Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 1. Ağaç Sayısı. Çap Kademeleri

Transkript

1 Ağaç Sayısı SEÇME ORMANLARI Bu anlatımda en çok alıntı yapılan eserler Prof. Dr. İsmail ERASLAN, 1982, İ.Ü. Orman Fakültesi Orman Amenajmanı Ders Kitabı (Eraslan s.???) şeklinde, ERASLAN, YÜKSEL, GİRAY, 1984, OGM Batı Karadeniz Bölgesindeki Değişikyaşlı Koru Ormanlarının Optimal Kuruluşları Hakkında Araştırmalar (Araştırma s.???) şeklinde belirtilecektir. Göknar, biyolojisi nedeniyle gölgeye dayanıklı olduğundan seçme (değişikyaşlı) orman işletmeciliğinin vazgeçilmez ağaç türü olmuştur. Göknarla birlikte Ladin, Kayın, Meşe, Sarıçam ve Karaçam türlerinin karışık olduğu seçme ormanlarına da çokça rastlanmaktadır. Burada temel gözlem sonucu şudur: (Araştırma s.16) 1- Tabakalı seçme ormanında, ışık ağaçları özellikle çamlar altında gölgeye çok dayanıklı türlerin bulunduğu, serveti yüksek, gençlik sayısı az olan seçme ormanı tipidir. Özellikle yüksek bonitetlerde ortaya çıkar. 2- Basamaklı seçme ormanında gölgeye az dayanıklı türlerin oluşturduğu, düşük bonitetlerde oluşan serveti düşük, kapalılık az, gençliğin bol olduğu seçme tipidir. Seçme ormanının çok özel bir yapı olması ve planlamada/da çok çeşitli sorunlarla karşılaşılması nedeniyle konuları 4 ana başlık altında anlatılacaktır. 1- Yapısı, özellikleri, istekleri ve beklentileri, 2- Planlanması, 3- Planların uygulanması, 4- Faydalanma metotlarının incelenmesi Sunumun hazırlanması sırasında, Kastamonu Araç-Gölcük, Araç-Boyalı, Küre-Küre, Tosya- Çaldağ, Zonguldak Yenice-Çitdere, Bartın-Ardıç, Karabük Eğriova planları incelenmiştir. 1- SEÇME ORMANININ YAPISI, ÖZELLİKLERİ, İSTEKLERİ VE BEKLENTİLERİ Seçme ormanının yapısında, gölgeye (bonitete bağlı olarak) az ya da çok dayanıklı olan türler kaçınılmaz ana öğe olarak kendini gösterir. Ana ağaç türü Göknar olmak üzere diğer ışık, yarıgölge ve gölge ağaçlarıyla değişik oranlarda karışım şeklinde kuruluşlar gösterebilir. Yapı, çok tabakalı, dikey kapalı ve ince çaplarda çok olmak üzere kalın çaplara doğru ağaç sayısının ters(j) eğrisi şeklinde azaldığı ağaç sayısı dağılımı gösterir. Kötü bonitetlerde çok, iyi bonitetlerde az gençlik ve ağaç sayısı bulunur. Bu yapının korunması için her çaptaki ağaç sayısının toplam ağaç sayısına olan oranı korunmalıdır Çap Kademeleri Seçme ormanları çok özel ormanlardır. Sürekli yararlanma ve orman örtüsünün alanda sürekli bulundurulması nedeniyle, hem düzenli üretim hem de orman ekosisteminin korunmasını gerçekleştirir. Seçme ormanının en önemli problemi hayvan otlatmalarıdır. Varlığının korunması gelecek olan gençliklerin sağlığı ve yeterliliğine bağlı olduğu ve gençliğin her zaman alanda bulunması gereğinden yola çıkarak özellikle yapraklılarla karışımlardan oluşan alanlarda mutlak koruma sağlanmalı ve otlatma tümüyle engellenmelidir. Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 1

2 2- SEÇME ORMANLARININ PLANLANMASI Seçme ormanlarının planlanmasında kullanılan yöntemler yaş sınıflarından tümüyle farklıdır. Bu ormanlar çap, çap sınıfları, ağaç sayısı ve servete bağlı olarak planlanırlar. Fakat bu planlama sırasında bu öğelere ek olarak amaç çapı, düzenleme süresi, dönüş süresi ve geçiş süresi gibi önemli etkenler de belirlenmelidir. Seçme işletmesinin mantığı gereği çaplarda bulunacak ağaç sayıları ve bundan sonra çap sınıflarının işletme isteklerine göre oluşturulması, oluşturulan çap sınıflarında bulunacak ağaç sayısı ve servetinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu belirlemeler planlamada kullanılacak yöntemlerin nasıl kullanılacağına karar verilmesi açısından önemlidir. Ayrıca ormanın optimale ulaştırılması için de önemli kriterler ve baz noktalarıdır. Çap sınıfları işletmenin ürün isteklerine göre düzenlenir. Bunun için uzun ve kısa gelecekli öngörü planlar hazırlanarak ormandan nasıl yararlanılacağı belirlenir ve orman bu amaçlar doğrultusunda yönlendirilmek üzere planlama ve bakımlar yapılır. Bu planlamalarda ağaç türünün biyolojisi ve ekolojik koşulların gerekleri de düşünülmek zorundadır. Seçme ormanlarında işlem ünitesi tek ağaç olduğu için bu ağacın ne zaman kesileceği önem kazanır, bu da amaç çapıdır. Amaç çapını iki türlü ele almak gerekir. - Biyolojik amaç çapı: Türün biyolojisi ve ekolojik koşulların gereği olarak iç çürüklüğün başladığı çaptır. Toprak derinliği, yapısı, su rejimi, iklim etmenleri, böcek ve mantar zararları gibi etkenler ağacın belli bir çaptan sonra yaşamasını olanaksızlaştırabilir. Bu nedenle işletme 80 cm. çapında ürün almak istese de ortam 50 cm. çapın üzerine çıkmasını engelliyorsa siz amacınızı 50 cm. çapa göre belirlemek ve planlamalarınızı buna göre yapmak zorunda kalırsınız. Amaç çapı biyolojik amaç çapından büyük belirlenemez. Belirlenirse de bunun ekonomik gereklerine(ilaçlama, sulama, gübreleme, toprak işleme vb.) katlanmak zorunluluğu vardır. - İşletme amaç çapı : Türün biyolojisine bağlı olmaksızın fakat biyolojik çaptan büyük olmamak koşuluyla belirlenebilir. Biyolojik amaç çapı 50 cm. olmasına karşın ilk 50 yılda kalın odun gerekliliği yok ve cm. çapta ürün istiyorsanız amaç çapınızı 40 belirleyip ormanı buna göre planlayıp işletebilirsiniz. Düzenleme süresi; bir işletme sınıfının aktüel kuruluşunu optimal kuruluşa ulaştırmak ya da en azından yaklaştırmak için gerekli süredir. Bu süre; Aktüel optimal farkına, İşletmenin amaçlarına, Ekolojik koşullara, Ağaç türünün özelliklerine, Orman koruma tekniklerinin gereklerine, Silvikültür tekniğinin gereklerine, Yol ve transport durumu ve koşullarına, Yakın ve uzak gelecekteki ürün isteklerine, İşletmenin ekonomik ve teknik olanakları ile personel sayısı ve niteliğine bağlı olarak belirlenmelidir. (Eraslan s.314) Bu etkenlerin hepsi ormanın yönlendirilmesinde önemlidir. Bu etkenler göz önüne alınarak düzenleme süresi belirlenir. Fakat planlama sırasında ne işletme bize amaçlarını gösterir, ne işletmenin amacının oluşmasını sağlayacak düzenli ve planlı ürün isteği vardır, ne koruma dikkate alınır ve ne de uygun yol ve transport ağı bulunmaktadır. Çoğunlukla planlamacı, önceki planlarda ki genel eğilim ve kararlar doğrultusunda biraz da ormanın yapısına ve güncel koşullara bakılarak düzenleme süresi belirler. Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 2

3 Dönüş süresi ormanın optimale ulaştırılmasında önemli bir etkendir. Ormanın bir yerinden başlanarak tümünün bakım kesimlerinin yapılması sonucu ilk başlanan yere tekrar gelinmesine geçen süredir. Bu süreyi; Aktüel optimal farkı, Yetişme ortamı koşulları, Meşcerenin ağaç türü, Varolan ve yapılacak olan yollar, Ormanın tüketim merkezlerine uzaklığı, İşletmenin işgücü yoğunluğu, Kesim ve değerlendirmede ekonomiklik, belirler. (Eraslan s.325) Koşullar uygunsa kısa, değilse uzun dönüş süresi belirlenir. Dönüş süresi kısa olursa az ürün alınır fakat sık girilir ve bu nedenle ormanda biyolojik nedenlerle gövde kayıpları azalır. Kısa dönüş süreleri artımında göreceli olarak artmasına neden olur. Bakımın ilk yıllarında artım yükselir, dönüş süresinin sonuna doğru gövde sıkışıklığı arttığı için artım azalır. Bu nedenle ABD de Reynolds Meşcerelerimizin 1 acre alanda (0,406 ha.) ağaç serveti bd.ft (43,3 m 3 ) kerestelik miktarına yükseldiği zaman dönüş 3 yıl alınabilir. demektedir. Dönüş süresi ABD de 5-30 yıl, İsviçre de 6-20 yıl alınmaktadır. (Eraslan s.326) Ülkemizde bu süre plan süresi kadar alınmaktadır yılında yapılan Yenice-Çitdere planında iyi bonitet, yüksek servet(650 m 3 /ha ve üstü)ve yüksek etalarda (50 m 3 /ha ve üstü) 10 yıl için iki dönüş planlanmıştır. Geçiş süresi: Seçme ormanlarında bir çap sınıfındaki bireylerin kalınlaşarak üst çap sınıfına geçmeleri için gereken süredir. Bu süre çap kademelerindeki ağaç sayıları ve artımlarından yola çıkarak çap sınıfları için hesaplanır. Geçiş süresi; ağaç türü, bonitet, çap kademesi ve çap sınıfı genişliğine bağlı olarak değişmektedir. Geçiş süresinin uzun olduğu çap sınıflarında birikim olmaktadır. Geçiş süresi çap sınıfındaki ağaçların siperde kalma süresi ve serbest büyüme sürelerinin toplamı kadardır. Yukarıda anlatılan etkenler ve özellikler doğrultusunda seçme ormanı planlamasına geçilir. Bunlardan geçiş süresi dışındakiler planlamaya başlamadan önce bilinmelidir. Geçiş süresi ise ormanın aktüel durumu ortaya çıktıktan sonra hesaplanır. Seçme ormanlarının planlanmasında kapalılık ve çağ sınıflarına bağlı meşcere tipleri oluşturulamaz. Ormanın her yeri farklı bir özellikte olduğu için genel 4 tipleme kullanılmaktadır: A- Optimale göre kalın çaplı ağaçların çok, orta ve ince çaplı ağaçların az olduğu ormanlar. B- Optimale göre ince çaplı ağaçların çok, orta ve kalın çaplı ağaçların az olduğu ormanlar. C- Optimale göre orta çaplı ağaçların çok, kalın ve ince çaplı ağaçların az olduğu ormanlar. D- Bu üç tipe benzemeyen ya da bunların farklı türde karışımlarından oluşan ormanlar. Seçme ormanlarında envanter Seçme ormanları çok farklı yapıda olduğundan örnekleme alanı sıklığı da aynıyaşlı ormanlara göre çok olmalıdır. Ağaçların çap kademelerine ve çap sınıflarına dağılımı tüm hesaplama ve planlamayı yönlendirdiğinden envanter oldukça sağlıklı olmalıdır. Uygulamacılardan en çok gelen sorun çap sınıflarının ormanı yansıtmadığı, etanın verildiği çap sınıfının ormanda bulunamamasıdır. Envanter sıklığı; Formül 1. (Eraslan s.184) n = C v 2. t 2 n: deneme alanlarının sayısı m 2 t: güven katsayısı m:örnekleme hatası yüzdesi C v : Varyasyon (Değişkenlik) katsayısı Formülüyle hesaplanabilmektedir. Fakat larda hiçbir zaman bu formül kullanılmamakta, aynı tip için yüzlerce nokta alınabilmektedir ya da alınması gereken en az örnekleme alanının çok altında alınmaktadır. Oysa formülde alanın büyüklüğüyle ilgili bir şey yoktur ve alanın büyüklüğünün deneme alanının sayısıyla hiç ilgisi bulunmamaktadır. Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 3

4 Uygulamada meşcere tipleri çoğunlukla başta bilinmediğinden bu yöntem uygulanmamaktadır. Oysa önce meşcere tipleri belirlenirse ve buna göre değişik yerlerden yeteri kadar örnekleme alanıyla, istatistik temeller oluşturularak (standart sapma ve aritmetik ortalama) örnekleme alanı sayısı bulunursa daha az zaman ve emekle aynı iş yapılabilecektir. Seçme ormanlarında meşcere tipi yerine bölme söz konusu olduğundan her bölme için bu formül kullanılmalıdır. Değişik t değerlerine göre güvenilirlik oranları aşağıdaki tabloda verilmektedir. (Eraslan s.185) Güven katsayısı(t) Güvensizlik olasılığı Güvenlik olasılığı 0, , , , , , , ,00 0,3 99,7 Seçme ormanlarında her bölme ayrı planlandığı için meşcere tiplerine göre daha küçük alanlar oluşturur bu nedenle yukarıdaki formüle (1-n/N) sınırlı toplumlarda düzeltme katsayısı eklenmelidir. Bu durumda formül 2 (Eraslan s.230) n = N.C v 2.t 2 N.m 2 +C v 2.t 2 N: Bölme alanı(a)/örnekleme alanı büyüklüğü(b) C v 2.t 2: Meşcere faktörü yerine f yazılırsa sonuç(formül 3) n = A.f A.m 2 +b.f Envanter işlerinin pratiğinde f= C v 2.t 2 meşcere faktörü için, t nin 1, 2 ve 3 değerlerine göre, ayrıca C v varyasyon katsayısının ağaç türü ve karışımı, meşcere gelişme çağı ve kapalılık sınıflarının değişmesiyle aldığı değerlere göre tablolar yapılır. f meşcere faktörü ya bu tablolardan alınır ya da meşcerenin tiplerine göre yeniden saptanır. (Eraslan s.230) Bu tablolar şimdilik düzenlenmediğinden her seferinde hesaplanması gerekmektedir. Örnekleme alanlarının büyüklüğü Fırat a göre yaşlı meşcerelerde 1,0 ha, genç meşcerelerde ise 0,1 ha ya da daha küçük olabilmektedir. Örnekleme alanının genel alana oranı ise %3-10 arasında olmaktadır. (Eraslan s.181) Yukarıda söylendiği gibi 1,0 ha örnekleme alanı alındığında yaklaşık ağaç ölçülmesi gerekir ki bu çok zaman ve emek harcamasını gerektirir. örneklemelerin örneklemelerin örneklemelerin alan alanı sayısı % alan alanı sayısı % alan alanı sayısı % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 4

5 Bazı ülkelerde kullanılan deneme alanı büyüklükleri(ha)(eraslan s.187) ABD: 0,04-0,05-0,08-0,1 Kanada: 0,04-,08 arasında Almanya: 0,0025-0,01-0,04-0,05 İsveç: 0,01-0,04 arasında Finlandiya 0,01-0,05-0,1 Avusturya: 0,01-0,02-0,04 Deneme alanı büyüklüğü belirlenip sayısı da hesaplanınca, ormana dağıtılması için aşağıdaki formül kullanılır. L= A / n L: m olarak deneme alanları arasındaki aralık. A: meşcere tipi alanı n: deneme alanı sayısı Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü, Taşköprü Orman İşletme Müdürlüğü, Boyalı Orman İşletme Şefliği planından alınan değerlere göre (Formül 3 den) yapılan hesaplaması şöyledir. GD tipi (alanı: 111,5 ha örnekleme alanı sayısı: 9 ) (ör.%0,4) Bölme büy. (ha) t=1,5 (%85 güven )(ör.%0,9) t=2,0 (%95 güven )(ör.%1,7) t=2,33 (%98 güven )(ör.%2,4) formül örnekleme formül örnekleme formül örnekleme sonucu alanı (ha) sonucu alanı (ha) sonucu alanı (ha) 5 0,6 1,2 0,05 0,6 2,2 0,09 0,6 2,9 0, ,1 2,5 0,10 1,1 4,4 0,17 1,1 5,9 0, ,7 3,7 0,15 1,7 6,6 0,26 1,7 8,8 0, ,2 5,0 0,20 2,2 8,7 0,35 2,2 11,8 0, ,8 6,2 0,25 2,8 10,9 0,44 2,8 14,7 0, ,3 7,4 0,30 3,3 13,1 0,52 3,3 17,7 0, ,9 8,7 0,35 3,9 15,3 0,61 3,9 20,6 0, ,4 9,9 0,40 4,4 17,5 0,70 4,4 23,6 0, ,0 11,1 0,45 5,0 19,7 0,79 5,0 26,5 1, ,6 12,4 0,50 5,6 21,8 0,87 5,6 29,4 1, ,1 13,6 0,54 6,1 24,0 0,96 6,1 32,4 1, ,7 14,9 0,59 6,7 26,2 1,05 6,7 35,3 1, ,2 16,1 0,64 7,2 28,4 1,14 7,2 38,3 1, ,8 17,3 0,69 7,8 30,6 1,22 7,8 41,2 1,65 111,5 12,4 27,6 1,10 12,4 48,7 1,95 12,4 65,7 2,63 örnekleme alanı 600 m 2 Bölme büy. (ha) formül sonucu örnekleme alanı (ha) formül sonucu örnekleme alanı (ha) formül sonucu örnekleme alanı (ha) 5 0,6 1,2 0,07 0,6 2,2 0,13 0,6 2,9 0, ,1 2,5 0,15 1,1 4,3 0,26 1,1 5,8 0, ,7 3,7 0,22 1,7 6,5 0,39 1,7 8,7 0, ,2 4,9 0,30 2,2 8,7 0,52 2,2 11,6 0, ,8 6,2 0,37 2,8 10,8 0,65 2,8 14,6 0, ,3 7,4 0,44 3,3 13,0 0,78 3,3 17,5 1, ,9 8,6 0,52 3,9 15,2 0,91 3,9 20,4 1, ,4 9,9 0,59 4,4 17,3 1,04 4,4 23,3 1, ,0 11,1 0,67 5,0 19,5 1,17 5,0 26,2 1, ,6 12,3 0,74 5,6 21,6 1,30 5,6 29,1 1, ,1 13,5 0,81 6,1 23,8 1,43 6,1 32,0 1, ,7 14,8 0,89 6,7 26,0 1,56 6,7 34,9 2, ,2 16,0 0,96 7,2 28,1 1,69 7,2 37,8 2, ,8 17,2 1,03 7,8 30,3 1,82 7,8 40,7 2,44 111,5 12,4 27,5 1,65 12,4 48,3 2,90 12,4 64,9 3,89 Seçme ormanlarında faydalanmanın düzenlenmesi Gerekli envanter çalışmaları yapılan ormanlarda planlamaya geçildikten sonra uygulanacak değişik yöntemler kullanılmaktadır. Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 5

6 Öncelikle ormanın aktüel yapısına göre tipi belirlenmeli ve bonitetine göre optimal kuruluş tipinden uzaklaşmalar ortaya konulmalıdır. Daha sonra aktüel-optimal farklarından yola çıkarak yönetmeliğimizde de belirtilen eta hesaplama yöntemleriyle hesaplamalar yapılır. Optimal kuruluş tipleri başta sözü edilen (Araştırma ) kitabından bonitetlere göre alınır. Seçme ormanlarında etanın belirlenebilmesi için öncelikle çap sınıflarının belirlenmesi gerekmektedir. Çap sınıfları; (Eraslan s.414) yönetmeliğe göre Şad'a göre Çap sınıfı Genişliği Sınırları Genişliği Sınırları I 12 cm 8-19,9 12 cm 8-19,9 II 16 cm 20-35,9 12 cm 20-31,9 III 16 cm 36-51,9 12 cm 32-43,9 IV -- >52 16 cm Çap sınıflarını oluştururken amaç çapı da önemlidir. Şad çap sınıflarını belirlerken yaptığı araştırmalara dayanarak amaç çapını cm olarak bulmuştur. Amaç çapının üzerindeki bireylerin tümüyle çıkacağı düşüncesiyle son çap sınıfı sınırının amaç çapı olarak belirlenmesi gerekir. Böylece eta hesapları yapılırken amaç çapının üzerindeki ağaçların çıkarılacağı göz önüne alınır. Yönetmeliğimize göre seçme ormanlarında eta belirleme yöntemlerinden biri de Hufnagl olması nedeniyle çap sınıflarının genişliklerinin eşit olması, eta hesabının ve çap sınıfındaki ağaç sayılarının optimale yaklaştırılmasında önemli bir etken olarak ortaya çıkmaktadır. Çap sınıfları belirlenirken yalnızca eta hesapları değil, ürünlerin kalite sınıflarında ve aynıyaşlı ormanlarda meşcere tipi oluşturulmasında kullanılan çağ sınıflarında da kullanılması ve tek tip sınıf oluşturulması isteği önemli rol oynamıştır. Oysa seçme ormanlarında, bunların hiç birine bağlı olmadan yöresel özelliklere göre belirlenebilmelidir. Çünkü yetişme ortamı koşulları amaç çapını değiştirmektedir. Örneğin Bolu ormanlarında 42 cm. çap amaç çapı olarak belirlenirken, Çitdere, Eğriova ya da Çangal ormanlarında 80 cm. çapında oldukça sağlam Göknar meşcerelerine rastlanabilmektedir. Özel piyasa istekleri yoksa bu ormanları 60 cm. hatta 80 cm. amaç çapı ile işletebilmeli ve çap sınıflarını da buna göre düzenlenmelidir. Seçme ormanlarında eta hesaplama yöntemleri; (ERASLAN S.406) 1- Fransız hacim yöntemi: Bu yöntem seçme ormanlarını yaş sınıfları olarak düzenleyip, çap sınıflarını yaşlara göre üç sınıfta düzenler. Örneğin idare süresi=180 ve amaç çapı=60 cm. olan bir ormanda; cm arasında kalın çap sınıfı ve yaşlarında olgun yaş sınıfı, cm arasında orta çap sınıfı ve yaşlarında orta yaş sınıfı, cm arasında ince çap sınıfı ve 0-60 yaşlarında genç yaş sınıfı, olarak ayrılır. Bu ayrıma göre servet oranları V 1 :V 2 :V 3 =1:3:5 şeklinde olmalıdır.(optimal kuruluş) Bu yöntem pratikte uygulanırken bu oranlar korunacak şekilde eta hesapları ve progresif azalan artımlar da V 3 için hesaba eklenir. Bu yöntem ülkemizde yılları arasında uygulanmış ve yürürlükten kaldırılmıştır. Bu yöntem dünyada yalnızca Fransa da uygulanmaktadır. 2- Çap Sınıflarına Göre Eta Yöntemleri: Bu yöntemler için envanter sonuçları çap sınıflarına göre çıkarılır ve tablo-30 a işlenir. Aktüel durum ve optimal durum arasındaki farklar gösterilir. Bu farklara göre optimale ulaşmak için gerekli yollar araştırılır. Buna göre yönetmeliğimizde sözü edilen Hufnagl ve Genel Etaların sonuçlarıyla Aktüel-Optimal farklarına göre eta kararlaştırılır. Bu eta ara hasılat etası ile son hasılat etasının toplamıdır. Çünkü seçme ormanlarında amaç çapı ve üzerinde son hasılat etası alınırken diğer çaplarda ara hasılat etası alınmaktadır. Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 6

7 Hufnagl eta formülü : E = N 5.V 5 + (N 4 -N 5 ).V 4 + (N 3 -N 4 ).V 3 + (N 2 -N 3 ).V 2 + (N 1 -N 2 ).V 1 a 4 a 4 a 3 a 2 a 1 Burada N 5, N 4, N 3, N 2, N 1 çap sınıfındaki ağaç sayısını V 1, V 2, V 3, V 4, V 5 çap sınıfı orta ağacının hacmini a 1, a 2, a 3, a 4 çap sınıfının bir üst çap sınıfına geçinceye kadar geçecek süreyi gösterir. Son çap sınıfındaki ağaçların tümünün amaç çapı üstünde olması nedeniyle alınması gerekirken bu ağaçlar da bir önceki çap sınıfının amaç çapı üzerine çıkacağı süreye göre bölünerek alınmaktadır. İşlem tümüyle çap sınıfında bulunan ağaç sayılarına bağlı olarak yürütülmekte ve optimale ulaşmak amaçlanmaktadır. Formülün mantığı; çap sınıfındaki bireylerin toplamının, bir üst çap sınıfından fazla olan kısmının üst çap sınıfına geçinceye kadar ormandan uzaklaştırılması üzerine kuruludur. E= (z 1 + Genel eta formülü : AV 1 -OV 1 ) + (z2 + AV 2-OV 2 ) + (z3 + AV 3-OV 3 ) + (z4 + AV 4-OV 4 ) + (z5 + AV 5 ) a a a a a AV 1, AV 2, AV 3, AV 4, AV 5 çap sınıfının aktüel servetini, OV 1, OV 2, OV 3, OV 4, OV 5 çap sınıfının optimal servetini, z 1, z 2, z 3, z 4, z 5 çap sınıfının hacim artımını, a ise düzenleme süresini göstermektedir. Son çap sınıfı teorik olarak amaç çapının üzerinde kalan bölüm olduğu için optimal olarak burada servet bulunmaması gerekir. Bu nedenle bu çap sınıfında yalnızca aktüel servet dikkate alınmaktadır. Bu formülde ise servet ve artımlar dikkate alınarak işlemler yürütülür. Ağaç sayısı servete bağlı olarak değişir. Formülün mantığında aktüel servetin optimalden olan farkı, düzenleme süresi içinde, artımın da eklenerek alınması üzerine kuruludur. Eğer aktüel servet düşükse artımdan çıkarılarak servet birikimi yapması sağlanır. Aktüel servet fazla ise fazlalık kısım düzenleme süresi içinde artımla birlikte ormandan çıkarılarak optimale ulaşma hedeflenir. Ayrıca Hufnagl çap artımı yöntemi de bulunmaktadır. Ey=z1*N1+z2*N2+z3*N3+z4*N4+z5*N5 Bu formülde: z1, z2, z3 Çap sınıflarındaki orta ağacın artımını N1, N2, N3 Çap sınıflarındaki ağaç sayısını göstermektedir. Formül yalnızca çap sınıflarındaki artımın alınması esasına dayanmaktadır. Kararlaştırılan Eta: Tüm hesaplamalar, homojen yapılı ve ideal silvikültür tekniklerinin dışında lar göz ardı edilerek yapılmaktadır. Oysa hatalı envanter(yöntem hatası ya da yetersizliği, teknik eleman hataları, örnekleme alanı eksikliği, heterojen yapılar), hatalı, doğal etkenler(fırtına, kar, kuraklık, böcek vb.), kaçak yararlanmalar, otlatma zararları vb. bir çok etken ormanın istenilen şekilde planlanmasını, işletilmesini ve yönetilmesini engeller. Orman doğal etkenlerin, türlerin biyolojilerinin ve insan etkeninin sonuçlarına göre şekillendiğinden, her yerinde farklı etki ve buna karşı farklı tepki oluşmaktadır. Bu nedenle envanterin ve ların tam alanda her ağaç dikkate alınarak yapılmadığı sürece doğru sonuçlar alınması söz konusu değildir. Tüm bunları karşılasak bile doğanın ne zaman ne yapacağını bilmemiz söz konusu değildir. Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 7

8 Bu kadar karmaşık yapı ve değişik etkenin birlikte değerlendirilmesi gereği ve meşcere tipinin tanım aralığının genişliği nedeniyle bir çok yapı tek bir yapıymış gibi değerlendirilmek zorunda kalınıyor. Eta kararlaştırmadaki amaç bu etkenleri birlikte derlendirerek gerekirse servet birikimi de yapıp, orman varlığının artırılarak sürdürülmesini sağlamaktır. Sonuçta ne Hufnagl ne de Genel Eta tek başına doğru sonuçlar veremez. Çap sınıflarındaki aktüel-optimal farkları, Hufnagl, Genel Eta, işletmenin yapısı, orman köylerinin nüfusu ve ormanla ilişkileri, meşcere tipinin homojenliği dikkate alınarak eta kararlaştırılır. 3- SEÇME ORMANLARINDA PLANLARIN UYGULANMASI Seçme ormanlarında planların uygulanması, yaş sınıflarıyla işletilen ormanlara göre daha zor ve zaman alıcıdır. Yaş sınıfıyla işletilen ormanlarda alçak ya da yüksek aralama yapılacağına karar verilip buna göre damga yapılır. Oysa seçme ormanlarında her çap sınıfı ayrı ayrı değerlendirilip, ayrı eta alınması zorunluluğu bulunmaktadır. Bu nedenle önce damga yapılacak orman gezilir. Çap sınıflarının özellikle yoğunlaştığı alanlar seçilir, nerede hangi çap sınıfından eta alınacağı belirlenir ve daha sonra bu gözlemler doğrultusunda damga yapılır. İlk damgada etanın özellikle ince çaplarda tümü alınmaz. Çok katlı yapı nedeniyle kalın ağaçlar kesilirken ince çaplarda kırılmalar ya da yaralanmalara neden olabilir. Böylece oluşacak zararlar eksik bırakılan damgayla karşılanır ve damga tamamlanmış olur. Seçme ormanlarında bakım ve gençleştirme birlikte yürütüldüğü için gelen gençliklerin tam alanda korunması koşulu sağlanmalıdır. Hayvan otlatmaları engellenmelidir. Seçme ormanları genel olarak seçmece ormanları gibi düşünüldüğünden silvikültür kontrolleri yapılmamakta yalnızca yararlanma düşünülmektedir. Oysa gençliğin sürekliliği ilkesi nedeniyle bu ormanlarda en azından plan süresi içinde birkaç kez gençlik kontrolü yapılmalı, gerekirse boşluklar dikimlerle tamamlanmalı ve alanın yabanlaşması önlenmelidir. Yabanlaşma olan yerlerde toprak işlemeleri yapılarak tohum yatağı hazırlanmalıdır. Yoğun diri örtü olan yerlerde temizlik yapılmalı ve gençliklere ışık sağlanmalıdır. Göknar gölgeye çok dayanıklıdır mantığı her zaman geçerli değildir. Özellikle ormangülü gençliğin gelmesini önemli ölçüde engeller. Bu daha çok kayının karışıma girdiği seçme ormanlarında görülür. Günal ŞAHİN : AMENAJMAN SEMİNERLERİ(ANTALYA-FETHİYE) 8