Bilinç ve Bellek. Konumuz, Bilinç Nedir? E.Timuçin Oral. Çevreyle ilgili bilgiyi algılamamız Dünya ile meşgul olmamız Algıladığımız bilgiyi işlememiz

Transkript

1 Bilinç ve Bellek E.Timuçin Oral 13 Aralık 2012 Konumuz, Çevreyle ilgili bilgiyi algılamamız Dünya ile meşgul olmamız Algıladığımız bilgiyi işlememiz Bilinç Nedir? Bilinç, birinin anılarının, duygularının ve bedensel duyumlarının olduğu kadar, görsel ve işitsel dış dünya olaylarının da farkında olmasını kapsayan bir süreçtir.

2 Bilinç Bilinç kavramsal olarak kişinin çevresinde ve kendinde olan bitenin farkında olması ve bu anlamda bir uyanıklık durumudur Bilinçlilik durumu için uyanıklık dışında bir algı filtresi bulunması gerekir Uyaranlardan hangisine yanıt vereceğimizi o andaki gereksinimlerimiz belirler Bunun içinde hem duygular hem de mantık bulunur Bilinç, farkındalık olduğu için, insanın kendisi ve çevresinden de haberdar olması halidir. Bilinç kapsamı içinde çeşitli düzeylerde farkında olma dereceleri vardır. Uyanıklık, uyku, rüya, hipnoz ve meditasyon insandaki bilinç durumlarıdır Normal bilinç durumu, bireyin kendi duyumlarının, uyarıcıların, kendi kararlarının, düşüncelerinin farkında olduğu bir uyanıklık durumudur. Birey, normal bilinç durumunda; Dikkatli ve uyanıklık halindedir. Çevresindeki uyarıcıları algılayabilir. Onları bilgiye dönüştürebilir. Bireyin o anda kavrayabildiği duyum alanı, bilinç alanıdır; dikkatin en çok yoğunlaştığı, en iyi algılayabildiği konu ise bilinç odağıdır.

3 Duyularımıza ulaşan uyaranların hepsine dikkat etmeyiz. Bilincimiz bazı uyaranlar üzerinde yoğunlaşır, bazılarını ise ihmal eder. Bilincimiz seçicidir. Hayatta kalmak için önemli olaylar öncelik taşır. Karnımız açsa kendimizi çalışmaya vermekte zorlanırız. Bilincin bir işlevi de eylemlerimizi planlamak, başlatmak ve yönlendirmektir. Bilinçlilik süreci, süregiden davranışın sadece gözlenmesi değil, davranışın yönlendirilmesi ve denetlenmesini de içerir. Bilinç çevresel uyaranların fark edilmesini içerir (Ör.: kuş ötüşü, diş ağrısı). Bilinç aynı zamanda, bir kimsenin kendi zihinsel olaylarına ait düşünceleri de kapsar. Şu anda hangi bilinçli düşüncenin farkındasınız? Yanınızdaki bu düşüncenizi biliyor mu? Hayırsa, neden sakladınız?... Beyin faaliyetleri diğerleri tarafından gözlenirken, zihin sadece sahibi tarafından gözlemlenir. (Damasio,1999) Bilincin Tarihi Bilinç konusu, antik çağlardan modern zamana kadar ilk felsefi konuların bir parçasıdır. Ben kimim? Düşündüklerimi neden düşünüyorum? W. James Psikoloji zihinsel yaşantının bilimidir derken bilinçli zihinsel hayattan bahseder. Ebbinghaus ve Freud da bilincin elementlerini araştırmış, psikofizik yasaları, hipnoz, duyusal süreçlerle ilgili incelemeler, bellek, zeka ve bağlantılı öğrenmenin zihinsel olayların anahtarı olduğunu söylemişlerdir.

4 20. yy da kişisel deneyimler tabu oldu ve fiziksel davranışların gözlenebileceği anlayışı önem kazandı. Dünyamız temel olarak zihinsel mi, yoksa fiziksel mi konusu ile zihin-beden problemi ortaya çıktı. Şiddetli baş ağrım için bir aspirin aldım veya Canım dondurma istediği için buzdolabına doğru gittim. Günlük dilde atlamalar. Bilinç zihinle aynı mıdır? Psişik olanın temeli bilinçlilik değildir. Bilinç yalnızca niteliklerden biridir; kararsız ve aldatıcı olduğu da söylenebilir. Psişik olan doğası ne olursa olsun bilinçdışıdır ve bilgi ile sağladığımız her türlü doğal sürece benzer şekilde bilinebilir de 1910 dan 1970 lere kadar, davranışçı felsefe, bilincin zihinsel olduğunu düşündü ve insanın bilinçli deneyiminden uzak durdu larda bilinç konusuyla ilgili sayıları artan yayınlar yapıldı ve de halen yapılmakta.

5 Bilimsel bir Yapı olarak Bilinç: Bilinçli bir olayla ilgili sizin raporunuz özneldir ve benimki ile aynı olamayabilir. Bu bildirimlere dayanarak, insan yaşantısı hakkında güvenilir çıkarımlar yaparız, yoksa kaos ve belirsizlik olurdu. Sözel ifadeler bilinçli deneyimin betimlemesi olarak görülür. Bilinç dışı deneyimlerde ise farkında olmasak bile bize sorulduğunda farkına varırız (Ör.: Kahvaltı) Farkındalık Bilinçli ve farkında olarak aynı anda çok sayıda işi bir arada yapamayız Bilinç odaklanarak işgörür Farkında olarak gördüğümüz ve anladığımızdan daha fazlasını farkında olmadan yaparız Bilinçli ve Bilinçsiz Olaylar Açık biliş Yakın bellek Anlamlı uyarıcılar Dikkat edilen uyarım Asıl olaylar Bilinç ötesi uyarma Çaba isteyen süreçler Hatırlama Ulaşılabilir bilgi Uyanık olma,hayal etme Örtük biliş Uzun süreli bellek Rutin uyaranlar Dikkat edilmeyen uyarım Yan olaylar Bilinçaltı uyarma Otomatik süreçler Bilme Ulaşılamayan bilgi Derin uyku, koma

6 Bilincin bilimsel olarak araştırılmasına yardımcı 4 kategori Uyanıklık düzeyi (Algı ve etkileşim) Deneyim (Çevremizde olanlar hakkında yüksek farkındalık) Zihinsel düzeyin durumları (İnançlar, ümitler, dilekler) Kendi kendini tanıma, kişisel bilgi, düşünce, duygu ve fikirlere sahip olma duygusunun farkında olma. (Zeman,2001) Bilişsel Psikoloji ve Bilinç Bilişsel psikologların 2 temel yaklaşımı: Kolaylaştırma ile ilgili araştırmalar Bir sözcüğü tanıma kabiliyetinin tek deneyimle dahi arttığı gözlendi (ör. Psychedelic) Nörobilişsel çalışmalar: Uyku ve Amnezi Bilinç-Bilinçdışı/Uyku-uyanıklık durumları. Amnezide, Motor öğrenme hatırlanabilir, öğrenebilir. Açık ve Örtük Bellek Açık bellek, bilginin bilinçli hatırlanması demektir. Sınavda soruyu cevaplamak için bilinçli olarak soru ile cevap arasında bağlantı kurarız. Örtük bellek ise, önceden yaşadığımız deneyimlerle ilgili olan bir performans değişikliği yoluyla ölçülen bellektir. Bilinçsizce hızlı tanımaya yardımcı olur: p-y-h-d-l-c

7 Açık (dekleratif) bellek Geçmiş deneyimlerin bilinçli olarak toplanmasını içeren bellektir. Genellikle özgül olayları ve gerçekleri içerir. Bilinçli olarak farkında olduğumuz görüntüler, sesler, kokular, diyaloglar, düşünceler ve imgeleri içerir. Açık (dekleratif) bellek Semantik ve epizodik olarak ikiye ayrılır Semantik bellek; genel (başbakan kim) ve kişisel (nerede doğdum) gerçekleri ve bilgileri depolar. Epizodik bellek; otobiyografik bellek de denir; özgül olaylar için var olan bellektir (geçen yılki doğum günüm gibi). Örtük (non-dekleratif) bellek Bilinçdışı ruhsal süreçlerdeki deneyimlerle ilişkilidir. Örtük bellekte depolanan bilgiler bilinçdışı bir şekilde şu anki işlevlerimizi etkilerler. şekil ve formları, emosyonları, beceri, alışkanlık ve rutinleri içerir

8 Kolaylaştırma Araştırmaları Deneklere sırasıyla sözcükler gösterilirve ikinci sözcüğü elinden geldiğince hızlı tanıması istenir. KOLEJ ÜNİVERSİTE JÖLE ÜNİVERSİTE Üniversite sözcüğü birinci grupta daha hızlı tanınmıştır. Nedenini bilmesek de kolaylaştırıcılar bir sonraki performansımızı etkiler bilinçaltı kolaylaştırma Kolaylaştırma Araştırmaları İki farklı gruba iki farklı resim hızla gösterildi, daha sonra deneklere tarafsız bir resim gösterildi (nötr) ve onlardan resmi tekrar çizmelerini ve çocuğun karakterini isimlendirmeleri istendi. İlk resme bağlı olarak ya şeytan gibi ya da melek gibi nitelendirdiler. Kolaylaştırıcı uyaran bir sonraki resmi etkiliyor (bilinçaltı algılama). Kolaylaştırma Araştırmaları Kısa süreli sözcük gösterimi ( milisn) Sözcük imgesini bloke eden görsel bir işaret verilmesi (XXXX dizisi) İkinci sözcüğün (hedef sözcük) anlamsız bir harf dizisi mi yoksa sözcük mü olup olmadığına karar vermeleri istendi. Reaksiyon zamanları kaydedildi. SONUÇ: İlk sözcük hedef sözcükle ilişkili ise, karar süresi, ilişkili olmadığı durumdan daha kısaydı.

9 EKMEK XXXXX SANDVİÇ KAMYON XXXXX SANDVİÇ Nörobilişsel Çalışmalar: Uyku, Amnezi Uyku: Gün boyu etkileşim içindeyiz ve sürekli dikkat durumundayız. Uyurken dikkat mekanizmaları gevşer. REM dışı uyku REM uykusu Amnezi: Bazı anılar hasarlardan etkilenirken, bazılarının etkilenmediği bulundu iki temel bellek sistemi: bazı anılar bilinçli hatırlamayı içeriyor, bazılarınınsa içermediği görülüyor. Uyku İki evreden oluşur REM (hızlı göz hareketleri) dönemi Non-REM (göz hareketleri dışı) dönem Uykunun başlangıcında non-rem 1 ve 2, ardından REM dönemi ortaya çıkar; REM uyanıklık ile hemen hemen aynı beden durumundadır 3. ve 4. Evreler derin uyku dönemidir. Uyku terörü ve yürüme bu dönemde ortaya çıkar

10 Sınırlı Kapasite Kontrollü süreçler: Araba kullanmak, tek aktiviteye sürekli dikkat. Aynı anda iki faaliyet geçişlerle olur. KSB te 7+/-2 söz ve sayı, çalışılmaza 3 e 4 e düşer. Otomatik süreçler: Aynı anda iki faaliyeti gerçekleştirmek. Görevlerden biri veya ikisi pratiklerle otomatikleşirse, karışma azalır. Bilinç Metaforları Yenilik metaforu İnsanlar yenileri tercih eder. Spot ışığı Bilincin seçici işlevini açıklayan bir metafor. Zihin toplumunda tiyatro Bilinç içerikleri beyin boyunca geniş bir şekilde yayılmış şeylerdir.

11 Bilinç Kuramları Schachter in Çözümlenebilir Etkileşim ve Bilinçli Deneyim (ÇEBD) Modeli Bu modelde bilgi işlendiği zaman sistemler ya da modüller değiştirilir ve geride algısal kalıntılar bırakılır (iz=engram). Schachter engramları, kodlama ve deneyim sonucu meydana gelen, beynimizdeki geçici ya da kalıcı değişiklikler olarak tanımlar. Schacter, 1989 TEPKİ SİSTEMLERİ Bilgi Modülleri Sözlük Kavram Görüş Mekan Benlik İpuçları Sorular BİLİNÇLİ FARKINDALIK SİSTEMLERİ Deklaratif Episodik Bellek YÜRÜTÜCÜ SİSTEM İŞLEMSEL ALIŞKANLIK SİSTEMi Her anı, beyindeki binlerce engramda harekete geçirilen milyonlarca nöral hücre ile ilişkilidir. Bir çok kısımda hareketsiz yatan bu anılar ve bağlantılar faal hale gelerek, kısa sürede bilinci harekete geçirebilir. ör. Dün ne giydiniz/yediniz? İlkokul öğretmeninizin adı?

12 Okuma bozukluğu olan kişiler bellekle ilgili problem yaşamazken, amnezikler genellikle sözcükleri okumada güçlük çekmezler. Mevcut bilgi örtük bellektedir. Yüzleri tanımama: Yüzle birlikte isim verildiğinde, verilen isim yüzün tanınmasını kolaylaştırır. Baars ın Global Çalışma Alanı Kuramı Bilinç beynin bütününe bilgi yayan genel bir yayma sistemi ile ilişkilidir. GÇAK üç kurama dayanır: Uzman işlemciler Global çalışma alanı Bağlamlar Baars ın Global Çalışma Alanı Kuramı Uzman: (uzman alanlar) Renk, yüzler gibi basit Broca gibi karmaşık İnsan uzmanlar gibi bilinçsiz uzman işlemcileri de bazen dar görüşlü olabilirler. Sınırlı görev alanlarında bağımsız olarak hareket edebilmede ya da birbirleriyle koalisyonda son derece etkilidir. Annenizin kızlık soyadı nedir? gibi bir soruda uzmanlar arasında özel bir işbirliği gerekir.

13 Baars ın Global Çalışma Alanı Kuramı Global çalışma alanı: Bilginin yayılmasına ve geniş sistem bütünleşmesine elverişli bir kapasitededir. Bilimsel toplantılardaki platforma benzer. Değişim yaratmak için, mesajın verileceği platforma ulaşabilmesi, rekabet etmesi, desteklenmesi gerekir. Baars ın Global Çalışma Alanı Kuramı Genel bağlamlar: Zihin tiyatrosunun sahne arkası güçlerini temsil ederler. İşlevsel olarak kendileri bilinçli olmaksızın, bilinç içeriğini yönlendiren yapılar olarak tanımlanabilir. Futbol - Maç ilişkisi: maç sözcüğünün yorumlanmasını şekillendirir. Bilincin İşlevleri Tanımsal ve Bağlam-Ortam işlevi Uyum ve Öğrenme işlevi Önem sırasına koyma, Erişim ve Kontrol işlevi Zihinsel ve Fiziksel faaliyetlerin oluşturulması ve kontrolü Karar verme ve Yürütücü işlevler Hata Bulma ve Düzeltme Yansıtıcı ve Kendini izleme işlevi Düzenleme ve Esneklik, Seçim Yapma

14 Zihin nasıl işler algılamak, hissetmek, yorumlamak (düşünmek), karar vermek (düşünmek), eylemek Bellek Bellek Dışardan bir uyaranın etkisiyle emosyonların ortaya çıkması Affektif açıdan yeterince yüklü emosyonların depolanması Davranışa etki Bellek Bellek olmasaydı ne olurdu? ABD de William James Almanya da Herman Ebbinghaus Deneysel psikologlar: Bilgi nasıl depolanır? Bazı şeyler algılanır ve belleğe girer, daha sonra kaybolur; diğerleri ebediyen bellekte kalır

15 Belleğin Özellikleri Belleğin Aşamaları Kodlama Depolama Ara, Bul, Geri getir Belleğin Türleri Kısa süreli bellek (KSB) Uzun süreli bellek (USB) Duyum - Algı - Belleğe Aktarma Duyusal Depo Filtre Örüntü Tanıma Seçim Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek Girdi (Çevre) Yanıt Bellek Nasıl Çalışır? BELLEK Duyusal Kısa Süreli (Faal-İşleyen) Uzun Süreli Dekleratif (Açık) Non-dekleratif (Örtük) Episodik Semantik

16 Duyusal bellek Duyular tarafından alınan uyarıcı için tamponlar İkonik bellek: görsel uyarıcı Yankısal (ekoik) bellek: işitsel uyarıcı Dokunsal (haptik) bellek: dokunsal uyarıcı Sürekli üstüne yazılır. Bilgi ya sürekli bir bellek deposuna geçer veya üzerine yazılır ve kaybolur Bilgi duyusal bellekten kısa süreli belleğe dikkat ile aktarılır Dikkat, aklın birbiriyle yarışan bir çok uyarıcı veya görüşlerden biri üzerine konsantre olmasıdır Çalışma Belleği (Working Memory) Kısa süreli bellek. Sadece bir kaç dakika süreyle tutulan bilgiyi içerir. İşleyen (faal) bellekte yer alan bilgi dengesiz bir durumdadır; yok olmasına veya güçlenip uzun süreli belleğe depolanmasına neden olacak etkilere açıktır Bellek Süreci Anlık Bellek Çalışma Belleği Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek ÇÖP

17 KSB: Kısa Süreli Bellek Çevre ile ilgili uyaranları ilk işlediğimiz yer. Seçici uyaranlar algılandıktan sonra KSB e geçer. Belleğe girmemiş olayların hatırlanması söz konusu değildir. (Kantincinin ayakkabısı?) Hatırlama aralığı (süre) arttıkça doğru hatırlama oranı düşer KSB Özellikleri Süre Kapasite Unutma mekanizması Temsiliyet (kodlama) Arama İki Tür Bellek (Sıralamanın etkisi) Öncelik Deese & Kaufman (1957)

18 İki Tür Bellek (Sıralamanın etkisi) Yakınlık Deese & Kaufman (1957) İki Tür Bellek (Geri saymanın etkisi) Sayma yok, standart seri pozisyon etkisi Glanzer & Cunitz (1966) İki Tür Bellek (Geri saymanın etkisi) 10 sn sayma, yakınlık etkisi azalır Glanzer & Cunitz (1966)

19 İki Tür Bellek (Geri saymanın etkisi) 30 sn sayma, yakınlık etkisi yok olur Glanzer & Cunitz (1966) İki Tür Bellek (Geri saymanın etkisi) Not: öncelik etkilenmez Glanzer & Cunitz (1966) İki Tür Bellek (Tekrarlamanın etkisi) Bir kez: önceliği azaltır Glanzer & Cunitz (1966)

20 İki Tür Bellek (Tekrarlamanın etkisi) 2-3 kez: önceliği artırır Glanzer & Cunitz (1966) İki Tür Bellek (Tekrarlamanın etkisi) Not: yakınlık etkilenmez Glanzer & Cunitz (1966) İki Tür Bellek Öncelik (USB) Yakınlık (USB) Aralıklılık Etkilenir Etkilenmez Geri sayma Etkilenmez Etkilenir Glanzer & Cunitz (1966)

21 Bilişsel Nörobilim ve KSB Nörofizyolojik bulgular insan beyninde yapısal olarak ayrı bir bellek deposu olabileceğini ileri sürer. Fiziksel travma ya da beyin hasarı yaşamış klinik hastalarla yapılan araştırmalar önemlidir. H.M. Epilepsi hastası Hipokampus da lezyon Önceden yaşanmış bilginin işlenip, daha kalıcı serebral kortekse transfer edildiği geçici depo. H.M. Şiddetli epilepsi, cerrahi tedavi ile iki taraflı olarak medial temporal loblar ve hipokampus 1953 de 27 yaşındayken çıkarıldı. Bundan sonra yeni hiç bir şey öğrenemedi MEDIAL TEMPORAL LOBLAR KSB in Kapasitesi KSB te depolanan bilgi miktarı USB e kıyasla azdır. 7(+/-)2 (Ebbinghaus,1885) Sihirli rakam 7 (G. Miller, 1956) Sözcük ve harf hatırlama Sözcük de daha çok bilgi hatırlanıyor.

22 MITSMSTRTİTÜCÜ Karmaşık bilgi, kolayca akılda tutulabilir mi? KSB, USB, Kümeleme Kümeleme yöntemi kapasitemizi büyük ölçüde genişletir. MI TSM STR TİT ÜC...Ü... MIT SMS TRT İTİCÜ... KSB in kapasitesi 7 birimle sınırlı olabilir, fakat her bir birimdeki bilgi miktarı muazzam şekilde değişebilmektedir KSB te Bilginin Kodlanması İşitsel Kod: Bilgi görsel olsa bile KSB işitsel kod yardımıyla çalışıyor. İçimizden tekrarlama... Görsel olarak harf dizisi sunuluyor ve sırasıyla hatırlama hataları ölçülüyor (CVMNSF) İkinci sunumda arka planda zararsız bir gürültü veriliyor görsel olmasına rağmen daha çok hata harflerin seslerine dayalı Telefonda duyduğunuz numarayı içimizden tekrarlamamız...

23 KSB te Bilginin Kodlanması Görsel Kod: Deneklere birinci harften sonra ikinci bir harf göstererek aynı olup/olmadığını bildirmeleri istendi ve reaksiyon zamanları kaydedildi. AA Fiziksel özelliğe göre reaksiyon Aa Sözel özelliğe göre reaksiyon İki harf arası >1.5 sn AA>Aa <1.5 sn AA=Aa Görsel kod 1,5 sn de işitsel kod olarak kaydolur KSB te Bilginin Kodlanması Solso ve Short renklerin KSB te en az üç farklı kod ile temsil edildiği varsayımında bulunmuşlar. Fiziksel (kırmızı renk) Rengin ismi (kırmızı) Kavramsal (kırmızıyı çağrıştıran kan) Katılımcılar gösterilen rengin bir renkle mi, rengin ismiyle mi, yoksa çağrıştıran sözcükle mi eşleştiğini düğmeye basarak belirtirler R-R > R-İ > R-K Uyaranları sunumu arasında gecikme olmadığı zaman, renk-renk eşlemesine verilen tepki diğerlerinden çok daha hızlıydı. Uyaranlar arasındaki gecikme arttığında, reaksiyon zamanları arasındaki farklar azalmıştır.

24 KSB te Bilginin Kodlanması Anlamsal Kod: anlamla ilişkili olan kodlardır İleriye doğru ket vurma (İKV): Bir dizide önce öğrenilenlerin hatırlanma ihtimalini azaltması demektir. Köpek isimleri üç isim seti ilk set daha iyi, aşamalı olarak her set daha kötü. Yeni bir ilişkili set sunulursa çiçek isimleri, köpek isimlerinin son setinden daha iyi hatırlanır İKV den salıverme KSB te Bilginin Kodlanması Anlamsal işleme KSB te oluşur a kanıt olacak bir araştırma (Solso) Küre / Ay / Gezegen / Yerküre Ay / Çelik / Dünya Deneklerin önceki sette olan sözcükleri ikinci sözcük setinde ne ölçüde tanıyabildiklerini öngörürsünüz? Bilginin KSB ten Geri Getirilmesi Denek KSB te bellek setini toplar (rakamlar). Deneğe araştırması (sette olup olmadığına karar vermesi) için bir sayı verilir. Denek ayrıntılı bir karşılaştırma yapar. Karar ve Tepki ( Doğru/Yanlış ) Daha büyük bellek seti, daha fazla reaksiyon zamanı alır.

25 Beyin Nasıl Çalışır? KSB te yeterince uzun bir süre kalan bilgi USB e dönüşür. KSB te kendi kendini harekete geçiren nöral faaliyet döngüsü vardır. Eğer bu döngü bir süreliğine aktif kalırsa, kimyasal ve yapısal değişiklikler olur ve anı kalıcı şekilde depolanır. Glikozun bellek kuvvetlendirici olarak öğrenmeyle ilişkili olduğu gösterilmiştir. Uzun Süreli Bellek Şimdiyi anlamak için USB e ihtiyacımız var. USB in en önemli özelliği, kodlama, bilgiyi soyutlama, yapı, kapasite ve süreklilikteki çeşitliliğidir. Kapasitesi sınırsız, süresi de sonsuzdur. Bir bilginin USB e girmesi protein sentezi ile gerçekleşir. USB Açık Örtük Semantik (genel bilgi) Episodik (deneyimler) Medial Temporal Lob Hazırlama (algısal-kavramsal) Korteks Prosedürel (yetenekler) Striatum Asosyatif (klasik ve edimsel) Amigdala Serebellum

26 USB Süreçleri USB ile ilgili 3 ana etkinlik vardır: Bilginin saklanması veya hatırlanması Unutma Bilginin geri getirilmesi 76 USB te Kodlama Kelimenin anlamını kavramak, hatırlamak için yeterli değildir. Kelimelerin oluşturdukları cümlenin temelinde yatan anlamı rahatlıkla hatırlayabiliriz. (ör. tarak-kitap) Aynı cümle içinde kullanmak ve resmi zihinde canlandırmak, hatırlama düzeyini %75 e kadar çıkartıyor. Ne kadar ayrıntıya gidilirse, bellekte o kadar iyi kalır. (ör. kavalye; kitap okuma-sınav) Bilginin USB de Organizasyonu (Semantik Ağ) Derisi var Hareket eder Yemek yer HAYVAN Soluk alır Kanatlı Solungaçlı Uçar Yüzer KUŞ Tüyleri var BALIK Pulları var Uzun bacaklı Öter Uzun Isırır Kanarya Sarı Devekuşu Uçmaz Köpekbalığı Tehlikeli Somon Pembe Yenir Akıntıya yüzerek yumurtlar

27 Depolama ve Ara-Bul-Geri Getir Hatırlamak için iki koşul gerekir: Bellekte depolanmış olması İpuçlarının var olması Kitaplıkta kitap aramak gibi: Aradığınız kitap kitaplıkta yok Kitap var ama yanlış yere konmuş Kitabın fişi kaybolmuş, kitabın nerede olduğuna dair ipucu yok Cadde Bilginin USB de Organizasyonu 112 Oto TIR Araba Otobüs İtfaiye Ev K.içi Yangın Sarı KIRMIZI Elma Yeşil Mine Güller Kiraz ÇİFT Çiçek Gurub Şafak Bulut Kodlama Hatası Kodlamadığımız bilgiyi hatırlamayız Dış Olaylar Duysal Bellek Dikkat İşleyen KSB Kodlama USB Kodlama hatası unutmaya yol açar

28 Modal Bellek Modeli Zayıflama Unutma Unutma Duyusal Depo Görsel İşitsel Haptik Filtre Örüntü Tanıma Seçim KSB Prova Kodlama Karar Geri getirme USB Kalıcı Banka Girdi (Çevre) Yanıt Örgütleme ve Bağlam Örgütlenen bilgi, örgütlenmeyen bilgiden iki ya da üç kat daha kolay hatırlanır. Doğduğunuz, bildiğiniz mahalleye benzer, kodlama sırasında mahalledeki evleri ziyaret ederiz. Her olay bir bağlam içinde oluşur (çevre, ruh hali, ortam vs Duruma bağlı bellek) Bozucu Etkiler Bir ipucu birden fazla bilgiyle ilişki kurarsa, bozucu etkiler olur ve hatırlamada aksaklıklar ortaya çıkar. Kitap-yüzük Şerit-kalem-doğum günü kartı Ketleme Örgütleme: Yazmak ve Okumak

29 Bilgi Zamanla Kaybolur mu? 1. Görüş (azalma) Bant kaydı zamanla zayıflar. Bilgi azar azar kaybedilir fakat çok yavaş yavaş 2. Görüş (karışma) Bellekteki bilgiler hiçbir zaman kaybolmaz, ipucu özelliği yok olur (arabayı yeni taşınılan eve değil eskisine sürme) Neden Unuturuz? Unutma herhangi bir bellek basamağında oluşabilir; yani, bilgiyi filtreler, değiştirir veya kaybedebiliriz Duysal Bellek Duyular, anlık olarak inanılmaz ayrıntı kaydederler KSB Birkaç parça, hem farkedilir, hem de kodlanır USB Bazı parçalar değiştirilir veya kaybedilir Bilgi kırıntıları USB den Çağırma Etkileşim, ipucu, ruh hali ve motiflere bağlı olarak bazıları hatırlanır bazıları hatırlanmaz Unutmada Heyecanın Etkisi İnsan zihnini uğraştırır, daha çok paylaşarak tekrar edilir.( 99 Depremi) Bozucu heyecan : Kaygı, korku, kızgınlık, dikkatin odaklanmasını engeller. Duruma bağlı bellek: Hüzünlü ortamda öğrenilen, hüzünlü ortamda hatırlanır. Bastırma: Acı veren olayların ipuçları bilinç altına itilir ve hatırlanmaz.

30 Motive Edilmiş Unutma Motive Edilmiş Unutma: İnsanlar bilmeden anılarını gözden geçirirler (revizyon) Bastırma: Anksiyete yaratan düşünce ve anıları bilinçten uzak tutmak için gerekli bir savunma düzeneğidir Sigmund Freud Culver Pictures 88 Otobiyografik Anılar Bir defalık yaşanmış olaylar: ilk araba, mezuniyet, düğün günü. Olayları hatırlama ve aile üyelerinin beyanı korelasyon bulunmuş. Hatırlamada öncelik ve sonralık etkisi: önceler daha iyi hatırlanıyor. Hayatta bazı dönemler daha iyi hatırlanıyor: gençlik ve ilk yetişkinlik dönemi. Belleğin Yeniden Yapılandırılması Anılarımızı bellekten çağırırken, hatırlamayı kolaylaştırmak (ve daha akıcı yapabilmek) için filtreler ya da eksik parçaları tamamlarız. Hatalı Bilgi Etkisi: Bir olayla ilgili yanlış yönlendirmeye neden olabilecek bilgileri de kişinin anılarına dahil etmek

31 Hatalı Bilgi ve Hayal Etme Etkileri Görgü tanıkları olay hakkında sorgulandıklarında belleklerini yeniden kurgularlar Gerçek kazanın tasviri Hatalı Bilgi Grup A: Grup B: Araçlar çarpıştığında ne kadar hızlıydılar? Araçlar birbirine girdiğinde ne kadar hzılıydılar? Belleğin Yeniden Yapılandırılması Bir hafta sonra, Kırılan cam var mıydı? diye sorulunca B (birbirine girdiğinde), A (çarpıştığında) ya kıyasla daha fazla kırık cam bildirmiş 50,0 Broken Glass? (%) 37,5 25,0 12, ,0 Group A (hit) Group B (Smashed into) Grup A Verb Grup B

32 Doğru ve Yanlış Anıları Ayırdetmek Kaynak Amnezisi: Bir olayı daha önce yaşadığımız, deneyimlediğimiz, duyduğumuz veya hayal ettiğimiz başka bir kaynak ile ilişkilendirmek (yanlış atıfta bulunmak) Doğru algı karşısında illüzyonun durumu gibi, gerçek anılarla, gerçek gibi görünen algıları ayırmak zor olabilir Sahte Anılar Bastırılmış? Yeniden kurgulanmış? Yetişkinlikte çocukluğunuza ait taciz anılarını anımsamamak gibi (kimi terapiste göre bastırılmış, kimilerine göre de yeniden kurgulanmıştır) Sahte Bellek Sendromu Kişinin kimlik ve ilişkilerinin aslında sahte ama güçlü bir biçimde inanılan travmatik bir anı etrafında oluşmasıdır (bazen de iyi niyetli bir terapist tarafından oluşturulabilir). Bellek Yanılmaları ve Görgü tanıklığı Olaylara ilişkin bellek, basitçe bire bir yapılandırma değildir. Bellek ve hatırlama inşaa edicidir. Deneyimler, algı,hatırlama arzusu, hatırlayacağımız şeyi etkiler. Algı Saklama Hatırlama Bastırılmış anılar: Bazen gerçekte yanlış anılar olabilir.

33 Çocuk İstismarı Konusunda Uzlaşı Dünyanın önemli psikoloji dernekleri aşağıdaki konularda görüş birliği göstermektedirler 1. Haksızlık belirgindir 2. Ensest vd cinsel istismar da görülür 3. Sıklıkla unutulur 4. Hatırlanan anılar sıradan olanlardır 5. Hipnoz ya da ilaç etkisiyle hatırlananlara güvenilemez 6. Üç yaş öncesine dair hatıralara da güvenilemez 7. Gerçek de olsa sahte de olsa anılar üzüntü vericidir