: Kerasus Yayınları 161