T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KİMYA TEKNOLOJİSİ KİMYASAL DEĞİŞİMLER 3 ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Asitler ve Bazlar Konjuge (Eşlenik) Asit ve Bazlar Metal ve Ametal Oksitlerinin Bazlık ve Asitlikleri Asit ve Bazların Genel Özellikleri Asitlerin Genel Özellikleri Bazların Genel Özellikleri Asit ve Bazların Değerliği Nötrleşme İndikatörler Hidroliz ve Tampon Çözeltiler Amfoterlik...12 UYGULAMA FAALİYETİ...13 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...16 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...17 ÖĞRENME FAALİYETİ TEPKİME ISISI Bağların Kırılması ve Oluşma Isıları Endotermik ve Ekzotermik Reaksiyonlar Tepkimelerin Yanma Isıları Reaksiyon Isılarının Toplanabilirliği Termokimya Kanunları Tepkime Isılarının Hesaplanması...23 UYGULAMA FAALİYETİ...26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...29 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...31 MODÜL DEĞERLENDİRME...32 CEVAP ANAHTARLARI...34 KAYNAKLAR...35 i

4 KOD ALAN AÇIKLAMALAR 524KI0016 Kimya Teknolojisi DAL/MESLEK Alan Ortak MODÜLÜN ADI Kimyasal Değişimler 3 MODÜLÜN TANIMI Asit,baz ve tuzların özellikleri ile tepkime ısısı konularının verildiği öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK AÇIKLAMALAR Kimyasal Değişimler 2 modülünü başarmış olmak. Kimyasal değişimleri incelemek. Genel Amaç Bu modül ile öğrenci, gerekli ortam sağlandığında, kurallara uygun olarak kimyasal değişimleri inceleyebileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Amaçlar Gerekli ortam sağlandığında 1. Kurallara uygun olarak asit ve bazdan tuz üretebileceksiniz. 2. Kurallara uygun olarak nötralleşme ısısını inceleyebileceksiniz. Ortam Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı ( İnternet ) vb, kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar. Donanım Projeksiyon, bilgisayar, DVD çalar, televizyon, Büret, erlen, beher, termometre, terazi, dereceli silindir, balon joje, üç ayak, amyant tel, bek Modülün içinde yer alan herhangi bir öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından teorik ve pratik performansınızı ölçme teknikleri uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirileceksiniz. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Asit ve bazlar kendilerine has özellikleri olan kimyasal maddelerdir. Bu kimyasal maddelerin iyi tanınması için bunların oluşturduğu reaksiyonların çok iyi bilinmesi gerekir. Çözeltilerin nitelik olarak karakterleri ve dereceleri (asit-bazlığı) değişik yöntemler ve indikatörler yardımıyla tespit edilebilir. Asit-baz titrasyonu yaparak bilinmeyen bir asit yada bazın mevcut çözelti içersindeki miktarını bulabiliriz. Nötrleşme tepkimesi ile tuz oluşturabiliriz. Bu modülde hedeflenen yeterlikleri edinmeniz durumunda, Kimya Teknolojisi alanında daha nitelikli elemanlar olarak yetişeceğinizi hatırlatıyor, size başarılar diliyoruz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Gerekli ortam sağlandığında kurallara uygun olarak, asit ve bazdan tuz üretebilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız. ARAŞTIRMA Piyasada asit, baz üretimi yapan firmaların internet sitelerinden asit ve bazlar hakkında bilgi toplayınız. Çevrenizde asit, bazları kullanan üretim sektörü var mıdır? Bu sektörler üretimin hangi aşamasında ve niçin kullanmaktadırlar? Araştırınız, sonuçları arkadaşlarınızla tartışınız. Asit ve bazların özelliklerinden yola çıkarak; meyve ve sebzelerin asit, baz yönünden içeriğini araştırınız, sonuçları arkadaşlarınızla tartışınız. Tuzların oluşum reaksiyonları ve özellikleri hakkında araştırma yapınız. Çevrenizde tüketimi en fazla olan tuzu ve tüketim alanını araştırınız, sonuçları arkadaşlarınızla tartışınız. 1. ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1.1. Asitler ve Bazlar Asitler ve bazların çeşitli tanımları yapılmıştır. Bunlar içinde en eskisi Arrhenius un asit-baz tanımıdır. Arrhenius 1887 yılında bütün asitlerin HX formülünde bileşikler olduğunu kabul etmiştir.bunların H+ ile X- vermek üzere ayrışabileceğini ileri sürerek bilinen asidik özelliklerin (ekşi tat, mavi turnusolu kırmızı yapması, metallerle reaksiyona girip hidrojen açığa çıkarması gibi.) nedenini açıkladı. Arrhenius a göre asit çözeltilerinin asitliği, yapısında hidrojen bulunan bileşiklerin suda çözündükleri zaman çözeltiye hidrojen iyonu (H+) vermesinden kaynaklanır. HCl (g) H + (çöz.) + Cl - (çöz.) H 2 SO 4 H + (çöz.) + HSO 4 - (çöz.) HSO 4 - (çöz.) H + (çöz.) + SO 4-2 (çöz.) HNO 3 H + (çöz.) + NO 3 - (çöz.) Arrhenius bazlar içinde; bütün bazların MOH yapısında olduğunu bunların M + ve OH - şeklinde ayrışacağını ifade etmiştir. NaOH (k) Na + (çöz.) + OH - (çöz.) Mg(OH) 2(k) Mg +2 (çöz.) + 2OH - (çöz.) Al(OH) 3(k) Al +3 (çöz.) + 3OH - (çöz.) 3

8 Arrhenius un sistemi, tartışmayı gerektirmeyen bir basitliğe sahiptir. Bu sebepten dolayı bu asit baz tanımı çok kullanılır. Ancak bu asit baz tanımı bazı asidik çözeltileri yada bazları açıklamaktan yoksun kalmıştır. Örneğin; CO 2, NH 3, SO 2 gibi maddelerin sudaki çözeltileri CO 2 (g) + H 2 O (s) H + (çöz.) + HCO 3 - (çöz.) SO 2(g) + H 2 O (s) H + (çöz.) + HSO 3 - (çöz.) NH 3(g) + H 2 O (s) NH 4 + (çöz.) + OH - (çöz.) Yukarıdaki reaksiyonlarda yer alan CO 2, NH 3, SO 2 gibi maddelerin yapısında H + yada OH - olmadığı halde sulu çözeltide H + ve OH - iyonları oluşmuştur. Arrhenius un sistemi, suda ve diğer çözücülerdeki bütün asidik ve bazik çözeltileri içine almak üzere hafif bir değişiklikle genelleştirilebilir.bu tanım bazen asitlerin ve bazların genel çözücü sistemi olarak ta belirtilir. Bu sistemde çözücülerin bizzat kendilerinin pozitif ve negatif parçalara bir dereceye kadar ayrıştıkları kabul edilir. Örneğin; Su H 2 O H + + OH - H 2 O H + + OH - [H + ]= M dolayısıyla [OH - ] = M Çünkü her bir su molekülünün ayrışmasından bir tane hidrojen(h + ) iyonu ile bir tane hidroksit (OH - ) iyonu meydana gelir. Suya hidrojen yada hidroksit iyonunun denkliğini bozan maddeler ilave edilebilir. Hidrojen iyonu (H + ) sulu çözeltide serbest halde bulunmaz. Çünkü, su gibi polar moleküller tarafından H + iyonu çekilerek su molekülüne bağlanır. H 3 O + formülüyle ifade edilen hidronyum iyonu oluşur. Çözeltilerin asitliği hidronyum (H 3 O + ) iyonundan ileri gelir. Bu açıklamalar ışığında asit ve bazın tanımı yapıldığında; hidrojen iyonu konsantrasyonu artıran maddelere asitler, hidroksit iyonu konsantrasyonu artıran maddelere de bazlar denir. HCI (g) + H 2 O H 3 O + (çöz.) + CI - (çöz.) HNO 3(s) + H 2 O (s) H 3 O + (çöz.) + NO 3 - (çöz.) NH 3(g) + H 2 O (s) NH 4 + (çöz.) + OH - (çöz.) Asit ve bazların kısmen tanımlanmasına açıklık getiren başka bir kurumda 1923 yılında Danimarkalı bilgin J.N Bronsted (Brönsted) ile bundan ayrı çalışmış olan İngiliz T.M. Lowry (T.M. Lavri) tarafından ortaya atılmıştır. Bronsted Lowry kavramına göre; proton veren maddeler asit, proton alan (bağlayan) maddeler bazdır. Asitler bakımından Bronsted Lowry tanımı Arrhenius tanımına uyar. 4

9 HNO 3(s) + H 2 O (s) H 3 O + (çöz.) + NO - 3(çöz.) NH 3(g) + H 2 O (s) NH 4 + (çöz.) + OH - (çöz) Görüldüğü gibi HNO 3 proton vermiş olduğundan asit, NH 3 proton almış olduğundan bazdır Konjuge (Eşlenik) Asit ve Bazlar Proton verebilen herhangi bir tür (HX olarak yazılabilir), HX oluşturmak üzere proton alan bir X - türü verir. Böylece her Bronsted Lowry asidi bir Bronsted Lowry bazı ile çifttir. Her ikisine de birleştirmek üzere bu çifte konjuge asit baz çifti denir. HCN + H 2 O H 3 O + + CN - Asit Baz Asit Baz HCN suda çözündüğünde ortama proton verdiği için asittir, HCN in proton vermesiyle oluşan CN - iyonu geri tepkime olduğunda proton alacağından ve bir protonu aldığında da HCN haline geleceğinden, baz olacaktır. Bu nedenle birbirini eşleyen HCN, CN - çiftine konjuge (eşlenik) asit baz çifti denir. Yine aynı şekilde; H 2 O proton aldığından H 3 O + haline gelerek, baz karakteri taşır. Bazkarakteri taşıyan, H 3 O + iyonu geri tepkime olduğunda proton vereceğinden asit özelliği gösterir. H 2 O ile H 3 O + birbirini eşleyen konjuge (eşlenik) asit baz çiftidir. NH 3 + H 2 O NH OH - Baz Asit Asit Baz Sulu çözeltilerdeki asit baz tanımı için Bronsted lowry son derece uygun olsa da, susuz ortamlarda kullanışsızdır. G.N. Lewis (Levis) tarafından yapılan tanım daha geneldir. Bu tanıma göre elektron çifti alan türler asit, elektron çifti veren türler bazdır. 5

10 .... : F : H :F: H :F : B + : N : H : F : B : N : H : F : H :F: H : Cl : : Cl : _ _ : Cl : Al + : Cl : : Cl : Al : Cl: : Cl : : Cl : : Br : _ _ 2 : Br : Hg : Br : + 2 : Br : : Br : Hg : Br : : Br :.. Yukarıdaki tepkimede BF 3, NH 3 ten elektron çifti aldığı için asit, NH 3 elektron çifti verdiği için bazdır. Asit Baz tanımlamaları için bütün tanımlar kullanılmasına rağmen, basitliği nedeniyle Arrhenius sistemi çok kullanılır. Çözücünün rolüne önem vermesi bakımından Bronsted Lowry sisteminin büyük değeri vardır. Lewis sistemi de; şüphesiz ki genelliğinin büyük oluşu nedeniyle kimya literatüründe çok geçer Metal ve Ametal Oksitlerinin Bazlık ve Asitlikleri Metal ve ametallerin oksijenle oluşturdukları bileşiklere (Na 2 O, MgO, Al 2 O 3, SiO 2, P 2 O 5, SO 2 vb.) oksit denir. İki ya da daha çok sayıda elementin oksijenle oluşturdukları bileşikler (NaNO 3, MgCO 3, Al(OH) 3, (NH 4 ) 2 SO 4 vb.) oksit değildir. Metal oksitlerinin sulu çözeltileri (Cr 2 O 3 hariç) baz özelliği gösterir. Bu yüzden metal oksitlere bazik oksit de denir. M bir metali göstermek üzere metallerin hidroksitlerini MOH şeklinde ifade edersek MOH bileşiğinin bağı M + ve OH - şeklinde ayrılırsa baz, MO - ve H + şeklinde bağı koparsa çözelti asit özelliği gösterir. M OH M + (çöz.) + OH - (çöz.) (Bazik çözelti) MO H MO - (çöz.) + H + (çöz.) (Asidik çözelti) 6

11 Metal oksitlerinin ve metal hidroksitlerinin baz özelliği göstermesi, M atomunun elektronları tutma gücüne, yani iyonlaşma enerjisine bağlıdır. M atomunun iyonlaşma enerjisi küçükse elektronları zayıf tutacağından M OH bağı koparak M + ve OH - şeklinde iyonlar oluşur. M atomunun iyonlaşma enerjisi arttıkça M-OH bağının kopması zorlaşacağından bazın kuvveti düşer. Periyodik cetvelde bir periyot üzerinde soldan sağa doğru gidildikçe iyonlaşma enerjisi artacağından metal oksitlerin M OH bağının kırılması zorlaşır ve bazlık derecesi (kuvveti) düşer. KOH (k) K + (çöz) + OH - (çöz.) Ca(OH) 2(k) Ca OH - (çöz.) Yukarıdaki reaksiyonlarda Ca(OH) 2 suda çok çözünmez. KOH ise Ca(OH) 2 ye göre daha kolay çözünür. Dolayısıyla her ikisi de çözündüğünde ortama OH - iyonu verdiklerinden bazik karakterlidirler. KOH daha kolay çözündüğünden Ca(OH) 2 den kuvvetli bazdır. Ametallerin oksitlerinin sulu çözeltileri ise asit özelliği taşır. SO 3(k) + H 2 O H + (suda) + HSO - 4(suda) Ametal oksit Asidik çözelti Periyodik tabloda bir grup üzerinde yukarından aşağıya doğru indikçe iyonlaşma enerjisi düşeceğinden metal oksitlerin sulu çözeltilerinin bazlık derecesi artar. Ametal oksitlerinin sulu çözeltilerinin asitliği azalır Asit ve Bazların Genel Özellikleri Asitlerin Genel Özellikleri Çözeltilerinin tadı ekşidir.(limonda; sitrik asit, Sirkede; asetik asit, Elmada; malik asit vb.) Mavi turnusol kağıdını kırmızıya dönüştürürler. 7

12 Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Bazlarla nötrleşme tepkimesi vererek tuzları oluşturur. HCI + NaOH NaCI + H 2 O (Asit) (Baz) (Tuz) (Su) Soy olmayan metallere etki ederek hidrojen gazı açığa çıkarırlar.(mg, Zn, gibi) Mg + 2HCI MgCI 2 + H 2 Metal Asit Tuz Hidrojen gazı Bazların Genel Özellikleri Çözeltilerinin tadı acıdır. Elde kayganlık duygusu verirler. Kırmızı turnusol kağıdını maviye dönüştürürler. 8

13 Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Asitlerle nötrleşme tepkimesi vererek tuzları oluşturur. NaOH + HNO 3 NaNO 3 + H 2 O Baz Asit Tuz Su Amfoter metallerle bunların oksitleri ve hidroksitlerine etki ederler, metallere etki etmezler. Zn + 2KOH K 2 ZnO 2 + H 2 (Baz) (Hidrojen Gazı) 1.5. Asit ve Bazların Değerliği Asitler içerdikleri H + iyonu sayısı kadar değerliklidirler. Organik asitler içerdikleri karboksil grubu ( - COOH) sayısı kadar değerliklidir. Asit Değerliği HNO 3 (Nitrik asit) 1 H 2 SO 4 (Sülfürik asit) 2 H 3 PO 4 (Fosforik asit) 3 CH 3 COOH (Asetik asit) 1 H 2 C 2 O 4 (Oksalik asit) 2 HCI (Hidroklorik asit) 1 HCOOH (Formik asit) 1 Bazlar içerdikleri OH - iyonu sayısı kadar değerliklidirler. 9

14 Baz Değerliği NaOH (Sodyum Hidroksit) 1 KOH(Potasyum Hidroksit) 1 Ca(OH) 2 (Kalsiyum Hidroksit) 2 Al(OH) 3 (Alüminyum Hidroksit) Nötrleşme Asit ve bazların birbirleriyle tepkimeye girip tuz ve su oluşturmasına nötrleşme denir. Asidin H + iyonu ile bazın OH - iyonu reaksiyona girer. Asidin ve bazın özellikleri kaybolur. Nötrleşme sonucunda tuzlar oluşturulur. Ancak tam nötralleşme olabilmesi için asidin ve bazın kuvvetlerinin birbirine denk olması gerekir. Aksi takdirde tam bir nötrleşme olamaz. Nötrleşmeyi tam olarak ifade etmek gerekirse, şiddetleri birbirine denk asitlerle bazların reaksiyonu olarak tanımlayabiliriz. HNO 3 + NH 4 OH NH 4 NO 3 + H 2 O (Asit) (Baz) (Tuz) (Su) 1 mol 1 mol 1 mol 1 mol Değerliği aynı olan asit ve bazların nötrleşme tepkimesinde eşit mol de tüketilir. H 2 SO 4 + 2KOH K 2 SO 4 + 2H 2 O (asit) (Baz) (Tuz) (Su) 1mol 2mol 1mol 2mol Ca(OH) 2 + 2HCI CaCI 2 + 2H 2 O Baz Asit Tuz Su 1mol 2mol 1mol 2mol Değerliği farklı olan asit ve bazların nötrleşme tepkimesinde değer toplamlarını eşit kılacak mol sayılarında asit ve baz tüketilir. Bu aynı zamanda maddenin çözeltideki miktarını ifade ederler İndikatörler Asit ve baz tepkimelerinin yürüyüşünü izlemek için kullanılan bir çok madde vardır. Asidik ve bazik ortamda farklı renklerde olan zayıf organik asit ve baz yapısındaki bu maddelere indikatör denir. Önemli indikatörler metil oranj, metil kırmızısı, fenol ftalein ve turnusol kağıdıdır. 10

15 İndikatör Asit Baz Metil oranj Kırmızı Sarı Metil kırmızısı Kırmızı Sarı Fenolftalein Renksiz Pembe Turnusol Kırmızı Mavi Tablo 1.3: Bazı indikatörler ve renkleri 11

16 1.8. Hidroliz ve Tampon Çözeltiler Tuzlar suda çözündüğünde kendilerini oluşturan asit ve baza ayrılırlar. Bu olaya hidroliz denir. Hidroliz nötrleşme olayının tersidir. Tuz kuvvetli asitten oluşmuşsa hidroliz olduğunda çözelti asidik özelliği, tuz kuvvetli bazdan oluşmuşsa çözelti bazik özellik gösterir. Kuvvetli asit ve kuvvetli bazdan meydana gelen tuzlar ise hidroliz olmazlar. Az miktarda asit veya baz ilave edildiğinde çözeltinin asidik veya bazik özelliği kaybolmuyorsa böyle çözeltilere tampon çözelti denir. Zayıf bir asit ile o asidin tuzu veya zayıf bir bazla o bazın tuzu tampon çözelti oluştururlar Amfoterlik Bazı tepkimelerde asit, bazı tepkimelerle baz olarak davranan bileşiklere amfoter bileşikler denir. Bronsted-Lowry in tanımına göre Amfoter maddeler bazı tepkimelerde proton alır, bazı tepkimelerle proton verir. Amfoter maddelere örnek olarak, Al, Zn, Sn, Pb oksitleri verilebilir. Amfoter hidroksitlere örnek olarak çinko hidroksit [Zn(OH) 2 ], kurşun hidroksit [Pb(OH) 2 ] verilebilir. 12

17 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ İşlem Basamakları Temiz ve kuru bir erlen alınız. Öneriler Çalışma ortamınızı hazırlayınız. İş önlüğünüzü giyiniz. Deney ile ilgili güvenlik tedbirlerini alınız Erleninizin temiz ve kuru olmasını sağlayınız. İçerisine belirli miktarda tartılmış sodyum hidroksit(naoh) koyarak suyla karıştırınız. Kimyasallarla çalıştığınızı unutmayınız. Karıştırma işlemini tam bir çözünme oluncaya kadar devam ettiriniz. Üzerine 3 damla fenolftalein indikatörü damlatınız. İndikatör çözeltisini çalkalayarak dikkatlice damlatınız. 13

18 Karışım üzerine renk değişimi olana kadar hidroklorik asit ekleyiniz. Büretin musluğunu kuralına uygun olarak dikkatli kullanınız. Büretten asit miktarını kontrollü olarak bırakınız. Dönüm noktasını dikkatli olarak gözlemleyiniz. Renk değişiminin görüldüğü anda büretin musluğunu kapatınız. Harcanan HCl miktarını not alınız. Isıtma düzeneğini kurunuz. Karışımı kaynatmadan ısıtınız. Sıvının kaynamamasına dikkat ediniz. Kristallandirme işlemini yapınız. Kristallendirme anını dikkatli olarak gözlemleyiniz. 14

19 Oluşan tuz kristallerini, örnek kristallerle karşılaştırınız. Elde edilen tuz kristalini örnek kristalle dikkatli olarak karşılaştırınız. Sonuçları rapor haline getiriniz. Bulgularınızı not ederek,çalışmanızı rapor haline getiriniz. 15

20 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki sorularda uygun seçeneği işaretleyiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi asitlerin özelliklerinden değildir? A) Mavi turnusolü kırmızıya çevirir. B) Çözeltilerinin tatları ekşidir. C) Bazlarla reaksiyonunda tuzları oluştururlar. D) Sulu çözeltileri elektrik akımını iletmez. 2. Aşağıdakilerden hangisi üç değerli bazdır? A) NaOH B) Ca(OH) 2 C) Al(OH) 3 D) NH 3 3. Aşağıdakilerden hangisi iki değerli asittir? A) H 2 SO 4 B) H 3 PO 4 C) HNO 3 D) CH 3 COOH 4. Aşağıdakilerden hangisi bazik özellik taşır? A) Limon B) Domates C) Biber D) Elma DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 16

21 PERFORMANS DEĞERLENDİRME H 2 SO 4 ile KOH in nötrleşme uygulamasını yapınız ve raporunuzu yazınız. İşlemlerden sonra aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Cevabı hayır olan soruları öğretmeninize danışınız. Kullanılacak malzemeler: 1. Erlen 4. Saat camı 7. Baget 2. Büret 5. Bek 3. Piset 6. Amyant tel Önlük giydiniz mi? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Deney düzeneğini kuralına uygun olarak kurdunuz mu? Büretin musluğunu kontrollü olarak kullandınız mı? Hacim okumalarını doğru yaptınız mı? Dönüm noktasını doğru gözlemleyebildiniz mi? Renk oluşumu çözeltinin çalkalanması halinde de kalıcı oldu mu? Sodyum hidroksiti tamamen çözdünüz mü? Isıtma işlemini kuralına uygun olarak yaptınız mı? Kristal oluşumunu gözlemleyebildiniz mi? Ürün ile örneğin karşılaştırmasını dikkatli yaptınız mı? Kullandığınız büret ve erlenin temizliğini tam yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 17

22 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Gerekli ortam sağlandığında kurallara uygun olarak; asit, bazların nötralleşme ısısını inceleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA Asit ve bazların nötrleşmesi sonucu oluşan ısıların nedeni hakkında araştırma yapınız. Kimyasal reaksiyonlar ve enerji hakkında araştırma yapınız. Yanma ısıları, endotermik ve ekzotermik reaksiyonlar hakkında araştırma yaparak, araştırma sonuçlarını sınıfa rapor halinde sununuz. 2. TEPKİME ISISI 2.1. Bağların Kırılması ve Oluşma Isıları Kimyasal reaksiyonlarda, bağlar kırılır ve yeni bağlar oluşur. Bir maddenin kimyasal bağlarının kuvveti, o maddenin kararlılığı ve reaksiyon vereceği başka maddelere etki hızı ile bağıntılıdır. Örnek: Azot molekülündeki (N 2 ), azot atomları arasındaki kovalent bağlar,çok kuvvetlidir. Bu nedenle, azot molekülü oldukça kararlıdır. Genellikle azot gazı diğer maddelerle sınırlı reaksiyon verir. Flor (F 2 ) molekülündeki kovalent bağ oldukça zayıftır. Bu durum florun son derece aktif olmasına ve kolaylıkla reaksiyonlara girmesine yol açar. Bağ enerjisi; gaz halindeki bir mol maddenin bütün bağlarının koparılması için gerekli olan enerji olarak tanımlanır. Bağın Cinsi Enerji (Kkal/mol) H-H 104 C-H 99 C-C 83 C=C 147 C C 200 O-O 35 O=O 119 O-H 111 C-O 86 C=O (Aldehit için) 177 C=O (CO 2 İÇİN)

23 Bağın Cinsi Enerji (Kkal/mol) H-F 135 H Cl 103 H Br 87 H I 71 N N 39 N N 225 N H 93 Cl Cl 58 Br Br 46 I I 35 Tablo 2.1: Bazı bağ enerjilerinin ortalama değerleri Bağ enerji büyüklüğüne bakarak bir maddenin bağlarını koparmak için ne kadar enerji gerektiğini ya da bağın oluşumu esnasında ne kadar enerji açığa çıkacağını hesaplayabiliriz. Örnek Bağ Türü Bağ enerjisi (kkal / mol) C C 83 C = C 147 C H 99 H - H 104 Bağ türlerine göre bağ enerjileri yukarıda verilmiştir. Buna göre; H H H H C = C + H 2 H C C H H H H H Tepkimesinin ısısı kaç kilokaloridir? Çözüm: Tepkimenin ısısı ( H);reaktiflere ait bağları koparmak için verilmesi gereken enerji ile, ürünlerin bağlarının oluşması sırasında açığa çıkan enerji (ısı) farkına eşittir. Reaktif bağ enerjileri = 4 (C H) + 1 ( C = C) + 1 (H H) H R = 4 (99) + 1(147) + 1(104) H R = H R = 647 k.kal dir. Tepkimede reaktiflere ait bağların kopması için, dışarıdan 647 k.kal enerji vermek gerekecektir. 19

24 Ürünlerin bağ enerjileri = 6(C H) + 1(C C) H Ü = 6(99) + 1(83) H Ü = H Ü = 677 k.kal dir. Tepkimede ürünlere ait bağların oluşması sırasında dışarıya 677 kkal enerji salınacaktır. H = H = -30 k.kal dir. Bir kimyasal tepkimede alınan yada verilen ısıya tepkime ısısı (entalpi) denir. Bazı tepkimeler dışarıdan ısı alarak gerçekleşir. Tepkimelerde enerji değişimi maddenin fiziksel haline bağlı olduğundan maddenin hali mutlaka belirtilmelidir. CO 2(g) + 2H 2 O (s) k.kal CH 3 OH (s) + 3/2 O 2 Bazı tepkimeler dışarıya ısı verir. H 2(g) + CI 2(g) 2HCI (g) + 44 k.kal 2.2. Endotermik ve Ekzotermik Reaksiyonlar Bir kimyasal tepkimede tepkimeye giren maddelerin (reaktiflerin) iç enerjileri toplamı (entalpisi) tepkime sonunda oluşan (ürünler, çıkanlar) maddelerin iç enerjilerinin toplamından küçükse aradaki enerji farkı kadar ısı dışarıdan alınır. Bu tür tepkimeye ısı alarak gerçekleşen (endotermik) tepkime denir. Dışarıdan ısı alan sistemin entalpisi artar. Entalpi pozitiftir yani sıfırdan büyüktür. H 2(g) + I 2(g) 2HI (g) ; H = 12,4 k.kal. Endotermik reaksiyon için enerji diyagramı şöyle gösterilebilir. Potansiyel Enerji HI H 2 + I 2 12,4 k.kal Reaksiyon ısısı ( H) Şekil 2.1 : Endotermik reaksiyon Reaksiyon Koordinatı 20

25 Tepkimeye katılan maddelerin iç enerjileri tepkime sonunda çıkan maddelerin iç enerjilerinin toplamından büyükse aradaki fark kadar enerjiyi dışarıdan almış demektir. Bu da tepkimenin endotermik olduğunu gösterir. Eğer bir tepkime sonucunda dışarıya ısı veriliyorsa bu tür tepkimelere ısıveren (ekzotermik) tepkimeler denir. Dışarıya ısı veren tepkimeler negatif olup sıfırdan küçüktür. C (k) + O 2(g) CO 2(g) ; H = - 94 k.kal. Ekzotermik reaksiyon için enerji diyagramı şöyle gösterilebilir: Potansiyel Enerji C + O k.kal Reaksiyon ısısı ( H) CO 2 Şekil 2.2: Ekzotermik reaksiyon Reaksiyon Koordinatı 2.3. Tepkimelerin Yanma Isıları Bir maddenin oksijen ile tamamen yanmasıyla (oksitlenmesine) ortaya çıkan ısıya o maddenin yanma ısısı denir. Yanma ısısı genelde organik maddeler için kullanılır. Bütün organik maddeler oksijenle yandığında su (H 2 O) ve karbondioksit (CO 2 ) açığa çıkartırlar. Bu esnada ısıda açığa çıkar.bu ısı o maddenin yanma ısısı (entalpisi) olur.yanan maddenin 1molü için açığa çıkan ısı o maddenin molar yanma ısısı (entalpisi) dir. Örneğin; metanın (CH 4 ) yanma tepkimesi şöyledir; CH 4(g) + 2O 2(g) CO 2(g) + 2H 2 O (g) k.kal Tepkimede açığa çıkan ısı metanın yanma ısısı olup, bu ısı aynı zamanda metanın molar yanma ısısı (entalpisi)dir. 21

26 Grafit C - 94,0 Benzen C 6 H 6(s) - 781,4 Elmas C - 94,5 Etanol (s) - 326,7 Metan CH 4(g) - 212,8 Formik Asit (s) - 62,8 Etan C 2 H 6(g) - 372,8 Asetik Asit (s) - 208,0 Propan C 3 H 8(g) - 530,6 Okzalik Asit (k) - 59,7 Etilen C 2 H 4(g) - 373,3 Tablo 2.2: Bazı maddelerin 25 0 C deki molar yanma entalpileri (kkal/ mol) 2.4. Reaksiyon Isılarının Toplanabilirliği Termokimya Kanunları 1) Bir reaksiyonda açığa çıkan ısı, reaksiyon tersine gerçekleştiği zaman alınan ısı miktarının ters işaretine eşittir. Örneğin, suyun oluşma tepkimesinin ısısı; H 2(g) + 1/2 O 2(g) H 2 O (s) ; H = - 68,3 k.kal dir. Suyun bileşenlerine ayrılmasına ait ters tepkimenin ısısı; H 2 O (s) H 2(g) + 1/2O 2 (g) ; H = 68,3 k.kal dir. 2) Hess yasası: Bir kimyasal tepkime iki ya da daha çok ara tepkimeler üzerinden tamamlanıyorsa bu tepkimenin ısısı (entalpisi) ara tepkimelerin ısılarının toplamına eşittir. Örneğin, karbondioksit gazı (CO 2 ) önce karbonun yakılarak karbon monoksit (CO) daha sonrada karbon monoksitin yakılarak karbondioksite dönüşmesi ile elde edilir. C (k) + 1/2 O 2(g) CO (g) CO (g) + 1/2 O 2(g) CO 2(g) ; H = - 26,4 k.kal ; H = - 67,6 k.kal C (k) + O 2(g) CO 2(g) ; H = - 94 k.kal dir. Bu tepkimeler sonucu CO 2(g) oluştuğunda açığa çıkan ısı 94 kkal dir.eğer karbon yeterince oksijen içinde yakılarak doğrudan karbondioksit oluşturulursa açığa çıkan ısı yine 94 kkal dir. C (k) + O 2(g) CO 2(g) ; H = -94k.kal Hess kanununun uygulamasına bir örnek de, amonyum nitrat maddesinin elde ediliş yollarıdır. Bu yollardan biri, amonyak ve nitrik asidin önce suda çözünüp, sonra reaksiyon vermeleridir. 22

27 NH 3(g) NH 3(suda) ; H = - 8,48 k.kal HNO 3(s) HNO 3(suda) ; H = - 7,45 k.kal NH 3(suda) + HNO 3(suda) NH 4 NO 3(suda) ; H = - 12,23 k.kal NH 3(g) + HNO 3(g) NH 4 NO 3(suda) ; H = - 28,16 k.kal Tepkime Isılarının Hesaplanması Hess kanununun ısıların toplanabilirliği ilkesinden yararlanarak tepkime ısıları hesaplanabilir. Hesaplamalarda tepkimeye katılan maddelerle tepkime sonucu oluşan maddelerin entalpileri kullanılır. Bir tepkimenin ısısı tepkimede oluşan ürünlerin oluşma entalpileri toplamı ile tepkimeye katılan maddelerin oluşma entalpileri toplamı arasındaki farka eşittir. aa + bb cc + dd Yukarıda verilen genel bir tepkimenin ısısı H = H Ürünler - H Reaktifler bağıntısı ile hesaplanır.bu bağıntı örneğimiz için şöyle yazılabilir; H = [c. H C + d. H D ] [a. H A + b. H B ] Şimdi tepkime ısılarının hesaplanışını, örnek problemlerle görelim. Örnek: H CO2(g) = - 94 k.kal/mol H H2O(s) = -68 k.kal/mol H CH3OH(s) = - 57 k.kal/mol oluşma entalpileri bilindiğine göre; CO 2(g) + 2H 2 O (s) CH 3 OH (s) + 3/2 O 2(g) Tepkimesinin ısısı kaç kilokaloridir? NOT: Standart haldeki bir maddenin oluşma ısısı sıfırdır. Örnek:(O 2, H 2, N 2 gibi) Çözüm: H = [ H Ü - H R ] H = [( H CH3OH )] [( H CO2 ) + 2( H H2O )] 23

28 Oksijen, tepkimeden elemen tel halde ürün olarak çıktığından, oluşma entalpisi sıfırdır. Tepkime ısısı hesaplanırken formülde yerine konulmamıştır. H = [- 57] [(- 94) + 2(- 68) H = H = 173 k.kal dir. Örnek: I. H 2(g) + S (k) H 2 S (g) ; H = - 4,8 k.kal. II. 2H 2(g) + O 2(g) 2H 2 O (g) ; H = k.kal. III. 4Ag (k) + 2H 2 S (g) + O 2(g) 2Ag 2 S (k) + 2H 2 O (g) ; H = -121,6 k.kal. tepkime ısıları bilindiğine göre, Ag 2 S (k) in oluşma entalpisi kaç kilokalori/mol dür? Çözüm: I. tepkimeye göre H 2 S in molar oluşma entalpisi -4,8 k.kal/mol, II. Tepkimeye göre H 2 O nun molar oluşan entalpisi 58 k.kal/mol dür. H = [ H Ü - H R ] H = [2( H Ag2S ) + 2( H H2O )] [2( H H2S )] -121,6 = [2( H Ag2S ) + 2(-58)] [2(-4,8)] -121,6 = 2( H Ag2S ) 116) + 9,6-121, ,6 = 2( H Ag2S ) H Ag 2 S = - 7,6 k.kal/mol dür. Örnek H CO2(g) = - 94 k.kal/mol H H2O(g) = - 58 k.kal/mol H C2H4(g) = - 12 k.kal/mol oluşma entalpileri bilindiğine göre, C 2 H 4 ün molar yanma ısısı kaç kilokaloridir? Çözüm 1mol C 2 H 4 ün yanma tepkime denklemi şöyledir. C 2 H 4(g) + 3O 2(g) 2CO 2(g) + 2H 2 O (g) H = [ H Ü - H R ] H = [2( HCO 2 ) + 2( H H2O )] [( HC 2 H 4 )] H = [2(-94) + 2(-58)] [12] H = k.kal dir. Örnek CH 3 OH (s) + 3/2 O 2(g) CO 2(g) + 2H 2 O (g) ; H = -162 k.kal Yukarıdaki tepkimeden 8,1 k.kal ısı elde etmek için kaç gram CH 3 OH yakılmalıdır? (C:12, H:1, O:16) 24

29 Çözüm CH 3 OH (s) + 3/2 O 2(g) CO 2(g) + 2H 2 O (g) ; H = -162 k.kal 32 g tepkimeden 162 k.kal ısı açığa çıkması için, 32g CH 3 OH yakılmaktadır. 162 k.kal için 32 g yakılırsa, 8,1 k.kal için x g yakılmalıdır. 32x8,1 X = ; X = 1,6 g CH 3 OH yakılmalıdır. 162 X = 1,6 g CH 3 OH yakılmalıdır. Örnek: C 2 H 4(g) ün CO 2(g) ve H 2 O (g) vermek üzere yanma ısısını hesaplayınız. Çözüm:Etilenin yanma reaksiyonu; C 2 H 4 + 3O 2 2CO 2 + 2H 2 O H = H Ü - H R H = [2. H CO2 + 2 H H2O ]-[ H C2H4 + 3 H O2 ] H = [2(-94,1) + 2(-57,8)]-[(12,5) + 3.0] H = [(-188,2) + (-155,6)]-[12,5 + 0] H = (-303,8)-(12,5) H = -303,8-12,5 H = -316,3 k.kal. Örnek 3Fe (k) + 2O 2(g) Fe 3 O 4(k) ; H = -266,5 k.kal. 2C (k) + O 2(g) 2CO (g) H = -52,8 k.kal. C (k) + O 2(g) CO 2(g) H = -94 k.kal tepkime ısıları bilindiğine göre; Fe 3 O 4(k) + 4 CO (g) 3Fe (k) + 4 CO 2(g) tepkimesinin ısısı kaç kilo kaloridir? Çözüm F 3 O 4(k) + 4CO (g) 3Fe (k) +4CO 2(g) H = H Ü - H R H = [(3 HFe) + (4 HCO 2 )]-[( HFe 3 O 4 ) + (4 HCO)] H = [(3.0) + (4.(-94)]-[(-266,5) + 4(-26,4)] H = [(-376)]-[(-266,5) + (-105,6)] H = (-376)-(-372,1) H = ,1 H = -3,9 k.kal. 25

30 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Temiz ve kuru bir beher alınız. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. İş önlüğünüzü giyiniz. Deney ile ilgili güvenlik tedbirlerini alınız Beherinizin temiz ve kuru olmasını sağlayınız. Beher içine su eklenmiş hidroklorik asidi koyunuz. Kimyasallarla çalıştığınızı unutmayınız. Asidi beher içerisine dikkatli koyunuz.. Eldiven giyiniz. Temiz bir erlen alınız. Alacağınız erlenin temiz ve kuru olmasına dikkat ediniz. 26

31 Erlen içine belli miktarda sodyum hidroksit alıp suyla karıştırınız. Katı kimyasalların alınmasında ve aktarımında spatül kullanınız. Suyu NaOH üzerine dökerken dikkat ediniz. Karıştırmalarda spatül kullanınız. Çözünmenin tam olmasını sağlayınız. Çözeltileri oda sıcaklığına gelmesi için dinlendiriniz. Termometre ile sıcaklıklarını ölçünüz. Oda sıcaklığını ölçünüz. Çözeltinin oda sıcaklığına gelip gelmediğinin kontrolünü yapınız. Termometreyi dik konumda tutunuz. Sıcaklık ölçümünü dikkatle yapınız. Sıcaklığın gerçek değerine gelmesini bekleyiniz. Ölçüm değerlerini not ediniz. Ölçümler neticesinde değişmeyen sıcaklığı kayıt altına alınız. Beherdeki hidroklorik asidin tamamını, erlendeki sodyum hidroksit çözeltisi üzerine aktarınız. Sabit sıcaklığı not ediniz. Asit çözeltisini NaOH üzerine dikkatli dökünüz. Çözeltinin aktarımını yavaş yapınız. Aktarım esnasında NaOH çözeltisini karıştırınız. 27

32 Termometre ile yapılan ölçümler sonucunda, en yüksek sıcaklığı kayıt altına alınız. Isı hesaplaması yapınız. Malzemeleri temizleyiniz. Sonuçları rapor ediniz. Hesaplamanızı hatasız yapınız. Gerekirse hesaplamanızı tekrarlayınız. Kullanılan malzemeleri yıkayınız. Malzemeleri kurulayınız. Yerine koyunuz. Bulgularınızı not ederek, çalışmanızı rapor haline getiriniz. 28

33 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki sorularda uygun seçeneği işaretleyiniz. 1. H 2(g) + 1/2O 2(g) H 2 O (g) ΔH=-57,8 kkal. Bu tepkime denklemine göre;5 mol su buharının oluşması için açığa çıkan ısı kaç kkal dir? A) -57,8 k.kal B) -289 k.kal. C) 289 k.kal. D) Değişmez 2. C 2 H 5 OH (s) + 3O 2(g) 2CO 2(g) + 3H 2 O (s) kkal. yukarıdaki tepkime için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkime ekzotermiktir. B) Geri tepkime endotermiktir. C) Tepkimede ΔH= -327 k.kal. dir. D) Ürünlerin oluşma entalpisi toplamı, reaktiflerin oluşma entalpisi toplamından büyüktür. 3. Kimyasal bir tepkimede dışarı ısı veriliyorsa, aşağıdakilerden hangisi her zaman doğrudur? A) Tepkime endotermiktir. B) Geri tepkime ekzotermiktir. C) Ürünlerin oluşma entalpisi toplamı,reaktiflerin oluşma entalpisi toplamından küçüktür. D) Tepkime sonunda ürünlerin entalpisi artmıştır. 4. X 2 SO 4 bileşiğinin oluşma entalpisi ΔH=-342 kkal./mol dür. X 2 SO 4 bileşiğinin 29 gramı oluşurken 57 kkal.ısı açığa çıktığına göre, X elementinin atom kütlesikaçtır?(s=32,o=16) A) 39 B) 23 C) 64 D) NO 2(g) NO (g) +1/2O 2 ΔH=14 k.kal. SO 2(g) +1/2O 2(g) +H 2 O (s) H 2 SO 4(s) ΔH=-55 k.kal. Tepkime ısıları bilindiğine göre; NO 2(g) +SO 2(g) +H 2 O (s) H 2 SO 4(s) +NO (g) ; tepkimesinin ısısı kaç kilo kaloridir? A) 41 B) -41 C) 69 D)

34 6. Bazı bileşiklerin oluşma entalpileri aşağıda verilmiştir. ΔH C2H4(g) =12,6 k.kal./ mol ;ΔH CO2(g) = -94 k.kal./ mol ; ΔH H2O (g) = -57,8 k.kal./ mol Buna göre; C 2 H 4(g) +3O 2(g) 2CO 2(g) +2H 2 O (g) tepkimesinin ısısı kaç kilo kaloridir? A) -291 B) -139,2 C) -164,4 D) -316,2 7. CH 4(g) +2O 2(g) CO 2(g) +2H 2 O ( g ) ; ΔH=-192 k.kal. 0 0 C de 33,6 litrelik kaba 2atm.basınç yapan CH 4 gazının, yanma tepkimesinden açığa çıkan ısı kaç kilo kaloridir? A) 384 B) 576 C) 288 D) C 2 H 4(g) +3O 2(g) 2CO 2(g) +2H 2 O (g) ;ΔH=-313,6 k.kal.bu tepkimeye göre daha çok ısı elde etmek için; I. Basınç uygulamak II. Katalizör ilave etmek III. Daha fazla C 2 H 4 ve O 2 kullanmak; İşlemlerinden hangileri uygulanmalıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III 9. Kimyasal bir tepkimede dışarıdan ısı alınıyorsa aşağıdakilerden hangisi her zaman doğrudur? A) Tepkime endotermiktir. B) Tepkime ekzotermiktir C) Sistem dışarıya ısı vermektedir. D) Ürünlerin oluşma entalpisi toplamı, reaktiflerin oluşma entalpileri toplamından küçüktür KOH (çöz) +3Cl 2(g) 5KCl (k) +KClO 3(k) +3H 2 O (s) ; ΔH=-206 k.kal. ; Bu tepkimede, ΔH KOH(çöz) = -102 k.kal./mol ΔH KCl(k) = -104 k.kal./mol ΔH H2O (s) = -68 k.kal./mol Oluşma entalpileri bilindiğine göre,kclo 3 ün oluşma entalpisi kaç k.kal./mol olur? A) 70 B) -70 C) -94 D) 94 DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 30

35 PERFORMANS DEĞERLENDİRME NaOH ve HCl yi tepkimesinin ısısını ölçen uygulama faaliyetini yapınız ve raporunuzu yazınız. İşlemlerden sonra aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Cevabı hayır olan soruları öğretmeninize danışınız. Kullanılacak malzemeler: 1. Erlen 4. Saat camı 2. Termometre 5. Baget 3. Piset Deney düzeneğini kurdunuz mu? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Kullanacağınız beher ve erlenin temizliğini kontrol ettiniz mi? Sıcaklık ölçümlerinde değerleri dikkatli ve hatasız okudunuz mu? Çözeltinin oda sıcaklığına gelmesi için yeteri kadar beklediniz mi? En yüksek sıcaklığı doğru tespit edebildiniz mi? Sıcaklık ölçümlerinde zamanlamayı doğru yaptınız mı? Hesaplamalarınızı kontrol ettiniz mi? Çözeltilerin birbirine aktarımında eldiven kullandınız mı? Güvenlik tedbirleriniz yeterlimiydi? Deney sonrası kullanılan araç-gerecin temizliğini yaptınız mı? Çalışmalarınızda önlük kullandınızmı? Deney araç-gereçlerini tam olarak teslim ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 31

36 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki sorularda uygun seçeneği işaretleyiniz. 1. Aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisi asit özellik gösterir? A) Na 2 O B) SO 3 C) Al 2 O 3 D) CaO 2. Asit maddelere ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Tatları ekşidir. B) Mavi turnusolu kırmızıya çevirirler C) Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. D) Yapısında H elementi olan her madde asittir. 3. Aşağıdaki olaylardan hangisi ekzotermik değildir? A) Bağ oluşumu B) Bir gazın suda çözülmesi C) Suyun sıvı halden katı hale geçmesi D) Kolonyanın uçması 4. N 2 (g) + O 2 (g) 2NO H= 42 kcal N 2 (g) + 2 O 2 (g) 2NO 2 H= 16 kcal tepkimesine göre NO (g) + ½ O 2 (g) NO 2 tepkimesinin entalpisi kaç kcal dir? A) -5 B) -13 C) -29 D) H CH4 = 20 kcal/ mol H CO2 = -90 kcal/ mol H H2O = -80 kcal/ mol verilenlere göre CH 4 ün molar yanma entalpisi nedir? A) -240 B) -270 C) -40 D) -60 DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 32

37 PERFORMANS TESTİ HCl ve NaOH kullanarak nötrleşme tepkimesini gerçekleştiriniz. Bu tepkimeden sonra tepkime ısısını ölçüp, tuz elde ediniz ve raporunuzu yazınız. İşlemlerden sonra aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Cevabı hayır olan soruları öğretmeninize danışınız. Kullanılacak malzemeler: 1. Erlen 4. Saat camı 7. Amyant tel 2. Termometre 5. Baget 8. Saat camı 3. Piset 6. Bek 9. Büret Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Deney düzeneğini kurdunuz mu? Kullanacağınız beher, erlen ve büretin temizliğini kontrol ettiniz mi? Hacim okumalarını doğru yaptınız mı? Dönüm noktasını doğru gözlemleyebildiniz mi? Sıcaklık ölçümlerinde değerleri dikkatli ve hatasız okudunuz mu? Hesaplamalarınızı kontrol ettiniz mi? Çözeltilerin birbirine aktarımında eldiven kullandınız mı? Isıtma işlemini kuralına uygun olarak yaptınız mı? Kristal oluşumunu gözlemleyebildiniz mi? Hesaplamalarınızı kontrol ettiniz mı? Ürün ile örneğin karşılaştırmasını dikkatli yaptınız mı? Deney araç-gereclerini tam olarak teslim ettiniz mi? Raporlarınızı yazdınız mı? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 33

38 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 C 3 A 4 C ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1. B 2 D 3 C 4 A 5 B 6 D 7 B 8 C 9 A 10 C MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI 1 B 2 D 3 D 4 B 5 B 34

39 KAYNAKLAR KAYNAKLAR KARACA Faruk, Kimya-1, Mega Yayıncılık Sanayi ve Tic. Ltd. Şti., ANKARA, KARACA Faruk, Kimya-2, Mega Yayıncılık Sanayi ve Tic. Ltd. Şti., ANKARA, MAHAN Bruce, H. Üniversite Kimyası,Hacettepe Ü. Yayınları SIENKO M.J. PLANE, R. A., Temel Kimya,Savaş Yayınları 35