YUNANCA'NIN TURKÇEHARFLERLE

Transkript

1 YUNANCA'NIN TURKÇEHARFLERLE YAZILIŞI H. MıLLAS. Ankara Ünverstes Dl-Tarh ve Coğrafya Fakültes a) Yunan Dl ve Edebyatı Anablm Dalı le b) Çağdaş Yunan Dl ve Edebyatı Anablm Dalı, "Yunanca'nın Türkçe Harflerle Yazılışı" konusunda Türkye'de kurum ve kşlern farklı uygulamaıara gttklern göz önüne alarak, bu konuda br tutarlılığın sağlanması amacıyla bu çalışmayı yapmıştır. Bu yazıda önce uygulanmakta olan km yöntemlere değnlecek ve Translterasyon (çevrharf) le Transkrpsyon (çevryazı) farkları belrtlp standart br uygulama önerlecektr. Yunanca'nın Türkçe harflerle yazılışı, güdülen amaca göre k farklı anlayış ve yöntemle gerçekleşeblr. A- "Translterasyon", yabancı dlde yazılanın (genellkle her harf, ayrı ayrı belrtlerek ve gene özgün metne dönüştürülmesn sağlıyacak bçmde) Türkçe harflerle yazılmasıdır. Bu yöntem genellkle kütüphanelerde ktap başlıklarının yazılmasında yada blmsel ktapların smler yazıldığında kullanılır. B- "Transkrpsyon" se yabancı dln Türkçe harflerle okunduğu gb yazılmasıdır. Bu yöntemn kullanılması km edebyat metnlerndek yada'günlk konuşmalardak seslern aktarılması amaçlandığında yararlı olmaktadır. Önce "Translterasyon" sonra "Transkrpsyon" ele alınacaktır. (*) D.T.C.F. ça~daş Yunan Dl ve Edebyatı Anablm Dalı Ögretm Görevls (1) Bu Çalışma, Ankara ünverstes Dl ve Tarh-Cografya Fakültes Yunan Dl ve Edebyatı Anadblm Dalı Başkanı Prof. Dr. Candan Şentuna ve Çagdaş Yunan Dl ve Edebyatı Anablm Dalı Başkanı Prof. Dr. Melek Dellbaşı'nın ortak mutabakatı le hazırlanmıştır.

2 190 HERKÜL MLLAS A- TRANSLİTERASYON Türkye'de Km Uygulamalar Türk Dl Kurumu'nun ma Kılavuzu (Ankara 1988, S. 26), bu konuda "Yunan Harf/ernn ses değerlern karşılayan Türk harfler kullanılır" demeki<: ancak bu "karşılıkların" hangler olduğu belrtlmemektedr. Ana Yazım Klavuzu da (Adam 1989, s. 51) bu konuda yardımcı olma makuldır: "Yabancı sözcükler Türkçe' de söylendkler gb yazılır" kuralı, özellkle ölü dller çn okuma kuralları belrtlmedğnde, geçerszdr.

3 , YUNANCA'NN TÜRKÇE HARFLERLE YAZILIŞI 191 E~ ks x,ks x x ks x x ks 00 o o o o o o o o Il7t P P P P P P P P Pp r r r"rh r r r r r ı:g s ~ s s s s s s T, t t t t t t t t Yu y y y,u u y,u y y y,u <>~ ph ph plı f ph f ph ph XX kh kh ch h kb ch ch kh 'P'~ ps ps ps ps ps ps ps ps ncı) o o o o o o o ö 1- Yunan klaskler (YK): Maarf Vekalet tarafından "Yunan Klaskler" ser~nde yıllarında verlen tablo. 2- Suat Snanoğlu (SS): "Yunan Dl Gramer, Kısım", Çtur Braderler, Tarh Kurumu (TK): Şubat 992 tarhnde uygulanan yöntem. 4- A.Ü.D.T.C. Fakültes Kütüphanes'nde (DT): Şubat 1992 tarhnde kullanılan yöntem. 5- Mll Kütüphane (MK): Şubat 1992'de kullanılan yöntem. 6- Yunanstan Standartlar Ensttüsü (YS). 7- A.B.D. Yale ve Congress Kütlphanes (KK). 8- Bu yazı le önerlen standart yöntem (ST). Notlar: (4) no. lu yöntemde "KG" harflernn ayrı yazıldıkları şaret edlmektedr -yan "k. s" olarak (E>(G't'IXGLÇ - ek. stass). (7) no. lu yöntemde "Y" durumunda genelde "y" kullanılmakta ama "ıxu","e:u" "OU"durumlarında "au", "eu", "ou" kullanılmaktadır (e:u&uç- euthys). Ayrıca «') şaret de "h" harf le gösterlmektedr (uye:(ıx- hygea). Uygulamaların Yorumu En başta, göze çarpan, yed harfte görülen uyumsuzluktur. Bu harfler şunlardır: H (e, e,2), E (ks, x)" P (r; rh), Y (u, y), <> (f, ph), X (kh, ch, lı), n (o, l). Bunlardan '1" ve "rlı" genel olarak kullanılan yöntemlere çok ters düştüklernden göz önüne almmasa da, gerye gene alrı harfte uyumsuzluk sürmektedr. "

4 ! ' , HERKÜL MİLLAS Ama asıl sorun km,türkçe yazılışlar ve kullanılan harfler "translterasyon"un temel anla.yışı olan "Türkçe yazılışa bakıp yenden Yunanca'yı yazablme" lkesn.karşılamadıklarıdır. Bu durumlar şun- ~~ır:. 1- Hem "E" hem de "H" çn "e" kullanıldığı durumlarda (e:ql'1lfle:plç - efemers) "e" nn ney karşıladığı anlaşılmamaktadır. Bu durumda "H" çn "e" ("'E" çn se "e" e:ıp7)fle:plç - efemers) kullanmak uygun görülmektedr. 2- "S" çn "ks" kullanıldığı durumlarda "ks" karşılığı - aks belrtlmezse - her zaman "S" olarak anlaşılacaktır. Dolayısıyla özgün metnde "ka" olan curumlar, da Türkçe'den Yunanca'ya çevrldğınde "S" olarak yazılacaktır. Örneğn " xa't'~:<jlç" "ekstass" olarak yazılacak ve yenden Yunanca'ya çevrldğnde "e~~lxalç"olacaktır. Bunun önlenmes çn üç' farklı yöntem kullanılablr.: a- "S", "k,s" olarak, "ka" se "ks" olarak yazılablr. b- "S", "ks" olarak, "ka" se "k. s" olarak yazılablr. c- "S", "x".olarak, "ka" se "ks" olarak yazılablr. Yukarıda (4-DT) tarafından da kullanılan "b" çözümü bugüne dek ve genş br bçmde kullanılruş olan yöntem olup en,az değşklğe neden olacağından en uygun yaklaşım olarak önerlmektedr (e:~l- eks, e:mxıxepe:uç -- ek.skafeus). 3 - Y durumunda genel de "y" kull~nılması ve "cxu","e:u" "au" durumlarında "au", "e1j", "ou" kullanılması "Congress" standard~ ları le uyum sağlayacaktır ('t'u7toç - typos, cxu't'oç - autos). 4- "<I>"durumunda "ph" yerne "f" nn kullanımı hem bastlk hem de 'daha kısa olduğundan daha akla yakın görünmektedr. Ancak genel uyum sağlama aı;mndan "ph" kullanmak daha uygun olacaktır. 5- "X" harf durumunda "x" Türkçe olmadığından uygun görülmemektedr. "kh" yada "ch" den br kullanılablr. "H" harfnn (') nn yune de kullanıldığı göz önüne alınsa da "tek başına "H" her zaman kelme başında olacağından çatışma ve karışıklık be1irmemektedr. 6- "n" harfnn "ö" le yazılması en uygun yöntem gb görünmek- ~~.

5 YUNANCA'NİN TÜ.RKÇE HARFLERLE YAZıLı ŞI 193 Ayrıca (') şaret çn "(~lxadıx - Dasea" yada "sprtus asper" denr) ekte br lste verlmektedr. Translterasyon şlemne grşen, bu lsteye başvurarak "h" harfnn hang durumlarda kullanılacağını bulablecektr. (Antk Yunanca ve Çağdaş Yunanca büyük harflerle yazıldığında (') şaret kullanılmaz. Ayrıca Çağdaş Yunanca'da, 1976 yılındakbr kararla artık (') şaret kullanılmamaktadır). Yunanca'da (') şaret alan (yada yen kurallara göre (') almasa da 'gelenekselolarak bu şaret almaları gereken) kelmeler şunlardır. a) Y, u harf le başlayan büütn kelmeler (uydıx yada uydıx, Y~pO! yada 'Y~FIX gb). b) o, 'YI, OL, OCLartkler c) x, e, 1j, O, UL,cı>harf(ler) le başlayan ve aşağıda alfabetk sırayla verlen kelmeler 2 d) Bu kelmelern türevier (örneğn uylelvoç, OCfLıXÇL, ıxflocçoc, OCfLocçoaToLXLIX, OCLfLOCTW~'1jÇ, e~80flıxç,eamç, E).).OC~LXOÇ gb kelmeler). e) Bu kelmelern çekm sonucu yada Antk / Çağdaş Yunanca farkından ortaya çıkmış farklı bçmler (örneğn u'ydocv,uydocç, EAAıX~oÇ, E).).ıX~ocç,gb). 2 Lste çn bak: "Ne:oeA).1jvLX~rpocfLfLOCTLX~ "OJç Sy)fLOTLX~Ç", Ap La't"oTeAeLorrcVe7tLaT~fLLO0eaerIXAovLx1jÇ,!verTLToıho Neoe:A)'1jVLXWV ~7tOU~WV,I~pufLIXMOCVOh1J Tp Locv't'ocıpu).).L81j, 0eererocAovLX1j Kelmeler Çağdaş Yunanca gramere göre yazılmış olduklanndan km du-. rumiarda esk ve yen dl arasında farklar görüleblr. Omeğn EAA1JVIXÇ ve OCLpe:a1j, Antk Yunanca bçmyle yazıldığında EAA1jVve IXLpe:LÇ olmaktadır.

6 194 HERKÜL MİLLA! TAFıLô? o13ç-c.ç aıı>. ı:6,: Aı.6",,'1<'c,: CW~~l ap1l6r; C<'.(etX; a:\&.ı:ı.ı;nr'ıp"~; o~apı:6\)'.' - ctyn6çü> ayv6ç A :ı.lctqj.."'.'e'ç a:ı.u~rı c'ij.l:ı.:ı.a otprı e.rıç a"e la a"l'c"tö':'( a~t;t>ı!'oç o4löc< ac.pô~ A::u:apv((C'cı6ç a).wvı an~ôç çı''[8 ' )1l0<; alfj.cı a),.ncleıı:.:> a::l","''1 öpfj.o a'vlkopoç Alı.ı.oç o:ı.ln ôo 6fJ.o 6pfJ.1'l c lp cırı,.::lij.o AfJ.a~,pL":(~;t<; "'pfj.oç", ouı:6ç.lplj.ôç ~"ı<oç te;e onepl 6<; e13ôofj.0ç E,,613'l.?ı"üw epfj.oeo eaı:.t"" E13potoç E~6ı:'1 E::I"rı pij.o<ppcöe ı:oç aı:ıoı:6plo E13p~ç Eıı:cı::ı~ E""rı"oç Pırıv w,e;ı;al'poç ~e.pa EIC't.o:>ctı; "oç Epııfıç Z~OlJ.J.9c; et"",ı:oç E"t 'l t.vaç Epf-LLO"rı IEUP&ı:fıPLO 2 LlJ.0plJ.ll:vrı f::ı. tk aç Vı: KC1 ıl:pnc.> Ecpı:~ ElpKı:fı EALKt:ı"OÇ :"ı:,."", &"}16C; ~13rı ıı"lı<ta' ll~el- Hpa~"r'ıç r'ıaı..'x~ IlY \16,,0<;; rı". C-C; Il" (oxe<;: Hp6ôoı:cç H'.pa l aı:0<; ly O':'fJ.Ev o,. Ilı.ı,ı:pa ı'ı,noı:a r;p,,:aç 'lao"ı'ı fıfj.i~poc; Hp':' Hcıto6oç LlSpı;,<.> IEPO()c'!:l;lfıfJ. ""01"6'; LlJ.aı:ıc> t.o"'t6ç.cplt>ı:a~ LKı:ıt"''''':. t.a&:>:>ç Ln"ı1CÔ."POt; lk: ~;tı..:ır~ (;"ep"l Lcıı:Öp[a. 6o!>"y6ç Ôj.1rıf'Oç OfJ.wç onw<; 6poç(0) 0~6ç C\.ı.'1POC; on"r'ı 6pocırı 6CıoÇ 6"fJ.oç oıl e::,to 6n"0 opcç", 600., o"ok"llpo<; Ôj.1e::,o<; 6nceoç Opıo 6ı;0" 6"0<; Oj.L(x"rı onoc.o.; 6p~oç oı;. ~ae.<ı 0fJ.0 - ônoı:c QplJ.oç 6.ı:L OfJ.a"6ç 6f-L0'.0,> 6noU QpfJ.ı:l ci'pc2 c.ıs:ıa'toc; <Jı:oııı.oc; "">

7 YUNANCA'NİN TÜRKÇE HARFLERLE YAZILIŞI 195 B- TRANSKRIPSYON Çağdaş Yunanca Çağdaş Yunanca'nın km zaman okunduğu gb yazılması gerekeblr. Amaç yada öncelk br yazının nasıl duyulduğu, kulağa Dasıl çalındığının belrtlmesolduğu durumlarda: Türk okuyucusuna "translterasyon" yeterl olmayablr. Aşağıda Çağdaş Yunanca'nm Türkçe olarak (ve Translterasyon'dan farklı br yöntemle de) nasıl yazılableceğ ve Yunanca'ya en yakın br bçmde nasıl okunacağı göfterlmektedr.. " Yunanca harfler oc IXL, IXL oc" IXU IXU r; y y yy yy. yx. " y~ rx, ~ Türkçe yazılış Notlar ve okunuş a e a a av (), y, 8, ~, A,!L, v, 8, p ve seslle"r önünde af.&, Y., ~. 1t", 11, 'r, <p,x, ~ önünde ve kelme sonunda v y ğ ng ng g nks nh dh e e e ev ef Le ve sesnden önce. sesszlerden ve / el, den başka sesllerleen önce kelmenn ortasında kelmenn başında, sesszlerden sonra ve hece tekrarlandığında İnglzce'dek (th)e gb ~, y, ~, ~, A,!L, v, p. ve sesllern önünde.&, Y., ç,1t", 11, 'r, <p,x, ~ önünde ve kelme sonunda TABLO 3

8 - - ị, 196 BEtKÜL MİLLAS Z v ıv th ~,r, 8, g, A, Il, v, P ve sesllern önünde.&, x, ~, n, 0', T, ıp, X, jı önünde ve kelme sonunda İnglzce'dek (th)eater gb tix X ya k / e I, / önünde e(k) gb; ötek durumlarda e(k)te gb Iln v VT VT o Ot Ot ô Ol) n p O',ç o' T TO' T~ u Ut ıp X m b mp n d nd ks o ol o u p r s z t. ç, ts c, dı f h ps o kelmenn başında; sesszden sonra, hece tekrarlandığında ve km yabancı kelmelerde kelmenn ortasında kelmenn başında.. sesszden sonra, hece tekrarlandığında ve km yabancı kelmelerde kelmenn ortasında [),r, 8, g, A, Il, ", p den önce / e /, / / önünde (h)ç gb; ötek durumlarda ta(h)t gb

9 YUNANCA'NİN TÜRKÇE HARFLERLE YAZILIŞI 197 Ayrıca. 1- kelme sonundak v harf, sonrak kelme 7t,., x le başlıyorsa (ks br arada) mb I, nd I, ng okunur (6e:u 7t(XCU, <1'OjVT~vo~ vocvxoccpe:). ' 2- kelme sonundak v harf, sonrak kelme ~, ~ le başlıyorsa (ks br arada) ngz I, nbz okunur ('rov ~e:pe:~ç,t1)v~ocxve:~)..3- r harf, X önünde n okunur (<1UYXOCP1)T1)P~OC). 4- çft sesszler (<1<1, XX, v.b) tek sesl gb okunur ve yazılırlar (&OCAM<1OC). 5- htendğ durumlarda; vurgulanan hecenn belrtlmes çn, sesl harfn altına - şaret getrleblr. Örnek' "Ath!na" gb. UYGULAMA REHBERİ Yunanca br kelme, br başlık yada br metn Türkçe harflerle yazılması gerektğnde şu pratk adımlarıp atılması gerekmektedr: 1- önce "Translterasyon" yada "Transkrpsyon" yöntemlernden hangsnn uygulanacağı saptanır. (Bunun çn "Önsöz" bölümünün "A" ve :'B" paragrafına bakın:) 2- "Transkrpsyon" gerektğnde Tablo 3 kullanılır. Yunanca harflern Türkç@ okunuşları bu tablodan seçlr. Tablo sonundak dört nottan gerekl düze-ltme1er yapılır. (Örnek: H I<1ToptocTOUEAA1)V~XOU E&vouç: İstora tu Elnku Ethnus) 3- Translterasyon gerektğnde Tablo kullanılır. Türkçe harfler sütun 8'e göre (Sr) seçlr. Ayrıca şu kontroller yapılır: a) Yunanca'da "X<1" çeren kelmelern Türkçe's "1.s" olarak ("ks" olarak değl) yazılacaktır. b) "Y - u" harf "ocu", "e:u" "ou" bçmndeyse "eu", "au", "ou" olarak yazılacak; aks halde "y" kul~anılacak. c) Ayrıca (') şaretnn (sprtus asper) varlığı kontrol edlr. Bunun çn (kelmenn başında yazılmış yada yazılmamış olsun): c-i: "Y" başlayan bütün kelmelern başına "h" eklenr., c-2: o, 1) o~, a~ artkler saptanır (ho, he hoı, ha dye yazılır) c-3; oc, e:, 1), o, U~, cu le başlayan kelmeler Tablo 2'den kontrol edlr ve eğer bu kelmelern kendler, türever yada çeklmş haller var se "h" eklenr. (Örnek: H I(JTop~oc'wu EIJ"1)v~xouE&vouç: He Hstora tou Hellenkou Ethnous.)