ARBOVİRUSLAR DR.TUNCER ÖZEKİNCİ TIBBI MİKROBİYOLOJİ A.D

Transkript

1 ARBOVİRUSLAR DR.TUNCER ÖZEKİNCİ TIBBI MİKROBİYOLOJİ A.D 1

2 ARBOVİRUS Arbovirus lar artropod kaynaklı virüslerdir. Bu virüsler hastalık oluşturmaksızın arthropodların organ ve dokularında çoğalırlar. Bu arthropodlar yaşamları boyunca aldıkları bu virüsle enfekte kalırlar. Bünyelerinde taşıdıkları virüsleri seksüel yolla ya da yumurtaları ve larvaları yoluyla nesilden nesile aktarırlar. 550 ye yakın Arbovirus un yaklaşık 135 tanesi insanlarda hastalık etkeni olarak bildirilmektedir. 2

3 Sınıflandırma Togavirus lar Flavivirus lar Arenavirus lar Bunyavirus lar Reovirus lar Rhabdovirus lar 3

4 Arbovirusların neden olduğu hastalıklar 1. Ensefalitis 2. Ateşli-döküntülü hastalık 3. Kanamalı ateş 4

5 Viral Hemorajik Ateş, insanlarda farklı viruslar tarafından oluşturulan, ateş ve kanama ile karakterli bir klinik sendrom 5

6 Hemorajik Ateş virusları Filoviridae -Marburg virus -Ebola virus Arenaviridae -Lassa virus -Junin -Machupo -Sabia -Guanarito virus Bunyaviridae -Crimean-Congo hemorrhagic fever virus [CCHFV] -Rift Valley fever virus -Hantavirus Flaviviridae -Yellow fever virus -Dengue virus 6

7 Bunyavirus lar Bunyavirus lar küresel görünümde nm büyüklüğünde, tek sarmallı RNA ya sahip, zarflı virüslerdir. RNA ları 3 segmetten oluşmuştur. Zarf üzerinde bulunan çıkıntılar virüse hemaglütinasyon yapma özelliği kazandırır. Sitoplazmada replike olurlar. 7

8 KIRIM-KONGO HEMORAJİK ATEŞİ 1944 ; Kırım hemorajik ateşi 1956 ; Kongo hastalığı 1969 ; Kırım-Kongo Hemorajik Ateşi İlerleyen yıllarda etken virus akut dönemde hasta kanından ve Hyalomma marginatum marginatum türü kene ve larvalarından izole edilmiş 8

9 Bulaşma İnfekte kenelerin ısırması Viremik hayvanlarla temas İnfekte hastalardan (nazokomiyal) 9

10 CCHFV, insanlara başlıca vektör olan Hyalomma cinsi keneler ile bulaşır Günümüzde yaklaşık 850 tür kene var, bunların 30 kadarı CCHF bulaşında rol oynar 10

11 İnkübasyon süresi Bulaş yolu ile ilişkili Kene ısırığı 1-3 gün İnfekte kan ile bulaş virus alınması enfeksiyon gelişmesi için yeterlidir 11

12 Virus hedef hücreye yüzey glikoproteinleri aracılığı ile, reseptör bagımlı endositoz yoluyla girer Stoplazmada replike olur Erken safhalarda viremi yüksek Temel olarak mononükleer fagositleri, endoteli ve KC i etkiler Koagülasyon sistemi ve endotel bütünlüğünde bozulma Birçok organda hemoraji ve hücresel nekroz oluşturur 12

13 Klinik Özellikler ve Seyir Belirti ve Bulgular Hafif Orta derecede Ciddi ve Ağır 13

14 Prognoz Hafif ve orta derecede klinik seyir gösterenler yaklaşık 9-10 günde iyileşir İyileşen olgularda sekel görülmez Mortalite oranı ortalama % 30 (% 8-80) Ülkemizde %5-10 Ölüm klinik bulguların 2. haftasında görülür 14

15 Başlangıç Semptomları (Nonspesifik) Sıklıkla ani başlayan Ateş Baş ağrısı, Aşırı halsizlik, yorgunluk, Eklem ve kas ağrısı, Karın ağrısı, Bulantı, kusma ve ishal, 15

16 Başlangıç Semptomları (Nonspesifik) Boğaz ağrısı, Konjunktivit, Sarılık, Fotofobi, Duygu-durum değişikliği 16

17 Başlangıç Bulgularını Takiben (Kanama Bulguları) Deri altına kanama (Peteşi, Ekimoz), Burun kanaması, Diş eti kanaması, Hemoptizi, Hematemez, Melena, Hematüri İç organlarda kanama. 17

18 Ciddi ve Ağır Seyreden Olgularda Hastalığın İlerleyen Dönemlerinde Şok Santral sinir sistemi fonksiyon bozukluğu Koma Karaciğer yetmezliği Böbrek yetmezliği Solunum yetmezliği DIC 18

19 19

20 Tanı ; viral seroloji, etkenin izolasyonu ve moleküler yöntemler İlk günlerde saptanabilir antikor yanıtı yok Virus izolasyonu : ilk 5 gün kan ve doku örneklerinden Viral antijenlerin saptanması : ELISA, İFA 5-6. günden itibaren 4 ay süre ile Ig M pozitifliği saptanabilir (ELISA) PCR 20

21 Tedavi 1. Destek tedavisi 2. Etkene yönelik tedavi - Antiserum kullanılması - Ribavirin kullanılması 21

22 KORUNMA Endemik bölgelerde kişisel korunma önlemleri 1. Kenenin aktif olduğu dönemlerde kenelerin bol bulunabileceği alanlardan kaçınılmalıdır. 2. Kene ısırmasını önlemek için giysilere ve deriye koruyucu ilaçlar (sinek, böcek savar) uygulamalıdır. 3. Giysilerin ve cildin düzenli olarak kene açısından kontrolü yapılmalı ve kene varsa çıkarılmalıdır. 22

23 4. Kimyasal madde kullanımı kenelerin kusmasına eden olacağından, keneler mekanik olarak yavaşça ve tek bir hareketle parçalanmadan çıkarılmalıdır. 5. Uzun çorap, bot, uzun pantolon giyilmeli ve pantolon çorabın ya da botların içine, tişörtün alt kısmı da bele yerleştirilmelidir. 23

24 GASTROENTERİT ETKENİ VİRUSLAR 1. Rotavirus 2. Norovirus 3. Astrovirus 4. Enterik adenovirus 5. Diğer; Echovirus 22, Torovirus, Coronavirus 24

25 Reovirus lar Bu ailede yalnızca Orbivirus lar Arbovirus grubu içerisinde yer alırlar. Küresel görünümde, 70 nm çapında, segmentli, çift iplikcikli RNA içeren, zarfsız viruslardır. Sitoplazmada replike olurlar. 25

26 REOVİRUSLAR ve ROTAVİRUSLAR Reoviridae ailesi 9 cinse ayrılır; Dört cins insan ve hayvanlarda infeksiyon oluşturabilmektedir: Orthoreovirus, Rotavirus, Coltivirus, Orbivirus. Diğer dört cins yalnızca bitki ve böcekleri, bir tanesi ise balıkları infekte eder. 26

27 ROTAVİRUS Reoviridae ailesinde yer alırlar. Bütün dünyada yenidoğan ve küçük çocuklarda görülen ciddi gastroenteritin en yaygın tek önemli sebebidir. 5 yaşın atındaki çocuklarda her yıl bin ölümden sorumludur. 27

28 Zarfsız, nm çapında, kapsidi ikozahedral simetrili, çift sarmallı, doğrusal RNA içeren virüslerdir. Sitoplazma içerisinde çoğalırlar. E.M de tekerleğe yada rotaya benzemesinden dolayı Rotavirus olarak adlandırılmıştır. 28

29 Rotavirus Morfolojik Yapı 29

30 Elektron Mikroskobisi 30

31 SINIFLANDIRILMASI Rotaviruslar VP6 proteinindeki farklılıklara göre A dan G ye kadar adlandırılan 7 gruba ayrılır. A,B,C insanları ve hayvanları infekte eder. İnsanlardaki infeksiyonların çoğunu A grubu sebep olmaktadır. 31

32 Patogenez İnsandan insana fekal oral yolla bulaşır (dışkı ile kirlenmiş eller, oyuncaklar, mobilyalarkuruluğa dirençlidir) oral Mide (aside dirençli) İnce barsak (villusları kaplayan kolumnar epitel hücreler) 32

33 Patogenez İnce barsak villusları kaplayan epitel kolumnar hücrelerde enfeksiyon mikrovilluslarda kısalma ve küntleşme hücre lamina propriasında mononükleer hücre infiltrasyonu suyun absorbsiyonu engellenir elektrolit kaybı sulu diare Dehidratasyon Virus VİREMİ yapmaz. Barsaklarda sınırlı kalır. 33

34 Rotavirüs enfeksiyonunda, korunmada humoral immunite önemlidir, özellikle barsak lümeninde lokal olarak varolan salgısal IgA 34

35 KLİNİK BULGULAR Kusma, diyare, ateş, abdominal ağrı gibi gastroenterit tablosuyla aniden ortaya çıkar. Kusma ve ishale bağlı sıvı ve elektrolit kaybı ciddi dehidratasyona ve bazende ölüme yol açar. Dışkıda kan ve mukus bulunmaz. Ateş 38,5 C ye kadar yükselebilir. Diyare oldukca uzun sürmekte olup 5-8 gün devam eder. Diyarenin uzun sürmesi Rotavirus infeksiyonunun önemli özelliğidir. Genellikle 4-24 aylık bebeklerde görülür ve oldukca ağır seyreder. 35

36 36

37 Rotavirüs- Gastroenterit Tanı : Dışkıda viral proteinin (Ag) gösterilmesi (Enzim İmmun testi -EIA, Lateks aglütinasyon) Tedavi: Sıvı ve elektrolit replasmanı (gerekirse) 37

38 EPİDEMİYOLOJİ Dünyada oldukca yaygın olarak görülmektedir. Ilıman iklimlerde tipik olarak kış mevsiminde görülmektedir Özellikle alt yapısı yetersiz geri kalmış ülkelerde önemli sağlık problemi oluşturmaktadır Farklı serotipler bulunması nedeniyle Rotavirus infeksiyonları tekrar tekrar oluşabilir 38

39 Rotavirus infeksiyonlarında oluşan bağışıklık 6 ay kadar kısa süreli olmaktadır. Rotavirus lar kontamine su ve gıdalarla bulaşabileceği gibi dışkı ile kirlenmiş eller, çeşitli eşyalar ve oyuncaklarla kişiden kişiye direkt ya da indirekt temas ile de bulaşabilir 39

40 Korunma 1. Hijyen kurallarına uymak El yıkamak 2. Aşı İlk canlı oral aşı 1998 Rotatrix : monovalan, 2004 RotaTeq : pentavalan,

41 NOROVİRUS Norwalk virus insanlarda GE etkeni olarak tanınan ilk virustur Epidemik gastroenterit etkenidir En çok kontamine su ve yiyecek kaynaklı gastroenterite sebep olur Caliciviridae ailesinde insanlarda gastroenterit yapan iki genus Norwalk virus-like viruslar (NLV): Norovirus Sapporo-like viruslar (SLV): Sapovirus 41

42 Norovirus Yaklaşık 27 nm büyüklüğünde İkozahedral kapsidlidir Pozitif polariteli, tek sarmallı RNA ya sahiptir Yüzeyinde 32 adet kupa (calix) şeklinde çöküntüler bulunur 42

43 43

44 Patogenez Noroviruslar son derece bulaşıcı İnfeksiyonun bulaşması için kadar az virus partikülü yeterli Başlıca fekal-oral yolla bulaşır Kontamine yiyecek ve su ile veya kişiden kişiye direkt bulaşabilir Yıllarca dondurulsa veya 60 o C de 30 dk ısıtılsa bile infektif kalabilir 44

45 Kusmadan kaynaklanan aerosollerin damlacık yoluyla oral mukozaya girmeleri ve yutulmaları da diğer bir bulaş yoludur Bulaş genellikle semptomların belirmesiyle başlar Hasta kişi, semptomlar iyileştikten sonra 2 gün süreyle infeksiyöz kalır 45

46 Norovirus spesifik antikor prevalansı çocukluk çağında düşüktür, adolesan dönemde hızla artar, orta yaşta %50 ye ulaşır 46

47 Klinik belirtiler Norovirus gastroenteriti genellikle aniden başlar Belirtiler kusma, bulantı, sulu diyare ve abdominal kramptır Bazı hastalarda sadece kusma görülebilir bu sebeple hastalığa önceleri winter vomiting disease (kış kusma hastalığı) denmiştir 47

48 Başağrısı, miyaljiler ve abdominal ağrı sıktır Erişkinlerde diyare, çocuklarda kusma daha yaygındır Dışkıda kan veya lökosit bulunmaz İnkübasyon peryodu genelde saattir Fakat belirtiler temastan 12 saat sonra ortaya çıkabilir 48

49 Tanı Tanı genellikle hastanın klinik tablosuna göre yapılır Bir GE salgınının norwalk virus kaynaklı olması için CDC nin epidemiyolojik kriterleri Dışkı örneklerinin bakteri ve parazit için negatif olması Hastaların > %50 kusma olması Hastalık süresi saat ve inkübasyon süresinin saat olmasıdır 49

50 Viral RNA nın tespiti için PCR, Spesifik viral antijenler veya antikorların tespiti için de ELISA testi yapılır 50

51 Epidemiyoloji Norovirus bütün dünyada yaygın Kışın belirgin bir pik yapmakla birlikte yıl boyunca sık görülür Rotavirus tan sonra akut infantil GE in en önemli sebebi noroviruslardır İnfantlarda ağır hastalıklara neden olmaz Çocuklardan çok erişkinleri tutar Norovirusun tek konağı insandır 51

52 Tedavi ve korunma Norovirus infeksiyonunu önleyen aşı yoktur Salgınlar sanitasyon ve hijyen standartlarının yükseltilmesi ile önlenebilir Spesifik antiviral tedavi yoktur Tedavi semptomatiktir 52

53 Norovirus hastalığı sağlıklı kişilerde genellikle kısadır Sıvı ve elektrolit dengesi düzeltilmelidir Oral rehidratasyon yeterlidir 53

54 Kaynaklar 1. VRNAbunya.html 2. Çevik MA. KLİMİK internet sayfası 3. Yarkın F. Gastroenterit etkeni viruslar. Viroloji ed. Ustaçelebi S, Badur S, Abacıoğlu H. 2006, s: