Baskı: Eser Ofset Matbaacılık Tel: (0462) Faks: TRABZON

Transkript

1 TRABZON

2 Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası ve Trabzon Ticaret Borsası tarafından bastırılmıģtır. Hazırlayan: Murat TAġKIN Baskı: Eser Ofset Matbaacılık Tel: (0462) Faks: TRABZON 2

3 ĠÇĠNDEKĠLER TRABZON TĠCARET ve SANAYĠ ODASI... 5 TRABZON TĠCARET BORSASI... 7 TRABZON UN TARĠHĠ... 9 TRABZON DA TĠCARET ĠPEKYOLU FINDIK ÇAY TRABZON TEREYAĞI VAKFIKEBĠR EKMEĞĠ HAMSĠ

4 4

5 TRABZON TĠCARET ve SANAYĠ ODASI Bugünkü yapısıyla Ticaret ve Sanayi Odası 1884 yılında kurulan Türkiye'nin en eski odalarından biridir. 19'uncu yüzyılın ikinci yarısı Trabzon açısından tarihi bir döneme rastlamaktadır. Deniz ticaretindeki geliģmeler, sanayi devrimi sonrası ve dünya ticaretinde hızla alınan yol Trabzon açısından da yeni ticari olanakları getirdi. Özellikle, Avrupa ile Ġran, Hindistan, Kafkaslar ve Orta Asya ticareti açısından Trabzon için büyük mücadelelere giriģildi. 1870'lerde Frederic Engels'in kaleme aldığı bir makalede aynen Ģu cümleler kullanılmaktadır: "Trabzon Limanı'nın kontrolü için Ġngiltere, Rusya, Fransa arasında büyük mücadele oluyor. Bu limanı kontrol eden Doğu'da büyük bir üstünlük kuracaktır." Trabzon, Ġstanbul ve Ġzmir'le birlikte Osmanlı Ġmparatorluğunun bütçe açıklarını giderdiği önemli bir merkez olma konumunu Birinci Dünya SavaĢı'na kadar sürdürdü. Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası da çalıģmalarına ara vermek zorunda kaldı. Bu dönemde odaya iliģkin belgelerin tahrip olduğu sanılıyor. Cumhuriyetin ilanından sonra 1926'da çıkarılan bir nizamname gereği (25 Mart 1926) oda seçimleri yapıldı bir daha ara vermemek üzere çalıģmalarına bugüne kadar devam etti. 8 mart 1950 tarihinde kabul edilen 5590 sayılı "Ticaret Odaları, Sanayi Odaları, Ticaret Borsaları ve Ticaret ve Sanayi Odaları" kanunu Oda ve Borsalara yeni bir kimlik kazandırmıģ ve bir birlik altında teģkilatlanmaları sağlanmıģtır. Son yıllardaki teknolojik geliģmeler sonucu haberleģme, ula- Ģım ve bilgi iģlem alanındaki yenilikler, piyasa ekonomisinin yaygınlaģması, uluslararası ticaretteki korumacılıkların gittikçe azalması dünyamızı tek bir pazara doğru getirmektedir. Bunun neticesi GloballeĢme ve KüreselleĢme içinde Ticaret ve Sanayi Odalarının görevlerinin artmasına ve Odaların önem kazanmasına neden olmuģtur. 5

6 6

7 TRABZON TĠCARET BORSASI Tarihi Ġpekyolu güzergahı üzerinde bulunan Trabzon da Ticaret Borsası kurulması için çalıģmalar Osmanlı Ġmparatorluğu nun son dönemlerinde baģlatılmıģtır. Bu konuda Dahiliye Nezareti tarafından 16 Haziran 1909 tarihinde, Trabzon Vilayetine gönderilen yazıda Ģöyle denilmiģtir: Trabzon un Karadeniz in en mühim Ģehirlerinden biri ve Erzurum yolunun baģlangıcında önemli bir ticaret limanı olması sebebiyle, lâyık olduğu geliģmeye ulaģmak üzere bir zahire borsası kurulması Trabzon Vilayet Meclisi nden talep edildiğinden, bunun için hükümetin izni gerektiği ve izin çıktığında Ġzmir de kurulmuģ olan borsanın nizamnamesi uygulanmak üzere gereğinin yapılması. Bu teģebbüs araya Birinci Dünya ve Ġstiklâl SavaĢı nın girmesiyle sonuçsuz kalmıģtır. Trabzon da Ticaret ve Zahire Borsası nın kurulmasıyla ilgili giriģimler 1922 yılında yeniden baģlatılmıģtır. Bunlar netice vermiģ ve Trabzon Ticaret Borsası Ģehrin önemli bir ticari bölge ve fındık, tütün, fasulye ve yumurta gibi ürünler ihraç eden eski limana sahip olunması dolayısıyla bunların alım-satımlarının günün teknik icaplarına uygun olarak yapılmasını sağlamak gayesi ile 3 Haziran 1926 tarihinde kurulmuģtur. Borsanın Kurucuları 1-Ticaret Odası azasından Hatip Zade Mustafa Efendi 2-Ticaret Odası azasından Hacı Ali Hafız Zade Hakkı Efendi 3-Ticaret Odası azasından Yunus Zade ġefik Efendi 4-Tüccardan Çulha Zade Hüseyin Efend 5-Tüccardan Jiji Hochstrasser Mümessili Süleyman Beyzade Nihat Efendi 6-Tüccardan Nemli Zade Tahsin Efendi 7-Tüccardan Dihkan Zade Mahmut Efendi 8-Borsa kâtibi: MemiĢyazıcı Zade Osman Efendi 7

8 9-Borsa Komiseri Vekili Ticaret Müdürü ġakir Bey KuruluĢta 9 kiģi olarak teģekkül ettirilen heyetin diğer 4 azası tüccar tarafından seçilmiģ, Borsa Katibi ile Komiser vekili Ticaret Müdürü tabi aza sıfatıyla heyete dahil olmuģtur. KuruluĢu müteakip senelerde ise Oda tarafından iki aza seçilmiģ, abonmanların seçtikleri aza adedi beģe yükselmiģtir senesine kadar aynı Ģekilde idare edilen Borsa, 4355 sayılı kanuna intibakı ile Meslek Komiteleri teģekkül ettirilmiģ, bunun üzerine üye sayısı artmıģtır. Borsada 1960 lı yıllar da salon satıģ yöntemiyle, bugünün modern borsacılığının benzeri türde baģta fındık olmak üzere bazı ürünlerin satıģı yapılmıģtır. Daha sonra bu uygulama yasalarla kaldırılmıģtır. Meslek komiteleri Ģeklinde gruplandırılmıģ olan komiteler 5590 Sayılı Borsalar Kanununa intibak edildiği 1951 yılına kadar devam etmiģtir yılından sonra, bölgenin yumurta, fasulye ve patates istihsal ve ihracında görülen azalma yüzünden bu maddeler üzerinde meslek komiteleri teģekkül ettirilememiģ ve hepsi (çeģitli gıda maddeleri) adı altında bir gurupta toplanmıģtır. Trabzon Ticaret Borsası nda bugün 5 meslek grubu bulunmaktadır. Borsa Meclisi 14 üyeden oluģmaktadır. Borsa Yönetim Kurulu meclis içinde 1 baģkan ve 4 üye olmak üzere seçilmektedir. 8

9 TRABZON UN TARĠHĠ.. Kent merkezi kuzeyde denizden, güneyde Boztepe nin üzerine kadar düzgün olmayan teraslar halinde yükselir. Değirmendere, Kuzgundere (ya da Tabakhane) ve Zağnos dereleri yerleģimi güneyden kuzeye derin boğazlarla bölmüģtür. Tabakhane ve Zağnos dereleri arasında kalan ve düzgün olmayan yüksek bir masa formundaki alan üzerinde, kentin bilinen eneski yerleģim kalıntıları tespit edilmiģtir. ĠĢte bu nedenle Trabzon adının eski Grekçe masa ya da trapez/yamuk biçimi karģılığı olarak trapezos kelimesinden geldiği görüģü ağırlık kazanmaktadır. Trabzon adına, Trapezos olarak ilk kez, Yunanlı komutan Kesnophon tarafından kaleme alınan, M.Ö. 4. Yüzyılda geçen olayların anlatıldığı Anabasis adlı antik kaynakta rastlanmaktadır. Ġyon kökenli Miletoslular Batı Anadolu dan sonra M.Ö. 7. Yüzyılda Karadeniz e de gelerek kıyılarda koloni kentleri kurmuģlardır. Trabzon da, merkezi Sinop olan bu kolonilerin arasında sayılmaktadır ve birçok araģtırmacı, kentin ilk kuruluģu olarak bu dönemi göstermektedir. Oysa Kolkhlar, Driller, Makronlar gibi yerli kavimler Trabzon civarında çok daha önceden beri yaģamaktaydılar. Aynı yüzyılda Karadeniz Bölgesi Kafkasya dan gelen Kimmerler ve onların ardından Ġskitlerin akınlarına uğramıģtır. Ancak bu akımların kolonilerin kuruluģundan önce mi yoksa sonra mı olduğu konusu tartıģmalıdır. M.Ö. 6. Yüzyılda ise Trabzon Perslerin egemenliğine girerek, Pont Kapadokyası adı verilen satraplık içinde kalmıģtır. Makedonya Kralı Büyük Ġskender M.Ö. 334 yılında tüm Anadolu da Pers hakimiyetine son vermiģtir. Ġskender in ani ölümünden sonra oluģan karıģıklık sırasında Pont satrabı II. Ariantes in oğlu Mithridates, yerli halkın desteğiyle Karadeniz de Pontus Dev- 9

10 letini kurmuģtur. Trabzon, M.Ö. 280 yılında merkezi Amasya olan Pontus devletinin sınırları içinde kalmıģtır. M.Ö. I. Yüzyılda batıda güçlenen Romalılar Anadolu yu da iģgal etmeye baģlamıģlardır. Roma kralı Pompeius un Pontus Kralı V. Mithridates i Kelkit vadisinde bozguna uğratması üzerine Pontus Krallığı dağılmıģtır. Böylece Trabzon, M.Ö. 66 yılında Roma yönetimine girmiģtir. Roma da Avgustus la birlikte M.Ö. 27 yılındanitibaren imparatorluk dönemi baģlamıģtır. Avgustus un idari düzenlemesi sonucu Trabzon, Pontus Polemoniacus adı verilen vasallık içinde yer almıģ, Ġmparator Tiberius zamanında (M.S ), diğer bir idare bölüm olan Kapadokya Eyaleti sınırları içinde kalmıģtır. Ġmparator Nero döneminde ise (54-68) serbest kent olma ayrıcalığına kavuģturulmuģtur. Trabzon bu dönemde ünlü ve zengin kent tanımlamasıyla tarihçilerin kitaplarında yer alır. Roma Ġmparatorluğunun doğu sınırının savunmasına önem veren Vespasian zamanında (69-79) Trabzon, Kapadokya -Galatya Eyaletine dahil edilmiģtir. Ünlü Roma Ġmparatoru Hadrian Döneminde ( ) tüm imparatorlukta olduğu gibi Trabzon da da önemli imar etkinliklerinde bulunulmuģ, birçok dini ve askeri binalar ile yollar, su kemerleri ve yakın zamana kadar kalıntıları görülebilen yapay bir liman inģa edilmiģtir Hadrian dan sonra Trabzon un parlak dönemi sona ermiģ, 244 yılında para basma yetkisi elinden alınmıģtır. Roma Döneminde basılan Trabzon sikkelerinin ön yüzlerinderoma Ġmparatorlarının büstü olmakla birlikte, arka yüzlerinde Pontus Krallığı döneminden beri süregelen kendi mitolojik figürlerine yer verilmiģ ve Grekçe yazı kullanılmıģtır. Trabzon, 276 yılında tüm Doğu Karadeniz Bölgesine akınlar yapan Gotların saldırısına uğramıģ, bu saldırıda tüm kent yakılıp 10

11 yıkılmıģtır. Roma Ġmparatorluğunun son dönemlerinde 4. Yüzyılın baģında Diocletian Maximian, Constantinius ve Galerius tan oluģan dörtlü idare zamanında Trabzon da yeniden bir takım imar etkinliklerinde bulunulduğunu Trabzon Müzesindeki Latince bir kitabeden anlıyoruz. Roma Ġmparatorluğu 395 yılında ikiye ayrılınca Trabzon, merkezi Ġstanbul olan Doğu Roma / Bizans Ġmparatorluğunun sınırları içinde kalmıģtır. Bizans Ġmparatoru Justinianus ( ) Trabzon da kent surlarını restore ettirerek yeni bir imar etkinliğini baģlatmıģtır. Heraclius zamanında ( ) imparatorluk askeri bölgelere ayrılmaya baģlanmıģ, Trabzon, Teophilos zamanında ( ) kurulan Khaldia Temasının merkezi olmuģtur. Müslüman Araplar 8. Yüzyılın baģlarından itibaren Anadolu ya düzenledikleri baskınlarda Doğu Karadeniz ve Trabzon a gelmiģlerdir. Bizans Ġmparatorluğunun 1204 de IV. Haçlı seferleriyle gelen Latinlerin eline geçmesi üzerine, imparator I. Andronikos Komnenos un Ġstanbul dan kaçan torunları Alexios ve David, Gürcü Kraliçesi Tamara nın da yardımıyla Trabzon da 1204 yılında bağımsız olarak Komnenos Krallığını kurmuģlardır. Anadolu Selçukluları ile evlilik bağı oluģturarak ve vergi ödeyerek siyasi varlıklarını sürdürebilen Komnenos Krallığı, I. Manuel Komnenos zamanında ( ) en parlak dönemini yaģamıģtır. GümüĢhane deki gümüģ madenlerinin etkisiyle de ekonomik olarak güçlenen Manuel I in sikkeleri üzerinde en mutlu unvanı yer almaktadır. I. Bayezid in 1398 de Samsun yöresini almasından sonra Trabzon Komnenos Krallığı Osmanlı Devletine yıllık vergi ödemek zorunda bırakılmıģtır. David Komnenos, iktidarı döneminde ( ) vergi ödemeyi durdurarak, önceden ödediklerini de 11

12 Akkoyunlu Devleti Sultanı Uzun Hasan aracılığıyla geri istemiģ, Osmanlılara karģı Avrupa daki büyük devletlere ittifak önerisinde bulunmuģtur. Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmet in öncülüğündeki Osmanlı Kuvvetleri Bölgeyi kuģatarak, 1461 yılında Trabzon u ele geçirmiģ ve Komnenosların egemenliğine son vermiģtir. Trabzon, Osmanlı Döneminde önce eyalet ve sancak olarak Ģehzade ve mutasarrıflar tarafından idare edilmiģtir. Ġlk sancak beyi Hızır Bey dir yılında sancak beyliği küçük yaģta ġehzade Abdullah a verilmiģ; Abdullah, annesi ġirin Hatunla birlikte 1479 yılına kadar Trabzon da yaģamıģtır. Yavuz Sultan Selim de Ģehzadeliği sırasında ( ) Trabzon da Sancak Beyi olarak bulunmuģ, sonradan Kanuni unvanı alacak olan oğlu Sultan Süleyman burada doğmuģtur. Trabzon 16. yüzyılda, merkezi Batum olan Lazistan Sancağı ile birleģtirilerek eyalete dönüģtürülmüģ ve bu yeni idari birimin merkezi olmuģtur yılında Trabzon da büyük bir yangın çıkmıģ, bir çok kamu binası da bu sırada yanmıģ ve kent daha sonra yeniden düzenlenmiģtir yılında vilayet olmuģ, merkez sancağı dıģında Lazistan, GümüĢhane, Canik Sancakları da buraya bağlanmıģtır. Birinci Dünya SavaĢı sırasında, Ruslar Trabzon a saldırır (14 Nisan 1916). Trabzonlulardan oluģan vurucu güçler (Milis), bu saldırı sırasında gerilla savaģı verirler. Bu sıralarda, cepheye gönderilmek üzere Hamidiye Zırhlısının desteğinde Trabzon Limanına gelen cephane Trabzonlu gençlerce büyük bir heyecan içinde boģaltılıp Maçka ya taģınır. Çaykara da Sultan Murat Yaylasında (10 Haziran 1916), Of ta Baltacı, Arsin de Yanbolu Derelerinde Ruslara karģı baģarılı savaģlar verilmiģ, ancak o yıllardaki koģullar altında düģmanın 12

13 Trabzon a girmesine engel olunamaz ve Ruslar 14 Nisan l916 yılında Trabzon a girer. Rusların Trabzon da kaldığı bir yıl, on ay, on günlük süre içinde özellikle Rumlar ve Ermeniler, yerli halka büyük iģkenceler yaparlar; sayısız insan öldürürler de Rusya da BolĢevik Devrimi olur, Çarlık Yönetimi yıkılır. Bunun üzerine Rus ordusunda büyük bir panik baģlar. Bu Rusların Trabzon dan çekilmesine de yol açar. Öte yandan, batıdan doğuya doğru kayan ve Karadağ da toplanan Türk Çeteleri, Akçaabat a inerek YüzbaĢı Kahraman Bey in komutasında üç koldan Trabzon a doğru yürürler ve 24 ġubat 1918 tarihinde Trabzon a girer. Ulu Önder Atatürk, Cumhuriyet döneminde Trabzon a üç kez gelir; 1924, 1930 ve 1937 yıllarında, ilk geldikleri 15 Eylül 1924 günü, Trabzonlularca ATATÜRK GÜNÜ olarak kabul edilir ve bu kendisine bir telle bildirilir. 13

14 TRABZON DA TĠCARET Doğu Karadeniz Bölgesi ve bu bağlamda Trabzon ilkçağlardan itibaren Roma, Bizans ve Osmanlı Ġmparatorluğu dönemlerinde bulunduğu coğrafyanın siyasi, askeri ve ekonomik yapılanmasında önemli roller üstlenmiģtir. Ġran transit yolunun baģlangıcında bulunma, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin iskelesi olma gibi özelliklerinden dolayı bölge, bölge devamlı ülkelerarası rekabete sahne olmuģtur. Bölgenin en önemli merkezi olan Trabzon meģhur Tacitus tarafından sürekli olarak elde bulundurulması gereken bir mekân olarak nitelendirilmiģtir. 10. yüzyıla kadar uluslararası ticarette Akdeniz birinci derecede roller üstlenmiģ, Karadeniz ise Ġstanbul ile bu denize kıyısı olan ülkelerin iç denizi durumunda kalmıģtır. Çünkü; 10. yüzyıla kadar Ġslam dünyası Hıristiyan âlemi ile olan iliģkilerini genellikle Azerbaycan Kafkasya ve Volga nehri üzerinden Rusya içlerine, 14

15 oradan da Batlık Denizi sahillerine uzanan yollar aracılığıyla sürdürmüģtür. 10. yüzyıl ile 20. yüzyıl arasında Karadeniz in ticari hayatına yön veren, parlak dönemler yaģamasında etkili olan önemli faktörler Ģu Ģekilde sıralanır; Karadeniz in doğu-batı iliģkileri açısından sahip olduğu jeostratejik önem, Ortadoğu nun istikrarını olumsuz yönde etkileyen Haçlı seferi, Alternatif ulaģım yolu olan Akdeniz faktörü, Dünya ticaretinde söz sahibi olan Venedik ve Cenevizlilerin bölgeye yerleģmeleri, Karadeniz in taģıdığı iktisadi değerler. Karadeniz ticaretinin, bu denizin sahilindeki ülkelerin ürünlerinin sergilendiği bölgesel bir Pazar niteliğinden çıkarak dünya ticaretinde yer almaya baģlaması 13. Yüzyılın ikinci yarısına rastlar. Bu geliģmede yöredeki siyasal ve ekonomik etkileģimler kadar Haçlı Seferleri nin de etkisi vardır. Bu dönemde Haçlı Seferleri nedeniyle Ortadoğu da siyasi istikrar bozulmuģ, buna bağlı olarak da Asya ile Avrupa arasındaki ticaret için yeni ve güvenilir yollar arama zorunluluğu doğmuģtur. Ġstikrarsızlık nedeniyle Mısır ve Suriye limanlarının etkinliği kaybolmuģ, bunun yerine Trabzon limanı Ortadoğu ya alternatif bir ticaret merkezi olarak geliģmeye baģlamıģtır. Trabzon-ġam, Trabzon-Basra, Trabzon-Tebriz yolları 13. yüzyılda Ortadoğu nun içine düģtüğü siyasi kargaģadan daha az etkilenerek tüccarların, gezginlerin ve resmi elçilik heyetlerinin tercih ettikleri yollar olmuģtur. 13. yüzyıl ile 15. Yüzyıllar arasında bölgenin en önemli tica- 15

16 ret merkezi olan Trabzon da 4 farklı koldan gelen ticari ürünler el değiģtirmiģtir. Bu ürünler; 1- Anadolu dan dıģ ülkelere ihraç edilen yerli ürünler; Bu ürünler Anadolu içlerinden getirilen ve Karadeniz çevresinde üretilen yerli ürünlerden oluģmaktadır. Önemli yerli ihraç ürünleri arasında hububat, pamuk, değiģik sebze ve meyveler, deği- Ģik türde madenler, çeģitli iplik ve dokumalar ile deri yer almaktadır. Madenler içinde Ģap, GümüĢhane ve çevresinden çıkartılan gümüģ ile Kastamonu ve çevresinden elde edilen bakır bölge için önemli bir gelir kaynağı olmuģtur. 2- Kuzeyden Kırım ve Rusya dan getirtilip Anadolu ya ithal edilen ya da burada pazarlanan mallar: Bu gruptaki en önemli ürün kürktür. Ayrıca bu kategoriye köle ticareti de sokulabilir. Bizans döneminde baģlayan köle ticareti Selçuklular zamanında da devam etmiģtir. Bu dönemde Ortadoğu ve özellikle Mısır köle pazarının yoğun olduğu bir ülke konumundaydı. 3- Asya dan getirtilip bu bölgede pazarlanan ya da Avrupa ya götürülen mallar; Bölge ticaretinin uluslararası bir nitelik kazanmasında Asya kökenli ürünlerin oldukça yüksektir. Yerel ihtiyaçların karģılanması yanı sıra özellikle Ġtalyan tacirler Karadeniz pazarlarından aldıkları Asya ürünü baharatı ve ipeklileri Kırım a ve Avrupa ya götürüyorlardı. 4- Avrupa dan getirtip Anadolu ya ve Asya ya sevk edilen mallar; Bizans ve Selçuklu dönemlerinde Avrupa kökenli mallar arasında cam eģya, kağıt, çeģitli kumaģlar ve ibriģim ticareti önemli yer tutmuģtur. 16

17 Karadeniz ticaretinin yoğun olduğu yüzyıllar arasında Ceneviz ve Venedikliler ticari hayatın hâkimi durumunda olmuģlardır. Bizans tebası Rumlar ın ve Trabzon Rum Ġmparatorluğu halkının payı da küçümsenmeyecek boyutlardadır. Ġç pazarlarda ve kervan yollarında hâkimiyet sahibi olan Türkler in denizaģırı nitelikli ticarette fazla etkinliği olamamıģtır. Trabzon daki yoğun ticari hayat Moğolların Yakındoğu ya inmelerini takip eden dönemden de sürmüģtür. Moğolların sağladıkları siyasi istikrar ticari hayatı kolaylaģtırıcı ve teģvik edici tedbirleri yanında dini alandaki geniģ hoģgörülerine bağlı olarak Yakındoğu, 14. Yüzyılın ortalarında tarihin en mutlu ve refah dönemini ya- ĢamıĢtır. Yakındoğu daki bu geliģmeler milletler arası ticaret yollarının kuzeye kaymasında etkili olmuģ, buna bağlı olarak ta Trabzon un uluslararası ticarete açılması geniģleyerek devam etmiģtir. Trabzon ve çevresinin parlak uluslararası ticari hayatı Osmanlı Ġmparatorluğu nun bölgeyi fethetmesiyle yapısal dönüģüm göstermiģtir. Osmanlı fetihleri neticesinde özerk Ġtalyan kolonilerinin Türkler in eline geçmesi ve Karadeniz in bir Türk gölü haline gelmesiyle 15. yüzyılın ikinci yarısından sonra bölge ticaretinin niteliği değiģmiģtir. Ġç deniz haline gelen Karadeniz in ticari yapısı uluslararası olmaktan çıkmıģ, ulusal niteliğe dönüģmüģtür. Bölgenin uluslararası ticaret potansiyeli coğrafi keģiflerin de etkisiyle daha güneye, önce Akdeniz e daha sonrada Atlas Okyanusu-Ümit Burnu ve Hint Okyanusu hattına kaymıģtır. Buna paralel olarak Trabzon da transit ticaret merkezi özelliğini kaybetmiģ, mahalli ihtiyaçların karģılandığı, üretim ve tüketim maddelerinin el değiģtirdiği bir liman haline dönüģmüģtür. 17

18 Buna rağmen Trabzon un ticari önemi tamamen kaybolmamıģ, yoğun iç ticaret faaliyetleri devam etmiģtir. 18. yüzyılın son çeyreğine kadar yabancı gemilerin Karadeniz e giriģ-çıkıģı yasak olduğundan bölgedeki ticaret tamamen milli nitelikte kalmıģtır yılında Küçük Kaynarca AntlaĢması yla Karadeniz de serbest dolaģım hakkı Rus gemilerine verilmiģ, bölge ticareti tekrar uluslararası nitelik kazanmıģtır. Serbest dolaģım hakkı 1784 te Avusturalya ya, 19. yüzyılın baģlarında da Ġngiltere, Fransa (1802), Sardunya, Danimarka ve Ġspanya gibi diğer Avrupa devletlerine tanınmıģtır. Avrupa bandıralı buharlı gemilerin Karadeniz de dolaģmaya baģlamasıyla bölge ticareti uluslararası anlamda yeniden canlanmıģtır. Ticaretin uluslararası nitelik kazanmasında Osmanlı Ġmparatorluğu ile baģta Ġngiltere (1838) olmak üzere bir çok devlet arasında imzalanan ve bu devletlerin çıkarlarına uygun koģullar taģıyan 18

19 ticaret antlaģmalarının önemli bir etkisi olmuģtur. Yabancı tüccarları yerli tüccarlara göre daha avantajlı duruma getiren bu imtiyazlar bölge ticaretine uluslar arası bir hüviyet kazandırmalarına rağmen genel ekonomi açısından olumsuz sonuçlar doğurmuģtur. Osmanlı dıģ ticaretine uygulanan gümrük vergilerini yabancı tüccarlar lehine azaltan bu antlaģmalar sonraları kaldırılmak istenmiģse de bu baģarılamamıģtır aksine bazı diğer ülkelere de tanınmıģtır. BaĢta Ġngiltere olmak üzere birçok Avrupa devleti ipek yolunun Trabzon-Ġran kolunu, navlun ücretinin çok düģük olması nedeniyle alternatif ulaģım yollarına tercih etmiģlerdir. Hatta Ġngilizler, SüveyĢ Kanalının açılmasından önce Basra Körfezi kıyılarını Karadeniz limanlarına demiryolu ile bağlamak için birtakım projeler de hazırlamıģlardır. Ancak, SüveyĢ Kanalı nın açılmasıyla bundan vazgeçmiģlerdir. Trabzon un uluslararası ticarete açık bir Ģehir haline gelmesi yılları arasında dıģ ticaret hacmini dört kat artırmıģtır. Bu geliģme, büyük devletlerarasındaki siyasi ve ekonomik rekabeti daha da artırmıģtır. Bir baģka ifadeyle Trabzon ticareti Ġngiltere ile Rusya nın çıkarlarını Ġç Asya da çatıģma durumuna getirdiği için önemli bir siyasi hesaplaģma konusu haline dönüģmüģtür. Rusya, 1840 yılına kadar bölge ticaretinde tekel konumunda idi ve malları Ġngiliz mallarına tercih edilmekteydi. Ancak Ġngiltere nin ihracattaki baģarısı Rus ticaretinin hissedilir ölçüde azalmasına neden olmuģtur. Trabzon daki ticari geliģme, UlaĢım sektöründe bazı atılımların yapılmasını gündeme getirmiģtir. Trabzon-Erzurum yolunun yeniden inģası için Fransa dan yol mühendisleri getirtilmiģ, 1865 yı- 19

20 lında baģlayan yol yapım çalıģması 1871 yılında tamamlanmıģtır yılında Trabzon-Erzurum Tebriz-Isfahan-Hindistan; Trabzon-Erzincan Sivas-Musul-Basra; Trabzon-Samsun demiryolları inģasına dair projeler hazırlanmıģsa da finanssal güçlükler nedeniyle bunlardan vazgeçilmiģtir. Trabzon un 19. yüzyıldaki ticari hayatı, Osmanlı Ġmparatorluğunun ticari hayatı ile paralel bir seyir izlemiģtir. Genel olarak değerlendirildiğinde; arası hızla geliģme, arası durgunluk, arası yeniden geniģleme dönemi olarak ifade edilir. Trabzon daki ticari hayatta ülkenin bu genel durumundan etkilenmiģ, ihracat ve ithalatta iniģli çıkıģlı geliģmeler yaģanmasına karģılık liman trafiği sürekli artmıģtır. 19. yüzyılın Dünya, Osmanlı ve Trabzon ticareti ile birlikte analize tabi tutulduğunda, bu yıllardaki ekonomik geliģmenin ve ticari kapasitenin Ģehrin coğrafi konumunun sağladığı avantaj ile 20

21 orantılı olmadığı ifade edilmektedir. Bu olumsuz durum halkın beceriksizliği veya isteksizliğinden değil, alt yapının yetersiz oluģundan kaynaklandığı ifade edilmektedir. Bölgedeki uluslararası ticaretin durağan hale gelmesi 1. Dünya savaģı ile baģlamıģtır yılındaki BolĢevik ihtilalinin ardından Sovyet Rusya ile olan Ticari ĠliĢkilerin kesilmesi bölgeyi bir çıkmaz sokak konumuna getirmiģtir. Doğu Karadeniz in merkezi konumunda olan Trabzon un ticaretteki konumu 31 Ağustos 1989 da Sarp Sınır Kapısı nın açılmasıyla değiģikliğe uğramıģtır. Karayoluyla Sarp Kapısı üzerinden Ortaasya ve Kafkaslara baģlayan ticarete deniz yolu taģımacılığı da büyük bir katkı sağlamıģtır. Ülkemizde üretilen sebze ve meyvelerin önemli bir kısmı Trabzon limanı üzerinden baģta Rusya Federasyonu olmak üzere, çevre ülkelere ihraç edilmektedir. 21

22 TRABZON DA TARIM Trabzon ili; Kuzey Doğu Anadolu nun Karadeniz kıyısında olup toplam yüzölçümü 4685 kilometrekaredir. Ġl topraklarının yüzde 30 u dağlık, yüzde 60 ı kıyıdan içeriye doğru gidildikçe yükselen engebeli bir arazi olup; yüzde 10 u ise düzlüktür. Ġl sınırları içinde yerleģim çoğunlukla düzlükler ve yamaçlarla toplanmıģtır. Dağları yararak denize dik olarak dökülen hızlı akıģlı akarsular yüzey Ģekillerini sık bir Ģekilde parçaladığından yerleģim Ġç Anadolu nun aksine burada dağınık Ģekildedir. Ġlin toplam arazisinin sadece 1599 Ha. Sulanabilir özelliktedir. Trabzon da 6 büyük toprak grubu mevcuttur. Bunlar; 1- Kırmızı kahverengi topraklar, 2- Kırmızı sarı podzolik topraklar, 3- Alüvial topraklar, 4- Kolüvial topraklar, 5- Kahverengi orman toprakları, 6- Yüksek dağ ve çayır toprakları, Trabzon daki araziler toprak, topografya, drenaj ve erozyon etkenlerine göre de 7 sınıfa ayrılabilir: 1) Birinci Sınıf Araziler: Hiçbir problemi olmayan arazilerdir. Kıyı Ģeridi boyunca uzanır. Her türlü ürün yetiģtirilmesine elveriģlidir. Bu sınıf arazinin yüzölçümü 1509 Ha dır. 2) Ġkinci Sınıf Araziler: Bu sınıf arazilerin de önemli bir problemi yoktur. Birinci sınıf arazi kadar derin değildirler. Kıyı Ģeridi üzerinde yer alırlar. Bu sınıf arazilerin yüzölçümü Ha dır. Tütün, çay, mısır ve sebze yetiģtirilmesine elveriģlidir. 3) Üçüncü Sınıf Araziler: Özel korunma önlemleri alınması 22

23 gereken arazilerdir. Bu nedenle direne edilerek bitki ekimi düzenlenmeli, organik madde katılmalı, toprak yaģken sürülmelidir. Bu topraklarda genellikle kıyı Ģeridindedirler. Yüzölçümü Ha dır. Fındık, tütün, çay, mısır ve patates ekimine elveriģlidir. 4) Dördüncü Sınıf Araziler: Bu tür arazilerde toprağı koruma önlemlerinin alınması ve dikkatle kullanılması gerekir. Bu sınıf arazilerde ekim-dikim yapılabileceği gibi otlak olarak da kullanılabilir. Dik eğilimlidir. Erozyona çok elveriģlidir. Toprak derinliği azdır. Su tutma özelliği yoktur. Bu sınıf arazilerin yüzölçümü 535 Ha dır. Fındık, mısır ve patates yetiģtirmeye elveriģlidir. 5) BeĢinci Sınıf Araziler: Bu sınıf arazilerin çok Ģiddetli sınırlayıcı etkenleri vardır. Ġklimin elveriģli oluģu nedeniyle bu tür arazilerin büyük bir bölümünde fındık tarımı yapılmaktadır. Dik eğimli sonucu erozyon, taģlılık, sığ toprak, düģük nem, fazla yaģlılık bu tür toprakların kötü özellikleridir. Bu arazilerin yüzölçümü 23

24 Ha dır. 6) Altıncı Sınıf Araziler: Kültür bitkilerinin geliģmesini engelleyen etkenleri çoktur. Bu tür etkenleri kaldırmak çok güç olduğu gibi ekonomik değildir. Bu sınıf arazilerin yüzölçümü Ha dır. Bunun ancak Ha. ında mısır ve patates tarımı yapılmaktadır. 7) Yedinci Sınıf Araziler: Bu sınıf arazilerde tarımsal ürün yetiģtirmek olası değildir. Çıplak kayalıklar, deniz kıyısındaki kumluklar, ırmak yatakları bu sınıf arazileri oluģturur. Bu arazilerin yüzölçümü Ha dır. Toplam (Ha): 1- Tarım Arazisi Çayır ve meralar Ormanlar BoĢ arazi(ürün getirmeyen)

25 ĠPEKYOLU Cihanda iki büyük yol vardır. Gökyüzünde Samanyolu, yeryüzünde Ġpek Yolu. Özbek Atasözü İpek Yolu, Çin den dünyanın dört bir tarafına kervanlarla gönderilen ipekten dolayı yolun güzergahına ve yollar ağına verilen genel addır. Çince ssu - İpek kelimesi, Eski Çağda batı dünyası tarafından Sir veya Ser Ģeklinde telafuz edilirdi. Ġpek için Latince ve Grekçe Seres ve Serica, Farsça Sere kelimeleri kullanılırken Ferdi-nand von Richthofen Ġpek Yolu anlamında Seidenstrasse kelimesini kullanmıģtır. İpekyolu 25

26 TARĠHÇE 400 yıl boyunca Çin i yöneten Büyükhan Sülalesinin (M.Ö. 206-M.S. 220) bir elçisi olan ünlü zengin Zhan Quian, Hindistan dan Çin e yıllarca süren yolculukları sırasında keģfettiği geçitlerden geçtiği yollardan daha sonra ipek yüklü kervanlar gönderdi. Zhan Quian, Takla Makan çölü eteklerinden dolaģarak Karakum geçitlerini aģıp, sonraları efsanevi Ġpek Yolu kervanlarının geçeceği yolları katır sırtında kat ederek Hindistan a ulaģtı. Ġpek Yolu gerçeği de böylece baģlamıģ oldu... URUMÇİ PAZARINDA DEVE HEYKELİ Bu ünlü kervan yolunun adını, 1870 li yılarda ünlü Alman fotoğrafçı Ferdinand Von Richtofen koymuģtur. Ġpeğin yanı sıra porselen, kağıt ve baharatın, değerli taģların taģındığı Ġpek Yolu nun baģlangıç noktası, Han sülalesinin baģkenti Xi-An Ģehriydi. Bu kent Ġpek Yolu ticaretinin etkisiyle Budistlerin, ZerdüĢlerin, Parsistlerin, Yahudilerin bir arada yaģadıkları bir kozmopolit metropol haline gelmiģti. Akdeniz ve Çin arasındaki iliģkinin çok eski 26

27 bir geçmiģi olduğu Çin kaynaklarında da belirtilmektedir. Bazı batılı bilim adamları ise bu yolun 2000 yıldan fazla bir geçmiģi olduğu ileri sürülmektedir. (Frank-Brownstone 1986, s.1) M.Ö. 100 lerden itibaren Çin Ġpeği batıda aranan bir mal olmuģtur. Ġpek sayesinde yapılan ticaretle Roma, Bizans, Anadolu, Suriye, Ġran, Afganistan, Türkmenistan ve Çin coğrafyalarında yaģayan insanların antik çağdan itibaren kültürlerinin karģılaģıp birbirleri ile etkileģtiği söylersek abartmıģ olmayız. Yollarda baģka ülkelerin, farklı kentlerinde tüccarlar tarafından el değiģtiren ve yeniden iģlenen Çin Ġpeğinin adı Soğd, Ġran, Bizans ipeği haline gelebiliyordu. Zenginlik ve güzellik kelimeleri ile birlikte anılan ipek, bazen de saygın kiģilerin ölüleriyle birlikte mezarlara konuluyordu. (Ierusalimskaja 1996, s.5) Çin ve Orta Asya Hükümdarlarının, Bizans Ġmparatorlarının ve Sasani ġahı nın elbiseleri hep ipekten dikilirdi. Yüksek mevkilerdeki insanların elbiselerinin ipek olması kaçınılmazdı ayrıca kutsal yazının muhafazası, katedrallerdeki dini muhafazaların ve sunakların örtüsü de ipekten yapılırdı. Ġpeğin batı da değeri her zaman altınla ölçülmüģtür. Ġpek Yolu kendi bölgelerinden geçen kabileler, vadilerde ve geçitlerde tüccarlardan geçiģ parası alıyorlardı. (Ierusalimskaja 1996, s.7) Ġpek Yolu ndan sadece ipek değil yanı sıra pek çok mal da Doğudan Batı ya, Batıdan Doğuya taģınıyordu. Budizm, Maniheizm, Hıristiyanlık ve Ġslam dinleri ile çeģitli mezhepler ve din kitapları bu yolla yayılıyor, çeģitli dillere çevriliyorlardı. Yine çeģitli sanat eserleri ve üslupları yer değiģtirirken yeni kültürlerin oluģmasına neden oluyordu. 27

28 GÜZERGÂH Çin den baģlayıp batıya doğru uzanan Ġpek yolu ve ticareti dört ana güzergâhtan yapılıyordu. Bunların ilki beklide en önemlisi karadan giden birinci yoldu. Çin in iki önemli baģkenti Chang-an ve Lo-Yang dan baģlayan batıya doğru Kansu bölgesinden Doğu Türkistan a ve oradan da Batı Türkistan dan geçtikten sonra Ġran a ulaģıyordu. Ġran dan devamla yol Asya Kıtasında Doğu Akdeniz in en önemli Liman Kenti Antakya da son buluyordu. Bu yolun Ġran dan Karadeniz e geçen bir baģka ucu da bulunmaktaydı. Hazar denizi güneyindeki Ecbatana dan Tebriz -Artaxata - DvinPhasis güzergâhından Karadeniz kıyısındaki Trabzon Ģehrine ulaģıyordu. Trabzon dan GümüĢhane-Erzurum-Kars-Tebriz üzerinden Semerkant a ulaģan Ġpek yolu nun bu bölümü için Avrupalılar öneminden dolayı Semerkant a giden altın yol adı verilmiģtir. (Mehmet Tezcan 2001-s.74) Bu yol deniz yolu ile Ġstanbul üzerinden Akdeniz e ve Akdeniz de de Avrupa nın önemli kentlerine buradan da gümrüklenen mallar Orta(Macaristan) ve Kuzey Avrupa ya kadar ulaģıyordu. Deniz ve karayollarının kavşak noktası olarak da adlandırılan Trabzon kentine önce Cenevizliler sonra da Venedikliler koloni oluģturmuģlardır. Trabzon-Tebriz karayolu binek hayvanları ile gün, kervanla günde alınabiliyordu. Ġstanbul- Trabzon gemi seferleri çok eski zamanlardan beri yapılmaktadır. Örneğin seyyah Geoffery, bu yolu 19 28